kimkat0389k Cyfarwyddyd I Gymmro Ddysgu Yr Iaith Seisnig: At Yr Hwn, Trwy Annogiad Y Beirniaid, Y Chwanegwyd Gramadeg Seisnig yn Gymmraeg. 1849. Robert John Pryse (Gweirydd ap Rhys) (4 Gorffennaf 1807 Llanbadrig, Môn - 3 Hydref 1889 Bethesda, Arfon).

22-01-2018

● kimkat0001 Yr Hafan www.kimkat.org
● ● kimkat2001k Y Fynedfa Gymraeg www.kimkat.org/amryw/1_gwefan/gwefan_arweinlen_2001k.htm
● ● ●
kimkat0960k Mynegai i’r testunau Cymraeg yn y wefan hon www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_mynegai_0960k.htm
● ● ● ●
kimkat00389k Y tudalen hwn
...

 

0003g_delw_baneri_cymru_catalonia_050111
 (delw 0003)

 

 

 

 

 

Gwefan Cymru-Catalonia
La Web de Gal
·les i Catalunya
The Wales-Catalonia Website

Cywaith Siôn Prys - Testunau Cymraeg ar y We
 
Cyfarwyddyd I Gymmro Ddysgu Yr Iaith Seisnig: At Yr Hwn, Trwy Annogiad Y Beirniaid, Y Chwanegwyd Gramadeg Seisnig yn Gymmraeg. 1849.

Robert John Pryse (Gweirydd ap Rhys) (4 Gorffennaf 1807 Llanbadrig, Môn - 3 Hydref 1889 Bethesda, Arfon).

Rhan 2 allan o 3: Tudalennau 100-199


Y Llyfr Ymwelwyr / El Llibre de Visitants / The Guestbook:

http://pub5.bravenet.com/guestbook/391211408/


a-7000_kimkat1356k

Beth sy’n newydd yn y wefan hon?

6665_map_cymru_catalonia_llanffynhonwen_chirbury_070404

(delwedd 6665)

..

Rhan 1 allan o 3 (tudalennau 0-99) www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_180_cyfarwyddyd-i-gymmro_r-j-pryse_1_1849_0388k.htm

Rhan 3 allan o 3 (tudalennau 200-274):
www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_180_cyfarwyddyd-i-gymmro_r-j-pryse_3_1849_0390k.htm.

 

(delwedd B3070)

.....

(delwedd B4579)

 

llythrennau cochion = testun heb ei gywiro

llythrennau duon = testun wedi ei gywiro

 

 

 

  


 

(delwedd B4708) (tudalen 100)

ñ100 DOSRANIAD CYFFREDINOL CYNTAF GEIRIAU.

(2.) Trwy olddodi es at yr unîgol pan yn terfynu àg o ar ol cydsaîn: hero, hero6«; car^o, cargoe«; hnSàlo, huÉalaes; manifes^o, manifesto^s, &e.

iEithr.: can^o, grottOj junto, momento, porti^;^, ouar^, rotune^o, soío, tyro. Y geiriau hyn oll, ynghyda Yìsta, a gydfiurfiant â'r Rheol I. § 534, dosp. 6, trwy gymeryd s yn imig at y lluosog: canto«, grottOÄ, &c., vista«.

D.S...Seinir yr « yn y ddau ddosparth hyn ac yn yr eithr- adau fel z: bolus^, bôlysiz; brushe*, DryshÌ2 (dosp. 1 ): heroes, hi'roz; cargoe^, cargoz (dosp. 2): canto», cantoz; grotto«, grot- toz (Èithr.). Ond yn y dosparth 1, ŵirfia es y Uuosog (a seînir iz) siU chwanegol: class, cìass-es, clâ8Ìz: éithr yn y dosparth 2, nid yw yr e« yn ffiirfio sill ^ahanol — dim ond arwydd arddygrafibl yn unig, i ddynodi hyd y Uafariad o, meg^s y gwehr ynchynaniad heroe«, hi'roz, &c.

§ ô36. Êheol III. Enwau o*r rhif unigol a derfynant yn ce, ge, se, neu ze, a wneir yn lluosogtrwy gyssylltu s yn unig atynt: fac^, face«; prince, prince«; pa^e, page«; langua^, language^ / casc, case«; hou«c, houses; blaz6, blaze8, &c.

D.S...Er bod yr e der^ol fel yn perthyn i'r enw pan yn unigol, yn yr hwn y mae n fud, eto pan roddir s ati er fl^irf- io Imosogedd, chwanegir siU at y gair — ^page, pag-es, pêiiz. Fel hyn, mae y rheol yma yn cyfranogi o natur y Kheol I. §534, a*r II. §535. Fel y I. ni chwanegir ond s yn unig at yr unigol; íel yr 11. dosp. 1, seinir yr es terfynol yn sill ffwahanol; sef iz yn y Iluosog. Dyma y rheswm dros orefiiu y dosparth yma o luosogiad dan reol wahanol.

Rheolau Eithradol y Ffordd gyntaf.

§ 537« Rheol. I. Mewn enwau a derfynant pan yn unìgol àg / neu /<f, ffurfir y Uuosog —

(1.) Trwy newid yr / i r, ac olddodi es at y v^ves: sef yn y tri gair ar ddeg hyn: beef, beeves; caíf, calves; corf, corves; elf, eWes; half, halve8; leaf, leave8; loaf, loaves; self, selves; sheaf, sheaves; shelf, shelyes; thief, thieves; wolf, wolves; staff,^ staves. Pob gair aijall a derfyno âg /, a droir jti Uuosog yn ol y Rheol I. § 534, j dosp. 3.

(2.) Trwy newid yr / i t?, ac olddodî « at yr c fud, sef yn

Ltri gair hyn: life, lives; knife, knives; wife, wives; a*u nedigion.

* Staffjáyyr yr unig air SeÌBHÌg y newidir Jf derfynol i r er ffiarf- io UuoBOgedd. Pob gair arall yu terfynu â jf a droir yn Uuosog yn ol Rheoll. §634, doap. 3.


 

 

  xxxxx

 

(delwedd B4709) (tudalen 101)

ñAM RIF. 101

D.S...Yn y ddau ddosparth hyn, seinir yr s fel z: beeves,; calves, câfz (dosp. 1): lives, leifz; knives, neifz (dosp. 2).

§538. Rheol 11. Mewn enwau yn terfynu pan yn unigol êtgÿ Qx o\ cydsain, newidir yr y i ie, ac olddodir « hefyd at yr c yn y Üuosog: beau^^, beautie«; glory, glor*c«; sal/y, salltes, &c.

D.S...Seinir yr « yn y dosparth yma hefyd fel z: beautie«, btwtiz; glorie^, glôriz, &c.

FFORDD II.

§ 539. Yr ail ffordd i ffuríìo y Uuosog y w olddodi en at yr unigol: ox, ot.en,

§ 540. Y gair hrother a droir yn lluosog drwy newid yr o yn y siU flaenaf i e, a dilëu yr « yn y sill olaf, gan chwanegu ŵ» at yr r derfynol: brother, brcthrc».

§541. Chüd a luosogir trwy olddodi ren at yr unigol — chüdr^.

§ 542. Cow a sow a luosogir trwy newidiad a thrososodiad fei hyn: cotc, ^LÌne; sow, swine. Dywedir mai cowen a sow^ oedd y dull cyntefig o luosogi y geiriau dan sylw.

FFORDD III.

§ 543. RheoL Y drydydd ffordd i fiurfio y rhif lluosog yw, trwy newid un neu chwaneg o laíariaid yr unigol; ac weithìau newidir Uafaríad a chydsain.

(1.) Newidir a i e: man, mcn; woman, women (a gyn- anir, wimen; îe, braidd, wim/n).

(2.) Mewn enwau o*r Lladin, newidir a derfynol yr unigol ì €B er ffurfio y Uuosog: lamina, lamincs; larva, larvíe; nebula, nebulŵ.

Ëithr.: miasma, miasma^a.

(3.) Newidir oo i ee: foot, fect; tootìi, töcth; goose, geese.

(4.) Newidir ow i í; ìottse, ìice', mow«e, mice,

(5.) Newidir ŵp i ices, ac á? i ces, mewn enwau o'r Lladin: apea;, apíce* / indca:, indiCÉî«; vertca?, Yertices; vortcar, Yorttces: appendeâ;, appendtcc^; cahe,caìces; calLr, caKce«; quincun;r, qamcunces; phalan^, phalancc«.

(6.) Newidir is, mewn enwau o*r Groeg a'r Lladin, i es: antithest9, antithese»; hasis, hsíaes; cnais, crìaes, &c.: ax^, 93£S; oasis, oasc^, &c.

Eithr. aps/«, apsîe^s; canthar^is, cBnthondes, &c.: dervis, áern»es; metropoUs, metropolis^, &c.


 

 

  

 

(delwedd B4710) (tudalen 102)

ñ102 DOSRANIAD CTFFREDINOL CYNTAF GEIRIAÜ.

(7.) Newidir <m neu unif mewn enwau o'r Oroeg a'r Lladìn, i a: aphelion, aphelia; automaton, automato, &c.: adden- áum, addenda; animalculum, animalcula, &c.

Eithr.: asylum, asylum« (§ 534, dosp. 1), &c.

(8.) Newidir uSf mewn enwau o'r Luidin, i i; foctM, foct'; nucletM, nuclet; radiu«, radit'; ignt«-fatutif, ignes-fatut'; genit», genit', neu geniu8«« (§Ô35, do^. 1).

Eithr.: corptM, corpora; croctf», crocuse»; gent», gen^a; omnibtiA, omnibuse», &c.

(9.) Newidir e neu o, mewn enwau o'r Italae^, i t; cog- noscenttf, cognoscentt/ conyersaâone, conYersaziont; dilet- tanttf, dilettantt; banditto neu bandit, bandittt; YÌrtuoso, Yirtuost.

D.S...Yn y dospeirth hyn a'u heithradau, seinir iceSf ceê, ac ^ y lluosogiaid, isiz, 6Ìz, ac iz — ^yn wir, dywed Smart bod f terfyniaa lluosog es, mewn geiriau estronol, Tw seinio yn hir — iz: apice^, âpisiz; calce«, cal8Ìz (dosp. 6): antîthese^, antithÎ8Ìz (dosp. 6): apside^, àp8Ìdiz (dosp. 6, Eithr.): asylum^, aseilymz (dosp. 7, Eitnr.): crocu8««, crôcy8Ìz; omnibus^tf, ómniby8iz (dosp. 8, Eithr.): geese, lice, mice rdosp. 3 a 4), a seinir, gis, leis, a meis. Yr a derfÿnol a nurna luosogedd, a seinir megys rhwng a ac ^ Gymmreig (edr. § 105): aphelia, affêlia; automata, otómata (dosp. 7). Yr t a fiurfia deŵniad Uuosog mewn enwau o'r Lladin a seinir fel ei: foct', nòseì; radit, rêdiei (dosp. 8); ond t' mewn enwau Italaidd a seinir fel t'Gymmreig: cognoscent^ cogno- senti; bandittt, banditi (dosp. 9).

Lluosogiaid Afreolaidd.

§ 544. Y Uuosoeiaid na ddilynant y rheolau yaenorol a ystyrir yn afireolaidd.

§ 545. Mae i rai enwau ddau luosogiad, pob un yn meddu ystyr pennodol: —

Brother í hrothew — ^meibion yr nn rhieni.

' ( brethrŵ^— aelodaa o'r un gymdeithas nea c^lwys. Die \ ^^ — cerfiadaa at fathiadau.

' I diíse — chwechochrynau bjchain at chwareu. Pish ì fishe*— pan y golygir f Ät/.

\ fish — pan y darlunir adi^rwiaa (sjTedes). Genius geniuM»— meddiamiwyr athrylith god&dog.

' í ^nii — ^yapiydion ofawedlonaidd. Indei. í mdfiícca— -tafieni o gynnwysiad llyfrau. j.]Mi6Xy ( indtoe»— cymmeiriaid alsoddegol.

( pea»— rhai yn unigol neu walutnol. Pea, X pesM— yn y orynswih; megys, A dish of pease-^Bysglaid ( bys.

rr-


 

 

  

 

(delwedd B4711) (tudalen 103)

ñAM genedl. 103

^pe&nie^ — bathodau gwahanol; megys, six pennies — ki ^ 1 chwéch o gtiniogau.

^* j pence — arian bath o'r cyfryw werth; raegya, Sixpence \^ in silyer — Chwecheimog yn arìan.

§ 546. Mae i rai enwau âùrfiau unigol ac ystyrion Uuosog: brace, cattle, cavalr}% hose, infantry, kine, swine, vermin, &c.

§547. Mae i rai enwau ffurfìau lluosog ac ystyrion unigol: bilMards, gallows, molasses, news: — ac enwau gwyddorîon {seiences) yn ics: economícs, ethtcjr, mathemateo^, mechantc^, metaphysi<;«, politic^, statisttc^, &c.

5548. Mae rhai enwati yn gyffelyb yn y ddau rif: appar- atos, billet-doux, congeríes, chamois, deer, impetus, pyntes, sheep, salmon, seríes, sous, &c.

§ {ÍÉ9. Mae rhai enwau líeb derfyniad unigol: aborigines, aonals, aBtipodes, arms, &c.

§ 550. Mjte rhai enwau heb derfyníad lluosog: ancestry, dergy, generosity, insolence, &c.

D.ö..JEtheoI gyŵedinol cynaniad terfyniadau Iluosog enw- au Seisnig yw, bod s iV seinio fel z pan yn gyssylltedig â chydscdn leddf (6, d, g — j, ^— eg, v, th — dd), âg^un o*r tawdd- leddfíaîd (/, m, n, r, ng), neu â ílafariad, fely dangoswyd yn y sylwadau a ragflaenir gan D.S. sydd yn yr adranau olaenorol; ond pan fyddo yr « a ffurfia derfyniad Uuosog mewn cyssylltiad â líythyren gras {p, t, c — ^k, ch — ^k, ŵ, /, th — eth), seinir hithau yn gras, fel s Gymmreig, o angen- rhŵdrwydd.

3. Am Genedl.

§551. Wrth genedl (gender), mewn ystyr ieithyddol, y golygir y duU a ddefnyddia iaith i wahaniaethu rhyw {s€x); a'r unig beth a ddylai fod yn arweinydd i ddosbarthu cenedl enwau mewn grammadeg, ydyw y rhyw, neu y diffyg o ry w a wahaniaetha wir natur y bod neu y peth a adríthir gan enw.

§552. Yn ol egwyddorion iaith, y mae i enwau bedair cenedl: gwryw, benyw, caáolryw, ac amhennodol.

1. Y gyptàî a gymmwysir at fodau o*r rhyw wrywol: man, dyn. ite is wríting — Mae efe yn ysgriienu.

2. Yr ail, at fodau o*r rhyw fenywol: woman, dynes. She is rîsing — Mae hi yn cyfodi.

3. Y drydedd, at bethau amddifad o ryw: hooh, Uyfr. It is useful — Mae o yn ddefnyddiol.

4. Y bedwerydd, at bethau nas gwyddys eu rhyw, neu bethau y byddo achos siared am danynt mewn modd amhen- nodoì, heb olygu rhyw. Mae yn y Seisneg (ac yn y Gymmraeg


 

 

  

 

(delwedd B4712) (tudalen 104)

ñ104 DOSRANIAD CYFPREDINOL CYNTAF GEIRIAU.

hefyd) un rhagenw personol o ystyr amhennodol; sef y rhagenw one, un. Defnyddir hwn mewn ystyr cyfifredinol j megys —

One like8 a man of good m&nners.

Mae tm yn hoffi dyn o foesau da.

Mae y rhagenw yma ^n adríthîo y ddwv genedl, yr wrywol a*r fenywol, heb gyfeiriad at ry w y nailí na 'r llall, gan nyny perthyna i’r hyn a alwyd uchod y genedl amhennodol, canys nid yw yn adrithio y genedl ganoliyw. Daw hyn yn amlwg pan y treithir ar ragenwau.

§ 553. Cymmerir oath o ryddid barddonol weithiau i siared am bethau difywyd: megys, sun, haul; shtp, Uong; &c., fel gwrywol neu fenywol, yn ol y delfiydau.a goTeddir am gyfatebiad eu natur i fodau gwrywol neu fenywol; ond, yn gyflredinol, dosperthir cene(fi enwau Seisnig yn ol gwir neu dybiedig natur y pethau a adrithir.

§ 554. Ffmŵ: y genedl fenywol:

1. Trwy olddodi ess atyr wrywol: — lion, ììoness; deacon, áe&coness; host, hoste««; poet, poet68«, &c.

2. Pan derfpio enwau o'r genedl wrywol yn er neu or, trwy dori ymaith yr e neu yr o, a chyssylltu ess: — ^arbit^, 2LíhiXxe8s; chant^, chantré^, &c.; actor,actreM; ambassador, ambassadréf «; benefactor, benefactrerf*; conductor, conduct- resSf &c.

Eithr: tutor, tutoress; author, authoress; mayor, mayor- ess; peer, peeress; goyemor, goYemess; prior, prîoress; tutor, tutoress.

3. Mewn enwau o'r Lladin a derfvnant y genedl wrywol àg or, ŵwy dori ymaith yr o, ac oldáodi ix: — ^administrator, administratreìr; director, directrŵ:; executor, executrM?, &c.

4. Trwy ragddodi enw, rhagenw, neu ansoddair at yr enw: man-servant, maŵí-servant; Ä€-goat, she-gosX; mo^-child, /emafe-child, &c.

5. Trwy olddodi coch, neu hen, at yr enw: moor-cocÄ, mooT-hen; pea-coc^, pea-Äc»; turkey-coc;í:, turkey-Äcn.

Eithr: coŵsparrow, Ä^n-sparrow.

§ 555. Mae amryw enwau, gan mwyaf o darddiad estronol, er na chydffurfiant â*r rheolau sydd yn yr adran olaf, eto a droer yn fenywaidd drwy ryw chwanegiad neu newidiad yn y terfẁiiad; megys —

1 . Trwy ch wanegu a at y genedl wrywol: — infant, înfanta; sultan, Bultana, &c.

2. Trwy chwanegu tna neu ine at y genedl wrywol: — czar, czartna; landgrave, landgravmc y hero, h&toine,

3. Trwy newid terfyniad, a thaifyru neu helaethu y gair:

AM GYFLWR.


 

 

  

 

(delwedd B4713) (tudalen 105)

ñ105

?, sibhess: emperor, emperéss; duA;^, à.\ich€88; heauy

; \Bud, \3u8S: maiguiSf msjrchion€88^ Lthr: bride^room,bride; widower,widow; wizarí?, wi^A.
.S. Prif derfyniadau y genedl fenywol, fel y gwelir yn y >lau blaenorol, yw ess, ix, a, «na, ac tne, \ö5S. Hefÿd gwahaniaethir cenedl enwau à geiriau gwa-

)1: bacbeioi:,maid; boar, sowj boy,girl; brother, sister; doe; bull, cow, &c.

4. Am Gyflwr.

[ô57. "Wrth çyflwr,^ mewn ystyr ieithyddol neu ram- Legol, y deallir swydd enw yn ei berthynas a'i gyssylltiad îinau ereill mewn ymadrodd.

558. Cyn i'r efrydydd fyned ymhellach, annogîr ef i ail

jrllen, yn bur astud, yr§491— -524. Mae cyflyrau enwau

'gyffelyb i ddospejrth swyddogol enwau, ac y mae eu rhif

i nadraniadau yn cyfateb i’r un egwyddor gyflfredinol. Yr

g reswm dros wahaniaethu rhwng cyflwr énw a dosparth

rddogol enw ydyw, fel y galler gwahaniaethu rnwng

rddî gwahanol yr un dosparth. Pynagpa nifer o gyflyrau

swyddi a ellid wahanìaethu, ni íyddent oll ond adran-

tu o'r tri dosparth swyddogol cyntefig, sef o enw, adenw,

íoradenŵ.

559. Byddai yn hawdd adranu y tri dosparth yna i

iT tra Uuosog o wahanol gyflyrau; ond gan fod holl

' lu y ddau ddosparth israddol, sef eiddo yr adenwol

InomincU) a*r goradenwol (jsúbadnominal) o'r un cystrawiad

íwn ymadrodd, nid atebai adranu y rhai hyn ün diben

Perol; ac y mae gorfanylwch mewn adraniad, yn enwedig

ỳn afreidiol, yn tueddu i ddyrysu y meddwl. Ond y mae

fansoddiad ymarferol yr iaith Seisnîg yn gofyn am i'r

G]^wr, a elwir yn Seisneg, case (cês), ao a gjfieithir yn bur

^ lodol gan rammadegwyr Oymmreig yn gyifredin actẅa {cause),

penaf y gair case {casus) jw cwympawd (afaU), yna treiglad,

ond tybir nad hyn chwaith jrw ei wir ystyr grammadegol, a

hmheir y tyb yma yn y dyfyniadau isod:

f * Ccíse enw a arwydda y cyflwr (sUUe) y byddo ynddo, neu y beirth-

as a ddwg á gair arall yn yr un froddeg." — Proff, SuUŵcm.

" Oa wrtfi caae y deallwn un o'r ffùrfìau newyd^ol trwy y sawl y

r amlygu amryw berthynasau enw ft syniadau ereill, un case yn

sy gan yr iaitn Seisnig i sylweddeiriau^ a dau i rai o'r rhagen-

Ond 08 wrth case enw y deallwn yr amlygiad o ryw rai o'r

bhynasau hyn, yn cael eu dynodi trwy ei derf jrniad neu mewn

w ffordd andl, mae genym ni " (y Seison) " gynnifer o cciaes ag

rhyw genedl arall.'* — Amold,

''Mewn sylweddeiriau, mae y case enwedigol (mminatŵe) a

" rchol {ẃjectŵe) yn meddu, fel enwau canolig yn Groeg a


 

 

  

 

(delwedd B4714) (tudalen 106)

ñ106 DOSRANL\D CYFFREDINOL CYNTAF GEIWAU.

dosparth penaf neu enwol {nominal), g^el ei adranu y-n d| gyflwr, am fod geiriau y dosparth yma yn sefyll mewn berthynas, neu yn gwasanaethu dwy swydd wahano] sawl nefyd sydd o gystrawiad gwahanol mewn ymadrc fel y çwelir yn amlwg trwy ddosranu (analiee) un frodi fer, fel hyn: —

William gaye some books to John. • Gwrìlym a roddodd ryw lyfrau i loan.

William (bodenw) a saif megys meistr yn y froddeg gan ei fod yn y dosparth swyddogol penaf (sef enw): (moddenw) sydd air yn dibynu ar, ac yn gweini i Wilm^ am hyny mae yn yr ail ddosparth swyddogol, sef adenw íl John (bodenw) a wasanaetha, trwy gymmorth y geiryn to, y gair gave, ac fel gwas adenw, mae ýn y trydydd dosparth swyddogol, sef goradenw: fel hyn, Wiíliam gave — to John, a adrithia y delnyd am fod ( William); y delfryd am y modd y mae 'r bod yma yn bodoli, sef am ei weithrediad (gave); a*r delfryd am duedd neu amgylchiad y cyfry w weithrediad — to John. Mae y tri gair hyn gan hyny, WiUiam gave to — John — ^yn gwasanaethu tair swydd wahanol yn y froddeff: ond heb law y tair swydd yma, wele y seiriau some hoofcs mewn swydd neu gyflwr gwahaiiol i r lleill oU. Mae yn amlwg am y gair som^ mai gwasanaethu hoohs y mae, gan hyny adenw ydyw some; ond nid yw y gair hoohs yn gwas- anÌEiethu unrhy w air; ac er nad yw yn yr un cyflwr a'r gair William, eto mae yn yr im dosparth neu sefyUÍa o annibyn- iaeth. Y gwahamaeth rhwng cyflyrau yr enwau William a hoohs ydyw, bod un ( William) mewn ystum gweithredol, a'r Ilall (oooks) mewn ystum goddefol neu ganolig. Mae y ddau enw yn y dosparth swyddogol penaf, gan nad yw y naill na'r llall yn gwasanaethu enwau ereiU, ac y mae y gwahaniaeth yma rhwng cyflyrau enwau annibynol yn cyfooi, fel y sylwyd eisys, oddi wrtn wahaniaeth ystum gyda golwg ar weitíi- reoiad.

Gall enwau annibynol fod naill ai yn gweithredu euhunain neu yn goddef gweithrediad rhai eraill, a hyn syddynadiosi dau wahanol'gyflwr y dosparth enwol. Er engraifOt, WilHmn saw John — Gwilym welodd loan: ne\\ William struch (dar- awodd) John: yn y ddwy froddeg hyn, Wiliiam sydd yn yr ystum gweithredol a John yn yr ystum goddefol, ond y mae

Íddau enw yn y dosparth penaf, gan nad yw y naîll na *r all yn gwasanaethu enwau ereill.

Lladìn, yr un ffnrf , gan fod yn wabanìaethol y BaiU oddi wrÜi y UaII trwy ddim ond eu lle/'— Dr, Crombie.


 

 

  

 

(delwedd B4715) (tudalen 107)

ñAM GYFLWR, 107

J-í I ÜO, Yr achos, «m hyny, o wahanol gyflyrau y dosparth lIẄ^ ydyw y gwBhaniaeth naturìol sy rhwng ystum bod yn illi&redu a bod yn goddef gweithrediad; ac er y eolygir Meyflwr gweithredydd yn uwchraddol i gyfiwr goddefydd, üy mae bodenwau, o ran eu natur, yn uwchraddol i fodd- cmaa graddenwau; eto, megys y gali moddenwau a gradd- ettwau, yn gystal a bodenwau, yn annibynol ar natur y àelfrydau a adrithiant, fod yn y aosparth swyddogol penaf " hyfansoddiad ymadrodd(§ô02— 507), felly, gafl goddef- neuweithredydd, yn annibynol ar eu naturfel y cyfryw, ŵd yn y cyflwr penaf, neu yn y brif swydd ynghyfansoddiad bftdd^;. Gellir deaíl hyn yn well drwy engraifft:

Jobn ifl Btrack by William — lo&n a darawyd gan Wilym. WiHiam has 8track John — Gwüym a darawodd loan.

ŵ y ddwy froddeg hyn, y gair WiUtam sydd yn dynodi y bod sydd yn yr ystum gweithredol, a'r gair John, y bod sydd yn goddei y gweithrediad: ond yn y froddeg gyntaf, y gair Jokn sydd yn y Drif gyflwr enwol, eithr yn yr ail froddeg, y

r*r ẄZftam syddyn y cyflwr penaf. Oherwydd hyn, yn galw dwy swydd y dosparth enwol yn gyflwr gweithredol •c yn gyflwr goádefol, gelwir hwynt, yii dl fel y byddo eu «efyUfa mewn ymadrodd, yn gyflwr enwol (nominai case) ac yn gyflwr canouff (neutral case).

§áBl. Mor beîl ynte ag y perthyn i ymarferiad (a hyny yn uniç sydd o wir werth), nid yw y Seisneg yn gofyn |wahamaethu mwy na phedwar o gyflyrau rhwng y tri oospartìi enwau, sef dau gyflwr yn y dosparth penaf, ac un ynmob un o'r ddau arall. Gan nyny, saif y cyflyrau yn eu perthynas â phrif ddosbarthau swyddogol enwau, fel hyn: —

Bosparth enwol. j ^jj^ enwol=man.

*^ ( Cyflwr canolig=man.

Bosparth adenwol. Cyflwr adenwol=of man. Boâparth goradenwol. Cyflwr goradenwol=to man.

§562. Dylid sylwi yn fanwl fod cyflyrau enwau yn bethau hfdlol wahanol i drei^liadau {declenẃms) enwau, neu y gwahanol ddulliau o ddynodi cyflyrau; ac mai yr un petn ydyw cyflwr enw ag ydyw ei swydd ynghyfansoddiad ym- adrodd (§ 558). Geíiir gwahaniaethu y naiU gyflwr oddi wrth y llall trwy flaenddodi neu olddodi banynau at yr enw, trwy newidion yn ffurf yr enw, trwy gyflead, neu drwy y gwahanol ddulliau hyn ynghyd, neu mewn rhyw foddau ereill cysson â theithi iaith. trif ddull y Seisneg, a braidd ei hunig ddull o ddynodi cyflyrau enwau, ydyw amrywio y deíhydaiad o fiinynau, ac y mae i hyny yr un eflaith a phed


 

 

  

 

(delwedd B4716) (tudalen 108)

ñ108 DOSRANIAD CYFFREDINOL CYNTAF GEIRIAU.

amrywid terfjiiiadau yr enwau. Gan hjrny, yn lle chwüîo treigliadau neu gwympodion enwau, rhaid chwilio natur y banynau a ddynodant gyflyrau enwau Seîsnig. Mewn gwirionedd arwyddion cyflyrau ydyw y banynau, a elwir yn gyflfredin arddomaid (prejHmtions). Mae *nwir, heb law bod yn arwyddion o gyflyrau, fod i bob un o honyntarwyddocâd pennodol, ond nid yw eu hystyron yn gyflawn pan naíyddont mewn cyssylltiad âg enwau.

§ 563. Un geiryn neu arddodiad sydd yn yr iaith Seisnig yn dynodi y cyflwr adenwol, sef y geiryn of; dynodî y cy? Iwr goradenwol y mae *r holl eirynau ereill.

§ 564. Mae y geiryn of yn dynodi y cjflŵr adenwol a*r goradenwol, ond achosir y ddau weithrediad yma gan ddau ystyr y geirjm. Pan arwydda feddiant mae yn adenwol, ond pan yn arwyddo /rom (oddiwrth), neu about (am), mae yn arwydd goradenwol. Bydd yn hawdd deall hyn trwy eglurhad: —

Last eyening we 8poke of youp brother. Neithwyr siaradem am eich brawd.

Hyny yw, siaradem ynghylch eich brawd. Yn y fìroddeg yma, mae yn amlwg fod y geiryn of yn oradenwol. Yn y ÍToddeg ganlynol, mae yn adenwol: —

Last evening we saw the son of your friend. Neithwyr gwelsom fab eich cyfaill.

Yma, the son of your frimd sydd o'r un ystyr yn hollol ag yourfriend's son; o ganlyniad mae y geiryn of o flaen enw, a*r llythyren *s yn gyssylítedig wrth aerfyniad enw, ill dau yn arwyddion y cjŵwr adenwol; a dyma holl arwyddion y cyflwr yma yn y Seisneg.

§565. Y cyflwr sydd yn gyffelyb i ddosparth adenwol enw a elwir yn gyffi-edin yn Seisneg, possesstte case, cyflwr meddiannol; ond bamwyd yn angenrheidiol galw y swydd gyfíredinol yma yn gyflwr adenwol, oblegid y cynnwysa lawer o amrywiadau, o'r sawl nid yw meddiant namyn un yn unig; eithr gan fod holl amrywiadau y dosparth swydd- ogol yma o*r un cystrawiad mewn ymaorodd, nid yw ymar- feriad, fel y sylwyd eisys, yn gofynmanylu ar ei adraniadau; o herwyda hyny eithaf priodol eu dynodi oU âg un enw cyffiredinol, sef cyflwr adenwol.

§ 566. Y meddiannol a ddynodir yn gyffiredin âg '« ar ol terfyniad enwau; megys,

The gentleman's horse — Marcli y boneddwr.

yn arwyddo—


 

 

  

 

(delwedd B4717) (tudalen 109)

ñAM GYFLWE. 109

i of tlie gentleman. nea, The horse belonging to the -Y march sy'n perthyn i'r boneddwr.

iyddir y geiryn of i ddynodi holl amrywiadau y ftdenwol.

Bheolau i ddefnyddio yr 's er ffurfio y meddiannol, I fiurfìo yr unigol, cyssyllter '« wrth yr enw syml:

1 ffurfio y lluosog, cyssyllter tolnod (') yn unig wrth Uuosog pan derfyno àg«; dogs, dog«'; ladies, ladie«\- , horse«'.

Pan na therfyno y lluosog âg «, cyssyllter *s wrth y

[nosog: men, men'^y children, chìldren'^.

Pan derfyno yr unigol yn * ar ol Uafariad seiniedìg,

lu cyssylltir tohiod yn unig, pryd arall^ tolnod ac s:

' sword, neu 'H.aìía^s sword; Moscí* rod, neu Moses^s

rerv»y eloquence, neu Jervŵ** eloquence; genìus' rays,

înîW^ rays.

Pan fyddo y Uafariad derfynol yn fud rhaid ch-wanegu amser: James^s book, St. Gììes^s dîn. Pan derfyno yr unigol yn ss neu cc, ac ei dilynir gan leu selff tolnod yn unig a ^ssylltir: for goodne**' for consciencc* sake; eiperiencc' self shall aid thy ^elief.

)...Seinîr * y meddiannol yn ol y rheol a roddwyd i

y rhif Uuosog (§ 650, D.S.), yn lleddf neu yn gras yn

r y gydsain a'i rhagflaeno: dog*s, dogz; ladic*',

Halla/, Halaz; HaUa^'«, Hâlazìz; James^Sf Jêmziz;

, cẃcs, &c.

f8. Mae yr holl eirynau neu arddodiaid sydd yn y 5g yn arwyddion y cynwr goradenwol cyfiBredinol. Mae nod of, pan arwydda ^om neu about (§ 564), yn arwydd ~^dd oradenwol: yr unig eithrad i’r rheol gjŵedinol ^ lyw o/^pan yn gwasanaethu yn y cyflwr adenwol. To,

fivm: in, oiû; up, doum; under, over; above, beloto; by, Ìhrùugh; fw, against, &c. &c., ydynt oU yn fanynau a ddy- nodalìt wahanol amrywiadau y swydd neu y cyflwr gorad- enwol cyffiredinol. Nid yw yn angenrheidiol rr dysgadur, fel y dywedwyd o'r blaen, gyrraedd gwybodaeth fanol o am- mriadau neu adraniadau cyflwr. Cymmaint ag a ddylai ddysgu er deaU trefhiad geiriau mewn broddeg, ydyw y tri dosparth swyddogol cyntefig — enw, adenw, a goradenw ((502 — 524), a'r pedwar cyflwr cyŵedinol sydd yn hanu or dospeirth yna, ac yn gymtebol iddynt (§561).


 

 

  

 

(delwedd B4718) (tudalen 110)

ñ110 tíoSRANIAD CYFFREDINOL CYNTAF GEIRIAU.

§ô69. Cyn rhoddì enereiffdau er dangos enwau yn eu ewahanol gyâyrau, rhoddir taâ^ gryno o wahanol latfaau (sorts) enwau ger bron yr efrydydd. Gellir treâiu yr ^wau rheolaidd a berthynant i'r dosparth cyntaf (§ 520, &c.) yn bedwar bath, a gellir adranu pob bath yn bedwar rhjrw (^ffmus) î ond, fel v sylwyd lawer gwaith, nid yw yr amryw- ladau o nemmor bwys: os cofir ac y deallir y peawar batìi, gellîr esgeuluso eu hadraniadau: —

BATHAU. BHTWIAU. BOLUBHAB.

/ ^ . f 1. ^Yaprydol. angel.^

o S ì 2. Defnyddiol. matter.*

5 i 3* Cymmysgedifç. man.'

•á

 \

» [^i. Oànolig. nothing.*

Gwëithredol. action.^

2. Goddefol. Buffering.*

3. Cjrmmysgedig. struggling.^

4. Ciétnolig. rcpose.*

1. Tufewnol. quicknes«.*

2. Allanol. reyerenoe."

3. Cymmysgedig. repulsion.^^

4. CanoHg. futurity."

1. Bhagenwaa personol. I, me^ you. &c.^

2. Rhagenwau perthynasol. who^ which, &c.*^

3. Rhagenwau amhennodol. whosoeyer. &c.^*

4. Rhagenwau ammwysol. those, &c.^*

 § 570. Yn awr, dangosir y pedwar bath enwau hyn yn eu hamryfal gyflyrau, yr hyD. a eíwu: yn gyffiredin treiglo {d&olifie) enwau; a rhoddir engreifftiau o bedwar adraniad pob bath. Cofir bellach mai y ^eiryn of ydyw ùnig swyddwisg neu arwydd y cyflwr adenwol; fod yr holl eirynau yn ddiwahan- iaetn yn arwyddion y cyflwr goradenwol, a bod y ddau brjf gyflwr — yr enwol a'r canolig — ^mewn bath o sefyllfa anní- bynol neu feistrolaidd, ac nad ydynt yn gofyn unrhyw eir- ynau neu swyddwisgoedd.

, Enwau o^r Bath cyntaf. — ^Bodenwau.

§671. l.Ysprydol, 2.DefnyddioL ^.Cymmysgi i.CcmoUg.

CyûwT enwol, angels earth man nothing.

Cyflwr canolìg, angels earth man nothing.

Cyflwr adenwol, of angels of earth of man of nothing. Cyflwr goradenwol, to angels to earth to man tonothing>

^Angel. * gweithrediad. •cyflymder. " myfi, mi, chwi, &c.

* defnydd. * goddefiad. " parch. " jr hwn, yr hyn, &c.

'dyn. 'ymdrechiad. "ymyrthiad. **jpwybynag, &c.

*dim. ^ gorphwysiad. "dyfodiant. " y rhai (hyny) &c.


 

 

  

 

(delwedd B4719) (tudalen 111)

ñAM OYFLWR. 111

Enwau o^r ail Fath, — Moddenwau.

|ô72. 1. Moddau gweithredol: b'ath 2il.—

Iwr enwol, moTement moring to more.

canolii^, moyement morin^ to moye.

adenwol, of moyement of moying of moying.

goradenwoly in moyement in moying to moye.

$573. Ni ddefìiyddir yr enw perwyddol (verbal) to move,

^_ 9 *^ ^ ^ ..^ — a _ J 1 _ 1 .

geirjn

yp enw moving yn yr holl eyflyrau, nid achosir unrhyw «nebyfleustra odoi wrth afìreolaeth neu amherffeithder treigl- ìaS yn yr enw to move, Gellir deall hyn yn weü drwy ^urhad: —

enwol, Tomoye is disagreeable: moying ì» disagreeable^

I dÌ8hke to moye: I di8like moying.*

 canolig, I dÌ8hke to moye: I di8like moying adenwol, I di8like the trouble of moying.' Cŷflyrr goradenwol, I am inclined to moye.*

§ 574. Ystyríd mai annhelediw fyddai defhyddio yr enw per- wyddol to move yn y cyflwr adenwol, gan daywedyd, I dÌ8like tke trouble qf to move; am hyny rhcîâdir yr enw momng yn lle yr enw to move, pan ei defhyddir yn y cyflwr adenwoL Mae y sylw yma iV gymhwyso at holl enwau Seisníg yr ail îàXh (moiddenwau) sydd yn meddu y fliirf a elwir yn gyfi&edin aodd annherfynol perwyddiaid {the infinitive mide o/ verbê),

§ 575. 2. Aíoddau goddefol: bath 2il.—

Oyflwr enwol, suflerance Bufferíng to suffer.

ẃflwT canolig, sofferance sufferìng to 8uffer.

ẃflwr adenwoíy of aufferance of sufi^rìng of sufferìng. CyflwT goradenwol, aboutsufferance aboutsufferìng about to suffer.

§ 576. 3. Moddau cymmysgedig: bath 2il.—

Cyflwr enwol, strìfe struggling to struggle

C^rflwr canolig, strìfe strugglin^ to struggle

C^wradenwol, ofstrìfe ofstruggling of stmggling.

Cyflwr goradenwol, in strife in struggling to struggle.

§ 577. 4. Moddau canolig: bath 2il. —

Oyflwr enwol, repose reposing to repose

Cÿflwf canolig, repose reposing to repose.

1 Symmud sydd annymunol.

• Júùìoflwjí (nid wyf yn hoffi) symmud.

• AnhoffWryf (nid wyf yn hoffi) y drafferth o symmud.

• Annhueddwyf (nid wyf yn tueddu) i symud.


 

 

  

 

(delwedd B4720) (tudalen 112)

ñ112 D08RANUD CYFFREDINOL CYNTAF GEIRIAU.

Cyflwr adenwol, of repose of reposing of reposìng.

Ôyflwr goradenwol, in repose in reposing to repose.

§ 578. Byddai yn hawdd chwanegu engreîflítîau ymhob un o'r adraniadau; ondganfodUe yn brin, acnady^yr amryw- iadau yn dra phwysig, ymattahr. Ond cyn myned at dreigl- iad y trydydd bath o enwau, rhaid sylwi ar un neilltuol- rwyad arbenig sydd yn gwahanîaethu yr ail fath (modd- enwau) oddi wrth y bath cyntaf (bodenwau). Yn nhrefìiiad geiríau mewn broddeg, gall moddenw gael eî wasanaethu J71 ddigyfrwng naill ai gan adenw neu gan oradenw; ond rhaid 1 fodenwau bob amser gael eu cyssylltu yn ddigỳfrwng â, a'u gwasanaethu gan, adenwau yn imig: fel hyn, dichon i foddenwau yn y dosparth swyddogol cyntaf gael eu gwasan- aethu gan un enw yn y trydydd dosparth sWyddogol, neu un yn yr ail ddosparth, neu drydydd dosparth yn gwasanaethu ail, a*r ail hwnw yn gwasanaethu y prîf enw; tra y rhaid i fodenwau gael eu gwasanaethu gan enwau yn yr ail ddos- parth yn unig, pynag a fyddo eu gweision hwy o'r ail ddos-

Sarth yfi cael eu gwasanaethu gan enwau yn y trydydd osparth ai peidio. Nis gall bodenw yn y dosparth cyntaf gael ei wasanaethu çan enw yn y trydydd aosparth heb gyf- ryngiad enw yn yr ail ddosparth. Éodenwau yn y dosparth cyntaf a wasanaethir yn ddigyfrwng gan adenwau, ac ad- enwau a wasanaethîr yn ddigyfrwng gan oradenwau; ond gall moddenwau yn y dosparm cyntaf gael eu gwasanaethu yn ddiçyfrwng naill ai gan enwau yr ail neu y trydydd aosparth. Er engraifft —

WaUcing is agreeable — Bhodio sydd hyfryd.

Walking bacSwards is tiresome — Bhodio yngwrthol sy flinderus.

Y gair walhing, yn y ddwy froddeg, sydd enw o'r ail ŵth (moddenw), yn y cyflwr enwol; a*r gair hachwardsy yn yr ail froddeg, syda oradenw yn cael ei gyssylltu yn ddigyf- rwng âg eí, fel gwas yn dynodi modd, walìcing, neu foddedig- aeth modd. Ÿr achos o*r neilltuohwydd (peculiarity) tan sylw ydyw y ffaith mai moddenwau ydyw gweision natiurìol bodenwau, er y gellîr defhyddio y ddíau fat£ enw yn wahan- redol, ac yn holl ddosparthau swyddogol cyfansoddiad; ond pan ddefhyddir moddenwau yn annibynol ar fodenwau i’r sawl y perthynant yn naturiol, deallir yn wastad eu bod yn perthyn i fodenwau a fyddont yn ddealledig. Ond ceir arfod i egluro hyn ymhellach wrth ymdrin â chyfosodiad (9yntax)\ gan hyny, eir ymlaen gyda defl5niad enwau a*u cySyrau.

AM GYFLWR.


 

 

  

 

(delwedd B4721) (tudalen 113)

ñ113

Enwau oV trydydd BatK — Graddenwau.

§579. l,Tvifevmd, 2,ÂUaml, d.Cynmysff, 4,Canúlig,

iÇyflwrenwol, quìckne88 reTerence repnlslon fúturity. ŵjhrr oanolig, quickne88 reyerence repnlsion futurity. Clflwr adenwol, of quickneB8 of reyerence of repulsion of futurity <^wr goraden. by quicknei8 byreyerenoe byrepulsion byfiiturity

I.Kitoati o'rpedtoerydd Bath, — ^Enwau Dîrprwy — ^Rhagenwau.

i' 5Ô8O. Mae enwau 7 pedwerydd bathi a elwir yn gyffiredin

liimnwau, yn cael eu gwahanredu san berson yn gystal a

JAiÇ cenedl, a chyflwr. Mae y neilltuolrwydd yma, sef

iperson, o'r eiddo rnagenwau, yn cvfateb i'r nodwedd o eang-

'edd mewn bodenwau. Gan mai oirprwyon yw rhagenwau i

jenwau sydd yn meddu amryw radoau o ean^edd, nid oes i

fiagenwau nodwedd neilltuol iddynt eu hunam yn yr ystyr

'yma; ond y mae iddynt nodwedd sy'n cyfateb yn gywir î

lìeaDgedd, canys gallant gynnwys neu weitbìredu tros y person

rcyntat neu yr sS, neu y trydydd, mewn unrhyw ri^ cenedl,

l^neu gýflwr.

§581. 1. Rhagenwau personol,

Umgol,

Çyflwr enwoly Cÿflwr canolig, C^flwr adenwol> CTflwr goradenwol,

Çyflwr enwol, C^rflwr canolìg, Cyflwr adenwol, Cyflwr gòradenwol.

 Unigol,

Llmtoç, we*

U8 Of U8

byu8

yOU*

you of you by you

Hm9og.

Cyfl.enwol, cô 'CtA. canol. § ,C7fl.adenw. S C7fl>gorad. S^

 Çhoryw, Benyw, CamLAiinhemd,

it' one* they* ones

it one them ones

her of it of one of them of one8

her byit byone bythem byones

§582. Amrywir ffurf yr holl ragenwau personol i wahan- iaethu rhif unig ol oddiwrth y Uuosoe; ond gyda golwg ar genedl, trydydd person y rhif uniffoì yn umg a amrywir i wahaniaethu y gwrywol, y benywoT, y canolig, a*r amhen- oodol Fe allai y syna ambell un sy dipyn yn adnabyddus à

m (myfi), i fi. t'Ti (tydi), di.

* Chwi (chychwi). *Efe,ef. •Hi (hyhi). I

' E (ef), fo, (efo).

» Un (dyn).

* Hwy, hwyut (nhw), &c.


 

 

  

 

(delwedd B4722) (tudalen 114)

ñ114 DOSÄANIAD CYFFEEDINOL CYNTAF GEIEIAU.

fframmadegau eraîll, y dìchon î'r llyfìTn hwn syrthio i'w law, fod y rhagenw personol amhennodol — one — ^yn cael ei dreîglo yma yn y ddau rif ac vnihob cyflwr; ond hawdd profi y gwneir hyny mewn ymarferiad, er nas gwneîr, hyd y gwyddys, mewn grammadegau cyffiredin. Er angrufit —

Cyflwr enwol, ,^ fOne di8likes hypocrìtes.^

Ójû'WT canolig, S 3 Thcy disguet one,*

CyûWT adenwoí,!^ "ì The prìde of one,^ or, otu^s self-eBteem.

Cyflwr goradenwol, ^ \One aoes not keep things by one.^

Oyflwr enwol, ^ CThe great ones expect flatteiy.*

Cyflwr canolig, s J ^* fláttcr the great onea,*

C^wr adenwol, J J The anogance of the great oneJ'

C^flwr goradenwol, Ü^ ^We differ /rom the great ones.^

§ 583. 2. MhagemDau perthynasol.

Cyflwr enwol, who • whìch ^** that.^^

C^wrcanolig, whom which that.

Cyflwr adenwol, of whom of which of that.

C^wr goradenwol, for whom - for whicl) for that.

§584. Nid vw y rhagenwau perthynasol Seisnig yn am- r^rwio eu ffurnau i ddynodi na rhif nh chenedL nTho a gymhwysîr at bersonau, a which at bob peth arall. Defh- yddir that weithiau yn lle who neu whieh,

§585. 3. Rhaŷenwau amhennodol.

Cyflwr enwol, whosoeyer " whichsoeyer."

Cyflwr canolig, whomsoeyer whichsoeyer.

Cyflwr adenwol, ofwhomsoeyer of whichsoeyer.

Cyflwr goradenwol, by whomsoeyer by whichsoeyer.

^ Mae wn yn anhoffî rhagrithwyr.

* Maent yn diflasu v.n,

' Balchder nn, neu hunandyb im,

Nid yw «n yn cadw pethau wíŵ yr vm,

^ Y mamrUm (y rhai mawrìon) a ddisgwyliant ffladredd.

• Yr ydym yn ffladro y immyrím. "* Trahausedd y ma/ufrion,

" Yr ydym yn gwahaniaethu oddi wrth j numrùm.

D.S...Nid oes yn y Oymmraeg air hollol gyfystyr â'r gair Seisnig Uuoflo^ yma — ones, Pâ cyfieithiad o " tke grecU ones, arferir, y mawnon, y gwýr mawr, neu'r cyffelyb. Arrerìr y gair dyn weith- iau, yn Gymmraeg^ yn gyfystyr â'r rhagenw amhennodol Seisnig, one, yn y rhif unigol; megys, Mae dyn yn anhoffi rhagrithwyr. Clywir gwraig weithîau"yn dywedyd wrth ei phlant — " Peidiwch a byddani dyn *'—ào not pother one.

• Yr hwn, yr hon, y rhaî. ^® Yr hyn, y rhai, yr hwn,,&c. *^ Y rhai, yr hyij, yr hwn, &c. " Pynag pwy, pwybynag.

" Pynag pa beth, &o.

AM GYFLWR.


 

 

  

 

(delwedd B4723) (tudalen 115)

ñ115

§586. Mae y rhagenwau hyn yn deìllio yn amlwg oV Idiagenwau perthjnasol, ac yn gyffelyb o ran cyíyi^dd , amrywìad eu fiìirf. ' 4. Wtagenwau ammwysol,

§ 587. Kliaçenwau ammwysol yw y geirîau a wasanaeth- ant naill ai fei rha^enwau neu adenwau; a gelwir hwynt yn ammwyBol am eu ood yn âurfio bath o drosiad {transition) o ddoBparth cyffiredinol enw i'r eiddo adenw, me^s y mae'r ystl^nn (hat) yn ffurfìo bath o ddolen rhwng adar aV man beâxypeaion {gtuidrupeds), Mae y sefyllfa ammwysol yma yn ddeddf gyffiredinol sydd yn gwasanaethu i gyssylltu holl wahanol ddosparthau bod neu radd mewn natur. Gelwir hi yn gyffiredm — deddf eithrad i reolau cyffiredinol, neu drotîad o'r naill sefyll& i'r UalL Nid y rhagenwau yma, y sawl a fiFìirfiant ddolen rhwng dospeirth enw ac adenw, ydyw yr unìg eirìau o natur ammwysol ynghyfansoddiad broadeff; canfyddir eto bod dosparth o eiriau yn ffiirfio dolen gyffelyb irhwng dospeirth adenw a goradénw. Mae y geiriau sydd yn ffurfio y ddolen rhwng dospeirth cyntaf ac aiì enwau, yn perthyn yn naturiol Tr ddau, a gellid eu trefhu yn y deffiniadau cyffiredinol dan y naill neu y llall; ac y mae'r un sylw i V gym- hwyso at y geinau a ffiirfiant y ddolen rhwng aií a thrydydd dospeirth neu swyddi enw.

§588. Y rhagenwau ammwysol a ddefhyddlr fynychaf yw—

Umgol. Lhmog. Cyflwr enwol, this these

^fiwr canolig. this these

C^wr adenwoí, of this of these

Cyflwr goradenwoly in this in these

Cyflwr enwol, Cyflwr canolig, ^flwr adenwol, (jjfiwT goradenwol^

Unigol. that that of that in that

which. which. of which. in which.

Llmaoff. thosö. those. of those. iu those.

§ 589. Yn y broddegau isod, mae y geiriau ammwysol hyn yn rhagenwau mewn un sefÿllfa, ac yn adenwau mewn un arall: — (

The apple which I thfew away was better.^ Thië apple is sweet.' That ÌB not ripe.^

^ Yr afal (vr hwn) a deflais i ymaith oedd y goreu. * Yr afal hwn sy beraidd. ' Nid yw hwna yn addfed.

I 2


 

 

  

 

(delwedd B4724) (tudalen 116)

ñ116 D08RANIAD CYFFREDINOL OYNTAF GEIBIAU.

Which apple is sweet?* That which you gaye me.^

§ 590. Yn y froddeg eyntaf, ac yn y bummed, mae y gair tchich yn rhagenw perthynasol. Yn y bedwaredd, adenw ydyw iohich yn dynodi y gair applCf ac nid yn perthyn iddo fel adrithiad neu ra^enw. Yn yr aîl froddeç, mae y gaîr thÌ8 jn adenw rheolaidd yn gwasanaethu v gair apple; on<l y gair that, yn y drydeda froddeg, a weitnreda fel rhagenw yn perthyn i, ac yn adrithio y gair apple, js hwn sy ddeíuled^ ond heb ei grybwylL

§ 591. Mae }nr holl eiriau hyn yn ^eithredu naiU ai fel gweisìon o'r ail ddosparth, neu fel dirprwyon (agents) o'r dosparth cyntaf; ond y rhagenwau ereiU a allant weithredu yn imig fel dirprwyon o*r dosnarth cyntaf. Nis gellir gwneyd 1 ragenw personol weithreau mewn modd cyîfelyb, a dy- wedyd,

Be îs learned; he man is leamed.

JEfe ey ddyegedig; ^e dyn sy ddysgedig.

Fel y dywedir,

Thi8 is sweet; ihis apple is sweet.

Hwn sy beraidd; yr a/al hwn sy beraidd.

Teosiad Ddeffiniad Enwaü I Ddeffiniad Adenwau.

§592. Gyda'r bath ammwysol yma o eîriau y terfynrr deffiniad enwau, ac eir ymlaen at yr ail gangen o ddosraniad geiryddol — deffiniad aaenwau. Ẅrth adolygu cynnyrch y rada gyntaf yma o ddosraniad, canfyàdir —

(1.) Fod pedwar o fathau (sorts) gwahanol yn y dosparth cyfiìpedinol o eiriau a elwir enwaiL

(2.) Fod tri dosparth swyddogol hanfodol wahanol i bob un o'r bathau hyny.

(3.) Ygellidadranu y tri dosparth hyn i nifer tra Uuoso^ o gyflyrau, ond nad yw yn anghenrheidiol adranu yr ail aÇ tryayad dosparth er ffurao cyflyrau Seisnig, ae mai y dos- partn cyntaf yn imig sydd yn gofyn cael ei ranu yn ddau gyflwr gwahanol.

§593. Mae y pedwar bath enw yn deilUaw o'r gwahan- iaeth naturiol sy rhwng y delfrydau a adrithiant, a'r gwahan- iaeth naturiol yma sydd yn ffurfío egwyddor sylfaenol cyf- addasiad, yr hon a gymerir yn arweinydd se^dlog mewn

» Pa afal sy beraidd?

* Hwnw {yr hwn) a roddaaoch i mi.

r


 

 

  

 

(delwedd B4725) (tudalen 117)

ñ DEFPINIAD ADENWAU. 117

I dosraniad a cbyfosodiad. Gall yr efrydydd sylwi y canfyddir I yn wastad bedwar bath yn mnob aosparth; pedwar rhyw ' Ufenus) yn mhob bath; pedwar adryw (^ctea) yn mhob imw; pedwar amrywiad (^artety) yn mhoo adryw, &c. &c. Ind rheol drosawdurol {arbitrary) ydyw hon; deddf natur ydyw. Mewn cyssylltiad à geiryddiaeth, canfyddwyd yr ^î^yddor gyflBpedinol yma o gyfraniad, yn y gwahaniaeth naturìol SYdd rhwng delfrydau a'u güydd; a byddai yn hawdd codi y rhif pedwar i saith, neu ddeuddeg (12), neu ddeuddeg ar ugain (32), &c.; ond y rhifau tri a phedwar yw rhifau cyssegredig natur yn y radd seml (stmple)^ a saith, deuddeg, aeuddeg ar ue^ain, &c., yn y radd gyfansawdd {compound). Wrth y geiriau rhif cyssegredig, y deaUir — rhif a ddynodir gan natur, ac nid un trosawdurol. Egwydd- orion cyfi5redinoI mewn natur yw y rhai hyn, sydd yn gys- sylltiedig mewn modd cyfiryngol yn unig â grammadeg, gan hyny ni wìw goddef idaynt drawsattal efrydiad y dysgadur díwy ganiatâu i wyddoniaeth {metaphÿsics) ddyfod i fewn yn lle;geiryddiaeth: sylwir yn imig yma am y pedwerydd rhif, mai tarddu y mae o*r tri eraiD. Y pedwerydd bath o enw (y rhagenw), sy ddirprwyad yn gweithredu yn lle y tri bath cyntefíg (§ 521 a 522): y pedwerydd cyflwr (y canoli^ —
neutral)f sydd adranîad pennodol yn umg o un o'r tn dosparth cyssefin, sef oV cyntaf: y pedwerydd anuywiad yn yr is-adraniadau, sy fath o wahanrediad anmiwysol a gyn- nyrchir gan y tri eraiU, megys y mae yr enw dim {nothing) yn wahanrediad o ysbrydoi, sylweddol, a chymmysgeíÖg gyda golwg ar fod.

§ 5Ŵ. Mae y fantais o feddu egwyddor naturiol cyfaddas- iad yn amlwg: wrth ddüyn yr egwyddor yma mewn dosran- iad, geUir gwybod bob amser pá nifer o adraniadau a han- fodant yn naturiol yn y pwnc fyddo dan sylw; ac os na chtmfyddir hwynt ar unwaith, gjwyddys y bydd y dosraniad yn anmherfiaitn, ac y rhaid naiU ai myfyrio nes canfod y (n^anrif {whole numher), neu redeg yr antur o gamsyniad rhan am y cyfan yn y cyfosodiad {synthem) cyferbyniol. Mewn dosraniad geiryddol, rhaid sylwi bod yr ail fath o enwau (moddenwau) yn cynnyrchu ail ddosparth cyffredinol eîriau a elwir adenwau, megys y cynnyrcna y bath cyntaf (bodenwau) ddosparth cyntM cyflfredinol o eiriau a elwir enwau.

§595. Yn nosparth cyJSredinol adenwau, mae pob bath cyntefig o ddelfryd yn cynnyrchu adenw o nodwedd pen- nodol, fel yn nosparth cyí&edinol enwau y mae pob bath o ddelfirydau yn cynnyrchu swyddbennodol i enw; ac y mae'r


 

 

  

 

(delwedd B4726) (tudalen 118)

ñ118 DOSBANIAD CYFPREDINOL CTNTAF GEIRIAU.

trî dosparth cyfiredinol o eiriau, sef enwau, ad^wau, a gor- adenwau, yn cyfateb i dair swydd gyffiredinol y bath cyntaf, sef bodenwau. Ar fyTf mae y tn dosparth cyffiredìnol o eiriau yn tarddu o'r tn bath cyntefiff o ddelfrydau, ac^ y mae adraniadau pob dosbarth cyffiredinoi yn cyfateb iV gilyddy ac i'r un egwyddor gyffi-edmol.

§ 696. Mae dosparth neu swydd adenwol enwau yn hollol gyffelyb o ran ye^ i adenw rheolaidd, fel hyn: —

Dosparth adenwol enw, a man of Ua/mmíf^ Adenw rheolaidd, a learMd mm,^

§ 597. Hefyd, mae dosparth neu swydd oradenwol yn gyf- ystyr mewn cyfansoddiad à goradenw rheolaidd, fel hyn —

Dosparth goradenwol enw, This orchard yields fmit w abwnâfimoe.* Ooiàdenw rheolaidd, This orchard yields frait abwiẃmüy.*

§ 598. Os bydd y delfrydau cyffiedinol hyn wedi eu har- jpraffii yn briodol yn y meddwl, bydd yn hawdd deall deffin- ladau yr ail a'r ti^dydd dosparth o eiriau, pynag pa nifer o adraniadau a ddichon fod yn mhob un o'r demniadau cyfi&ed- inol hyn; ac mewn gobaith o allu symlio y pwnc, eîr ymlaen yn bresennol at ail gangen dosraniad geiryddol.

AIL DDOSPARTH CYFFREDINOL GEIBIAU, NEÜ ARWYDDION DELFRYDAÜ.

Dejffmiad Adenwau.

§ 599. Yn neffiniad'enwau, çwelir bod y cyfljrrau adenwol a goradenwol yn gweithredu fel gweision ac isweîsion i enwau yn y cyflyrau enwol a chanolig: yn awr, sylwir ar eiriau a wasanaethant bob amser fel ^eision yn nghyfansoddiad broddeg, y sawl ni ddefhyddir byth fel enwau yn y prif ffyflyfau. Mae Vt geîriau hyn fiurf sefydlog a ddengys eu bod o'r ail ddosparm. Yr holl wahaniaeth er hyny, rhwn^ adenw, neu was rheolaidd, ag enw o'r ddosparth cyntaf, yn gweithredu yn acUysurol feî gwas trwy îbd yn y cyflwr adenwol, sy mewn flmrf yn unig; canys y mae 'r ddau yn yr un dosparth swyddogol, ac yn cyflawni yr un swydd gyf^ed-

* Dyn ddysg.
Dyn dysgedig.

» Y berllan hon a rydd ffirwyth meum toHneth,

* Y berllan hon a rydd ffirwyth ÿn dweithiog.

^'


 

 

  

 

(delwedd B4727) (tudalen 119)

ñAM ADENWAU. 119

inol yn ngliyfansoddiad broddeg. Nîd yw yr amrywiad a mluaûaetiia ffyflwr adenẁol enwau oddiwrtli adenw o fiurf reolaldd^ yn adim mwy nodedìg na 'r amrywiadau a wahan- iaetìiant y naîll fath o adenw oddiwrth y llall.

§ 600. Yn y Seisneg pan weithredò enw fel gwas yn y cyflwr adenwoly rhagflaenir ef yn wastad gan eiryn \of) fel swydd- wÌBg a ddynoda y swydd israddol hono o*r eiddo enwau; ond ni of^nia adenw o fliirf reolaidd am un geiryn fel swydd- wisff neu ddynodiad o ddosparth israddol, am fodhwn mewn ffan sedfydlog a ddynoda ei swydd fel gwas.

§601. Cyn dosranu gwahanol amrywiadau y geiriau a wasanaethant fel adenwau, y sawl a restrir yn au ddosparth cyffiredinol geiriau, dylid sylwi mai y tri dosparth cyfiredinol eirîau y CTfeirir atynt yma, yw enw, adeuw, a goradenw, cy&tebol i dair swydd y bath cyntaf, ond nid y cyfiryw eu hunaîn.

§ 602. Mewn cydgordiad àV radd seml o rif au dosraniadol, canfyddir pedwar bath o enwau yn nosparth cyntaf geiriau, a'r un egwyddor gyfiredinol o gyfaddasiadaddynodabedwar bath o adenwau yn ail ddosparth cyffiredinol geiriau.

Gellir galw bathau yr ail ddosparth —

Adenwau ansoddeboL^ Adenwau perwyddol.* Adenwau üynodiadoL^ Adenwau cyfartal.*

§ 603. Adenwau ansoddebol a ddeilliant yn gyffi:edin o'r bath c^taf o enwau (bodenwau) yn v dosparth cyntaf, ac a adrithiant ddelfrydau am natur ansoddol neu beiriannol (ar- gamc) bodau neu bethau. Adenwau perwyddol a ddeilliant yn gyfl&edîn o'r ail fath o enwau (moddenwau) yn y dosparth cyntafÿ ao adrithiant foddau gweithrediad a bodoíiad. Ad- enwau dynodol a darddant o amgylchiadau damweîniol enwau yn gyffiredÎDol, ac nid o im bath pennodol o enwau yn y do^arth cyntaf. Adenwau cyfartal a fiurfir o ffyfiyrau . adenwol y pNedwar bath cyntaf o enwau yn y dosparth cyntaf. Tma, eto, nid yw y pedwerydd rhaniad ond batho ormodríf, neu yn hytracn, rhif hanedig, gan nad oes ond trì bath rheolaidd a çhyntefig o adenwau, mejs^ys nad oes ondtribath cyntefig o enwau; canys yr enwau dirprwy (rhagenwau) yn nosparui cyntaf geiriau, a'r adenwau cyfartal ynyraîl,ydynt

*
A4JectÌYe adnouns. ' Yerbal adnouns.

' IndicatÌTe adnouns. ^ EqiiÌYalent adnouns.


 

 

  

 

(delwedd B4728) (tudalen 120)

ñ120 AIL DDOSRANIAD CTFFREDINOL GEIRIAU.

gyfatebol Trpedwerydd, yn ol yr egwyddor ddeilliadol, sydd yn diljn y tr'iad cyssefinol (§ 522). Eglurir yr egwyador ddeiUiadol ac osgoawl yma yn fwy cyflawn fel yr eir ymlaen.

§ 604. Megys y cyfaddasir y dosparth cyffire(unol cyntaf o eiriau at yr egwyddor gyfifreoinol o fod peiriannyddol Çor- gan%zed)f felly y bath cyntaf o enwau a adrithìa ddelfìrydau am fodau neu bethau; ond megys y cyfaddasir yr ail ados- parth cyfiredinol o eiriau at yr egwyddor gyffiredinol o fodd gweithrediad, y bath a restrir yn gyntaf yn y dosparth hwn yw y perwyddiad {verb), Yn y dosparth cyntaf, y bathau a restrir fel nyn, o ran pwysigrwydd: 1. enwau bod; 2. enwau modd; 3. enwau gradd; 4. enwau dirprwy. Yn yr ail ddos- parth, y pedwar bath a restrir, o ran pwysigpnyydd, fel hyn: 1. adenwau mpdd; 2. adenwau ansoddol; 3. adenwau dynodiad; 4. adenwau o wasanaeth cyfartal. Yn y trydydd dosparth cy- flöfedinol o eiriau, bydd dosparth swyddogoí y pedwar bath yn gyfattebol i’r drydedd egwyddor eiryddol, neu ddelfrydau am radd.

§ 605. Yr adenw perwyddol, gan hyny, ydyw y bath cyntaf a phenaf yn yr ail ddosparth o eiriau, îel 'y dengys y m^en hon: —

Bathcm. Engréfftim.

Adenwau perwyddol, mwe,^ &c.

Adenwau anBoddebol, white* &c.

Adenwau dynodiadol, the.^

Adenwau cyfartal, of whiteness/ &c.

§606. Cyn dechreu ymdrin yn neilltuol â'r gwahanoi adenwau hyn, gallai tafien gryno o honynt oll, ynghyd â'u hamryw aáramadau, fod yn fanteisiol yn y fòn yma:

 Baüum, BhyyẀMi,

/• 1. Perwyddiaid gweithredol.^

1. Adenwau 1 2. Perwyddiaid goddefol." 5 2 perwyddol. J 3. Perwyddiaid caaolig.'' ^ ^ / ^4. Perwyddiaid adgyrchiol."

ç 1. Ansoddebau sylweddebol.*

2. Adenwau. i 2. Ansoddebau moddiadol.'® ansoddebol. i 3. Ansoddebau cymmysgedig.'^

^ 4. Ansoddebau cymharìadol."

^ ^

^ ä

Q 9

< ^

Symud. «Owyn. 'Y, yr. *Ôwynder.

» ActÌTé yerbs. • Substantive acyectÌYCs.

Passiye yerbs. " Modal a<yective8.

Neuter (neutral) yerbs. " Mixed a^jectÌYes.

Eeciprocal (reflected) yerbs. " Oomparatiye adjectÌTes.

EHIP À PHEBSON ADENWAÜ.


 

 

  

 

(delwedd B4729) (tudalen 121)

ñ121

 í

sál

£aíh€M,

3. Adenwoa dynodiadol

4. Adenwau cyfaital.

i. 3 2. ^ 4.

i:

^ 4.

Bhyíoiau, 1. Dynodiaid pennodoL^ Dynodiaid amhennodol.' Dynodiaid cyminysgedig.' Dynodiaid ammwyBol.^

1. Cyflwr deiUiadol.» Cyflwr meddiannol.* Cyflwr mewn-ddeilliadol.'' CTflwr gorddeilliadol.^

Adenwau oV hath cyntaf, neu Adenwau PerwyddoL § 607. Yn ol rhif cyffiredinol cyfraniad, mae pedwar rhyw (genus) neij fath o adenwau perwyddol, a elwir perwyddiaid, fel y gwelir yn y daflen flaenorol: çweithredol, goddefol, canolig, a chymmysgedig neu adgyrchiol; megys,

1. Being fayourìng — ^bodynhoffi.

2. Being fàyoured— bod yn hoffedig.

3. Being sleeping — ^bod yn cysgu.

4. Being blaming one's self— bo4 yn ymfeio.

§ 608. Y delfiryd am hanfodiad yw gwreiddyn y perwyddiad syml cyntefig, to he, bod; ac y mae 'r prif amrywiadau a'r newidion a dd^odant wahanol rywiau neu fathau y per- wyddiaid yn'deilliaw o'r fl^mnonell gyntefig yma: ond ceir achlysur i sylwi ar hyn eto.

§ 609. Mae i fiurf adenwau perwyddol (perwyddiaid) amryw* newidion, yn ^yffiredin, er dynodi person, rhif, amser, a sefyllfa {conditton); ac heb law y pedwar gwahanrediad elfenol yma, gwahaniaethir perwyddiaid gyda golwg ar gyfaniadau amser (comhinationa of time), moddau sicrhad {moá£8 of affirmation), a graddau manyírwydd {degrees of precision) yn ngwahanol foddau sicrhad neu haeriad (asser- tion),

Rhif a Pherson.

§ 610. Dau rif sy mewn ymarferiad, yr unîgol a'r lluosog (§ 532), ac y mae i bob rhif dri pherson, y cyntaf, yr ail, a'r trydydd (§ 580 a 581)\

aniF. Person wnigol.

1. I fayour.*

2. Thou fayom^st.i'»

3. He fayours.^*

^Definite indicatiyes.

* Indefinite indicatiyes.

* Mixed indicatiyes.

* Ambigaous indicatiyes.

* Hoffaf, neu^ yr wyf yn hoffi. *• Hoffi, neu, yr wyt yn hoffi.

Lhiosog, Wefayour.** You fayour." They fayour."

* Genitiye case.

* PoBsesBÌye case.

' Intra genitiye case. ® Ultra-genitiye case. " Hofiwn. "Hoffwch.

[yn hoffi.

** Ho£&, neu, mae (ew) yn hoffi. ^* Hoffant, neu yr ym, ych, maent^


 

 

  

 

(delwedd B4730) (tudalen 122)

ñ122 ail dd08eaniad cyffredinol geiriaü.

Amseb.

§ 611. Tiirhaniad syml a hanfodol wahanol sydd i amser; y presennol, y gorphenol, a'r dyfodol. Y pedwerydd, sef jrr amhennodol (iiuleAnite) sydd o natur droddiadol {tranaitùmar) neu dros-symudol.

§ 612. Gellir adrodd y rhaî hyn mewn dull pennodol neu anüiennodoL

Preamnol, Oorphmdl, Dyfodol»

Pennodol, I am fayouring,^ I was fayouring.* I shall be fayourÌBg.' Amhennod. I fayour.* I fayoured.'^ I sbaU fayour.*

§613. Y dull pennodol a ddefhyddìr yn gyffiredin yn y presennol —

(1.) I ddynodi dwy weithred a fyddont yù cyferbynu o ran amser, neu yn cael eu cyflawni, megys, ar yr un piyd: —

He ŵ taücing, wbile ibe ŵ singing,

Mae (efe) yn êiared, tra y mae hi yn canu,

(2.) I ddynodi gweithred a fyddo yn awr yn m^med ynüaen: —

Do not disturb bim, be is wrüing,

Nac aflonyddwcb ef, mae (efe) yn ysgrifeim,

(3.) I ddynodi gorchwyl a fyddo yn myned ymlaen, pe heb fod yn cael ei gyflawni y mynyd yma: — *

Daniel Silyan Eyans ŵ writíng an Engliab and Welalh Dictionary. Ma^ Daniel Silyan Eyans yn ysgryemiA Geiriadur Seimeg a Cbymmraeg.

§ 614. Yn yr amser gorphenol, arferîr y dull pennodol — (1.) I ddynodi cyflawmad anorphenol gweithred mewn amser pennodol o*r gorphenol:—

I wa^ toriiing when be came.

(Yr) oeddum yn ysgrifem, pan ddaetb (efe).

(2.) I ddynodi çweithred a fyddo wedì ei chyflawni, ac yn parhau am yspaid pennodol o r gorphenol: —

I i/HU sitting upon tbe ground. (Yr) oeddwn yn eietedd ar y llawr. '

§ 615. Defhýddir y duU yma, yn yr aiùser dyfodol, i ddy- nodi gweithred a fyddo ar gynnydd mewn amser a ddaw, ac heb fod yn orphenedig ar amser pennodol: —

boffi. * Hoffiif (boflwyf?).

1 Wyf yn boffi. < Hoffiif (

* Bum, neu, oeddwn yn boffi. * Hoffwn. » Byddaf yn boffi. • Hoffaf .

r


 

 

  

 

(delwedd B4731) (tudalen 123)

ñI AM ÂMSEB. 123

I I wiU be riding in tlie field at three o'clock.

I Byádo^yn marchogaetìi yn y maes am dri o'r glooh.

] WiU they be ploUing against our royal soyereign?

A fyddcmt hwy yn ìyradfwriadm yn erbyn ein teym breninol?

D.S...Mae y dull yma, yn ^tal a phob dull araU, yn biiodol i'r person cyntaf, yr ail, a'r tryaydd, fel eu ffilydd; megys y mae yn hawdd canfod yn yr engreiffliau a ddyfynir.

§616. Yn yr engreifitiau a gtmlynant, eglurir dull amhen- nodol y tri amser syml: —

Prtufwnol, Ocrphenol, Dÿfodol.

Amh^modoly I fayour ^ I fayoured I shail faTour.

§617. Yn yr amser presennol, defìiyddir y duU yma: — (1.^ I ddynodi gwirioneddau cyffiredinol, nodweddion, ac arfenadaa: —

The earth move8—Y ddaear a symmuda, Gold Ì8 heayy — Aur sy drwm. Birds^y— Adar a eheoUmt, I drẁẃ- W (wyf).

(2.) I ddynodi dywediadau awdwyr yn eu ^weithoedd, pynag ai marw ai byw fyddo yr awdwyr eu hunam: —

Seneca recisons and moraliees well. Seneca a ym/resyma ac afoesola yn dda.

Whateley says — ^Whateley a ddywed, (3.) Weithiau, defiiyddir y dull yma am y dyfodol: —

When he a/rrwes, I shall tell him. Pan diria (efe), dywedaf wrtho.

I leace home to-morrow — Oadawctf y cartref yfory.

(4.) Mewn hanesiaeth, rhydd ystyr presennol yn fynych i weithredoedd gorphenol: —

He Vfaiket at the yessers sudden roll. Deffry ar dreigliad chwim y llestr (Uong).

On the scaffold now she sta/nds—Ái y grog-glwyd 9a^ hi 'n awr. (6.) Yn ofyniadol a nacaol: —

Why ehrŷnlce the soul?— Paham y tarfa yr enaid?

The eye that>Em not, wim not, weeips not now. Y YLjidA ni tha/nÁa, ni ddena, ni wyUi 'n awr.

Earth daims not these again.

Ni hona 'r ddaear y rhai'n drachefh.

(6.) Hefyd, yn yr ystyrion hyn: —

Here Newton liea — ^Yma y gorwedd Newton.

Now tread we a measure — Yn awr ni a droedifíDn fesur.

1 Edr. § 612, nod, 1, 2, 3.


 

 

  

 

(delwedd B4732) (tudalen 124)

ñ124 AIL DD08RANIAD CYFFREDINOL GEIRIAÜ.

§ 618. Yn yr amser gorphenol, arferir y duU yma —?1.) I ddynodi gweitnred fel wedi digwyad, ond hel> gyfeiriad at yr amser yn fanwl: —

Mom came and weîU, and came and IrougJU no day. Borengwaith ddaeth ac ae^h, a daeth ac ni ddygodd ddydd.

We exhorted, and comforted, and cha/rged t^etj one of yon. Nyni a gynghoraeom, a gyeawraíom, ac a aflmogoMm bob im o honoch.

(2.) I amlygu defod, arferiad, neu sefyllfa a fyddo wedi pasio: —

Once I lotjed tom ocean's roar. ITnwaith carwn m 'r trochionog fôr.

He Iẁed for effect — Efe afyvjiai i ateb dyben.

The Yillage master tOMght his little school. Athraw y pentref ddysgai ei ysgol fach.

(3.) Weithiau defhyddir y dull yma yn dalieithiol {elUptt- caìly) i adrodd digwyddiad mewn rhan o amser a grybwyllîr fel neb basio: —

1 1MU this moming wîth the secretaiy. Oeddfíon y bore hwn gyda 'r ysg^enydd.

(4.) Defìiyddir y dull yma yn bwysleisiol, i hysbysu yr hyn a fu, ac nid yw mwyach: —

There wax a Bnitus once — Fe fú Bmlm unwaith.

Thefe^ these loere the happy times.

Y rhai hyn, y rhai hyn oedd yr amserau dedwjdd.

(5.) Mewn iaith fawreddog, defhyddir y dull yma yn holladoI a negyddol: —

How came this ehange to pass?

Pa fodd y dojeth y newidiad yma o amgylch?

We caroed not a line, we raised not a stone.

Gwers ni cherfiasom, ni chodasom faen. Bloda/u leuainc.

§ 619. Yn yr amser dyfodol, defhjrddir y dull yma — (1.) I arwyddo bod gweithred i gael ei chjrflawni, neu sefyllfa i fod, mewn rhyw ran o amser sydd eto i ddyfod: —

He toiU speaJc—Ll^ara. It wiU ram — E wìmDÌa. The horse wyJU die — Tremjga y march.

(2.) I ragíynegi neu hysbysu yr hyn a ddigwydd: —

I ehaìl go — Âý»

You wiU come—Democh (chwi a ddowch)»

If it wiUfeed nothing else, it tDÌUfeed my reyenge. Os na fhortha ddim arall, e bortha fy ngwŷn.

(3.) I addaw, bwgwth, neu ragfynegi gyda phwyslais: —


 

 

  

 

(delwedd B4733) (tudalen 125)

ñAM AMSER. 125

I wiU í^o—Mi a af,

You ẁaH ííẀT-Chwi afyddwchfeirw,

The stan éhaüfade away— Y ser a ddifiannarU ymaith.

§ 620/ Heblaw y ddau ddull hyn — ^y pennodol a'r amhen- nodol — ^mae i'r amser presennol a'r gorphenol ddull sicrhàol neu bwysleisiol (emphatic) arbenig: —

Preaefimol, Oorphenol,

Sicrhaol, I do faYour.^ I did fayour."

§621. Yn y presennol, defiiyddir y dull yma — (1.) I ddynodi haeriad neu wrüiebiad cadam: —

You do not 9peak truth — ^Nid ydÿŵ chwi yn dywedyd gwir. I do 8peak truth— Fr ydwyf fi yn dywedyd gwir.

Neu yn syml,

I do^Tr yd/wyf, neu ydwyf.

(2.) Defiiyddir y dull yma yn fynychach na'r pennodol a'r amhennodol, mewn ystyr negyddol a holiadgj: —

I do not tea^ch—'Sìà. ydwyf fi yn dysgu. He doe3 noi fed you now — Nid ydyw efe yn eich teindo yn awr. Do we not bleed î — Onid ydym ni yn gwaedu t

Do8t thou tutpect my truth?

A wyt ti yn érwgdyhied fy ngeirwiredd?

(3.) Ar ol y fath eiriau a wor, seldom, here, &c.

Noa do we feel — Teimlo nid ydym ni. SsLDOM do tbey now exceed a pint or so of wine. ' Anfynych y maent yn awr yn cyrraedd mwy na pheint neu'r f ath o win.

' § 622. Yn yr amser gorphenol, y duU yma a ddefiiyddir — (1.) Er peru amr^rwiaa neu bwysleîsiad; ac y mae yn bennodol neu amhennodol, yn ol y byddo ystyr y cyd- destun:

And he did ride upon a cherub and didfly. Marchogodd hefya ar y cerub, ac a ehedodd. Biòl.

How he did shaHcel 'tis true, thîs God did éhahe. Fel yr ysgydAJOodd! gwir^ Duw a ysgydwodd hwn.

I did send to you — Myfì a ddamfonaia atoch.

(2.) Defiiyddir y dull yma yn bur fynych mewn ystyr negyddol a holiadol: —

I did not intend to encroach — Nid oeâdwn i yn bwriadu gormesu. Did ye not fiear it? — Ai ni cJUywtoch chwi o?.

^ Yr wyf fi yn hoffi. ' Myfi a hofiEais (e ddarfum mi hoffi).


 

 

  

 

(delwedd B4734) (tudalen 126)

ñ126 AIL DDOSRÂNIAD CYFFREDINOL OEIRUU.

(3.^ Ar ol geîrîau ac ad£roddaa (phrase») fel hyn: in vain, ofii IttUe^ not minly, &c.: —

In YAur did he d^end the liberty of his country. Tn orEB y diffynodd efe iyddid ei wlad.

Qft did the haryest to their Bickle yidd,

Mtnyoh yr ymroddodd y cynauaf i'w cryman hwy.

§ 623. I gyfateb, megys, î dduU sicrhaol y presennol a'r gorphenol, mae i'r dyfodol dduUaelwirdech^euol (inceptiveyf megys,

I am ffoi/ng to wrüe next week,

Tr wyf yn myned i ysgriifem yr toythnoa neaotf.

I am aòout to write^Tr wyf a/n ysgrifem,

§624. Hefyd, defhyddir y dulliau hyn i ddynodi amser dyfodol: —

I have got a siim of moDey to pay to-mon^w; Hyny yw —

Tr w^ dan anghenrheidrwydd neu rwymedigaeth preeennol ì gyflawm gweithred cícl^^ocío^.

John i8 to oommand a regiment— ifoe loan i lywyddu catrawd.

^neas went in search of the seat of an empire, which 100« one day to command the world.

Aeth iBneas i chwilio am sedd amherodraeth, yr hon^ oedd ryw ddiwmod i lywodraethu y byd.

§625. Can belled ag y golygìr amser syml, gan hyny, canfyddir mai tri bath y syda — ^y presennol, y gorpheno^ a'r dyfodoly ac y gellir adrodd pob un o'r amserau hyn yn ben- nodol neu amhennodol, heo son am y dull sicrhaol, &c Gwelir hefyd mai yn y duU amhennodol y mae fíúrî T perwyddiaid Seisnig symlaf, canys yn y duU pennodol, dulf- weddir y perwyddiaidgan eiriau chwanegol; megys —

Amhennodoly I fa/oour, &c.

Pennodol, I amfavourvng, &c.

§626. Nîd vw pob dosparthiad araU o amser vn ddim amgen na chyiuniad o rai o'r amserau syml crybwylledig yn yr adran uchod (§625); a dengys y daâen ganlynol, ar unwaith, yn yr hon y cyAmir holl raniadau syml amser y naiU â'r llaU, pa gyfuniadau o*r cyfiyw ydyw y rhai mwyaf defnyddiol ac ymaríerol: —

PRBSENNOL.

Presermol a phresennol, cyfartal i sydd yn bresennol, yn awr. Presennol A gorvihenoì, ... «^(2c{ pi òrphenol, yn awr. Preeenno adyfodol, ... sydd 1 fod, mewn amser dyfodol

i'r presennoL


 

 

  

 

(delwedd B4735) (tudalen 127)

ñAM AMSEB. 127

r

I OOBPHBNOL. t

I Ocrphenol a phresennol, cyfartcd % oedd yn bresennol, y pryd hyny.

Ocrrphenol a gorphenol, oedd jn orphenol, ŷ prŷd hŷnŷ.

ẅrphenol tk áyfoáóí, ... oe(í(2 i fod, ar ol amser pennodol.

DTFODOL.

l^Oifoí a phresennol, ... a fydd yn bresennol, ar ameer

dyfodol. l^odoî a gorphenol, ... a fydd jn. orphenol, ar amser

/ dyfodol.

Dyfodol a dyfodol, ... afydd i fod, ar ol amser dyfodol.

§627. Ymddengys mai yr amserau cyfanBawdd hyn, neu y cyfuniadau yma o amser ydyw y rnai mwyaf egíur a gwahanredol a ellir ffurfio, gan fod pob un o'r tri gwahanol amser cyntefig — ^y presennoí, y gorphenol, a'r dyfodol — yn dyfod yn brif safon cymhariad.

§628. Yn y Seisneg, defnyddir tri o'r amserau cyfansawdd hyn, VII gyfatebol i'r tri amser eyml (§ 612), mewn duU pen- nodof ac amhennodol; sef y presennol a gorphenol (present andpastjf y gorphenol a gorphenol (past and fostj, sJr dyfodol agorpnenolf^/iiítfre andpast), fel y dangosu: yma: —

PBISINNOL A OOBPHBNOL.

Pennodol, I haye been fayouring — (Tr) Mryí wedi bod yn hoffi. Amhennodol, I hare faYoored — Btmi yn hom (hoffaÌB).

OOBPHBNOL A OOBPHBNOL.

Pemiodol, I had been farouring — (Tr) oeddwn Wedi bod yn hoffi. Amhennodol, I h&d faTOured — Boaswn yn hoffi (hofíaswn).

DTFODOL A GOBPHBNOL.

Pennodol, I shall haye been fayouring — Byddaf wedi bod ^m

hoffi. Amhennodol, I shall haye fayonred — ^Byddaf wedi hoffi (hoffof).

§629. Yn yr amser presennol a gorphenol defhyddiry dull pennodol —

(1.) I amlygu cyflawniad gweithred fel newydd ddarfod: —

Doring which time I ha»e heenmahing my work.

Trwy gydol yr amser yr wyfweài bod yn âirgymhell fy ngwaith.

(2.) I ddangos gweithred fel wedi bod yn myned ymlaen, ac yn para i fyned ymlaen: —

The man in the garden Juu been worhmg with great diligence. Mae y dyn yn ýr aráávfedi bod yn gweithio gydadiwydrwydd mawr.

§ 630. Defiiyddir y dull yma yn y gorphenol a gorphenol, i ddynodi cyflawniad un weithred fel wedi ei gorphen, pan oeda un arail yn cymeryd lle: —

I had heen reading your letter when he òalled.

Yr oeddŵn wedi bod yn dao'lUn y Uythyr pan alwodd efe.


 

 

  

 

(delwedd B4736) (tudalen 128)

ñ128 AIL DDOSBANIAD CYFFREDINOL OBIRIAU.

§631. Yn y dyfodol a çorphenol, y duU yma a ddengys am ddwy weithred ddyfodol, bod c^awniad un i gael ei derfynu yn ddioed cyn dechreuad y llall: —

I éhaU hane heen ẅudymg that subject for a year on the 25th of next month.

Byddafwâ hùd yn ^frydÀo y pwnc yna am flwyddyn ar y 2í5ain o'r mis nesaf.

§632. Y dull amhennodol (§628) a ddeíhyddir yn yr amser mresennol aigorphenol —

(1.) X ddynodi gweithred bennodol, ond amser amhen- nodol: —

I hoflBt yjriUm Welsh— .BẀti yn ytgriftfm Oymmraeg.

(2.) I amlygu gweìthred a fyddo wedi ei chyfiawn orphen yn ddiweddar: —

I hcm temt the letter— Z>a7^onat8 y llythyr.

(3.) I ddynodi bod gweithred wedi ei chyflawni mewn yspaid o amser y byddo rhan o hono yn para i fyned ymlaen:—

I ha/ve teen him to-day—- âWai» ef heddyir.

It haa ramed all iìàBweeÌL—Oiolamodd diwy yr holl wythnos yma.

(4.) I amlygu gweithred a fyddo yn parhau hyd yr amser presennol: —

The queen has reigned ten jeajn^Teymasodd j firenines (yn hytrach, mae j frenines toedi teymatur-% 629, 2) deng mlynedd.

(5.) I grybwyll am ddigwyddiadau a orphenwyd er's talmy os yn gyssyllteaig à*r amser presennol: —

I hcm not aeen my brother since 1848. Ni wäoM fj mrawd er's 1848.

§633. Yn yr amser gorphenol a gorphenol, defnyddir y dull amhennodol —

(1.) I adrodd dwy weithred orphenol, un o*r sawl oedd wedi ei chwblhau cyn i'r llall gymeryd lle: —

I hadýmièhed my lessons before he came.

Tr oedd/um yjedi gorphm íj ngwersi cyn iddo ef ddyfod.

(2.) I ddangos bod gweithred wedi diswydd ar ol i un weithred basio, ond cyn i un arall gymerya líe: —

Had a stranger at this time gone into the proYÌncey ignorant of what had ha/ppened since the death of the goyemor, he would, &c.

Ped elai dyeithrddyn y pryd hwn i’r daîaeth, yn anwybodos o'r hyn a ddigtoyddaaai er marwolaeth y llywodraethwr, byadû, &c.

§634. Y dull amhennodol yn y dyfodol a gorphenol, a ddengys /od un weithred i gael ei gorphen mewn amser


 

 

  

 

(delwedd B4737) (tudalen 129)

ñAM TODDATJ PEBWYDDIAID. 129

amheiiiiodol cyn i iin arall gael ei dechreu: —

I MH hMjeýiiMed mj letfeer bef ore thepost comes. Bjfádaf wecU gorfàm fy Uytbyr cyn i'r ffüUiadyr ddyfod.

Cttbaniad.

§635. Yn yr hyn a elwir modd annherfynol (infiniùŵe mode)f canfyddir moddenw, adenw cymysg^g, ac adenw cyffi>edin.

§636. Y ffurf gwreiddiol, megys, er engndfft, to warh (gweithio)y sydd enwrheolaidd, sei moddenw, a jíwasanaetha ymhob c^^wr mewn cy^Emsoddiad, ond yÜ y cynwr adenwol (§573 a 578).

J637. Y cyfraniad-^ríŵtjpfe) presennol, toorhingy sydd adenw ammwysol neu gymysgedig, weithiau yn berwyadol ac weithiau heb fod; megys,

(1.) Yn berwyddol: —

That man is worhing. (2.) Yn adenw cyffiredin, neu ansoddeb (adjeeiiue): — That Ì8 a worlŵng man.

§638. Pan g^rssyUtír y ^rfraniad, fel yn yr engraifit gyntaf, â'r perwyddiaid cymedinol — to be (bod), sef à'r moddenw sydd yn adrithio y delfryd o hanfodiad (existence), yr hwn yw modd aneseorol ^inseparable) pob peth, a %n- noneU naturiol holl neültuohon (peculianties) perwyddol adenwau, fel y dangosir eto; — yn y cyssyUtîad yma, bydd y
cyfraniad yn adenw perwyddol; ond pan ei cyssyUtír yn ddigyfrwng â bodenw, fel yn yr aü engraifit, bydd y cY&an- iad yn adenw cyf&edin neu ansoddeb; a'r ammwysedd yma yn natur y cyfraniad ydyw yr achos o'i alw yn adenw cym- mysgedig.

§ 639. Bau gyfraniad sydd yn y Seisneg, y presennol a'r gorphenol:* —

Preeennol. be^ig, faTOnnng, worldiiff, &c. Gorphenol> been, fayoiired, worked, £c.


 

 

  

 

(delwedd B4738) (tudalen 130)

ñ(130)

J640. Yn ol y dosraniad a amlygir yn y Uyfryn yma, nod- edd cyffiredinol a gwahanredol adenw perwyadol yw sicr-

MoDD Adenwau Perwtddol.

tO. Yn wedd cyffifedi

had (aMrmation); gan hyny, nid yw ŷr hŷn a eìwir yn gyffiremn moddau, ond amgylchiadau pennodol, neu sefyll-

^ Oehrir y preeeimol weithian yn amnherflàith, a'r gorphenol yn berffìûth.

ISO AIL DD08SANIAD CTFFREDINOL GEIBUU

faoedd p^rthynol i sicrhad; neu mewn geiiiau eraill, yr holl foddau nyn a ddynodant ryw ddullweddiadau allanol o'r eiddo haeriad neu sîcrhad; ac y mae 'r gwahanol íathau o ddullweddion allanol a ddynodir gan dri amrywiad y gor- adenwau CTSsylltiadol, yn cYnnYsgaethu yr efìrdydd ar un- waîth âg aUwedd (key) priodol i r amrywiol fatnau o sicrhad a ddefinyddir yn y oeisneg; a'r batìîau hyn a elwir yn^a, modd düysol {absolute mode), modd cymmysgedig (miaet mode)f a modd ammodol (conditûmal mode), Âm y sawl a dwir jn gyffiredin, yr archiadol {imperatẁe), y dymuniadol {optatioe)y yr holiadol (interrogaiwe), &c.y caniyddir mai gwahanol dônau sicrhad ydynt yn unig, pynag pa un a Orddont ai düysol, ai cymmysgedig, ai ammodol oran modd. § 641 . Dywedir yn y grammadegau yn gyffiredin, << fod rhyw eyssylltiad pennodol yn llywodraetnu modd cyssylltiaaol (sutjunctive) y perwyddiaid;" ond y çwir yw am y banynau goradenwol a eiwir cyssylltiaid, y rhai s^dd yn dynodi duU- weddiadau allanol (extrinsic nwdifieat%ortít)p nad llywodr- aethu, ond gwasanaethu y perwyddiaid yn eu gwahanol foddau y maent; ae nid mewn rhyw un modd (mode) neill- tuol y mae yr un banynau cyssylltiadol yn gwasanaethu

gerwyddiaid bob amser, canys gwasanaetha y nîfer amlaf o onynt yn y modd cymmyG^eoig yn gystal ag yn yr am- modoL Trwy gyfeirio i'r taneni crynoawl o amryfal swyddi geiriau, ^ehr engreiffiiau o'r goiudenwau cyssyUtiadol a wasanaewant i dduUweddu y perwyddiaid yn eu gwahanol foddau — j dUysol, y cymmysgedig, a'r ammodoL Detholwyd yr engreifftiau hyn yn ol amrywiadau y swydd y s^asan- aethant ynddì yn gyffiredînol; ond dyUd sylwi yn fanwl y gaU rhai cyssylítiaid, a'u bod hefyd yn gwasanaethu mewn gwahanol £aitiiau o dduUweddiad. Prin y gellir gwneyd iV cyssyUtiaid a wasanaethant sicrhad dUysol wasanaethu sicr- had ammodol mewn imrhyw iaith; ond yp. y Seisneg, defii- yddir y banyn tf ymhob un o'r tri bath sicrhad, er y bemir nad priodol ei ddeíhyddio un amser yn y sicrhad dUysol: defìiyddir y banyn 'tnough ytì. bur fynych yn y dilysol, yr ammodol, a'r cymmys^mg. Weitiíion, ymdrechir egluro y tri phrif fodd yma o sicrhacL

1. Modd Düyeol.

§642. GaU y sicrhad dUysoI ac arbenig fod naiU ai yn syml (simple) neu yn gymmlyg (complex), Pan fyddo yn «ymj ni fydd achos am gyssylfüad, yr hwn sydd fanyn gor- adenwol a ddefìiyddir mewn cyfansoddiad cymmlyg; — >


 

 

  

 

(delwedd B4739) (tudalen 131)

ñAM FODDAU PEI^WYDDIAID. 131

âfodd düp90l ticrhcui.

II shall go to London — Mi af i Lundain (syml).

Ton (md I are strangen — Chwi a mi ydymddieithriaid (oymmlyg).

NeUher you nor I shall lire to see it.

Nid chwi raa mi a fydd byw i'w weled ef (cymmlyg^.

§643. Sicrhad dily^sol yw pob un o*r rhai hyn, ac nis L arwyddant y radd leiaf o ddibyniad nac ansîcrwydd: am ' fayny y cyssylltiaid a ddëfìiyddir yn y ddau sicrhad cym- nüyg, ni ddynodant ddibyniad neu ammod; gwasanaethant yn uniff i gyssylltu yn gadamhaol neu negyddol adenwau pmvyddol Bicrhad. § 644. Gall y modd dilysol, gan hyny, fod yn naill aî syml

neu gyimnlyg o ran fiurf, ond bydd bob amser yn haeriad Bicrhad ac nid ar wîrionêdd trwyadl pethâu; canys gellír

neu sicrhad arbenig, ac yn dwyn amo y nodwedd o sicr- wydd. Mae y nodwedd yma o sicrwydd yn dibynu ar y

haeru yn ddilysol a phenderfynof fod celwydd trwyadl yn ŵionedd angnyson.

2. Modd Cymmysgedig,

§ 645. Bhaid i'r mòdd cymmysgedig, yn ol natur pethau, fod yn gymmlyg, yn cynnwys o leiaf un sicrhad dilysol ac un sicrbad ammodol syml; a bydd y sicrhad dilysol yn di- bynu ar yr ammodol: lel hyn —

Modd cymmyêgedig ncrhad,

We shall (yn ddilys) go to London to-morrow if the weather be fine. — ^Nyni a awn i Lundain yfory, os y tywydd fjrdd hyfryd»

We áhall go to London, but not before the weather be finer» Nyni a awn i Lundain, ond nid cyn i'r tywydd f od yn hyfrytachs

3. Modd Ammodoì^

§646. Gall modd ammodol sicrhad fod yn naill ai syml neu gymmlyff o ran fiiirf, ond bydd j fiiirf syml bob amser yn fwy neu mi toleithioi; oblegid ms çall sicrhad fod yn ammodol heb i'r amgylcbiadau ammodol fod naill ai yn adroddedig neu yn d&aUedig: —

Modd a/gmodol ncrhad,

We 'SDííy^peirhc^» go to town to-morrow (syml). GaUem^ ysgcUfydd, fyned'i'r dref yfory.

We ahally perhapa, go to-day i/ wo can (cynmdyg). Ni a awn, ysgatfydd, heddyw o& gaUwn.

We might próbaUy haye gone. if we had thought of ii, yesterday (cymmlyg)— GaUasem OT^d odia fod wedi myned« pe meddyliaseia un byny, ddoe.

K 2


 

 

  

 

(delwedd B4740) (tudalen 132)

ñ132 DOSRANUD cyfpredinol cyntap geiriau.

§ 647. Mae yr haenadau hyn, yn y ddau dduU, yn hollol ammodol, er eu bod yn oyimwyB yr hyn a elwir yn gyffî*edm y modd galluoffol a'r moad oyBsyutîadol o sierhad*

§ 648. Modd ammodol siorhad a edrydd ddelfrydau o alledigaeth amheuol, ammodol, neu debygiadol.

§649. Modd dilysol sicrhad a edrydd ddelfirydau a sicr- wydd anhyBom.

§650. Modd cymmysgedig sicrhad a edrydd ddelfrydau o Bicrwydd dilys ac aimyBom, dibynol ar amgylohiadau am- modol; megys,

îfpercha/nee H rain to-morrowy the streets will eeriaẁUy be wet. Ob <k déUmipam y ìì^áà yn gwláwio yfoiy, yr ys^doedd vn dcftaté » fycldant wlybioi^

§651. Qan m&i oyfuniad o foddau dilyBol ac ammodol Bicrhad ydyw y moda oymmy^gedig, mae yn amlwg nad oes anghenrheidrwydd am ond dau daull haiofodol wahanol Vt perwÿddiaid trwy holl amserau» personau, a rhi&u cyfieuad (confuffotion) neu raddeg (scaìe) gyffiredinol treigliadau.

§ 652. £r nad oes yn y Seìsneg ámser dyfodol o ffurfiad rheolaidd syml yn y moda dilysol na'r ammodol, eto nid yw hyny yn profi nas geUîr adrodd amser dyfodol; gaU yr amser presennol a'r gorphenol, trwy gael eu cyfuno à'r enw perwyddol) yn eî gynwr fforadenwoC adynodi amser dyfodol yn y modd ammodol; fel hyn: —

líl amtobe blamed at a f^ture period, I shaU be sorry for hay- ing had an^ thing to do with the amdr.

Oa tpyf t*m beio mewn amser dyfodol, l^dd yn ddrwg genyf y darfîiasai fod i mi ddhn iV wneyd ft'r helynt.

If I were, at any fnture period, to heeome a partisan of these doctrine», I shoula certaìnly look back with astonishment at my present incredulity.

Pe byddwn ar ryw bryd dyfodol, » ddÿfod yn bleidiwr yr athraw- iaethau hjn, myfi yn ddîau a e^ychwn yn ol gyda syndod ar fy mhresennol anghredmiaeth.

§653. Er mai angreiffdau o foddau eymmysgedig yw y rhaì hyn, eto adrodmr amser dyfodol yn y rhanau ammod<^ yn gystal aff yn y rhai düysol; gan hyny, nid yw y diffrg o amser dyfodol o ffiirfiad rheolaidd yn y modd ammodol^ yn Uuddias adroddiad ammodol o'r- cyẃyw amser.

§654. GaU yr arehiadol, y dymuniadol, yr holiadol» a thônau {tones) cyffelyb o sîcrhad, gael eu cymhwyBO yn holl foddau y perwyddiaîd; a dichon y rhaí hyn wisgo nodwedd- ion eu gUydd yngwahanol foddau sicrhai Er engraifft, yn y modd düysol, defiiyddir naiU ai tòn archiadol, holiadol, neu ddymuniadol o orchymmyn, fel hyn: —


 

 

  

 

(delwedd B4741) (tudalen 133)

ñCYFIEUAD Y PBRITrDDlAlD GWEITHREDOL. 133

Sòa archiadol, Be ffone, àír ì^

to archiadol-ddymuniadol, Will you be gone, sir!*

Bto, Will you go, 8ir! '

T6n ddymuniadol-archiadol, I entreat you to go, dr!^

$ 655. Mae yr holl dônau hyn yn y modd dilysol o sicr- hadi a ffellir cymhwyso holl amrywîadau tôn yn y modd ammodm ac yii y cymmysgedig, cystal aff yn y düysol. Dyma engrailft o r dôn noliadol 301 'modd cymmysgedig sicrhad: —

Mi^t we see the museum if we were to asfc permission?

A aUem ni weled yr amgueddfa, pe byddai i ni oíyn caniatád?

§656. Mae amrywiadan tôn braidd yn ddiderfyn, eithr nid oes ond dau fodd {thode) gwahanoi i sicrhad, oblegid cy&naawdd ydyw y modd cymmysgediff, o'r düysol a'r am- modol; a hyn ydyw yr achos na ddynoair ond j ddau fodd yma yn y taflem cTfiOredinol o gyfieuad neu dreighad y modd- enwau perwyddol.

§657. Yr un^ dôn neîUtuol o sicrhad a ddynodir ean dreigUad penno£>l o eiddo y perwyddiad^yw y dôn archiadol, a elwir yn gyffiredin y modd gorchymmynol. TreigUad neUl- tuolydônymasyfelhyn:-^ ^ ^ ^

üẁiífol, IMotog.

1. Let me be. 1. Let us be.

2. Be thou. 1 Be you.

S. Lethimbe. 6. Letthembe.

§^658. Bhestnad o holl amrywìadau treigliad, j sawl a gymhwysant y perwyddîaid i ddynodi person, rhif, amser, modd, sefyUfa, &c., mewn un raddeg Ucaìe) gyffiredinol, a elwir cyfieuad {conjugation) y perwyddiaid; ac y mae 'r gwahanol raddegau cyí&edinoí hyn naiU ai yn rheolaidd, afreolaidd, neu ddîfiygîol o ran duU i ddynodi y gwahanoi amiywiadau crybTíyÛediç. Sylwir ymlaenaf ar y Dedẅar bath {^8ort) o berwyddiaid a fiurfiant raddegau rheolaidd o dreighad, sef y rhai hyn: gweithredol, gûddefol, canoli^, ac adjra^hol; ac yna syfwîr yn fyr ar raddegau afireolaidd a diff)rgîol cyfieuad. U wch ben pob graddeg, rhoddir y modd- enw neu yr enw perwyddol o*r nwn y deUUa yr aden^ perwyddol a fyddo dan sylw.

^ Tmaîth, vjr\ ' A eweh dhwi, eÿt I

* A ewoh chwi ymaifch, «yr t * Erfyniaf amoch fjmed, syr!

D.S...Oofitf hyd mai y t>rif amcan yn y cyfieithion yw rhoi ddfryd i'r efrydydd o ardchäl y Seisneg, ae nid Oymmreigiad yitwyth.

 

 

 

  

 

(delwedd B4742) (tudalen 134)

ñ134 ÁIL DDOSHANIAD CTFFREDINOL OEIBIAÜ.

1. PERWYDDIATD GWEITHREDOL.

Graddêg Oyffredinol Tretgliadau, neu Oÿfietiod P^rwyddiaûi

CHoeithredoL

Seftllfa Amhennodol.

§659. EnvD perwyddok To fayonr, neu Fayotiring.

§660. Adenv3ím cyfraniadoh

ä rPTesennol, fayourÌDg. I \ Goiphenoí, fayonred.

-^ (Dyfôdol,

Sefyllfa Bennodol.

Adenwau perwyddol,

§661. Amser tynd presennol.

Pers. Modd Düyêol, 1 am f ayonring. Thoa art fayouring. He Ì8 fayonring.

We are fayouring. Tou are fayouring. They are fayouring.

I fayour. Thou fayourwt. He fayours.

fayour. fayour. ey fayour.

 Ssíl. Wel
^H (3. Tne;

Pers, Modd Amnuodol,

1. If I am fayouring.

2. If thou art fayouring. 8. If he ÌB fayouring.

1. If we are fayonring.

2. If you are fayouring. 8. If they are &youring.

1. If I fayour.

2. If thou fayourest. 8. IfhefayouTB.

1. If we fayou^.

2. If youfayoẃ. 8. If they fayour.

§ 662. Amser synü gorp^enol.

|í§l8.

o

H

m

 ÌÍ2. 3(8.

I was fayouring. Thou wast fayouring. He was fayouring.

We were fayouring. You were fayouring. They were fayouring.

I fayoured. Thou fayouredst. He fayoured.

We fayoured. You fayoured. They fayoured.

1. If I was farónring.

2. If thou wa8t fayouring.

3. If he was fayouring.

1. If we were fayouring.

2. If yòu were fayouripg. 8. If they were fayourÌDg.

1. If I fayoured.

2. If thou fayouredst. 8. If he fayoured.

1. If we üayoured.

2. If you fayoured. 8. If they &youred.

CnrFIEÜAD Y PEBWYDDIAID GWEITHEEDOL.


 

 

  

 

(delwedd B4743) (tudalen 135)

ñ135

§ 663. Amser iyml dt/fodol.

Per». Modd Düptol.

I shall be fayouring. ThouBhaltbefàyourìng. He Bhall be fayonring.

We shall be fayouring. Tou shall be fayonring. They shall be fayonrìÍDg.

Bhall fayonr. Thou shalt fayour. He ehall fayour.

We shall fayour. Tou Bhall fayour. Thej shall fayour.

 Pers* Modd A mmodol.

1. If I shall be fayouring.

2. If thou shalt be fayouring. 8. If he shall be fayouring.

1. If we shall be fayouring.

2. If you shall be fayouring. 8. If they shall be fayouring.

1* If I shall fayour. 2. If thou shalt fayour. 8. If he shall fayour.

1. If we shall fayour.

2. If you shall fayour. 8. If they shidl fayour.

§ 664. Amser cyfanèowdd y presennoì a gùrphenol.

 I haye been fayonring. Thouhast beenfayouring He has been fayouring.

We haye beenfayounng. Tou haye been fayouring. They haye beenfayonring

haye fayoured. Thou hast fayoured. He has fayoured.

We haye fayoured. Tou haye fayoured. They haye fayoured. '

1. If I haye been fayourinç.

2. If thouhastbeenfayounng 8. If he has been fayouring.

1. If we haye been fayouring.

2. Ifyouhayebeenfayouríng. 8. Iftheyhayebeenfayouring.

1. If I haye fayoured.

2. If thou hast fayouted. 8. If he has fayoured.

1. If we haye fayoured.

2. If you haye fayoured. 8. If they haye fayoured.

§665. Amser cyfansawdd y gorphenol a gorphenol

>9 O

1^2. T

U8.

had been fayouring. Thou hadst been fayouring. He had been fayouring.

We had been fayourìng. Tou had been fayouring. They had beenfayourìng.

 had fayoured. Thou hadst fayoured. He had fayoured.

We had fayoured. Tou had fayoured. They had fayoured.

1. If I had been fayourìng.

2. Ifthouhadstbeenfayourìng 8. If he had been fayonring.

1. If we had been fayouring.

2. If you had been fayourìng. 8. Iftheyhadbeenfayouring.

1. If I had fayoured.

2. If thou hadst fayoured. 8. If he had fayoured.

1. If we had fayoured.

2. If youhadfayoured.

3. If they had fayoured

 

 

 

  

 

(delwedd B4744) (tudalen 136)

ñ136 D06&ANIAD CTFFBEDINOL GTNTAF OEIftlAU.

§ 666. Amser cyfaiMawdd y dyfodol aV gorphenoL

Ferê. M<ẃi Düytol, Pert, Modd Ammodol,

I shall hftye been 1. If I shall hare been

14iou shalt haye been Ẁ 2. If thou shalt haye been ÿ He shall haye been *g 8. If he shijl haye been *c:

We Bhall haye been o 1. If we shall haye been f You ahall haye been ^ 2. If you shall haye been ^ S. They sfaall haye been S. If they shall haye been

• < ^ 1. I dhaU haye 1. If I shall haye

c'f |2. Thou shalthaye 'é 2. If thou shalt haye -«

g b ( 3. He shall haye g S. If he shall haye |

S s ^ 1. We shail haye ^ 1. If we shall haye 9

mM\2, Youshallhaye ^ 2. IfyoushaU haye ^

-*ÍH í 8. They shaU haye ' 3. If thcy shaU haye»

/

' § 667. Y ddau fodd o sîcrhad a elwìr yma dìlys ac ammod-

ol, a elwìr yn gyfiredin mynegol a ohyssylltîadol; oud gwelir

riiesymau dros ^yfiiewìd enwau y ddau fodd hyn, a thros

wrthod y ^lluo^ol, yr archîadol, vr annherhnol, a gwahail-

redìon {dtstinctums) afireidîol eraiU, yn yr § o40 a 668.

§ 668. Mae amryw rammadegau Seisnig yn gwahaniaethu

rhwng fiiirf p^ddiaid rhai personau yn y modd ammodol

oddi wrth yr eiddo y modd diiysol; er engraifit, íel hyn: —

Per8, ModdDüysol, ' Pers, Modd Anmodol,

1. 1 fayour. 1. If I fayour.

2. Thou fayour^f^. 2. If thou £&yoar.

3. He fayours. 3. If he fayour.

Ond y mae arferiad y prìf ysgrifenwyr Seisnig yn dangos nad yw j ewahaniaeth yna yn warantedig; ac, yn wir, mae dc^yddiaa y cyssylltiad yn llawn ddieon i wahaniael^u modd ammoaol sicrhad odoiwrth y modddilysol, heb newid fiurf y perwyddiad.

§ 669. Ghrel yr efirydydd, a dylai ^rafiu yn fanwl, uftu y drefìi o fiurfio dull pçnnodol (a elwir yn gyffiredin amser cynnyddol) yr holl amserau ydyw, trwy gyssylltu yr adenw cyfraniadoí presennol âg amser gorphenoÌ, presennol, neu

^ Chrelir cyfleithìad o engreifitiau çy&tebol i'r holl raî sydd yn y raddeg hon yn y nodiadaa ar § 610 a 634, ar odreon y «ìiiìtnaB. Ni chaBÌata ue i roddi cyfieithiad o'r holl wahan<d engróifftiaa yn fanwl.


 

 

  

 

(delwedd B4745) (tudalen 137)

ñCYFIEÜAD Y Pl^WTDDIAID GWEITHEEDOL. 137

ddyfodol perwyddìad arall; ac maî y dreíh o firirfío dull amiieiiiiodol yr holl amserau ereül, oddi eithr eiddo yr amserau syml presemiol a dyfodol, ydyw trwy gyssylltu yr adenMT cyfraniadol gorphenolagamser presennol, gorphenol, a 4yfodol perwyddiad arall.

f 670. I dreôi o ffurfîo dull amhennodol yr amser syml preseimol yw oysfiylku yr enw perwyddol at ragenwau y ^ahanol oersonau, oddi eìthr y chwaneg^r est at yr eayf perwyddol yn yr ail b^son unlgol, ac 8 yn imìg at y târydydd peiBon, ar yr hyn y dylai yr eftydydd grafiu yn bur fanwL

§671. Y dreûi o niirfio duU funhennodol yr amser syml dyfoâol yw oyssyUtu vr enw perwyddol at berwyddiad cyn- northwyol y gwahanol bersonau; ac yn yr ail berson unigol, newidir v perwyddiad cynnorthẁyol, fel y gwelir yn y radd- eg (§663). Hefyd, chwane^ at at yr fulenw perwyddol goiphenol yn ail bearson umg^ duU amhennodoi yr amser syml go^henol (§662); \n wir, gwahaniaethir naiU ai prif berwyddiad neu berwydaiad cyimorthwyol yr aü 'berson uni^ä yn holl dreigUadau y perwyddiad, M. y mae*n hawdd csw}d yn y gradd^au.

§672. Am y dull sicrhaol} yr hwn a ddefìiyddir yn unig yn yr amserau syml presennol a goi^enol (§ 620), mirfir ef fel nyn: —

§673. Amser presennoL

Pers. Modd Düysol, Pers. Modd Ammodol.

^ j 1. I do farour. 1. If I do faTour.

*§ ] 2. Thou doBt farour. 2. If thou dost farour.

i^ ^3. He does faTOur. 3. If he does faTour.

1. We do faTOur. 1. If we do faTour.

{

2. Tou do £iToúr. 2. If you do faTour.

3. Tbey do faTour. 2. If they do faTour.

§674. Amsêr fforphenoL

çi ^ 1. I did faTour. 1. If I did faTour.

*g { 2. Thou dìdst faTour. 2. If thou didst faTour.

i:::> ( 3. He did faTour. 3. If he did faTour.

1. We did faTOur. 1. If we did faTour.

2. You did faTOur. 2. If you did faTour.

3. They did faTOur. 3. If they did faTour.

§675. GeUir sylwi hefyd y defhyddir will yn gystal a ê?iaUj fel arwydd o amser dyfodol y perwyddiad; a bod try- dydd person rhif unigol y perwyddiaid bob amser yn gyfBelyb, pynag pa un ai he, sne, it, ai o»e, a ddefnyddir yn y cyfieuad; megys —

 

 

 

  

 

(delwedd B4746) (tudalen 138)

ñ138 AIL DD08BANIAD CTFFREDINOL GEÍBIAU.

He faYOun. She fayours. It faTours. One fayours.

§ 676. Yr arwydd 8?iaU, yn yr amser dyfodol, a'r rhagenTf Ä«, yn y trydydd person, a ddefhyddir yn unig er mwyn cyd- weddiad yn y raddeg gyffiredinoL Byddai yn ail-adroddiad blinderus dyweyd, Jae, she, it, neu onefawmrs; He, she, ü, neu one shcàl, mll befavoured, &c. &c.

§ 677. Er na ddeftivddir ond y banyn if, yn unif, yn y graddegau, fel arwydd y modd ammoüol, gellid demyddio maÿ, mmt, might, cotdd, would, shotdd, &c.: ond j mae yn hawdd deall y cysgodion hyn o wahaniaeth yn modd am- modol sicrhad heb eu rhoi i fewn yn mhcÄ graddeç o'r eiddo cyfieuad. Tchydi^ o igraffder sydd yn oíynql i dmmad bod y perwyddiad gweithredol, to favour, yn yr un modd am- modol o sicrhad pynag pa un a ddywedär ai ^ Ifavour, ai If I may favour, ynte ìf I might, could, wotud, shotdd, nen must favour. Gwell ydyw egluro gwabanol arwyddion y modd ammodol heb orlwytho pob graddeg à Ihioisogrwydd o arwyddion, gan mai yn ystynon p^nodol yr arwyddion en hunain yn uniç y mae y ffwahímol amiýwiaâau yn gyn- nwysedig, ac md yn y moad cyffiredinol o nerhaci^ yr un fath ag y mae in ac otä, iH dau yn arwyddÌQi| cyflwr gor- adenwol enwau, er bod eu hystynon unigot ỳn nollol wa- hanol i*w gilydd. ^

2. PERWYDDIAID GODDEFOL.

§678. Yr enw heing (bod) neu eanstence (hanfod) yw edryf (source) wreiddiol noll neilltuolion perwyddol adenw- wau, a*r dull elfenol o fiurfío pedwar bath y perwyddiaid ydyw, trwy gyssylltu y gair being at yr adenw a ddynoda weithred neu oddefiad, neu at sefyUfa ganolig neu gymmysg- edig bod; megys —

1. GweithFedol, Being fayoaring.

2. Ooddefol, Being fayonred.

3. Oanolig, Being sleeping.

4. Adgyrcholy Being blaming one's self.

§ 679. Wrth fiurfio cyfseiliau (constituent parts) y per- wyddiad gweithredol — being favouring — <yn berwydoiad


 

 

  

 

(delwedd B4747) (tudalen 139)

ñCTFIBÜAD Y PEBWTDDIAn) GODDEFOL. 139

rheolaidd, gellîr dywedyd, os dewìsîr, I fawmr, am, I am fawwring; ond wrth ffurfío y perwyddiaí g oddefol, nid yw y íantais o allu adrodd y delfryd cyfansawdd àe un gair, at alwad ar un achlysur; gan hyny rhaid dywedyd bob amser, I am fanoured: oherwydd hyn, nid oes ir perwyddiad goddefol ond un dull o dreigliaa.

Graddeg Oyffredinol TreigUadau Perwyddiad Goddefol,

Sefyllfa Amhennodol.

§680. En/w pertoyddol, To be faronred, neu, Being faTOiired.

§ 681. Adenwau cyfraniadoL

Ss ^Presennol, Being fayoured. g ] Oorphenoí, Been fayoured. 5 ^ Dyfbdol, .

Sefyllfa Bennodol. Adenwau perwyddoL

§681. Amser preeennoL

Pere. ModdDüytoL Pert. ModdAírmodol.

^ r 1. I am fayonred. 1. If I am fayoured.

§ ] 2. Thou art fayoured. 2. If thou art fayoured.

^ ^8. He ÌB fayoured. 8. If he is fayoured.

1. We are fayoured. 1. If w« are fayoured.

2. You are £&youred. 2. If you are fayoured.

3. They are fayoured. 8. If they are fayoured.

§682. Amser gorphenoL

^ ^ 1. I was fayoured. 1. If I was fayoured.

'^ ] 2. Thou wast fayoured. 2. If thou wast fayoured.

t5 ^ 8. He was fayoured. 8. If he was fayoured.

â /"1. We were fayoured. 1. If we were fayoured.

§ j 2. You were fayoured. 2. If you were &tyoured.

H ^ 8. They were fjEi.youred. 8. If they were fayoured.

§ 683. Amser dyfodoL

' f 1. I shall befayoured. 1. If I shall be fayoured.

) 2. Thou shalt be fayoured. 2. If thou shalt be fayoured.

^8. He shall be fayoured. 8. If he shall be f ayoured.

r 1. We shall be fayoured. 1. If we shall be fayoured.

) 2. You shall be fayoured. 2. If you shall be fayoured.

'S. They shall be fìftyoured. 8. If they.ehaU be fayoured.

 

 

 

  

 

(delwedd B4748) (tudalen 140)

ñ140 AIL DD08RANIAD CYFFREDINOL GEIRIAU.

§ 684. Yr amserau cyfansawdd a fiiirfir yi un fath a duU pennodol amserau cyfansawdd j nerwyddiad gweithredol, oddi eithr y defhyddir y cyfraniaa gorphenol yma, yn lle y cyfraniad presennol j fel hyn —

Presennol a gorphenol, I hare been faTOured, &c. Gorphenol a gorphenol, I had been favoured, &c. Dyfodol a gorphenol, I shall have been favoured, &c.

3. PERWYDDIATD CANOLIG. Sefyllfa Amhennodol. ' §685. Miw pertoyddoí, V . To exi8t, neuy Being esisting.

§ 686. Adenwau cyifraniadoL

ä (Presennol, Esisting.

I \ Gorphenoí, Eusted, neu, having existed.

-*í (Dyfodol, .

Sefyllfa Bennodol.

Adenwau perwyddol,

§ 687. Amaer presennoL

DULL AMHENNODOIi.

Pers, Modd Düytol, Pers. Modd Aimmodol.

^ / 1. I exi8t. 1. If I exi8t.

§ I 2. Thou exi8te8t. 2. If thou e^isteit.

^ ^ 3. He exist8. 3. If he exÌ8ts.

9^1. WeexÌBt. 1. Ifwe exÌBt.

J ] 2. Tou exi8t. 2. If you exi8t.

•^ ^3. They exi8t. 3. If theyexÎ8t.

§688. Amser gorphenol,

^ ^ 1. I exi8ted. 1. If I existed.

'§ ] 2. Thou existedBt. 2. If thou e^istedst.

b ^ 3. He existed. 3. If he exÌBted.

1. Weexi8ted. 1. Ifweexi8ted.

Tou existed. 2. If you exì8ted.

Theyexisted. 3. If they exi8ted.

§689. Amser dyfbdol,

^ f 1. I shall exist. 1. If I sliall exi8t.

'f ] 2. Thou shalt exist. 2. If thou shalt exist.

^ ^S. HeshaU exi8t. 3. If he shaU exÌBt.

9 .1. WeshaUexist. 1. If we shaU exi8t.

J ] 2. Tou shaU exist. 2. If you shaU exi8t.

S ^ 3. They shaU exist. 8. If they shaU exist.

1)2.

I? ^3.


 

 

  

 

(delwedd B4749) (tudalen 141)

ñCYFIEÜAD Y PE&WYDDIAID ADGYBCHOL. 141

§ 690. Dull jpeiinodol a dull sicrhaol y perwyddiad yma a ffiiûrfia yr im fath ya hollol ag eîddo y perwyadiad gweith- redol; m^ys —

.. PINlfODOL.

I am existiiìg, &c. Amser preseimol (§ 661).

I ifiM exÌ8tÌBg, &c. Amser gorphenol (§ 662).

I thall be existins, &c. Amser dyfodol (§663).

StoaHAOL.

I do exÌBt, &c. Amser preiennol (§ 673).

I did exi^, kc. Amter gorphenol (§674).

§ 691. Yr amserau cyfansawdd hefýd a ffurfir fel eiddo y perwyddiad gweiihredol; fel hyn —

PRBBIinîOL A OORPHBNOL (§ 664).

Pennodol, I haye been exiiting, &e.

Amhennodol, I haye exi8ted, &c.

GORPHJnrOL A OOaPHSNOL (§665).

Pennodol, I had been exîsting, &c.

Amhennodoly I bad exi8ted, &c.

DTFODOL A GOBPHBNOL (§ 666).

Pennodol, I shall haye been exi8ting, &€.

Amhennodolÿ I shall haye existed, &c.

§ 69â. Aiiíyiiych y defoyddir y gaìr ahaü yn amser dyfod- ol y modd ammodol, er y gellir ei ddefìiyddio hyd y nod mewn dull pennodol; megys —

Jfl8haüexi8t in a future state, I shall; but -^ — .

Ôs bodolaf mewn sefyllfa ddyfodol, mì a fodolaf; ond .

§693. Amser dyfodol y modd ammodol a àdroddir yn gyffiredin mewn dull amhennod<^ mcgys —

If 1 migJU, cwiid, would, neu should exitt,

mewn amser dyfodol. Ddhyddiwyd yr arwydd shall yn y raddeg gyffiremnol er mwyn cydweddiad, ac am foa yn ddiehonadwy eî ddefhyddio, fel y dangoswyd yn § 69^.

4. PERWYDDIAID ADGYRCHOL.

§694. Aiŵnych y sylwa grammadegwyr Seisnig ar y perwyddiaid hyn, a chrybwyllir am danynt yma yn unig er mwyn rheolusrwydd yn y deffîniad. Maent yn cyfateb i'r hyn a elwir yn y treithodyn hwn, yr adryw (speeies)


 

 

  

 

(delwedd B4750) (tudalen 142)

ñ142 DOSRANIAD CYFFREDINOL CTNTAF GEIRIAÜ.

cymmysgedìg neu ammwysol, gan eu bod'yn gyfansawdd o berwydmaid gweithredol a godaefol; megys —

libYourmyself. — ^Tmhofiaf. Neu,

I am fayoured by myBelf . — ^Hoffir fi genyf fy hun.

§ 69d. Mae yn y Gymmraeg, ac mewn rhai ieithoedd ereill, raddeg bennodol o drei^liadau i'r bath yma o berwyddîaid; ond yn y Seisneg, cain ei fiurfio trwy gyssylltu y geìriau fnyseif, thyaelf^ himselfy &c. at wahanol dreigliadau y per- wydcuaid gweithredol; megys —

I blame myself; I like myself; I cut myself; I ii^ure myBelf; I indulge myself; I admire myaelf; I detest myself;— We detest ourselYes; Ẅe iiy'ure ourselyes; We blame ouraelTes, &c.

§ 696. Gan nad yw yn rheidiol efrydu treigliadau y bath yma o berwyddìaîd mewn modd neilltuol, eîr ymlaen gyda'r sylwadau ar nodwedd gjrffiredinol y perwyddiaid, a*u gradd- egau treigliadol rheolaidd, a&eolaîdd, a di%gioL Tybîr mai prin y mae yn rheidìol crybwyÜ bod y perwjddLiaid adgyrchol, yn gystal a phob bath arall o berwyddiad, yn go^n i'r rhagenwau ymhobpersonarhif gyttuno à'u gilydd; megys —

Pers. Umgól. Pers, IMosog.

1. Iblame myself.^ 1. We blame ourselyes.*

2. Thou blamest thyself.' 2. Tou blame yourselyes.*

o ( He blames hìmîself.' 3. They blame themselTes.*

^' ( She blames herself .' &c. &c &c

&c. &c. &c.

§ 697. Ithaid cofio, gan hyny, nad oes ond pedwar bath o berwyddiaid, pynag pa un a fyado graddegau eu treigliad ai rheolaidd, afreolaida, ai difÿgiol. Mae yr engreiroíau o gyfieuad sydd yn y graddegau blaenorol oll yn rheolaidd o ran eu treigMadau, am fod yr amserau gorphenol yn gyfun- wedd (uniform) yínhob un o honynt; ona y mae Uuaws o berwyddiaid Seîsnig na fiürfir eu hainserau gorphenoi yn gyffelyb. Ystyrir y cyfiyw yn afireolaidd oherwydd hyny yn unig, er na fyddont yn ddiflfygiol mewn dim aralí. terwyddiaid di£ÿgiol yw y rhai na Ôurfiant raddeg gyflawn o dreigliadau, am nas demyddir hwynt yn holl amserau a moddau perwyddiad. Perwyddiaid Seisnig a ystyrir yn rheolaidd o ran fiurf pan derfyno eu hamser gorphenol yn

^Ymfeiaf. •Ymfeîi. ' Ymfeiaf ^ neu Ai. *Ymfeiwn. * Ymfeiwch. • Ymfeiant, &c.

D.S...Gellir defnyddio rhagenw, yn y Gymmraeg, o flaen neu ar el y perwyddiad adgyrchol; megys, Mi a ymfeiaf, neu Ymfeiaf>2, &c.

CYFEEUAD Y PEBWYDDIAID AFBEOLAIDD.


 

 

  

 

(delwedd B4751) (tudalen 143)

ñ143

m<

V8, fa.YOì3ied, respecW, distinguish^cíy loy^, &c.: afìreolaidd, pan derfynont yn wahanol; megys, sunh, ^iÇf ^^U 9een, been, &c.

§ 698. Óytí dechreu archwilio y perwyddiaid afreolaidd, idyîai yr enrdydd graffu mai yr unig ranau o raddegau cy- > f&edinol treighad sydd yn gofŷii sylw neilltuol, yw y sefyllfa bennodol, y moddau dilysol ac ammodol, ac amserau gor- phenol, presennol, a dyfodol pob modd. Y sefyllfa amhen- nodol, yr enwau perwyddol, a'r adenwau cyfraniadol a roddir i fewn yn nnig er dangos gwreiddyn a pherthynas y per- wyddiaid. Odlir cynnwys darluniad cyâawn o gyfieuad perwyddiad mewn ychydig eiriau dan bedwar pen gwa- nanol: —

Neu,

Jfodd dilyeol ac ammodol. Atiuer gorphenol, preteimol, a dyfodol. Person cyntaf , ail, a thrydydd. ÜA^uiigol a ílaoaog.

^ 4 Dìlysol. «2 (Ammodol.

h r Pre8emM>I. g } Gorphenol.

^ ^Dyfodoí

IS' ( Unigol. ^ (Lluosog.

^ fOyntaf.

fe 1 Ail.

ûi ^ Trydydd.

PERWYDDIAID AFREOLAIDD.

§ 699. Gan fod afireoledd treigliad perwyddiaid yn dîbynu yn benaf, a braidd yn hollol, ar y teríyniad, neu siU olaf yr amser gorphenol, mae eu ^ddegau cyffi'edinol o dreigliad, . ymhob ysẀ arall, yn gyffelyb i'r eiddo y perwyddiaid äeol- aidd. Tybir mai yr unig chwanegiad at hyn ydyw, bod ail berson unigol yr amser gorphenoT yn terfynu yn ^«^ yn Ile edst — íhou wrotes^; yn Ile, tnou f&Youaedst (§662).

§ 700. Er jpîmeyd hyn yn berffaith eglur i'r dysgadur ieuanc, treighr y perwyddiad afìreolaidd, trrtfe, yn y rhif unigol yn unig, trwy y tri amser syml« presennol, gorpneuol, ' fodol:—

a dyfc

Pers. Preaenml. 1. Iwrite. 2^ Thou writest. 3. He writes.

BHir UNIGOL.

Pers, Oorplienol,

1. Iwrote.

2. Thouwrotest.

3. He wrote. Perê. Dyfodol,

1. I sliaìl write.

2. Thou shaít write.

3. He shall write.

Lt


 

 

  

 

(delwedd B4752) (tudalen 144)

ñ144

ÂIL DD08BANIAD CTFFBEDINOL GEIBUU.

§ 701. Byddai jn afreidiol, gan hyny, ailadrodd giadd^- au cyffi'ediiM^ treiglîady i ddynodi gwaoaniaeth mewn uii. <?r amserau yn uniff, pan y gellìr cyiraedd cymmaînt o e^nr- deb gyda llai o drimerth. Oellir cael gwybodaeth drwvadl o berwyddiaid afreolaidd trwy gymharu yr enw perwyddc^ neu wreiddyn y perwrddiad, âg amaer gorphenol y perwydd- iad ei hun, ac à r adenw cyfi:Bniadol a ddynoda amser g«Hr- phenoL. Fel hyn — To hreak, brohe, brokm, Bydd eyfres o'r perwyddiaid afreolaidd mwyaf arferedig, yn dynodi enw |>er- wyddol, person cyntaf rhif unigol y perwjddiad, a diyfraniad gorphenol vr un perwyddiad, jn ddigonol i ddanffos y

frahaniaeth sy rhwng perwyddiaid rheâaidd ac afìrecuaîdcL chan mai yn silliad y eair yn unig y mae yr afreoledd yn gynnwysedìg, dosperthur hwynt yn bum cyfieuad, yn ol fei j byddo y sain yn siü acenol yr enw perwyddol yn a, e* «, o, neuu.

§ 702. Y perwyddiaid a gynnwysant ddwylafáriad, megys hreakf leaáf 8hook, &c. a £eâiir dan un o'r cyfieuadau hyn, yn ol sain y Uafarîad a gymmeront Felly, break a çynëir ynghyfieuaa Af lead ynghyfieuad JE, a shoot yn yr eiddo O.

§703. Adranir y pum cyfieuad yn ol y liafariad neu y ddw^lafariad a fyddo yn yr amser gorphenol i'r sawl y newidia eiddo yr enw perwyddol. •

Ewunm Perwpddol,

To awak6. ... forsake. ... 8hake. ... take.

ea — c.* Tobear. ... swear. ... tear. ... break.

ay— e.^ To 8lay.

Ycìifieuad cyntaf, neu A.

§704.

Amser Oorjẁenol. — o;* 00 — ẃ.'

I awoke.

... for8ook,

... shook.

... took.

§705.

o-o,« (ar-e.») I bore (bare). ... gwore (sware). ... tore (tare). ... broke (brake).^

§70(5.

ew—iw.' I slew.

Ctüfran Oorphmol. —;* a — e.* awoke. forsaàen. Bhaken. taken.

o— o.* bom (bome). Bwom.

tom. \

broken.

ai — e.^ alain.

*§82. »§82.

^%S2. *§160. »§197.
§160.

»§86. «§165. »§86. *§1«6.

»§82. «§2öl. »§2él.

D.8....Tn yr adranau hp y cyfeirir iddynt ar odre y ddalen, oeix egfairhad ar seiniaa y ll a f a ri ai d sydd yn rillaa aoenol y geiriaa taa Bylw, a chyíiarwyddiadaa iV cynana. T ffeirkMi vfìS rhwng j oromau a adefhyddir yn aohlyBiutd yn lle y mUL


 

 

  

 

(delwedd B4753) (tudalen 145)

ñCTFIEUAD Y PBJIWYDDIAID AFBBOLAIDD, 145

BmooMPerwyddol,

ftw, a— oJ

Tddraw

Tostand ... haag

ea— i

10

Tobeat ... 6at ... lesMl ... read

ee— i " To bleed ... Weed ... leed ... meet ... speed

ca, ee — ^i To deaye ... heare ... shear ... 8peak ... Bteal ... weave ... leathe

e,ea — è" Toffet ... íorget ... tread

17

ee — \ Tosee



V§244. 71195. VWll9.

§707. Ámier Oorphmol.

ew — iw;" e — è.* I drew ... feU

§ 708.

00 — ẃ;* u — ^y '' I stood ... hung

Yr ail Ot(/ieuadf neu E,

§709.

ea, e — è ^* Ibeat ... eat (ate) ... led t

... read

§ 710.

e— è " iWd ... bred ... fed ... met ... sped

§711.

o— o;" (a—e") I clove (clave) ... hove ... shore

... 8poke (8pake) ... stole ... wove ... 8od

§712.

o— ô" Igot ... forgot ... trod

Cyfran. Oorphenol.

aw, a — 0* drawn. fallen.

00— ẁ;* u — y • stood. hung.

ear— i;" e, ear-è "

(read.

e— è" bled. bred. fed. met. sped.

o —

M

cloyen.

shom.

8poken.

8tolen.

woven.

sodden.

got (gotten).

forgotten.

trodden.

§251.

§713.

aẁ — o" I saw

'§119.

ee — 1 teen.

S6

§100.

"," § 246 (1). "," § 246 (8), a 1 119. " §246, (1) a § 247, (1). ",HieO. «•,*»§ 167. «*,«•§ 247,(1). «»§244.

L

»^1247.

»•§82.


 

 

  

 

(delwedd B4754) (tudalen 146)

ñ146

AIL DD08RANIAD CtrtSLEDmOL OEIRIAU.

Y trydydd Cyfieuad, \

 mu L

 §714.

 MnwauFerw,

 ]fddol.

 AfMtT Q<ìrfihmÀ.

 Cyfrom,0<ìrphenol

 I— 1^

 a-à;« a— 4»

 u— ỳ;* i — ^i>

 To begin ... bid

 Ibegan ... bade

 beg^n. bidden (bid).

 ... drüik

 ... drank

 drunk (dnuücen).

 ... grve

 ... gaye

 given.

 ... ring

 ... rang

 rung.

 ... 8hiink

 ... 8hrank

 8hrunk(8hnmken)

 ... sing ... 8ink

 ... sang

 8ung.

 ... 8ank

 8ank (8aBken).

 ... ilink

 -

 ... 8lank

 8lunk.

 ... spin

 ... span (8pnn)

 8pun.

 ... spring'

 ... 8prang

 sprung.

 ... 8tink

 ... 8tank (8tunk)

 8tunk.

 ... 8wim

 ... 8wam

§716.

 8wam.

 * • êl'-

1— 1*

 u — ỳ'

 u— ỳ*

 To cling

 I clung

 clung.

 ... dig

 ... dug

 dug.

 ... fling

 ... flung:

 flung.

 ... sling

 ... slnng

 slung. ^ stuci.

 ... 8tick

 ... stucE

 ... sting

 ... 8tung

 stung.

 ... Btring

 ... 8trung

 strung.

 ... swing

 ... swung

 swung.

 ... wring

 ... wrung

§716.

 wrung.

 i—i»

 a— a;" o— ỳ "

 a_aíi»o— ỳ»*

 T0 8Ìt

 Isat

 sat.

 ... spit

 ... 8pat

 spat.

 ... win

 ... won

§717.

 won.

 i— ei"

 -

 Ur-ỳ"

 u~ỳ;" (i— i) »'

 Tostrike

 I 8truck

§718.

 Btrack (Btricken).

 i-ei"

 o-o"

 0— o;~ i— i «1

 To abide

 I abode

 abode.

 ... arise

 ... arose

 arisen.

 ... driye

 ... drove (drave)

 driven.

 ... ride

 ... rode

 ridden.

 ... rise

 ... rose

 risen.

 ... shine

 ... shone

 shone.

 \' § 144.

 «§ 100.

 '§32.

 * § 196. • § 144.

 \*§19ö. »\" §190.

 •§144. " § 144.

 "," § 100. i'» § 140.

 ",»f[176. **§140. V §160. »» § 144.

OYFIEÜAD Y PERWTDDIAID AFREOLAIDD,


 

 

  

 

(delwedd B4755) (tudalen 147)

ñ147

Tosnüie ... stride ... strìye ... thrìye ... write

le, y— ei

Tolie ... fly

1 — ei» Tobind ... find ... grìnd ... wind

igh — ei • Tofight

11

ow — o To blow ... crow ... grow ... know ... throw

o-o" To behold ... hold

00— w

18

To choose ... shoot

Amaer Ottrphmwl.

I smote .., strode ... stroYe ... throye ... wrote

§719.

... ác

;
ewiw'

ew

§720.

on — ow' I bound ... found ... gronnd ... wonnd

§721.

ough — o I fonght

Cÿfran, Oorphm.

smitten.

strídden*

stríyen.

thríyen. '

wrítten.

ai — e;* ow— o Iftin. flown.

ou — ow ^ bonnd (boundtn). found. gronnd. wound..

ough — o ** fought (foughten)..

pedwerydd Cÿfieuadt neu O, §722.

ew — iw Iblew ... crew ... grew ... jpiew ... threw

u

is

§723.

I beheld ... held

u

§724.

0—0;** o— -ò ** I chose ... shot

ow— o blown.

grown. Jmown. thrown.

e — e:" o— o " beheíd (beholden). held (holden).

o— o;•* o— ò ••

chosen. shot

Ypwnmed Ciifieuad, neu U. §726.

ii,o-y Tonm ... come

»§ 264, (3), a §218.« §245. •,'§260(1). -'--

""§iao.

a — a;**

rS«



§195.

tt, o— y Iran run.

... came come.

,__.. •§261. *§261(8). *§140.

•§141, (2). •/•§260,(3). ","§261(1). "|261(1). V*§119. '^§259 (1). »•4160. ••/•§167.

^§100.

••§82.

L 2

148 AIL DDOS&àNIAD CTFFEEDINOL GEIBIÀÜ.

PERWYDDIATD TALFYREDIG.

§ 726. Mae y rhai hyn o ddau fath; y rhaî sy 'n medda yr un ffurf yn mhob sefyllfa, a'r rhai y ffurfir eu hamser gorphenol a'u cjŵaniad gorphenol trwy newid dit Olier- wyad bod y rhai hyn mor imffiarf, nia yw yn rheidiol nadì eu gwahanol seiniau.

§727.

EwumtPerwjfddols

 Âmser Gorf/mol.

 Oyfran, Gorpher^

 Toburst

 I burst

 burst.

 ... ciist

 ... cast

 cast.

 ... cost

 ... cost

 cost.

 ... cnt

 ... cut

 cut.

 ... hit

 ... hit

 hit.

 ... hurt

 ... hurt

 hurt.

 ... kiiìt

 ... knit

 knit.

 ... let

 \..let

 let.

 ... put ,

 ... put


 

 

  

 

(delwedd B4756) (tudalen 148)

ñ(148) put.

 ... rid

 ... rid

 rid.

 • •• WBm

 ... set

 set.

 ... shed

 ... shed

 sbed.

 ... shut

 ... Bhut

 dìut.

 ... dit

 ... sUt

 sUt. •

 ... splìt

 ... split

 split.

 ... rôread (ea— è) ... throst

 ... spread ... tnrust

§728.

 spread. tnrust.

 Tobend

 I bent (bended)

 bent.

 ... buUd

 ... built (bnilded)

 bnîlt.

 ... gild

 ... gUt (gUded)

 gUt.

 ... gird ... îend

 ... girt (girded) ... lent

 girt. lent.

 ... rend

 ... rent

 rent.

 ... send

 .. sent

 sent.

 ... fpend

 ..; spent

 spent.

§ 729f. Gwelir bod y perwyddiíud yna oU yn dîweddu yn d neu ty ac wedi coUi arwydd yr amser gorphenol er gochelyd cydgyfarfyddîad dwy d neu t, Arferir ffurf cyflawn rhai o hon)mt weithiau; megys, hend, bend^, &c.

PERWYDDIAID CYMMYSGEDIG.

§ 730. Mae y rhaî hyn yn cyŵanogi o natur perwyddiaid rheolaidd ac afreolaiad. Fel perwyddiaid rheolûdd

CYFIEITAD Y PEÄWYDDIAII) CYMMYSGEDIG.


 

 

  

 

(delwedd B4757
) (tudalen 149)

ñ149

(«»— i)

(«^-i)

diwanegir d neu t at eu terfyniad yn y gorphenolion; ac fâ j rhsl afreolaîdd, newìdîr eu llafanaid; megys, ^R, sól-d, Bÿìaa gyfres o honynt: —


§731.

Amser Oorpheml,

(e— è) I bereft

... left

... crept

... felt

... fled

... kept

... slept

... swept

... wept (eo— è)..deiüt

... dreamt

... heard

... meant {ough-o) sought

... besought (úK<^^-o')taught

... caught (o — o)... Bold

... told (o — ò)... lost

... shod (t — ì) ... did (

(ouffh-ó) brought

...thought

... bought

... wrought {ai — è).. said

§ 732. Ni chaniatai lle i roddi cyfìeithiad o'r perwyddiaid afreolaidd: bydd yn hawdd i'r efrydydd wneyd hyny ei 'hunan trwy gynnorthwy geiriadur Seîsneg a (Siymmraeç; a byddai yn dra buddioí iddo ffurfio cyfres o'r perwyddiaid afreolaidd oll, yn ol y cỳnllun yma (Edr. § 704):— ^

Enwm Perwyddol, Amser Oorphenol, Cí/franiad Gorpíienol,

To awate— deffiro I awoke— deflroais awoke, deffröedig,

wedi deffro. •• forsafce — gadaw ... forsoofc — gadewais forsafcen — gadawedig. .
. 8hake jsgwyd . . . 8hook ^ysgyd wais 8haken ^ysgwydedig. ... take — cymmeryd ... took — cymmerais taken — cymmered^,

wedi cymmeryd.

Y Ilythyrenau Italaidd sydd rhwng y cromau yw y rhai sydd yn y ffäriúii, a'r Uythyrenau sydd ar ol y llinell, a ddangosant eu sain yn Oymmraeg; fel hyn {ea — ^i), h, y. ŵi sy gyfunsain ág i Gym-

1 r Italaidd yma a gyfeiria at sain nodedig o eiddo yr a Seis- %edr. §94a96.

EnwauPenoŷddol.

{eor-Ì^) To bereaye

... Ieave (flc — ^i) ... creep ... leei ... nee ... keep ... sieep ' ... sweep weep deal dream h^ mean 8eek beseech {ech-ì) ... teach (a— à) ... catch (c— è) ... sell ... teU (o— ŵ) ... lose (oe— ŵ) ... shoe ... do (*— ì) ... bring ... think (tty-«i)... buy {o—ỳ) ... work (ay— e) ... say

Cyfram,, Oorphen.

bereffc.

lefb.

crept.

felt.

fled.

kept.

BÍept.

Bwept.

wept.

d3alt.

dreamt.

heard.

meant.

sought.

besought^

taught.

caugbt.

sold. ' told.

lost.

shod. ỳ) done.

brought.

thought.

bought.

wrought.

said.


 

 

  

 

(delwedd
B4758) (tudalen 150)

ñ150 AIL DDOSRANIÂD CYFFREDINOL GEIItlAU.

§733. Dylŵ y dysffadur drysori yr Jioll berwyddiaîd afreolaidd yn ei gof, a Dod yn sîcr o'u hiawn gynaniad, yr hyn a all ^;ael allan trwy gymmorth y rhan gyntaf o'r Úyfr hwn, a geuriadur cynaniadoí.

PERWYDDIAID DIFFYGIOL.

§ 734. Y rhai hyn a elwir perwyddiaid difiygìol (defectìve verb8), am na ffurfiant radde^ ^yflawn o dreieHadau, fel y dengys y gyfres ganlynol o*r rnai mwyaf arferedig: —

§ 735.

Cÿfran. Oorphend.

foregone.

Preseimol.

 Gerphenol.

 can

 coold

 forego

 may

 mìght

 must

 mtwt

 onght

 ought

 Bhall

 should

 wiU

 would

ARWYDDION CYNNORTHWYOL Y PERWYDDIAID.

§ 736. Yr arwyddion (signs) hyn a gymerir o'r perwydd- iaid afreolaidd a dìfÿgiol; sef,

Oan,^ may, shall, wiU, must, ought, might^ could, would, should, do, let, &c.

§ 737. Defhyddir rhai o'r geiriau hyn fel prif berwyddiaid, heblaw fel arwyddion neiUtuol o sicrhad. Mae y perwydd- iad to do yn gysson yn ei holl drei^iadau, ond er hyny fe'i defoyddir fel arwydd pennodol. Er engraifft, geÛir dy- wedyd —

I do my duty. — ^Wyf yn gwneyd fy nyledswydd. Neu,

I do do my duty. — Yr ydwyf fi yn gwneuthur fjr nyledswydd.

^ Ystyr y geirian hyn, pan yn unigol, fel uchod yw— gaUa> diehon, dylu, ewyllysio, rhaid, dylu neit dyUd, medrìd, geUid, ewyUysid, dyUd, gwneyd, gadael neu bydded. Er na fydd iddynt yr ystŷrion yna, yn Uawn, pan yn gyssyUtiedig fel arwyddion yn unig â'r prif berwyddiaid, eto bydd effaith eu hystyrion cynteng yn y deluyd


 

 

  

 

(delwedd B4759) (tudalen 151)

ñABWTDDION CTNNOltTHWTOL T PERWTDDUID. 161

D.S...Un o ddiiIUaa y Gynunraeg i adrodd -peth yn bwrsleinol sicrlìaol yw ail adrodd y rhagenw, fel yn y froddeg olaf .

Hawdd dimad nad yw un o'r geirìau do,jnyraìì froddeg, yn ddim ond arwydd yn tinig o sicrhad dilysol ao ailddy- wediadol, tra j mae y llall yn brif berwyddîad, a dreiglir fel hyn: —

I do, We do; í did, We did; I shall do, We shall do, &c.

§ 738. Ond, am j geiriau hyn fel arwyddion: sJiáll a tviU ydynt arwyddion o amser dyfodol y perwyddiaid; maì/t mtffhtf eotudf wotdd, should, ydynt arwyddion y modd am- moídoi, gyda chyfeirìad amhennodol at amser; do, let, can, must, ought, ydynt arwyddion o bwyslais neilltuol jn gys- sylltediff à'r sicrhad; feíly nid yw yn briodol galw yr un o'r arwyddion hyn yn berwyddiad.

Y ffwahaniaeth rhwng shall a wiU.

§ 739. Er mai arwyddion o'r amser dyfodol yw shall a will (§ 675 a 738), eto y mae cryn wahaniaeth rhwng y delfrydau a drosglwydda broddegau yn cynnwys y naill neu y llall.

§ 740. Shall, jn j personau cyntaf unigol a Úuosog, a ddJeôiyddîr yn unig i ragfynegi; yn y personau eraill — yr aü a'r trydydd — i orchymyn neu fwgwth.

§ 741. TriU, yn y personau cyntaf, a ddynoda fwriad y llefarydd mewn moad pennodol; jn j personau ereilí, dynooa ra^fynegiad yn unig.

§ 742. Gelwir sylw neijltuol yr efrydydd at y gwahanred- ion a ganlynant: —

Ishatt go to Liverpool. — Af i Le'rpwll, neu, Mi af i Le'rpwll,

a hysbysa fwriad.

D.S...I>yma ddull eto o eiddo y Gymmraeg i adrodd peth yn bwysleisiol neu gadamhaol.

IwiU go to Liyerpool. — Myfi a áf i Le'rpwU,

sydd addewid

Tov, ahall go; They shaU go. — Chwi a ewch; Hwy a ftnt,

a arwydda ganiatâd neu addewid, neu fygythiad; a chyda phwyslais ai shaU, arwydda orchymyn pennodol, neu fwrìad 1 ddu*gymmell cydsyniad.

(idea) cyfansawdd a fynegir. Hefyd, ni chyfieithir hwynt bob amser, lel yn y nodiad yma, pan y gweinyddant fel arwyddion o amserau a moddau y perwyddiaid: er.engraifft — If he w<nUd gOf a gyfieithir, Oa di e/e, ac nid 0« ewyllyẁii efefyned.


 

 

  

 

(delwedd B4760) (tudalen 152)

ñ162 AIL DDOSRANIAD CTrFRBDINOL OEIRIAn.

You wiU go; J%e]fwiU ^.— Ghwi eweh, nen yn syml, Ewch; Hwy ànt, nea, âjb^,

B fynega yr hytl a dybir a ddîgwydda: neu a led awgryma orcliymyn —

You *U come to me at four o'clock.

Chwi a ddeuwch ataf erbyn pedwar o'r gloch.

§ 743. Pan lefara yr ail a'r trydydd person am danynt eu hunain, shaU a ragfynega, fel yn y personau cyntaf: —

He says he ẁaU be a loser. — ^Dywed ef y bydd yn goUedwr.

Arwydda thciU hefyd yn fynych ganiatâd: —

/ thaü gf>, but yoy, shaU not. — Oaf fi fyned, ood ni chewch chwi.

§ 744. Pan lefara yr ail a'r trydydd person am danynt eu hunain, toiU a ddynoda fwriad, fel yn y personau cyntaf: —

He says he wiU go. — Efe a ddywed yr á.

Hefyd, arferir wiU yn fynych fel prif berwyddiad: —

Ye wiU not come to me. — Ni fynwch ddyfod ataf fi.

§ 745. Sylwer am sJuiUf nas arwydda un amser ewyllys neu fwriad ar ran y person. Gwnaeth y llencyn Gwyddelig, ffan byny, gamsynìad digrif, pan y gwaeddodd dan ddwy- fiiw y meddyg —

O! / iDÜl die, yofir honor ahaü kill me.

Ocb! myfi a fyddaf farw, mae eich anrhydedd am fy Uadd i.

Dywedasai Sais —

! / shaU dìe, you wiU kill me!

Och! byddaf farw, chwi a'm lleddwch!

D.S...NÌ ofelir cymmaint gan jsgnfenwyr Cymmrelg am ddangos y gwahaniaeth yma, a chan rai Seisuig; ac efallai fod y Seiineg, yn hyn o beth, yn fwy dichlynaidd na'r Gymmraeg.

§ 746. Rheol Breitlynd (Brightland'a rule), fel ei ffelwir, o barthed shall a wilí, a gynnwysir yn y pedair UineU fydr- yddol hyn: —

ft

In the first person, Bimply shaU foretells; In wiU a threat or else a promìse dwells; ShaU in the second and the third does tbreat; WiU simply then foretells the coming feat.'

M

 Ond wiU yn syml ragddywed ddrwg nea dda.


 

 

  

 

(delwedd B4761) (tudalen 153)

ñABWYDWdN dYKNOaTHWYOL Y PEBWYDDlAID. Iö3

§ 747, Mewn holiadau, medd D*Oresey, y mae*r anhaws- der mwyaf. Yr anghyfarwydd a ddywed, Will I do it? Wtll we go? — ^hyny yw, A ewyllysiaf ei wneuthur? A ewyllysiwnfyned? Mae y fath holladau yn gwbl ddireswm, gan nas gaÜ neb eu hateb ond y llefarydd. Y duU priodoí

Çw — ShaU / do it? ShaU we go? Fel yna gofynir caniatâd. styr ShaU you go? ydyw, A ydych yn hjoriadu myned f pan y mae WtU you go? yn arwyddo bod y person sydd yn gofyn yn awyddus am i chwi fyned. ShaU theu go? a ateb- id yn briodol trwy ddywedyd — Ant, os caniatewch chwi iddynt. Will they go? a atebid yn briodol fel hyn — KÌ8 gallaf fi ddywedyd, gofynwch iddynt hwy. WiU, weithiau a edrydd holiad syml am yr hyn a ddichon ddigwydd, feì hyn: —

Wm U ram?— A fydd iddi wlawio?

WiU the áog come out of his ìcenneí t — A ddaw j ci allan o'i gut?

A olyga — A ydych yn meddwl y daw f ShctU the dog come out f a olyga — A adewch chtm iddo f

§ 748. Mae y gwahaniaeth rhwng ystyr shmdd a would yn y modd ammodol (§ 738), yn gyffelyb i'r eiddo shaU a wiU yn yr amser dyfodol.

§ 749. Shoîàd, medd D. E. Jones, a gyfeiria weîthiau at ffaith (fact) neu amgylchiad: —

It ìs strange that you ahould do so. Mae yn rhyfedd ì chwi wneuthur felly.

Would, weîthiau a ddengys arferiad: —

He would talk f or hours on the snbject? Efe a siaradai am oriau ar y pwnc.

§ 750. Ond heblaw yr arwyddion cynnorthwyol y sylwyd amynl; yn yr adranau hyn, § 736 a 749, y mae rhai perwydd- iaid a ddefnyddir bob amser yn amserau cyfansawad y per- wyddiaid, ac am hyny a elwir yn gyffiredin perwyddiaid cyn- northwyol. Mae y perwyddiaîd hyn yn deilwng o sylw neültuol oherwydd cyffireánedd (univer8ality) eu dylanwad ynghyfansoddiad geiriau. Er mwyn deall y perwyddiaid hyn yn drwyadl, dylid gwybod, nid yn unig bod eu defnydd- ^ifiíd mor fynych ag ydyw o bwysig, ond hefyd, dylid gwneyd ' yr achos o'u cyffiredSnedd a'u pwysigrwydd yn ainlwg. Ym- drechir egluro yr achos yma mor oleu á syml ag y gellir; ac os UwTddir yn y dosraniad, deallir y deffiniad o*r effidth cyffiredin^ fel oanlyniad natoriol.


 

 

  

 

(delwedd B4762) (tudalen 154)

ñ164 ATL DDOSRANIAD CYFPREDINOL GBIÄIAÜ.

Y PERWYDDIAID CYNNORTHWYOL NEÜ

GYFFREDINOL.

§ 751 . Yn ol yr egwyddor o ddosraniad a chyfaddasîad a ddilynwyd hyd yn hyn yn y rhan yma o'r llyfryn hwn, dylid caniod pedwar amrywìad ynghyŵedinrwyda nodwedd j perwydoiaid cynnoruiwyol; a gellid galw y cyfryw amryw- ladau, er mwyn eu gwahaniaethu, ^m fewnol {intemal)^ allanol {externàl)f cymmysgedig, ac ammwysoL Dywedir bod mewn rhai ieithoedd íÍBdwar yn meddu y cyffiredinedd tan sylw, o nodwedd a swydd, cyfatebol i'r pedwar amryw- iad crybwylledig; eithr nid oes yn y Seisneg ond dau berwyddiad yn meddu y fath gyffiredinedd, un yn ateb ì't radd fewnol, a'r llall i'r radd £uIanoL Y perwyddiad sydd yn ateb Tr radd fewnol o gyffiredinedd yw y gair to be (bod), neu to exist (hanfod); canys y mae hwn yn fodd mewnol a diwahan sydd yn gyfartal gyffi-edin i bob bod, gwirioneddol a delfrydoL Ý perwyddiaa sydd yn ateb i'r radd allanol o gyffi*eainedd yw y gair to have (cael) neu topossess (meddu); canys deddf gyffiredinol ydyw, bod pob peth yn meddu rhyw briodoleddau gyda golwg ar wrthddf ychau allanoL Gan mai y perwyddiaid to be, a to have, ydyw yr unig eiriau o fodd cyffi*e<Énol a ddefiiyddir fel perwyddiaid cynnorthwyol yn yr iaith Seisnig, nid atebai ymdroi i egluro y graddau cymmysgedig ac ammwysol un diben ymarferoL

§ 752. Mae y perwyddiad cyffiredinol, yn ei holl raddau, o fod {being) yn syml, neu o fod mewn meddiant o (ha^ing), neu o fod mewn gradd gymmysgedig neu ammwysol, nid yn unig yn gynnorthwyol i berwyddiaid ereill, ond yn fiyn- noneli natunol holl neilltuolion perwyddol adenwau, ac yn ddolen anhebgorol yr holl eiriau a íyddont mewn broddeg, oblegid y mae 'n fodd anesgarol (imeparahle) pob peth.

§ 753. Ychydig o sylw manwl sydd yn ddigonol er deall y cyfiredinedd yma yn drwyadl. Os dosrenir y perwyddiaid

To walk, to ride, to speak, to torite, Bhodio, marchogàëth, llefam, ysgrifenn,

canfyddir eu bod yn arwyddo

Bemg wàlMng, bemg riding, bemg speaMng, bei/ng wrüi'ng, Bod yn rhodiO; bod yn marchogaeth, bod yn llefaru, bod yn ysgrifenu, ,

ac felly ymlaen am holl berwyddiaid yr iaith.

§ 754. Y oyffiredinedd yma o fodd ydyw yr achos o wahan- redion (distinctions) amser gorphenol, presennol, a dyfodol


 

 

  

 

(delwedd B4763) (tudalen 155)

ñCYFIEÜAD T PERWYDDIAID CYNNORTHWTOL. 165

bod; a hyn ydyw y rheswm dros dreôiu holl eîriau yr aîl ddosparth cyffiredìnol sy dan ddylanwad unìongyrchol y modd neu y perwyddiad cyffîredinol yma, dan y pen a elwìr adenwau perwy ddol.

§ 755. Mae y perwyddiaid to het & to have, nid ^rn unig mewn arferiad parhaus fel cynnorthwyolion {auxiliaries\ yn hclpa perwydoiaid ereill i fiurfío graddegau cyf&edinol treigliaa, ond y mae yn annichonadwy gwneyd im froddeff o íath yn y byd, na fyddo yn adrodd, neu yn arwyddo adrodd- iad o'r perwyddiad cyffiredinol. Mewn rhyfeddeb {ea^clama- tían) syml, yr hon yw y froddeg fwyaf talfyredie, mae y perwyddiad tohe,o anghenrheidrwydd yn ddealledig. Mae cyfiryngiad {interjecti&n) syml a ddynoda syndod, yn arwyddo tóc? y person sydd yn sýnu mewn sefyllfa o synemgaeth.

€ 756. Mae yn hawdd dimad hefyd, paham y gall yr iaith Seisnìg ateb holl ddibenion cyflfredin ymadroddiad trwr gyfirwng dau berwyddiad cyf&edmol, canys, gan nad yw hoÛ raddau cyffiredinedd modd yn ddim amgen nag adraniadau yn uni^ o'r im perwyddiad cyffi*edinol, heing, pwnc o neis- edd {mcety) mewn ymadrod(íiad ydyw mabwyso gwahanol raddau y perwyddiad cyffiredinol, a gellir gwneyd hyn mewn amryw flyrdd heb feddu perwyddiaa pennodol i bob gradd.

§ 757. Mae dwy rada {to he b. to have) perwyddiad cy- ffi*edinol y Seisneg, yn afireolaidd o ran gíaddegau cyffiredinol eu treighad.

Sefyllfa Amhennodol.

§758. Enw penoyddol,

To be, neu Being.

§ 759. Adenwau cyfraniadol,

^ rPreseimol, Being.

1 < Gorphenoí, Been.

•^ ( Dyfodol, To be; mewn amser dyfodol.

Sefyllpa Bennodol.

Adenwau perwyddol,

§ 760. Amser gorphenol,

Pers. ModdDüyscl. Pera. Modd Arrmodol,

I am. 1. If I am.

Thou art. 2. If thou art.

Heig. 3. If heis.

We are. 1. If we are.

Youare. 2. Ifýouare.

They are. 3. If they are.

 

 

 

  

 

(delwedd B4764) (tudalen 156)

ñ156 AIL DDOSRANIAD CYFFREDINOL GEIRIAÜ.

§761. Amser gorpTienoL

Pers, Modd IHl^êol. Pere. Modd Ammodol.

was. 1. If I was.

Thott wast. 2. If tbou wast.

He was. 3. If he was.

1. Wewere. 1. Ifwewerô.

2. You were. 2. Ifyou'were.

3. They were. 3. Iftheywere.

îh. T

S(3. H

§ 762. Amser dyfodol.

1 \ 2. Th ê(3. He

shaU) be. 1. If I (ŵall) be.

Thou (shalt) be. 2. If thou (shalt) be.

He (shall) be. 3. If he (shaU) be.

1. We (shaU) be. 1. If we (shall) be.

2. Tou (shall) be. 2. If you (shaU) be.

3. They (shaU) be. 3. If they (shaU) be.

§ 763. Ni wiw cymmeryd lle i ddangos aô^esymoldeb cyf- ieüô {confugate) amser ayfodol y modd ammodol fel ei amsef presennol; ond byddai yn hawdd profi oddi tnrth arferìad a chyfatebiant {analogy) mai y duU a ddefnyddiwyd yn y daflen flaenorol sy gywir, er ei fod yn gwahaniaetnu oddi wrth eiddo yr holl rammadegau sy mewii arferiad cyfEredin. Mae yr holl berwyddiaid neu eu harwyddion, oddi eithr mmt ac oughty yn amrywio i gyfateb i wahanol bersonau yr enwau neu y rhagenwau a ddefnyddir yn g^- ymlyn â hwynt. Ond nid oes amrywiad yn cymeryd lle yn amser dyfodol modd ammodol y perwyddiad to he. Y rheswn am hyny ydyw, mai ysiyr.

If ^ 6e there when I go, I wiU discharge him. Os bydd efe yno pan yr af û, mi a dalaf iddo,

yw

If he ^iaU be there.

If thou be there whenrC go. — Oi byddi yno pan yr af fi,

sy gyfystyr âg

If tJum ehalt he there when I go.

Wrth hyn gwelir bod yr arwydd yn ddeaUedig yn yr am- modol; mai yr arwydd sydd yn newid i ddynodi person, ac nid ý prif berwyddiad; ac er na ddefnydair arwydd yn y cyfieuad, eto ei fod yn amlwg ddeaUedig. Er engnûflt, duU talfÿredig amser dyfodol yr ammodol yw,

If î, thou, he, m, you, neu they he,


 

 

  

 

(delwedd B4765) (tudalen 157
)

ñCYFIEUAD T PEEWTDDUU) CTNNOÄTHWTOL. 157

Gaù gaáw y perwyddìad fel hyn yn yr un ffurf i drì pherson y ddim rìf. Ond dylid cyfíeuo amser dyfodol y modd am- modol yn gyílawn, fel y gwnaed yn y raddeg flaenorol, yna bydd y personau yn amlwg. Cauwyd yr arwyddion rhwnff gwahansangau yn y raddeg (§762), er dangos y geUir gwneyd hebddynt.

§ 764. Yr unig wahanîaeth rhwng dyfodol y modd dilysol a dyfodol yr ammodol, ydyw, bod yr arwydd cynnorthwyol, yn yr ammodol, yn cael ei adael allan, ond nid o an^hen- rheidrwydd, canys gall yr ysgrifenydd, yn ol ei ddewisiad, ddywedyd,

If he &e aliye to-raorrow. — Oa bydd efe bjw yfory.

Neu,

If he ahotUd be aliye to-morrow. — Pe byddai efe byw yfory.

§765. Mae i'r perwyddiad to he un amser neilltuol, pruMÌol iddo ei hun yn unig; ac ymdden^s ei fod braidd bob amser yn peru y dyryswch mwyaf i rammadegwyr. Mae rhai yn tybied mai amser gorphenol y modd ammodol ydyw, eraíll mai y presennol neu y dyfodol ydyw! Y gwir yw mai amser ammwysol ydyw, ac y mae 'n cyfateb i'r pedwerydd rhif yngradd seml dosraniad, a fu dan sylw amryw .weithiau o'r blaen ynghorff y rhan yma oV llyfryn hwn. Mae rhai yn galw yr amser tan sylw y presennol, neu ddy- fodol tybiadol (present, xyr fature supposttional); ond gelwir ef yma yn amser ammwysol y perwyddiad cyffiredinol tobe; a dyma ei gyfieuad: —

§ 766. Amser AtnmtDysoL

Modd Anmodol.

JPers, Umgol. Pen. Llnot^ff.

1. If I were. 1. If we were.

2. Ifthouwert. 2. Ifyouwere.

3. Ifhewere. \ 3. If they were.

§ 767.. Ymddengys bod yr amser hwn, fel holl gangenau gwyddor iaith, yn bur syml ynddo ei hun; ac mai yn medd- yliau damoanwyr (theortsts) y mae 'r holl ddvry8Woh yn ei gylch. Mae ffurf y perwyddiad yn orphenol, ae y mae ei arwyddocâd yn bresennol neu ddyfodol; megys,

If I were rich I woald reUeye the distresBed.

Pe bnaswn i yn gjfoethog mi a gynnorthwyaawn yr aDgennf .

Wer^ 1 to mention it, he would not attend.

Fe l^ddai i mi ei grybwyU (neu, pe crybwylhm o) ni iyhrai •U.


 

 

  

 

(delwedd
B4766) (tudalen 158)

ñ168 AIL DDOS&ANIAD CTFFR£DIKOL GEIRIAp.

§ 768. Weithion eir ymlaen at radd allanol y perwyddiad cyffiredinol — to have.

Sepyllfa Amhennodol.

§769. Enw perwyddoL

To haye, neu Haying.

§ 770. Adenwau cyfiraniadoL

^ rPreBennol, HaTÌng.

1 1 Gorphennol, Had.

•^ ( Dyíodol, Being to haye.

Seftllfa Bennodol. Ademoau penwyddol,

§771. Amaer preaetmol,

Pert. ModdDüytol, Pen, ModdAfnmodol„

haye. 1. If I haye.

Thouhast. 2. Ifthouhast.

Hehas. 3. Ifhehas.

§ íl. Wehaye. 1. Ifwehaye.

4 -J 2. You haye. 2. If you haye.

Theyhay». 3. Iftheyhaye..

1 \ 2. T íS(3. H

*5 (3.

 §772. Amser gorphemì,

had. 1. Iflhad.

Thou hadst. 2. If thou hadrt.

Hehad. 3. If hehad.

1. Wehad. 1. Ifwehad.

2. Tou had. 2. If you had.

3. Theyhad. 3. If theyhad.

§773. Ameer dyfodol.

Bhall haye. 1. If I (shall) haye.

Thou shalt haye. 2. If thou (shalt) haye.

He shall haye. 8. If he (shall) haye.

We shall have. 1. If we (shaU) haye*

Tou shall haye. 2. If you (shau) haye.

They shall haye.v 3. If they (ehall) haye.

1^2. T {§(3. E

l]2. S (3.

§ 774. Cyfansoddir amserau cyfansawdd dwy radd (mewn- ol ac aHanol) y perwyddiad cyffiredinol, yn hollol yr un modd a'r eiddo perwyddiaid eraíU, trwy gyssyUtu yr adenw cyfiraniadol gorphenol àg amser gorphenol,. presennol, neu ddyfodol y naill a'r UaU: er engraifft —


 

 

  

 

(delwedd B4767) (tudalen 159)

ñCYFLEUAD Y PEEWYDDIAID CYNNOBTHWYOL. }L69

§776.

TO BB

Preflennol a gorphenól, I haye been, &;c. Gor]^henol a gorphenol, I had been, &c. Dyfodol a gorphenol, I shall haye been, &c.

§ 776.

TO HAYB.

Presennol a gorphenol, I haye had, &c. Gorphenol a gorphenol, I had had, &c. Dyfodol o gorphenol, I shall haye had, &c.

§ 777. Dylid sylwi, pan ddefiiyddir yr arwyddion cynnorth- wyol a nodwyd yn § 736, neu y perwyddiaid cynnorthwyol, he a?uive, bod y treigliad neu y newidiad er dynodi personau, yti cael ei wneyd boo amser yn yr arwydd cynnortnwyol, ac nid yn y prif berwyddiad. Ér engraifft, dywedir, I fawmr, Thou favoure8tf He faDours, Ond os demyddir do, may^ have, will, neu ryw arwydd cynnorthwyol arall mewn cys- sylltiad â'r perwyddiad To favourf deâiyddir favour ar ol y tri pberson, J, mou, a. he, a, newidir yr arwydd; megys, I ao &your, Thou eloiít fa\our, He does favour.

§ 778. Yr arwyddion must ac oti^ht yw yr unig eithradau i'r rheol hon, gan nad oes Tr ddau arwydd nyn un newidiad; ac ni newidir y prif berwyddiad a fo mewn cyssylltiad à liwynt ychwaitn. Pan ddefhyddir oìight, arferir yr enw perwyddol yn gyflawn, fel hyn: —

I onght tofawm', Thou ooght tofamwr, He ought tofaww,

Ar ol must, gadewir y banyn to allan, fel ar ol yr holl arwyddion ereül; megys,

I mast fwoow, Thóu múa,\,favov/r, He must fammw,

§ 779. Mae ffurf lluosog y perwyddiaid, yn y tri pherson, yr un ag yn y person cyntaf uniçol, pynag pa un a ddefn- yddir y cynnortnwyolion {auxüiarie8) ai peidio: —

I, — jre, you, they,/flwwír.

I, — we, you, thej.ca/n, do, may, m/wt, &c. fwvowr.

£dr. holl raddegau treigliad.

§ 780. Mae y perwyddiad to be yn eithrad i'r rheol yna, gan éi fod yn meadu are yn y presennol lluosog, a were yn y gorphenol: —

I am; We, you, they are; We, you, they toere,

Edr. y graddegau.


 

 

  

 

(delwedd B4768) (tudalen 160)

ñ160 BHEOIiAÜ I SIUJADU YB ADENWAÜ FEBWT0DOL.

§ 781. Mae treigliadau enwau perwyddol mewn yB^rr yn gyfatebol i'r duU o £furfio rhif Uuosog enwau.

RHEOLAU I SILLIADU GWAH ANOL DREIGLIADAÜ YR ADENWAU PERWYDDOÍi.

Adenwau Ctfbaniadol.

§782. Adenwau c^rfraniadol presennol y perwyddiaid gweithredol a chanolig (§ 660 a 686), a ffurfir yn gyffi'edin trwy chwanegu ing at yr enw perwyddol:—

To fa/üow, fayourtn^; To exist, exi8tin^; To for8ake, îo'nẁimg . (§704): To nttmd, Btandin^ (§708).

§ 783. Fel eglurhad ar y rheol gyffredinol yna, geltir chwane^ y fiuär yr adenwau perwyddol tan sylw —

(1.) Trwy wneya dim ond cnwaneçi ing yn sŷml at yr enw perwyadol pan y terfyno â chydsain neu y: —

To taJOc, talki9i^ / To 'push, pushin^; To 'trjf, iryimg, {%) Trwy ddiflanu yr e fud derfynol: —

To make, maJcirig, Cedwir y ddwy e yn

To tee, deeing; Tofree, fteeing; Tofee, fŷeing. Eithr,

To be, heing; To swinge, ewìngeing; To tinge, úageing, îV gwahaniaethu oddi wrth

Swingin^, Bingiing, cringtn^, spongin^, Slc.; y sawl a ddilynant y rheol gyntaf. (3.) lVwy newid ieìy o flaen ing:— To lie, ìpìng; To die, d^ng.

(4.) Trwy ddyblu y gydsain olaf, o flaen ing, înewn geir- iau unsiU, neu rai lÌuossill acenedig ar y sill olaf, pan deríynont âg un gydsain ar ol llafaríad unigol:—

To tap, i&pping; To prefcr, preferrẁi^.

§ 784. Adenwau cyfì^miadol gorphenol jnr. h(^ berw^rdd- iaid a ffiirfir yn gyfiredin trwy cnwanegu' d neu ed at yr enw perwyddol: —

To íoẃ, lored; To fawmr, faYOurcd (§660); To exitt, esiatcd (§686).


 

 

  

 

(delwedd B4769) (tudalen 161)

ñADENWAU PERWTDDOL. 161

Y perwyddiaid a ddiljmant y rheol yma a elwir yn rheolaidd. Mae o untu cant a phedwar ugain o berwyddiaid na ddUyn- ant y rheol hon, y sawl, oherwydd hysy, a elwir yn afireol- aidd (edr. § 704 a 776).

§ 785. Er eglurhau y rheol gyffiredinol tan sylw, sylwer y ffurfir yr adenwau perwyddol gorphenol—

(1.) Trwy chwanegu d Btyr enw perwyddol og terfyna âg '«; 08 amgen ed: To ìoye, lovea; To favour, fsLYomed (§660); To exi^, eidsUd (§ 686).

(2.) Trwy newid y ar ol cydsain i te, a chwanegu d: To tiy, trtecí.

(3.) Trwy chwanegu ed at y ar ol Uafariad: To play, pl^^y To óbey, oheyed,

Éithr.: To huy, ìay, pay, soy, slay, stay, &c.

(4.) Trwy ddil^ y rheol yn § 784 (4): To b^, heg^ed; To comnii^, comnátted,

(5.) Y dulliau eraîll a welir ynghyfresau y perwyddiaid afreolaidd.

Adenwah Perwtddpl.

§786. Ail a thrydydd person unigol yr amser presennol amhennodol, a fliirar o'r enw perwyddol —

(1.) Trwy chwanegiad o äí yn yr ail, ac « yn y trydydd person, pan yn terfynu âg ö; To sŵ, seest; see«: to Iovtf ,^ loYest; love«.

(2.) Trwy chwanegîad o est yn yr aîl, ac d« yn y trydydd person, pan yn terfynu âg a, o, neu sain «, megys, ch — tsh, sh, 8, X — cs, z: To Imzza, huzza68^; huzza««; to go, goesti goes: to catch, catcha^^; c&tches: to pu^A, push6«^; push- es: to cro88, ciíoasest: crosse^; to Ŷex,Yexegt; vexe«; to buz2;, huzzeit; h\izze8,

(3.) Trwy chwanegiad o e«íynyrail, ac«yny trydydd person, pan yn terf}^u à rhyw gydsain heblaw sain.«; To tàíhf taiìíest; talk«; to ^uìl, ^uRest; pulls.

(4.) Trwy newid y ar ol cydsain íte, a, diwanegu «í yn yr ail berson, ac s yn unig yn y trydydd; To reoly, replŵ«í; repl^«; to dry, ôiieat; díies. Pan fyddo y ar ol llafarìad, dilynir y drydedd reol: To delay, aehyest; delay«.

(ö.) Trwy ddil^ y rheol yn § 784 (1): To áiŷ, ^gyest; digs; to aait, ^mttest; ^uìts,

§787. Gweler cyfarwyddyd i ffurfio treigliadau eraill j: perwyddiaid yn § 669 a 677.


 

 

  

 

(delwedd B4770) (tudalen 162)

ñ162 ail ddosranud cyffredinol geiriau.

Adenwau o'r ail fath, neu Adenwau Ansoddebol.

§788. Mewn dosranîad manwl o adenwau ansoddebol, hawdd canfod pedair gradd o amrywiad yn cyfateb iV egwyddor natunol o gyfaddasiad; ond nid yw yn rheidiol manylu ar yr adrania<Ëiu hyn, fel ar eiddo y bam cyntef o adenwáu, sef j perwyddiaid.

§ 789. Oeüir galw amrywiadau yr adenwau ansoddebol a gyfatebant i'r gwahanredion dosraniadol o fewnol, allanol, cymmysgedig, ac ammwysol, yn sjdweddebol, moddiadol, cyúunysgedig, a chymhanadol {§ 606, 2). Y cyntaf o'r gwa- hanredion hyn sy briodol yn benaf i natur ansoddol y peth a arwyddir, megys ynyr adenwau, metaUic,^ wooden^ wooUenf &c.; yr ail sy briodol Tr adenwau a ddynodẃit foddau allanol; megys, round,^ sguaref triangular,^ &c.; y trydydd a ddynoda ansoddau o nodwedd cymmysgedig, yn aibynu ar yr-ansoddau mewnol neu allanol, me^s yn y geiriau' tohüej' srrttbthf greasyf &c. Mae yn anüwg y gall peth o liw tywyll gael ei baentio yn wỳn, ac y gall peth arall fod yn naturiol wỳn, megys marm, eira; gan hyny ffall yr am- rywiad yma o*r eiddo adenw ddynodi naill ai ansawdd fewnol neu áUanol. Y pedwerydd amrywiad sydd o natur ammwysol, oblegid gall wahaniaethu o ran gradd yn ol amgylchiadau allanol, heb oddef un newidiad o ran ei natur fewnol, megys yn y geiriau smaMf^ large^^ valuable^'^ use- lessy^^ &c. Gellir ystyried yr un peth yn fawr neu fychan yn ol yr am^lchiada'u. Nid yw ugain mil o bunnau ond dyled fechan i genedl, ond y mae 'n swm mawr iV goUi gan un dynsawd mewn chwareiifa.

§ 790. Trefnir y pedwar amrywiad yma yn rheolaidd, ác archwilir y neilltuolion ymarferol, y sawl a berthynant yn benaf i'r pedwerydd amrywiad, sef yr ammwysol, a elwir yma ansoddebau cymhariadol.

§ 791. Ademoau AnsoddehoL

1. Ansoddebau sylweddebol, Metallìc, woollen, wooden, &c.

2. Ansoddebau moddìadol, Bound, sgnare, angular, &c.

3. Ansoddebau cymmysgedig, White, smooth, ereasy, ^,

4. Ansoddebau cymhúriadol, Small, large, useless, &c.

§ 792. Prin y mae 'n rheidiol profi bod y gwahanredion hyn yn rhai gwirioneddol, er nad ydynt o nemmor bwys

' DelidoL

 * Yscwâr.

 «Llyfn.

 " Mawr.

 * Oodiog.

 * Trìonglog.

 •Seimlyd.

 " Gwerthíawr.

 ^Gwlanog.
Crwn.

 'Gwyn.

 " Bychan.

 "Diddefnydd.


 

 

  

 

(delwedd B4771) (tudalen 163)

ñApENWAU ANSODDEBOL. 163

marferol. Hawdd deall y gall yr un sylwedd feddu ywa- nanol ffurfiau a llîwìau; y gall sylwedd delidol fod naiU ai crwn neu yscwâr, gwỳn neu gocn, llyfii neu arw; ac y gall peth crwn fod naill ai mawr neu fychan, ireidlyd neu lân, gwlyb neu sydi. Er hyny, yr unig fantais ymarferol o walìaniaethu neiUtuolion yr adenwau ansoddebol, a seilir ar wahanol raddau cymhariad, a gynnyrchir gan y pedwerydd amrywiad, ond sy briodol i'r tri erailÌ hefyd.

§ 793. Yn j Seisneg ni wahanredir ansoddeb gan berson, rhif, cenedl, na chyflwr. Dywed y Seison,

A good man, a good woman, good people, of good fortune.^

Yr un fiurf a roddant hwy i'r ansoddeb bob amser, pynag pa fodd y gaU person, rhif, cenedl, neu gyflwr yr enw a wasanaetha íbd j ond y mae graddau cymhariad yn gofyn newidiad yn flurf yr ansoddeb; megys,

Good^ better, best. — Da, gweU, goreu, ^

§ 794. Y graddau cymhariad hyn a elwir yn gyffiredin y gyssefin, y gynahariadol, a'r eithafol, a defnyddir hwynt mewn duÛ cyfeiriol a gwrthdroawl; naegys,

Good, better, best. — Bad, worse, worst.

§795. GaUai fod pedwerydd gwahanrediad i adrithio gradd ganoHg neu ammwysol o gymhariad, ond gan na chaniatêir ona tair gradd yn y Seisneg, ni wiw ymdröi efo'r bedwaredd,

§796. I ddynodi cymhariad ansoddebau Seisnig, geUir dywedyd naül ai

Wifle, more wise, most wise. — Doeth, mwy doeth, mwyaf doeth;

Neu,

Wise, wiser, wisest. — ^Doeth, doethach, doethaf.

Ond cyfyngir y dewisiad yma at ychydig eiriau o un neu ddau sìU, canys pan gynnwys jrr ansoddeb dri siU neu chwaneg, rhaid defhyddio y geiriau more a most i ddjnodi graddau cymhariad, oblegid ystyrid mai annhelediw ^ddai dywedyd

Despotic, despoticfcer, despoticfcest. Arglwyduaidd, arglwyddeiddìach, argiwyddeiddiaf. Yn lle '

^ Djm da, dynes da, pobl da, o f&twd da, a dywed y S^ison, yn lle dyn (£a, dynes dda, pobì dda, o ffowd da, x n y Gymmraeg gwahan- reclir aittoddeb yn fynych gan genedl a rhif: dyn coch, rSi man; dynes go(ẁ, red woman; merched cochion, red women.

M 2


 

 

  

 

(delwedd B4772) (tudalen 164)

ñ164

AIL DDOSEANIAI) GYFFREDINOL GEIBIAÜ.

Despotic, more despotic, most despotic.

ATglwyddaidd, mwy arglwyddaidd^ mwyaf arglwyddaidd.

§797. Mae afreoledd treiffliad yngraddau cymhariad ansoddebau yn gyffelyb i'r eîddo enwau a pherwYddìcdd: fel bath o gyfarwyddyd cyffiredinol i ffurfiogwahanol raddau cymhariad, sylwer yn fimwl ar yr engreifitiau a ganlynant: —

1.

2.

§798.

Cytaeŷ/n.

rKind JRich

INeat

(Wisc (Braye

(Red

3.|Big

(Hot

(Pret^ 4. < Losefy (Dry

rGood K JBad ®- 1 Much

(.Lìttle

tf ( Degpotic °* í General

Cymhariadol,

kinder richer. neater gayer

wiser brayer

redder bÌRger hotter

{>rettier onelier drier

better worse more less

more despotic more general

Eithafol.

kindest. richest. neatest. gayest.

wisest. brayest.

reddest. biggest. hottest.

{>rettiest. oneliest. driest.

best. worst. most. least.

most despotic. most general.

§ 799. Pan derfyno ansoddeb à dwy gydsaîn, neu âg un gydsain ar ol sain hir llafariad, neu à y ar ol llafariad, Ìurfir y radd gymhariadol trwy chwanegu cr, a*r eithafol, est, at y gyssefinradd, megys yn yr engraiSt gyntaf.

§ 800. Fan derfyno yr ansoddeb cyssefin yn e, chwanegir r yn y radd gymhariadol, ac «í yn yr eithamdd, fel yn yr aîí engraifit.

§801. Pan derfyno y gyssefinradd âg un gydsaîn arol un llafarìad fer, dybíîr y ffydsain }rn y ddwy radd arall, a chwanegir cr yn y radd çymharîadol, ac c«í yn yr eithafol, megys yn y drydead engraifit.

§802. ran derfyno y gyssefinradd yn y ar ol cydsain, newidir y i té yn y ddwy radd arall, a chwaneffir r yn y radd gymhariadol^ oc st yn yr eithafol, fel yn y bedwaredd engra^;.

§803. Y geiriau sydd yn y bummed engraifit a gymharìr yn afreolaidd; agellir ystýried y gyfres ganlynol yn perthyn i'r un dosparüi: —


 

 

  

 

(delwedd B4773) (tudalen 165)

ñADENWAU DYNODIADOL. 16Ô

EÜhafol.

farthest.

nearest, neu, next«

foremost, neu íirst.

inmost.

outmost, n^ttutmost.

lowest, neu lower-

most. latest, nefu, last. oldest, nsu eldest.

»

§804. Y dull o ddynodi graddau cymharìad sydd yn y chweched engraifit (§ 799), a ddewisir yn gyffredin pan gyn- nwysa yr ansoddeb cyssefin fwy na dau sill j a gellir cym- liwyso y dull yma at yr holl engreifitiau.

§ 805. Mae rhai ansoddebau heb y radd gyssefin; megys,

Cÿíê^n.

 Cymhariadol.

 Far

 farther

 Near

 nearer

 Pore

 former

 In

 inner

 Out

 outer

 Low

 lower

 Ijftte

 later, neu latter

 OW

 older, neu elder

Cyu^ì/n. Oymhariadol.

'further hither nether under

 Eüho^oL

furtUest. hithermost. nethermost. undermost.

 § 806. Mae eraill heb ý radd gymhariadol: —

 Cysae^, CymhaHadol,

 EHhafol.

 Top Down North Head

 topmost. downmost. northmost. headmost.

§ 807. Nis cofid, pan yn ysgrifenu yr § 796, yr arferir y radd ammwysol yn bur fynych yn y Seisneg, er nad yw ^iammadegwyr cyffiredin yn crybwyll am dani. Ei harwydd- lon yw flw, 80, very, esceedingty, &c.; megys,

As white as snow. — Can wyned a*r eira.

âb far as I was able. — Mor bell ag y gallwn.

Very bad job. — Tasg ddrwg iawn.

It is exceedmgìy good. — ^Mae yn dda ragorol, &c.

Adenwau o'r trydtdd bath, neu Adenwau

Dynodiadol.

§808. Yn gysson â*r egwyddor natiuîol o ddosraniad, caníyddir pedwar amrywiad o adenwau dynodiadol (§606, 3), y sawl a drefìiir yn rheolaidd fel hyn: —


 

 

  

 

(delwedd B4774) (tudalen 166)

ñ166 AIL DDOSRANIAD CYFFREDINOL GEIRIAU.

§809. Adenwau dynodiadoL

1. DynodiaId pennodol, (1) The, this, his. One, two, ten.

2. Dynodiaid amhennodol, (2) A, many, several. Others, some, any. 

3. Dynodiaid cymmysgedig, (3) All, none. Each, Every.

 

4.Dynodiaid ammwysol, (4) Only. Sole.

§ 810. Mae gwahanol amrywìadau yr adenwau dynodîadol wedi cael eu deffinio mewn dull pur ddyryslyd gan rammadegwyr dan yr enwau o fannodau pennodol ac amhennodol, neu derfynol ac annherfynol {a, the), rhaçenwau danffosiadol, dosparthol, a meddiannol {this, each, his), ansoddeiriau cyffredin {some, athers), &c. ^c. Mae yn eithaf amlwg fod y gwahanol eiriau hyn yn perthyn i’r un bath cyffiredinol o adenwau dynodiadol; ac mai Uawer cyssonach a symlach ydyw eu dosparthu dan un enw cyffiredinol, megys y gwahanredwyd y bath cyntaf a*r ail o adenw wrth yr enwau perwyddiaia ac ansoddebau. Nid yw yr adraniadau, fel y sylwyd lawer gwaith, o nemmor bwys, gan eu bod oll o'r un ansawdd, ac yn gweini yr un swyda gyffiredinol mewn ymadrodd.

§811. Gwneir y daflen §810, o'r pedwar bath dynodiaid, yn eithaf eghir trwy yr ychydig engreiffiáau a roddwyd ymhob un. *Mae yn amlwg foa y geìriau the, this, his, hers, one, tfjoo, &c. yn dynodi enwau mewn dull pur bennodol: fod a, any, 8everal, many, some, others, &c. yn dynodi enwau mewn modd amhenno(íol: nad yw aU, none, each, every, &c. yn ddynodiaid pur bennodoí na phur amhennodol, ac am hyny y gellir eu dosparthu fel gradd gymmysgedig; a bod only, 8(Se, &c. o natur ammwysol (&1 y mae 'r pedwerydd rhif bob amser), nid yn imig am eu bod wdmiau yn bennodol ac weithiau yn amhennoaol, ond hefyd, am eu bod weithiau yn adenwau yn gwasanaetíiu enwau, ac weithiau yn oradenwau yn gwasanaethu adenwau. Er «ngraiflfc- fel adenwau,

He Is the cmly man. — £fe ydyw yr imig ddjm.

Fel goradenwau,

We ÄTe mlíy jofcüifç. — Oellwair yn unig yr ydym ni.

* Definite indicatiyea — ^y, hwn, ei; un, dau, deg.

* Indefimte indìcatiyes— (a, " bannod amhennodol:" dynod» unigedd; a fMm, dyn), llawer, amryw; eraill, rhyw, unrhyw.

* Mixt indicatÌYee — oll, dim; pob im, pawb.

* Ambigaous indicatÌTes — unig, unigol.


 

 

  

 

(delwedd B4775) (tudalen 167)

ñADENWAU CYFARTAL. 167

Adenwaü o'r PEDWERYDD BATH, NEU Adenwau

Cyfartal. ^

§812. Adenw'au CyfartaL

1. Cyflwr deilliadol enwau. — The genitiye case of noiins.

2. Oyflwr meddìannol enwau.— 'The possessiye case of nouns.

3. C^wr mewn-ddeilliadol enwau. — The intra-genitiye case of nouns.

4. Cyflwr gorddeiUiadol enwau. — The ultra-genitiye case of nouns.

* § 813. Nîd yw y rhai hyn na mwy na llai na chyflyrau a^enwol y gwahanol íathau o enwau, yn gwasanaethu fel adenwauy ac am hyny a elwir adenwau cyfartal (§ 606). Hhoddîr hwynt i fewn yn benaf er mwyn rneoledd; canys, mewn ymarferiad, llyncir hwynt i f^ny gan y cyflwr adenwoí cyflredmol, a egíurwyd yn helaem Yn § 570 a 585. Er hyny, mae vr amrywiadau yn hanfodi, fel y dengys yr engreifftîau Dyrion isod yn amlwg: —

Y cyfiwr adenwol cyffredinoL

1* Oyflwr deilliadol, A basket qf wood, i.e. a wooden

ba8ket.^

2. Oyflwr meddîannol, A basfcet of mmef i.e. my basket.^

3. Oyflwr mewn-ddeilÚadol, A ba8ket of wood; i. e. a ba8ket

filled with wood.'

4. Oyflwr gorddeilliadol, A basket of valMe, i.e. a yaluable

basket.^

§ 814. Yn awr, tybir y rhoddwyd deffiniad lled gyflawn o ail ddosparth cyŵedinol eeiriau, a elwir adenwau. Yn ol y radd seml o wahanrediad dosraniadol, canfyddwyd pedwar bath gwahanol o adenw, a phedwar amrywiad gwahanol ymhob bath: perwyddiaid gweithredol, goddefol, ca^olig, ac ad^yrchol, ansoddebau sylweddebol, moddiadol, cymmysgedig, a chymhariadol; dynodiaid pennodol, amhennodol, cymmysgedig, ac ammwysol; cyflyrau deilliadol, meddiannol, mewn-ddeilliadol, a gorddeilhadol enwau (fldr. § 606).

§ 815. Mae y geiriau hyn oll o*r un dosparth swyddogol cyfÈteòmoì ynghpansoddiad broddeg: gweision uniongyrchoí enwau ydynt, a gall pob rhai o honynt hwythau gael eu cynnorthwyo yn eu swj'ddi gan is-weision a elwir goradenwau.

' Basced o goed, h. y. basoed goed.

* Basced î mi, h. y. fy masced.

^ Bascedidd o goed, h. y. basced wedi ei llenwi â choed.

* Basced o werth, h. y. basced werthfawr.


 

 

  

 

(delwedd B4776) (tudalen 168)

ñ168 TRYDYDD D08BANIAD CYFFEEDINOL GEIRIAU.

§ 816. Mae yr is-weision hyn o wahanol fathau, er eu bod oU yn perthyn i'r trydydd bath cyntefig — graddenwau (§ 500); ac y mae eu gwahanol amrywiadau yr un mor lluosog a'r eiddo y ddau ddosparth aráll o eiriau— -enwau ac adenwau. Daw hyn yn amlwg fel yr eir ymlaen efb 'r deffiniad.

TRYDYDD DOSPARTH CYFFBJEDINOL GEIEIAU, NEU ARWYDDION DELFRYDAÜ.

Deffimad Goradenwau,

§817. Gaii fod yr egwyddor ddosraíiiadol a ddilynwyd hyd yn hyn, yn ffyffire£nol o ran cyfaddasiad, camyddir pedwar bath gwahanol o oradenwau, a phedwar amrywiad ymhob bath, yn cyfateb i'r gwahanreoion cyffiredinol o lewnol, allanol, cymmysgedig, ac ammwysol. Mae y gwahanredion hyn yn cynnwys y geiriau a elwir yn g}toedin

Olriau, arddodiaid, a chyssyfitiaiá; ac, er mwyn cydym- o hyd y gellir â*r arferiaíd cyffiredin, mabwyair hen enwau i ddynodi aeSìniadau newyddion.

V

GORADENWAÜ O'R BATH CYNTAF (GoREIRIAü). § 81S. Goradenwau syml, neu Oreiriau,

1. Dullweddiad mewno^ { g^^^^.

2. Dullweddiad allanol,» {fä;; ,

3. DuUweddiad cymmysgedig,» jp^^^îj;

4. Dullweddiad ammwysol,* j N|vJÌ,^nÌt*

GORADENWAU o'r AIL FATH (CYSSYLLTUID).

§819. Goradenwau cynghydiol, neu GyssylUiaidu

1. Oygsylltiad öydiadol,^ And.

2. Cy88j41tiad gwahaniadol,» { |^f^'^^^^

^ Intrinsic modification. * Ambiguous modification.

* Extrinsic modification. * Conjunctiye connexion.

* Mixt modification. • Di^unctiye connexion.


 

 

  

 

(delwedd B4777) (tudalen 169)

ñGORADENWAU. 169

3. OyBsylltìad çymmysgedig, neu ( Perhaps, thongh, if, for.

bierthynol,^ I Again, but^ yet, or thert fore.

4. ÇysayUtiad ammwywl,» J g.^^^ ^^^^^^ ^^^

GOBADENWAÜ 0*R TRYDTDD BATH (GOREIRIAir).

§ 820. Ooradenwau ayml atddodol, neu Oreiriau.

1. Atddodi«d rhoddiadol,» { ^^^^^^,

2. Atddodlad gwrthodol/ SÄl^^^

8. Atddodiad «nredol.» ênÄtìT""

4. Atddodiad canolig, neu berth-? Nearl^. ynpl,* ( Relatiyely.

GORADENWAU 0*R PEDWERYDD BATH (ARDDODIAID).

§821. Chradenwau cÿfártal, neu Arddodiaid,

1. Wioddìadolfanynauatddodol.' j f^^^Ì^j^;^^

2. Gwrthodol fimynau atddodol,» f ^""'1°

3. Amredol fiinÿnau atddodol," í of *aí>out.

4. Perthynol fi«ynau atddodol," | gSdeŴe"!"8ub.

§ 822. Mae y bath cyntaf o oradenwau yn cynnwys braîdd yr holl eiriau a fiurnr trwy gysyUtu ^ at yr adenwau rheolaîdd o'r sáwl y tarddant; megys, quick, auichly; slow, üowly; warm, warmly, &c. Dyma y rnai sydd yn fi^irfio y dosparth Uuosocaf o is-weision, ac y mae 'n hawdd eu gwahaniaethu oddiwrth bob goradenwau eraiU.

§823, Hefyd, mae amryw oradenwau unigol nas tarddant adenwau. Mae yr enw cyffredin gorair neu adferf yn rhy gyfyng o lawer i ddynodi eu harwyddocâd: canys gwa^sanaethant bob bath o adenwau, yn gystai a pherwyddiaid. Galwyd hwynt yma yn oradenwau syml (§ 820), am y ewasanaetnant adenwau syml yn unig; hyny yw, duUweddant

^ Mizt, or relatiye connexion. * Neutral, or relatiye annexion.

* Ambiguoua connexion. "^ Datiye annexiye particles.

' Datiye annexion. ^ Ablatiye annexiye particles.

^ Ablatiye annexion. * Ambient annexiye particles.

^ Ambient annexion. ^* Belatiye annexiye particles. I>.S...Bhaid i'r efrydydd ymofyn â'i eiriadur am gyfieithìad o'r engreifftiau, o ddiffyg lle.


 

 

  

 

(delwedd B4778) (tudalen 170)

ñ170 TRYDYDD D08RANIAD CYFFREDINOL GEIRIAU.

ystyr adenwau unigol, ond ni chyssylltant amryw eiriau ynghyd. Dosnarthwyd hwynt yn tîedwar amrywiad, er nad yw yr adraniaoau o nemmor bwys ymarferol.

§ 824. Y goradenwau o'r bath cyntaf (§818) addullwedd- aht adenwau mewn modd unionffyrch; y goradenwau o'r trydydd bath (§ 820) a ddullwedíËint adenwau mewn modd anuniongyrch {indirect) neu berthynol. Mae y bath cyntaf a'r trydydd yn cynnwys y geiriau a elwir yn gyŵedin goreiriau (ad^erbs), Y goradenwau o'r ail fath (§ 819) a wasanaethant i gydio dau neu^ chwaneg o wahanol adenwau* mewn modd uniongyrch neu anunion^yrch. Banynau y pedwerydd bath (§ 821) a wasanaethant iffurfio cyflyrau goradenwol enwau er eu cymhwyso i weithredu fel goradenwau o*r bath cyntaf a'r trydydd, cyfatebol i oreiriau, ond weithiau gwasanaetha y banynau hyn fel swyddẁisgoedd i enwau, er eu çwneyd yn gyfatebol i oreiriau {adverhs), ac weithiau gweithredant yn annib^ol fel goradenwau cynghydiol {connective) neu gyssylltiaid. Demyddir y banynyòr yn fynych fel goradenw cynghydiol annibynol, ac yn fynycnach tyth fel banyn sjwl atddodiadol; eithr nid yw y gwahaniaeth yma ond dibwys, gan maî goradenw neu iswas ydyw y banyn /or ymhob amgylchiad.

§825. Mae rhai ot goradenwau, a elwir goreiriau, yn goddef graddau cymhariad fel yr adenwau ammwysol neu gymhariadol; megys, soon, sooner, aoonest; ojten, more often, most often; properlyy more properly, most properly: ac mewn dull lleihaol trwy flaenddocu leas a least; megys, hravelyy less hravely, least hravdy, Eraill, yn ol yr un egwyddor, a gynnorthwyant eu gilydd i gryfhau neu uwchâu graad y dullweddiad; megys, very weU disposed; too carelessly dressed; more than usually neglectful.

§826. Byddai yn dda i’r eírydydd ddeall y gwahanol fatìiau o oradenwau yn drwyadl; ond nid oes acnos iddo fanylu efo 'r adraniadau. Rhaid cofìo bod fiurf y goradenw yn hollol annibynol ar ei swydd neilltuol, canys gall yr un gaîr fod weithiau yn fanyn o'r pedwefydd bath, weithiau yn oradenw syml o'r trydydd bath, ac weithiau yn oradenw cynghydiol neu çyssylltiad o'r ail fath. Mae ychydig o sylw manwl yn ddigon er deall hyn; ond os digwydd i feddwl yr eftydydd fod mewn peth dyryswch ar y dechreu gyda'r manwl "ẁahanredion sydd yn nosparth cyfiredinol ^oradenwau, gall ymfoddloni trwy ddeall bod hoÚ amrywladau y dosparth hwn, ymhob sefyUfa yn ddieithnid, yn gweithredu fel isweision i adenwau, pynag pa iin ai gweim i dduUweddu un adenw, ai i gydio dau adenw, ynte i ddynodi perthynas un adenw âg un araU fel atddodiad.


 

 

  

 

(delwedd B4779) (tudalen 171)

ñGORADENWAU. 171

$827. Er mwyn eglurhau natur y goradenwau, archwüir Ychydig o engreifitiau, mor fyr ag y çellir. Mae rhaî wedi Dod mewn €^dan dirfawr gyda'r geiryn and sydd yn yr engraifPt ganlynol: —

The kiiig and the queen are a handsome couple.

" Oblegid," meddant, " nis gallwn ddywedyd,

The kiiig is a handsome couple, and the queen is a handsome couple."

Os ysftyrir ychydig, canfyddir bod y dyryswch yn cael ei adiosi gan anghyssondeb arbwyllegol (logical), ac nid gan afredeŴ grammadegoL Can belled ag y perthyn i gyssylltiad grammadegol geirîau,

The king Ì8, a/nd the queen ü, neu,

The king amd the queen a/re,

ac, yn arbwyllegol, y maent {they are), yn wahanredol neu

?i gydgyssylltiol, ÿr hyn y dengys gwirionedd eu bod. nj^yd, maent yn bâr; yn wahanredol, maent yn ddau o un^olion. Sylwer, mae y gair and yn gweini i çydio perwyddiaid, hyd y nod pan yr ymddengys yn cydio enwau. Pan ddywe<ur,

The king a/nd the queen are a handsome couple,

ymddengys fel pe gweinyddai y gair and yn uniongyrch i gydio y ^eiriau hinff a gtteen^ ond nid felly y mae. tíweini yn anumongyrch i gyssylltu y ddau enw hyn y mae, am y

?^einydda yn uniongyrch i gyssylltu eu hadenwau pennodoí. an ddywedir,

The king is, and the queen is,

mae y gair and yn cydio y ddwy froddeg fer ynghjrd, ac am hyny fe'i gelwir cyssylltiad, ond hawdd profi mai cydio eu moddau o fodoli y mae mewn dull uniongyrch, a'r enwau eu hunain yn uniff trwy gyfirwng eu moddau pennodol. Cymmaint ag sydd yn rheiaiol i wneyd y ddwy firoddeg yn un, ydyw gwneyd y ddau berwyddiad unigol yn im Uuosog trwy gyfirwng y goradenw cynghydiol and, a dywedyd,

The king and the queen are, YnUe,

The king is, and the queen is.


 

 

  

 

(delwedd B4780) (tudalen 172)

ñ172 TEYDYDD DOSBANIAD CTFFREDINOL GEIRIAÜ.

Yn y ddau amgylchiad, er hvny, cydio yr adenwau perwyddol y mae y cyssylltiad, a'r ddau enw i'r sawl y pertnynant a gydir trwy hyny mewn un modd cyflöredin o fod. Mae gwir gydiad enwau yn beth hollol wahanol; yn lle gosod y gaìr and rhwng dau enw gwahanredol, cynnwysîr yr enwau yn. un corff o rif lluosog; fel hyn,

That ilMm ü leamed, and the other man is leamed. Neu,

Thoae men are both leamed.

Yn yr amgylchiad yma, mae y cyssylltiad and yn diâannu, oblegid gwedi i'r ddau enw unigol, manf ddyfod yn un enw Uuosog, men, nid yw y cyssyluiad mwyach yn rìieidiol i gydioy ddauberwyddiadunigol, nac yn wahanredol, nac yn un perwyddiad Uuosog, am fod yr im enw Uuosog yn naturiol yn cymmeryd perwyddiad Uuosog.

J 828. Gan hyny, y cyssyUtiaid cydiadol a'r ^wahanîadol a weinyddant i dduUweddu moddau, trwy gyoLo adenwau naiU ai yn ^ahanredol ai yn gyssyUtedig.

(1.) I am ignorant and he ia ignoiant; neu, He AÈ9 1 (lt>e) ore ignorant.

Myfi wÿf anwybodus ao efe spdd anwybodus; neu, Efe a mi {nyni) pdym anwybodus.

(2.) NBiTHsa he nob I are leamed; he is not leamed, nor am I. Efe NA mi Nin ym ddyegedig; efe Nin yw ddysgedig, mimiau

(3*) Edward is young and deUcate; neu, Edward is young and Edward ii deUcate.

lorwerth Sÿdd ieuanc A llednaìs; neu, lorwerth sydd ieuanc a lorwerth sy lednais.

(4.) I aaw John and Owen. — Mi wélaÌB loan AO Owain.

Yn y âroddeg yma (4), nid diben y gair and yn unionffyrch yw cydio y geiriau John and Owen; ei ddiben yw ailadrodd y perwydoiad saw; megys,

I sa/iD John and I saw Owen.

Mi wdais loan ac mi wdai9 Owain.

§ 829. Pan yr ymddengys y cyssyUtiad and fel yn cydio dau enw neu ddau adenw cymredin (ansoddeb), geUir sicrhau bod y firoddeg naiU ai yn cynnwys dau berwyddîad mewn un Airf Uuosog, megys,

The king a/nd the queen aa^,

neu ailadroddiad o berwyddiad a grybwyUir unwaitii yn unig, megys.


 

 

  

 

(delwedd B4781) (tudalen 173)

ñGORADENWAU. 173

Edward ia young and delìcate. 1 8a/w John and Owen.

§830. Mae y bathau eraill o oradenwau cynghydiol yn gyffelyb o ran eu swyddi.

I wonld go to town to-morrow, i/ I had time. Mi awn rr dref yfory, pe cawn ajnser.

Yma, y gair if a gydia fodd neu sefyllfa yr ail ragenw — /, à'r eiddo y cyntaf: A. ÿ, cydia ddau fodd gwahanol o fod, perthynol i'r un person neu beth.

§831.

(1.) I di8like that sauce, becmuíe it is hitter. Anhoffwyf y sibr yna, am ei fod yn chwerw.

(2,) I prefer this, for its sweetness. ^

Wyf yn dewìs hwn, oherwydd ei bereiddiwch.

Yn y firoddeg gyntaf, y gair because a gydia y geiriau it is âç ídislihe, neu y ddwy sefyllfa a adroddir gan y perwyddiaîd, Ì8 a dialihe, y rhai ydynt brif foddau dwy froadeg walianol wedi eu cydio ynghyd gan y cyssylltiad hecau8e. Trwy adael y cyssyÛtiad allan, fel hyn —

I di8like that sauce; it is bitter, fiurfir dwy wahanol froddeg seml yn un gymmlyg (complex), § 832. Ỳn yr aü froddeg, y gair for a wasanaetha ragenw yn ei flFurf adenwol, trwy yr hyn y gweinydda swydd goradenw. Y gair its sydd aûenw, o'r un ystyr ag o^ tí; gan fod The sweetness ofit, yn gyfystyr âg its sweetness,

§ 833.

I hope tìicet you may succeed. Wyf yn gobeithio y llwyddwch.

I hope /or your success. — Gobeithìaf am eich Uwyddiant.

Yn y broddegau hyn, mae i'r goradenwau tÌMt a for ystyr cyffelyb, er bod un Uhat) yn cael ei alw yn gyffiredin, cyssylltiad, a'r llall, arddodiad. Y gair thaty a gydia yr adenw perwyddol hope a may mcceed; a'r gair for a atddoda {annex) yr adenw ansoddebol your at yr adenw perwyddol hope. 1 gwahaniaeth dibwys yma yn natur ei swydd yw yr aonos ei fod yn perthyii i'r pedwerydd bath o oradenw, gan çi fod o radtt gjmmysgedig rhwng y goradenw syml a wasanaetha yn unig i un adenw, a'r goradenw cynghydiol a weinydda i gydio dau neu chwaneg o adenwau. Gwahaniaethwyd y Dath cymmysgedig yma o oradenw â'r gair atddodol {annexive), ì daangos nas dichon i ddau adenw o wahanol fath gael eu cydio yn gyfymlyn er ffurfio un adenw lluoBOg, fel d^u adenw perwyddol ©'r un ystyr, Profa hyn


 

 

  

 

(delwedd B4782) (tudalen 174)

ñ174 TRYDYDD D08EANIAD CYFFREDINOL GEIRIAU.

y byddai hyn yn fwjr priodol galw y goradeDWau cynghydlol, neu y cyssylltìaîd, yn adferfau» nag un bath ajrall o oradenw, canys y rhai hyn yw yr unig fath o oradenw a gyÜwynir yn nolíol at wasaaaeth adenwau perwyddol; mae y bathau eraìll o oradenwau yn gwasanaethu pob bath o adenwau braidd yn ddîwahaniaeth.

§ 834. Yn y broddegau a ganlynant, mae y gair since yn yr ail, y trydydd, a*r pedweryad bath o oradenw, a elwir yn gyfiredin cyssylltiaid, goreinau (ad^erbs), ac arddodiaid: —

1. Fel cyssylltiad (§820)—

We mugt part, rince it is necessary.

Bhaid i nì ymadael, gcm ei bod yn anghenrheidiol.

2. Felgorair(§821)—

Oar frìendehip commenced long smce. Dechreuodd em cyfeîUach ers talm.

3. Fel arddodiad (§ 822)—

We haye not seen him smce Ohristmas. Nis gwelsom ef cr y Nadolig.

§835. Ëfallai mai y deffiniad egluraf oV gwahanredion hyn yn nodwedd goradenwau ydyw, bod gorair ar ol yr adenw a wasanaetha, yn gwneyd synwyr cyflawn heb unrhyw air ychwanegol; bod arddodiad ar ol yr adenw a wasanaetha yn gofyn o leiaf un enw i gyflawni synwyr yr ymadrodd; a bod cyssylltiad yn gofyn broddeg gýfan, naill ai yn adroddedig ai yn ddeallemg, i gyflawni ei swydd o gynghydiad (conneanon): —

(1.) We talk incegdcmüy. — Siaradwn ÿn ddidawl. (2.) We talk to. — Siaradwn wrth. (8.) We talk íAaí.— Siaradwn fd.

Y froddeg gyntaf, yr hon sy gyflawn, a ddengys bod y goradenw incessantly yn orair; yr ail froddeg, gan y gofyna, o leiaf, un enw i gyflawni eí synwyr, a ddengys bod y banyn atddodol to yn arddodiad: gelíid cyflawni y froddeg â'r rhagenw you, neu ryw enw arall: —

We talk to yow.— Siaradwn wrth-ych.

Y drydedd froddeg, gan nas gellir ei chyflawni âg enw unigol, a ddeng^rs bod y gair goradenwol yn fanyn oynghydic^ neu gyssyUtíad, ac nid banyn atddodol yn unig neu arododiad. Gofyna adenw, ac o ganlyniad enw, a waâanaethir gan


 

 

  

 

(delwedd B4783) (tudalen 175)

ñGOEADENWAU. 17ô

yr adenw hwnw, sef, goiyna âroddeg gyflawn i g^ŵáwni ei nystyr: —

We talk, tJuU you may be amused. — Siaradwn/e^ ycli diddaner.

§ 836. Mae cyssylltiad neu fanyn cynghydiol, nid yn unig yn gofyn enw ac adenw i gyflawni ei ystyr, ond hefyd ffofyna i'r enw a*r adenw fod yn y cyflwr enwol. Gall arddomad neu fanyn atddodol, oddef enw ac adenw, neu amryw enwau ac adenwau i gyflawni ei synwỳr; ond gan y bydd y geiriau hyn mewn cjäwr israddol, ni fyddant ond atddodoi rr enw a'r adenw blaenorol a fyddo yn y cyflwr enwol; megys,

We talk to your old friend John Maddock.

Adenwau o wahanol fathau, gan hyny, a atddodir trwy gyfirwng arddodiaid, ac adenwau o'r un bath a gydir trwy gyfrwng cyssylltiaid; ond digwydda yn fynych bod yr un banyn goradenwol yn gweini i gyssylltu adenwau o*r un bath, ac i atddodi aaenWau o wahanol fathau, ac yna a elwir naill ai arddodiaid ai cyssylltiaid, fel y bo'r achos.

§ 837. Eto, mae yn hawdd gwahaniaethu rhwng y ddau nodwedd, canys, os atddodol yn unig fydd y banyn gorad- enwol, cyflawna y chwanegiad o'r gair something ei synwyr; ond, os cynghydiol neu gydiadol fydd, dengys y chwanegiad o'r gair something na fydd y synwyr yn gyflawn. Byda yn hawad profi y gyfres ganfynol o fanynau goradenwol wrth y brofeg (experiment) yma: —

We look /or (something). — Edrychwn wn (rywbeth). We hope/^o^. — Gobeithiwn mai. We hope ìmt. — Gobeithiwn ond. We fear lest. — Ofnwn rhag,

We fear more íhan (you).— Ofnwn yn fwy na (chwi). We expAct; though. — Disgwyliwn; er. We expect this, or (that). — Disgwyliwn hyn, neu (hyny). We shall go, if. — Nyni a awn, os. . We shall go m (something). — Nyni a awn mevm (rhywbeth). We must go to (London). — Rhaid i ni fyned i (Lundain). We sháll write, imless. — Bhaid i ni ysgrifenu, oddi-eithr. We must go, since. — Rhaid i ni fyned, gam^ We have walked since (noon). — Rhodiasom er (canol dydd).

§ 838. Y banynau or a than yn y gyfres uehod, ydynt gys- syUtiaid, er y geDid eu cyflawni trwy y chwanegiad o enw unigol, ond nia yw hyny yn diddymu y rheolr yn unig fPurfìa eithrad perthynol i’r banynau a arwyddant ailadroddiad


 

 

  

 

(delwedd B4784) (tudalen 176)

ñ176 TBTDTDD DOSBANIAD CTFFREDINOL GEIBIAü.

oV adeiw blaenord!, neu adroddiad o adenw a fyddo ya ddealledig txwy yr enw fydd yn y cyflwr enwol; megys,

We ezpect this or tliat; sef,

We ezpect thÌB, or ẁe expect that.

We fear more than you; sef,

We fear more than you fear.

T ban^piau y gellid eu cymmeryd mewn cams^îad fel arddocuaid yn y fath amgylcniadau, ydynt gyssylltiaid braîdd bob amser, y saw} ni wasanaethant byth megys banynau atddodol yn imig.

§839. Defhyddir v gair both weithiau fel adenw d^mod- iadol, ac weithiau fel gorair, ond bydd yn hawdd ei wahan- iaetiiu yp. y ddwy sefplfa. ' Mewn gwirionedd, ni ddylid un amser ei ystyried yn adenw, canys ymddangosiad yn unû^ o adenw a gymmer trwy effidth adroddiad tolieithol. ^Pan ddywedir,

Bùth Beryants are ill. — Mae 'r dda/u was yn glaf,

mae 'n amlwg y dylid dywedyd,

Both of the serfmtts are ill. — Iftae. ẁtt o'r çnoeiẃmjnglní:

ac yn y sefyllfa yma mae y gair both yn oradenw yn gwasan- aethu y geiriau, of the sermnta, jt hyn sy gyflwr adenwol neu adenw cyfartaL Pan ddywedir,

They are both feehle and feTerish. Maent yn weinion a thwymynog,^

ystyr y gair hoth yw, at the same Un^e:

They are feeble, and at the êo/fne time, they are feTerish.

Yn y ddwy engraifft mae y swydd yn oradenwol.

§ 840. Ymdíençys bod y banynau bychain hyn wedi peru y ffwdan mwyaf i ieithegwyr' dysgedig ymhob oes; oanys dywed yr enwog ddoethwr Johnson,

t(

Mae y hanynau ỳmysg poh cenedl yn cael eu defiiyddio gydaV fath eangder, fel nad hawdd yw eu dwyn dan unrhyw gynllon rheolaidd o eglurhad. Nid yw yr anhawsder yma yn Uai, nac efiedlai yn fwy, yn y Seisneg nag mewn ieithoedd eraîll. Mi lafor*

 lawni.'

^ D.S...Pan ddilynir y gair hctìi gan amdy megys uchod, ni chyf- ìeithir hoih i'r Gymmraeg ood anfynych.


 

 

  

 

(delwedd B4785) (tudalen 177)

ñAEWTDDION A MARCIAU. 177

J841. Mae braidd yn rhyfedd fod profenau (prdhHem») mor syml ag ydyw banynau iaith wedi dyrysu cymmaint ar enwogion " dysgedig a doetlibwyllus;" pynag betn am hyny, mae yr adranau hyn, §819--822, yn cynnwys cymlun rheolaidd o ddosramad banynau pob iaith; a hyáerîr y gall yr efrydydd gael gwybodaeth drwyadl o'u natur a'u swyddi mewn ymadrodd, trwy gyfrwng yr eglurhad a roddwy d amynt.

§842. Ynfi^hyfansoadiad ymadrodd, aníynych y mae 'n angenrheidiol archwilio pa im a fydd goradenw yn gwasan- aethu i gydio dau gyflwr enwol, ynte yn unig i gynnorth- wyo enw er gweini adenw unigol; ymhoD amgyÌchiad, gwas- anaetha goradenwau i ddidlweddu adenwau trwy amlygu gradd fewnol modd neu radd allanol cyssylltiad perthynol; a chymmaint ag a ddylid wybod yn benderfynol ydyw, bod goreiriau, arddodiaid, a chyssylltîaid yn perthyn i'r un dos- parth o swyddogaeth yngnyfansoddiad ^eiriau. E.hoddir mwy o eglurhad ar hyn eto wrth ymdrm â chyfosodiad, a elwir cystrawen (9yntax) goradenwau.

§ 843. Yn awr eir ymlaen i archwilio y pedwerydd dos- parth cyfifredinol o arwyddion delfrydau, yr hwn sydd o'r un nodwedd ammwysol ag ydyw y bedwaredd radd bob amser o eiddo yr egwyddor gyffireíunol o ddosraniad a chyfaddasiad.

§ 844. Dilynir yr un egwyddor gyflfredinol o ddosraniad, sydd yn cyfateb i r geiriau — mewnol, allanol, cymmysgedig, ac ammwysol — wrth ymdrin â*r dosparth yma, ag a ddilynwyd yn y dosparthau eraill.

§845. Er nad yw y pedwerydd dosparth cyŵedinol o swyddi ynghyfansoddiad broddegau, mewn ystyr priodol, yn gyfansoddedig o eiriau; eto, megys y mae r tri dosparth cyföredinol eraill yn gyfansoddedig o arwyddion delfiydau, felly hefyd y mae y pedwerydd; yr holl wahaniaeth rhynç- ddynt ydyw, bod y pedwerydd dosparth yn cael ei adnthio gan arwyddion yn unig, pan yr adrithir y tri eraiU gan eîriau.

§846. Mae y dosparth yma yn cynnwys yr un nifer o fatiiau ac adraniadau a'r dospeirth eràiU, fel y gweUr eto.

Y PEDWERYDD DOSPARTH CYFFREDINOL O ARWYDDION DELFRYDAU. Dejffmiad Arwyddion a Marciau,

§847. Yn y dosparth cyflfredinol yma o arwyddion, ad- rithir rhai gan farciau pennodol, ac eraUl gan nodwedd

N


 

 

  

 

(delwedd B4786) (tudalen 178)

ñ178 PEDWEBYDD DOSBANIAD CTFFEEDINOL GEIBIAU.

^

neiUtuol o ynganìad yn y geiriau yr effeithiant amvnt; ond mewn Uawer o engreifitiau, gadewir allan y naìll aT llall o'r moddau arwyddocaol hyn, o ysgrifeniad ac argraffiad ar- wyddion geinol delfrydau.

§848. Wrth ddosranu yr arwyddion hyn a effeithìant ar ystyr geiriau mewn hroddegau, rhaid peidio eu cymmysgu a'r rhai a effeithiant yn unig ar awyddocâd llythyrenau mewn sillau, Aac â'r rhai a ddynodant gyfeiriadau ymylnodol {marfftnal), &c. Rhoddir taâen fer o r rhai olaf hyn, ym- mlaenaf, ac yna, prysurir i ymdrin yn fyr â'r lleill.

YB ABWTDDION ABFEBOL NAD EFFEITHIANT YN UNIONGYBCH AB GYFANSODDIAD CYFFBEDINOL GEIBIAU.

§849. Arwyddion gwahanredol Uythyrenau.

Didolnod — ^Diseresis, " (aërial). Himod — Long, ' (före). Bymod — Brave, á, (fát).

§ 850. Arwyddion cyfeiriadol mewn cyfamoddiad.

Gwallnod — Caret, a Serenig — Asterisc, * Bideg— Ohelisfc, f Bêr— Dagger, í Dyblin— Parallel, §

§851. Heblaw y pum arwydd cyfeiriadol yna, mae eraiU mewn arferíad; megys y rhifau 1, 2, 3, &c., ac weithiau y Uythyrenau a, b, c^ &c. Defnyddir hwynt oll i'r un diben, oddi eithr y gwalhiod, yr hwn yn gjŵedin a gyfyngir î ddynodi Uythyrenau a geiríau a adewir allan yn amryfüs o ysgrífenwaith, a*r lleoedd priodol iV cyflëu.

§ 852. Yr arwyddion a effeithiant ar ystyr geiriau mewn ymadroddion a welir yn y tafleni a ganlynant. Trwy gym- nwyso yr egwyddor gyflredinol o gyiadaasiad at ddosraniad y dosparth cyífredinol yma o arwyddion delfrydau, canfyddir yr adrithir y swyddi mewnol gan wahanol fathau o acan; y swyddi allanol, gan wahannodiad; y swyddi cynMnysgedig, gan bwysleisiad; a*r swyddi ammwysol, gan arwyddion atddodoí.

Y hath cyntaý o arwyddion: Stoyddi meumoL

§853. Aceniad.

1. Acan fewnol — Intrinsic accent "\

2. Acan allanol — Extrinsic accent y ^ * Xr

3. Acan bwysiadol — Emphatic accent f

4. Acan adlawiadol — Secondary accent ^

 i


 

 

  

 

(delwedd B4787) (tudalen 179)

ñAEWYDDION A MARCIAU. 179

í> ailfath arwyddion: Sioyddi aUanoU

§ 854. Gwahannodiad (Punctuation).

1. Y gwahannod, neu ostegiad mewnol.^

2. Y dìweddnod, neu ostegiad allanol.*

3. Y goddiweddnod, nea ostegiad cymmysgedig.*

4. Nodau tonyddiadj neu oitegiad anmiwysol.*

y trydydd hath o arwyddion; Swyddi cymmysyediy,

§ 855. Pwysleiẃid (Emphasis).

1. Pwysleisiad mewnol.*

2. Pwysleifliad allanol^*

3. Pwysleisiad perthynol.''

4. Pwysleisiad dynocüadol.'

Y pedwerydd hath o anoyddion: Swyddi ammwysol,

§ 856. Atddodiad (Annexation).

1. T cyssylltnod, neu ddolen fewnol.*

2. Y wahansang, neu ddolen fdlanol.^**

3. Y cjplysnod, neu ddolen gymmysgedig.^^

4. Y tolnod, neu ddolen ammwysol.^^

ACENIAD.

§857. Y bath cyntaf o arwyddion a ddynoda wahanoi fathau o swydd fewnol, am yr effeithir ar ystyr yr un gair trwy osod yr acan ar wahanol sillau, megys yn y geiriau contrac^ a con'tract, Ni ddefiiyddir arwyddion aceniad ond anfynych mewn llyfrau, oddi eithr mewn grammadegau a geiriaduron; a chan fod ychydig gyfarwyddiadau wedi eu rhoddi eisys ar aceniad yn y rhan gyntaf o'r llyfr hwn, ni chaniata lle i helaethu yma ar y pwnc: efallai y ceir arfod yn fuan eto, i osod eglurhad cỳäawn a desebol (systematic) ar holl gangenau ewyddor iaitn, ger bron y Cymmry.

§ 858. Sylwyd lawer gwaith wrth ymdrin â r tri dosparth arall o arwydmon delfrydau— enw, adenw, a goradenw, nad

1 Comma, or internal paiuse.

* Period, or external pause.

^ Semi-period, or mixt pause.

* Notes of intonation, or ambiguoui pauie. ^ Intrinsic emphasis.

* Extrinsic emnhasis. ''Belatiye emphasis.

* Indicatiye emphasis.

* Hyphen, or intemal link.

^^ Parenthesis, or external link. ^^ Brace, or mixt link. ^' Apostrophe, or ambiguous link.

N 2


 

 

  

 

(delwedd B4788) (tudalen 180)

ñ180 PEDWEEYDD DOSRANIAD CYFFREDINOL GEIEIAU.

vw yr isadraniadau o nemmor bwys, ond y mae 'r dosparth hwn, y pedwerydd, yn wahanol j yma, nid yw yr adraniad- au mor ddyrys ag eiddo y lleül, ac y maent yn fwy delh- yddiol mewn ymarferiad. Byddai yn hawdd aoranu y bath cyntaf, aceniad, yn gystal a'r tri bath arall; ond oherwydd yr hyn a ddywedwyd eiays, § 857, eir ymlaen yn ddîoed at yr aU fath o arwyddion a ddynoda swydd allanol, gostegiad, gwahannodiad (punctmtton)^ a thônyddiad (tntomtion),

§ 859. Yr ailfath o artoyddion: Otoàhannodiad.

1. Oostegiad mewnol^ ChDohanmd,^

1. Nôd cyweirlais: anadliad (,).'

2. Nôd gwahaniad: beibiad gwabanredol (,).^

8. Nôd addoediad: heibiad pur wahanredol {, —;).* 4. Nôd gwahanrediad dosparthranol (, — ).*

2. Ooftegiad aUamlJ' DiweddmdJ

1. Diweddnod broddeg berthynol (.).'

2. Diweddnod gwahamad pur wahanredol (.).^*

3. Diweddnod gwahaniad goddosparthranoì (.).^^

4. Diweddnod gorphenol neu ddosparthranol (. — )."

8. Oosteffiad cymmysgedig,^ Oo-ddiweddnod^*

1. Go-ddiweddnod byr aelodau cyflawn (,;)."

2. Go-ddiweddnod mr aelodau cyflawn (;).^* 8. Go-ddìweddnod aelodau adgyflenwadol {:)," 4. Go-ddiweddnod dOBparthranol (; —: — ),"

4. Oostegiad a/m/mwysol^^ Nodau tonyddiad.*^

1. Tônau attyniadol (?)."

2. Tônau gwrthyriol (?)."

3. Tônau canoHg {\).^

4. Tônau ammwysol (^).**

^ Intemal pause. ^' Final or paragraphic period.

* Comma. ^^ Mixt pause. ' Mark of cadence: respiration. " Semi-period.

* Mark of separation: dìstinct ^ Semi-period of short complete grouping. members.

*Mark of Buspension: verydi8- "Semi-period of long complete tinct groupîng. members.

* Mark of paragraphic distinct- " Semi-periodof repletable mem- ion. bers.

^ Extemal pause. ^" Paragraphic semi-period.

••Period. *• Ambiguous pause.

* Period of a relative sentence. " Notes of intonation. " Period of a very distinct separ- "^ Attractive tones.

ation. '' Bepulsiye tones.

** Period of a semi-paragraphic " Neutral tones. separation. ** Ambiguous tonei.

 arwyddion a marciaü. 181

Deffiniad Isadraniadau Gwahannodiad.

Y Chjoahannod,

§860. Y gwah^nod a ddynoda ostegiad mewnol cyn- nwysfaWT; oble^d ^asanaetna î wahaniaethu un gair neu res eiriau oddi wrm arall, mewn broddeg; megys —

Oertûnly, in cases of doubt, we sliould pause to reflect. Tn ddîau, mewn acbosion o amheaaetü> dylem orphwys i ad- ystyried.

§861. Wrth ddosranu swyddi gwahannodiad, canfyddir bod y gwahannod yn cael ei ddemyddio i arwyddo amryw raddau gostegiad a gwahaniad. Mae ei swydd yn cynnwys pedwar, o leiaf, o amrywiadau: —

 

 

  

 

(delwedd B4789) (tudalen 181)

ñ(181) 1. Dynoda ostegiaa pur fyr yn unig i gymmeryd anadl, heb berthyn ì walmniad amryfal adfroddau {clames).

2. Dynoda ostegiad a gwahaniad, yr hyn ydyw ei brif swydd. Hyny yw — gwahana heibiau pennoaol o eiriau mewn broddeg hir, er rhoddi amser i'r llefarydd i ynganu yn bwyllig ac er cynnorthwyo y gwrandawydd i wahaniaethu pob rhan o'r sîcrhad {affirmatìon) cyflfredinol.

3. Dynoda ostegiad hwy na ch^&edin, ar ddiwedd ael- odau pur hirion a chymmlyg, na ffiirfiant, pan yn unigol, synwyr cyflawn; ac am hyny, na ddylent gael eu gwahanu gan o-ddiweddnodau, megys pe byddent yn aelodau cyflawn o froddeg gyfansawdd. llellir nodi y swydd yma â gwahan- nod neu à throddlin (dash)» Tn y dyfyniad canlynol ceir engraiflt o'r gostegiad tan sylw ar ol aelod anghyflawn broddeg: —

To nile with your coimsel three mighty reaUns; to decline no labonrs, to yield to no blandîshments of pleasm^; to spmn ihe pageantries of wealth and power; these are difficulties in compar' Ì8on with which, those of war are the mere leyities of play.^

Yn y froddeg hon defnyddir tri go-ddiweddnod i nodi gostegiadau hirion, lle naa yw y synwyr yn gyflawn; a hyny ydyw, neu a ddylai fod, un o swyddi y gwahannod neu osteg- laa mewnol. Yn ol y deffiniadau yma, fel hyn y buasai gwahannodiad y froddeg uchod yn gywir: —

To nüe with your counsel three mighty reahns, to decline no labours, to yield to no blandishments of pleasure^ to spum the pageantries of wealth and power — ^these are difficulties incomparison with which those of war are the mere lcTÌties of play.

* Qan fod y lle mor brin, ac y çall yr efrydydd ganfod y gwahan- iaeth yngwahannodiad yr engreifitiau Seisnig, gadewir hwynt heb eaeyfieithtt.


 

 

  

 

(delwedd B4790) (tudalen 182)

ñ182 PEDWERTDD DOSRANIAD CYFFREDINOL GEIRIÂU.

Neu, ^Uasid rhoi gwahannod ar ol ^^power,^ yn lle y droddhn, ac ni fuasai eo-ddiweddnod yn y fan yma mor amhriodol ag yn y lleoedd erailL Gwahanol amrywiadau y go-ddiweddnod a ddylent gael eu defìiyddio yn uniff lle y bo 'r synwyr vn gyflawn; ond, gan y demyddir go-ddiwedd- nod yn fynycn yn lle gwahannod i adrithio gostegiad hir ar ol aelod anghynawn broddeg, rhaid cydymfiwfio â'r arferiad yn gystal ag a'r un gwrthwynebol, sef defhyddio gwahannod 1 adrithio gostegiad byr ar ol aelod cyfiawn. Daw y gwahanredion hyn yn fwy amlwgpan eglurir y gwahaniaeth rhwng broddegau cymmlye a rhai cyfansawdd.

4. Defhyddir gwahannod i ddynodi gostegiad pur wahan- iaethol ynghyda bath o wahaniad dosparthranol (paragraph- ic), Mae Y bath yma o ostegiad a gwahaniad yn dynodì aelod arwemiol neu droddiadol {transtttonal) broddeg, yn

Samlwg na*r trydydd bath o ostegiad, y sylwyd amo od. (>ir enffrâim o'r swydd yma o*r eiado gwahannod yu y fì*oddeg gamynol: —

** The present tense eipresses what some persoii or thing now does; as, — ' I am wrümg a gra/m/imr* **

Yma y goradenw ««, sydd aelod neu swydd arweiniol a wahenir oddi wrth y froddeg ganlynol, yr non y gaUasid ei hysgrifenu mewn dosparthran {paragraph) wahanol; ac oherwydd hyny y chwanegwyd ífìneU fer, a elwir yma dos- parthhn {paragraphic line), ar ol y gwahannod er djniodi gwahaniad dospaithranol. Defhyddir y duU yma pan dde- wisir arbed lle trwy beidio dechreu dosparthnm newydd. Tybia rhai mai yn yr amgylchiad yma yn imig y gellir defhyddio y Uinell ( — ) yn briodol, ond ymdrechir dangos wrth ymdrm â chyfosodiad {sgnthesis, neu 6yntax) bod y fath dyb yn anghywir.

Y Diweddnod,

§ 862. Y diweddnod a adrithia ostegiad aUanol a ddengys wahaniad y naiU âroddeg gyfiawn oddiwrth y UaU; megys,

In cases of doubt, we should pause to reflect. It is better to be undecided, than fanaticaUy superstitioos.

§ 863. Canfyddir pedwar amrywiad yn swydd y diwedd- nod neu nôd gwahaniad a gostegiad aUanol, cystal ag yn yr eiddo gp^ahannod neu ostegiad a gwahaniad mewnol (§859). Mae nedwar amrywiad swydd y diweddnod yn cael eu defnyddio yn §874. Eglurir hwynt yn bresennol mewn


 

 

  

 

(delwedd B4791) (tudalen 183)

ñARWTDDION A MARCIAÜ. 183

dull gwrthdroawl, yn ol eu cyflead pennodol yn y daflen, §859, gan ddechreu gyda'r pedwerydd a diweddu gyda*r cyntaf.

1. Y diweddnod gorphenol neu ddosparthranol yw yr un a gynnwYS haib ' gyflawn o gyfanwersi,'* ac a'u ffwahana oddi wrth yr naib neu y ddosparthran nesaf. Diweodnod o'r bath yma yw y diweddaf ona un yn § 874. Dywedwyd eisys pan y dymunir cynnilo lle, y defhyddir dosparthlin i ddynodi y gwahaniad yma o heibiau, yn lle dechreu dosparthran newydd.

2. Y diweddnod o wahaniad ço-ddosparthranol, a ddy- noda fath o is-haib o gyfanwersi, nad ystyrir yn ddigon pwysig i ffurfìo haib neu ddosparthran wahaniaethol. i n y §874, a eglura v pedwerydd bath o bwysleisiad, mae pedair is-haib o gyíanwersi a wahanir gan ddiweddnodau o natur go-ddospartnranol, yr hon adran a fwriedir fei engraifft i egluro y demniad yma; heblaw y pwnc sy dan sylw yno. Yr is-haib gyntaf yn yr adran hono a nodir âg (a), yr ail â (6), y drydedd à (c), a'r bedwaredd â (íí), yr hon a ddilyna ddiweddnod gorphenol neu ddosparthranol (. — ). Gwel uchod, 1. Hefyd, § 859, 2. Yr is-haib olaf yn § 874, a Çynnwys ddim ond \m froddeg, ac a derfyna yr holl gynnull- 18 d o gyfanwersi.

3. Mae tair cyfanwers yr is-haib gyntaf— (a), lle y ceir engraifil o ail amrywiad y diweddnod (§859, 2), yn bur wsSianiaethol oddi wrth eu gilydd, a gellid fiurfio y diwedd- nodau neu y marciau a'u ^ahanant yn y fath ddull ag i adrìthio y cyfiyw wahanrediad annibynol; a gellid gwahanu is-heibiau a dosparthranau cyfan â marciau o wahanol fiurf- îad. Gwir y dynodir haib neu ddosparthran gyflawn naiU ai â dosparthlin, megys ar ol y drydedd is-haib a ddynodir â (c) yn yr adran tan sylw, neu drwy ddechreu dosparthran newyud; ond gwahaniadau is-heibiau, cyfanwersi gwahanol a broddegau perthynol a ddynodir oU â'r un arwydd, sef diweddnod.

4. Mae taîr cyfanwers gyntaf y drydedd is-haib (c) yu § 874, lle y ceir engraiffl o amrywiad cyntaf y dìweddnod, yn dwyn Uawer agosach perthynas i'w güydd nag i'r ddwy froddeg sydd yn eu düyn yn yr un is-haib; ond afreidiol yw manylu ar yr is-adraniadau hyn, gan y gwaiianir hwynt oU mewn ymaríeriad â*r un arwydd, sef diweddnod.

' ŵíHfp—cnud, 8wp, cynntiUiad.

' Pmoií— ymadrodd o'i ddechreuad hyd ddiweddnod.


 

 

  

 

(delwedd B4792) (tudalen 184)

ñ184 PEDWEETDD DOSBANIAD CTFFREDINOL OEIBIAU.

T Oíhdditoeddnod.

§864. Mae pedwar amrywiad y go-ddiweddnod neu y gostegiad cymmysçedig (§ 859, 3) yr un mor nodadwy a'r eiddo y gwahannod a*r diweddnod.

1. Mae i amrywiad cyntaf y goddiweddnod ddau farc — ^y gwahannod (,) a'r adwahannod (;).* Y gwahannod a ddefhyddir fynychaf i weini y swydd yma o'r eiddo ço- ddiweddnod: dynoda ostegiad byr ar ddiwedd broddeg gyflawn a gyssylltir à rhai eraill yn un froddeg gyfansawdd; niegys —

James has been ¥ery ill, but he is improTÌDg now.

Yma y mae dau aelod cyflawn, y sawl ni wahanir gan farc cyfiredin go-ddiweddnod, er y gallai gael ei wabanu felly; ond, megys y sylwyd eisys (§ 861, 3), y gwahannod a ddem- yddir yn gyffiredinol yn lle y go-ddiweddnod i wahanu aelodau byrion broddeff iryfansawdd, a'r iFO-ddiweddnod a ddefhyddií yn gyffredâor yn lle y çwahtnnod i wahanu aelodau pur gymmlyg o'r eiddo broddeg ffymmlyg. Mae hyd y gostegiad yn cael mwy o sylw na swyaâ y çwahaniad, yn y defiiyddiad cyŵe^iin o'r gwahannod a r go-ddiweddnod.

2. Marc aü amrywiad swydd y go-ddiweddnod yw adwa- hannod (§ 859, 3), a'i brif ddefnydd yw dynodi gostegiad pennodol a çwahaniad aelodau cymmlyg broddeç g^an- sawdd. Gellir eçluro hyn trwy wneyd dwy âroddeg seml yn un gyfansawdd; fel yma,

In cases of donbt, we shonld panse to reflect; for it is better to be undecided, tban fanatically superstitious.

3. Marc trydydd amrywiad y go-ddiweddnod a elwir yn gyffiredin gorwahannod,^ (§859, 3), yr hwn a ddefiiyddir i ddangos bod broddeg eisys yn çyflawn, ond y goddefo aelod chwanegol iV gwneyd yn hollol adgyflawn; megys —

I should yery much like to trayel in the East, and obserre the manners of unciyìlized nations; but I cannot this year: next year, perhaps I may.

Gellir 8)rlwi, wrth fyned heibio, mai prin ymae sefyUfa bres- ennol iaith yn gofyn i'r gorwahannod gael ei ddefiiyddio o gwbl. Gellir defìiyddio naill ai adwahannod ai diweddnod yn ci le braidd bob amser; megys, er engraifit, y defiiyddiwyd diweddnod yn ei le yn yr ymadrodd yma, ar ol y geiriau — "o gwbl." Ond, gofynai sefyllfa Derffaith gwabannodiad

* SmicoUm, « Colon.


 

 

  

 

(delwedd B4793) (tudalen 185)

ñAEWTDDION A MAECIAU. 185

bedwar o leiaf o amrywiadau i bob un o*r pedwar marc sydd yn awr mewn arferiad, megys y dangosir yn fyr yn y deffin- ladau yma.

4. Pedwerydd amrywiad y go-ddiweddnod sy gyffelyb î bedwaredd swydd v gwahannod (§861, 4) a'r diweddiiod r863, 1) — dynoda iath o wahaniad dosparthranol a ofyna ddosparüilin pan na ddechreuo yr haib neu ddosparthran newydd à llinell wahanol; megys yn yr engraifil ganiynol: —

'^Let us a8k our conscience the (^uestion pat by Socrates; — ' Suppose/ saya he, ' an ass should kick me, would it be right or becoming in me to kick him again?' "

Gwelir yma ddwy engraiffit o'r go-ddiweddnod dosparthranol — ^un ar ol y gair "ffanlÿnol," a'r Uall ar ol y gair " Socrates" Mae y ddau nôd yn ateb yr un diben yn hollol — cynnilo lle (§ 863, 1), a gall yr ysgmenydd arfer yr un a ddewiso: tybir mai y blaenaf a ddefnyadir yn fwyaf cyf&edin.

Nodau Tonyddiad,

§865. Nodau tonyddiad a adrithiant radd ammwysol o ostegiad, oblegid gosodir hwynt weithiau ar ol un gair syml, weithiau ar ol broddeg gyflawn, ac weithiau ynghanoí broddeg g^ansawdd. Dau farc gwahanol sy mewn arferiad cyffiredin i ddynodi holl amrywiadau tonyddiad (§859,4), ac y mae 'r ddau arwydd hyn, rhyfeddnod (\y a ^ofynnod (?), yn fwy neu lai amhennodol o ran eu swyddi yn adritiiio gostegiad a gwahanîad. Mewn gwirionedd, mae yn anhawdd seíydm graddau pennodol o ostegiad i'r naUl na 'r Ucdl o arwyddion gwahannodiad, oblegid geUir eu hamrywio oU yn ol y cyflymder neu yr arafedd a ddichon nodweddu gwahanol arddimiau parabUad; ond gellir flurfio bath o raddeg gy- £&edinol o'u cymmeintiolaeth (proportion) perthynol, megys y gweUr yn yr adran ganlynol: —

§866. Os tybir bod amrywiad cyntaf y gwahannod yn gyfartal i ostegiad o hanner eiUad, geUir ystyried yr ail am- rywiad yn gyfartal i un eUìad, y trydydd i ddau eiliad, a'r pedwerydd i eiHad a haner. Gellir ystyried pedwar amrywiad y goddiweddnod yn gyfartal i un eiUad, eíliad a haner, dau eihad, a thri eiüad. Pedwar amrywiad y diweddnod, neu nôd cyflawn çwahaniad, a ystyriryn ffyfartali dri, pedwar, pump, a chwecn eiUad. Nodau tonyddiad a amrywir o ran hyd

Sostegiad yn ol symmudiadau y nwyd a ddynodant, ac y mae effinio eu nodweddion cyffireoinol yn perthyn yn fwy priod- ol i areitheg nag i reolau syml geiryddiaeth. Ýn awr, sylwir ar y trydydd bath o arwyddion.

* Hote of admẁation, * Note of interrogation.


 

 

(delwedd B4794) (tudalen 186)

ñ186 pedwerydd dosraniad cyffredinol geiriaü.

Taflen o Amrywiadaü Pwysleisiad. § 867. Y trydydd bath o arwÿddion: Pwysleisiad,

1. PwYSLBisiAD MBWNOL (PwysUisiad grymuoC).^

1. Tônau attyniadol y llals. — Attractiye tonefl of Toice.

2. Tônau gwrthyriol y Uais. — BepnlsÌTe tones of Toice.

3. Tônau canolig y llais. — Neutral tones of Toice.

4. Tônau ammwysol y llais. — Ambiguous tones of Toice.

2. PwYSLEisiAD ALLANOL (Pwysleisiod sywwyrol).*

1. Perthynas gyfateboL — Analogous relatÌTeness.

2. Perthynas gyferbynioL — Contrasted relatÌTeness.

3. Perthynas wrthredoL — Contrary relatÌTeness.

4. Perthynaa ganolig. — Neutral relatÌTeness.

3. PwTSLBisiAD PBRTHTNOL (Pwysleisiod darostynffol) ,'

1. Eglurhad. — lUustration.

2. Dyfrniad. — Quotation.

3. C^Dwylliad. — Allusion.

4. Aiíddywediad. — Repetition.

4. PwYSLEisiAD DTNODIADOL (Pwysleísiod comoliff).*

1. Dynodiad pennodoL — Definite indication.

2. Dynodiad amhennodoL — Indefinite iudication.

3. Dynodiad perthynoL — RelatÌTe indication.

4. Dynodiad canolig. — Neutral indication.

Deffiniad isadraniadau Pwysleisiad.

§ 868. Y trydydd bath o arwyddion, a elwîr pwysleisîad, a adrithia swydd gymmysgedig, gan y cyfranoga o nodwedd. allanol a mewnol, ac effeithia ar ystyr broddeg gyfan, trwy osod pwys neilltuol ar air neiUtuol.

§869. Y bath cyntaf o bwysleisiad (§867, 1) a effeithîa ar air unigol mewn broddeg, fel yr effeithia y bath cyntaf o aceniad ar siU unigol mewn gair heb gyfeiriad uniongyrcli at yr un arall. Yn yr engraifft ganlynol, mae i bob un o'r geiriau îtaledîg bwysleisiad a rodda rym neilltuol o sicrhad i'r holl íroddeg.

I do dislike rdigious controTersy.

§870. Gall gair a wahaniaethir trwy ei gynanu yn fwy grymus na 'r gweddiU, gael ei wahaniaethufelhynâphedair o dônau gwahanol y llais: yr attyniadol, yr. wrthyriol, y gan- olig, a'r ammwTsol neu amnennodol.

§871. Yr ail fath o bwysleisiad (§867, 2) a gyferbynîa amryw eiriau mewn broddeg, megys yn yr engreifftìau isod.

^ Emphasis of force. ' Subdued emphasis.

* Emphaeis of sense. * Neutral emphasis.


 

 

 

 (delwedd B4795) (tudalen 187)

ñARWTDDION A MARCIAU. 187

I do dislike religìous controTersy, because it saTOurs more fre- quently of TMiatal aberration than of chxí/rìt<iblcfeeUng,

Yn yr aelod olaf o*r froddeg hon, y geiriau mentàl àberration a charitable feelinç a gyferbynir yn bwysleisiadol; ond yn y geirîau do a religiom o*r aelod blaenaf, nid oes i'r pwysleisiad gyfeiriad allanol at gyferbyniad cydberthynoL

§872. Gellir amrywio çeiriau a feddant bwysleisiad yn gyfatebol i elriau pwysleisiol ereill yn yr un froddeg, yn bedair gradd wahanol, yn ol cydberthynas yr ystyr.

1. Gall geiriau pwysíeisiol a fyddont yn gyfatebol fod o gyffelyb ystyr, megys yn y froddeg ganlynol: —

We prefer lAmdon to Paris.

Yma mae y geirîau pwysleîsiol London a Paris yn gyffelyb o ran graddau eu heangedd, gan fod y ddau yn perthyn i ddi- nasoedd pur fawrion. Byddaî yn amhriodol dywedyd

We prefer lAmdon to Frcmce,

am nad yw graddau cymhariaeth yn gyfatebol rhwng dinas \migol a theymas gyfan.

2. GaU geiriau pwysleisiol broddeg a fyddont yn gyfatebol fod yn gyferbyniol o ran ystyr, megys yn yr engraifft yma: —

We prefer the smaU to the great, ot, the smaUest to the greatest,

3. Grall pwysleisiad cyfatebol fod ar eiriau o ystyr gwrth- redol yn hytrach na chyferbyniol yn y froddeg hon; mae y geiriau " gwrthredol " a ** chyferbyniol" yn cyfateb iV gilydd mewn gradd wrthredol ac nid cyferbyniol o gymhariaeth. Gellir dywedyd yr im modd am y ddau air pwysíeisiol yn y froddeg ganlynol: —

They are more leamed than toiae,

4. Gellir ystyried gradd cyfatebiad yn ganolig pan adroddir gair yn y fath fodd ag i arwyddo cymhariad cymhlethol â gaîr arall nas adroddir. Er engraifft: —

Gold is scarce ', a Uon is bold; the lion is master.

Yn y broddegau hyn, mae graddau pennodol o gymhariad i'w deall heb gael eu hadrodd. Pan ddjrwedir, gold is scarce — aur sy brin — cymharir sefyllfa bresennol pethau à'r hyn a fu, pan nad oedd aur yn brin. Pan ddywedir a lion is hold — ^Uew sydd hyf — cymharir yr adryw hyny o anifel âg adrywiau ereîU nad ydynt nodedig am eu hyfder. Pan ddywedir, the lion Ì8 master — ^y llew sy feistr — ^mae yn amlwg y cyfeirir at ryw anifel araU a feistrolir gan y llew.


 

 

 

 (delwedd B4796) (tudalen 188)

ñ188 PEDWERYDD DOSPARTH CYFFREDINOL GEIRIAU.

§ 873. Y trydydd bath o bwysleisiad a adrithia swydd gym- mysgedig o ddynodiad neiUtuol, a wahaniaetha aîr neu ofrawdd ( phrase) oddi wrth y rhai y byddo yn gyssylltiedig â hwynt. Gan fod y gair pwysleisiad yn arwyddo modd neilltuol o seíydlu y sylw ar ryw eiriau neu ranau o froddeg, gellir ei gymeryd mewn ystyr ychydig eangach, i arwyddo nôd o sylw neilltuol, nid yn unig trwy ynganiad grymus, ond hefrd trwy ddulliau eraill o ddynodiaa pennodol. Yn ol y demniad yma, gellir nodi pedwar bath o ddynodiad pwys- leîsiol, megys y gwelir yn y daflen, § 867, a phedwar amryw- iad ymhob oath. Y bath sy dan sylw yn bresennol a elwir pwysleisiad perthynol, a*i amrywiadau a wahaniaethir fel hyn: —

1. Rhoddir gradd berthynol o bwysleisiad neu sylw nelltuol i'r geiriau neu i’r heibiau o eiriau a wasanaethant fel engreifitiau o reolau pennodol, neu egluriadau o egwyddorion neilltuol.

2. Gelwir gradd neilltuol o sylw at y gdriau a'r broddegau a ddyfynir o awdwyr eraiU, a hynodir y dyfyniadau hyny yn arbenig à dyfynnodau (" "), a elwir gan rai, " Ehagwahan- dro." Yn yr adranau bíaenorol, §869 — 872, cystal ag mewn amryw fanau eraill, defiiyddiwyd arwyddion dyfyniaa i osod pwys neilltuol ar froddegau cyfan er dan^os y bwriedid hwynt fel egluriadau arbenigol. Er mai egiuriadau yn unig ydyw yr engreiâliau crybwyUedig, eto gaUasent fod yn ddpyiiiadau ar yr un pryd.

3. Mae i bwysleisiad perthynol amrywiad araU a eUir ei alw crybwyUiad neu crybwylínod. Y crybwyUiad a dd^yddir i ddynodi edryf neu öynnoneU neilítuol rhyw ddeffinladau, ac a farcir yn gyâredin à rhagwahandro sengl (< ') fel hyn —

" We fear that a great number of the 'finest pisantry in the world * wiU be reduced to the most horrìd state of priyation m consequence of the crops failing this year in Ireland."

Yma y geiriau ^^Jmesi msantry tn the world" a ddeâiyddir fel crybwyUiad o eirweddiad (phraseology) O'ConneU.

4. tedwerydd amrywiad pwysleisiad perthynol, a elwir yma aüadroddiad, a ddefiiyddjr weithiau mewn amgylchiadau o sicrhad pur bennodol, megys —

JRtcÄ people may neglect religion; rich people may neglect morality; rich people may tamper with the law; in foct, rtchpeople may do as they like, but the poor must be strictly boundto do their duty to society.


 

 



 (delwedd B4797) (tudalen 189)

ñARWYDDION A MAHCIAU. 189

§874. (a) Y pedwerydd bath o bwysleisiad, a elwir dynodiadol, sydd o natur ammwysol, ac a adrithir gan y marciau arfodol (conventional) a ddynodant wahanrediad cyŵedinol rhwng geiriau ac adfiroddau j a chynnwys bedwar amrywîad — dynoCuad pennodol, amhennodol, perthynol, a chanolig. Y radd bennodol a berthyn i’r geiriau a'r adfroddau (clames) a wahimiaethir gan wahanol lythyrenau mewn argraff, a chan danlinellau mewn ysgrifen. Pan roddir dim ond un linell dan air mewn ysgpfen, bydd yn gyfartal â gair argraffediff â Uythyrenau Italaidd; pan roadir dwy linell dan air ysgrifenedig, bydd yn gyfertal âg un a argreffir â man lythyrenaü PENIGOL; pan roddir chwaneg o linellau dan air ysgrifenedig, arwyddant y dylai fod mewn LLYTHYÍIENAU BHASACH, a bod y pwyslais yn fwy nodedig. ( J) Y radd amhennodol o ddynoaiaa pwysleisiol a berthyn i'r geîriau a wahaniaethir oddi wrth eraill trwy gael llythyren benigol ar eu dechreu. Y dynodiad neilltuol yma trwy gyfrwng dechreuoliaid penigol (capital initiah) a eglurir yn yt adran nesaf. (c^ Y radd berthynol o ddynodiad a berthyn i'r ffiigrau, ar arwyddion a ddynodant wahanol raddau cynnwysiad mewn tafleni dosraniadol. Er engraiffit; yn y tafleni a gynnwysant y gwahanol fathau o arwyddion a eglurir yn bresennol, y dosparth cyfiredinol a renir yn gyntaf yn bedwar bath (§853 — 856), a phob bath yn bedwar rhyw (§ 859 a 867), a phob rhjrw yn bedwar adryw neu amrywiad, fel y dençys yr un tafleni. Yn awr, y rhimodau 1, 2, 3, 4, a ddefnyddur yünhob un o*r graddau gwahanol hyn o gyfraniad, ac am hyny rhaid dangos eu gwahanredion. Nid oes trefh bur reolaiad i wahaniaethu y gwahanredion perthynol hyn o ddynodiad mewn ymarferiad; ond gellid dynodi y rhaniad cyntaf â'r llythyrenau A, B, c, D; a'r ail â*r laf, 2il, 3ydd, à*r 4ydd rhyw o'r bath A; a'r trydydd â P, 2«, 3», 4«, i adrithio pedwar adryw y rhyw a berthyn i'r bath A, ac feíly am bob un o*r rhaniaaau a*r adraniadau. Weithion, canfyddir y dylid cael trefii reolaidd i adrithio graddau perthynol dynodiad, fel y gellid ar unwaith adnaood nodwedd cyffi'edinol cystal ag ar benigol deffiniadau a dynodiadau nellltuoL^ {d) Y radd çanolig o ddynodiad neilltuol a gymhwysir at y geiriau a nodir â marc cyfeiriad, megys y diweddnod a wanana y froddeg yma oddi wrth y rhai a'i rhagflaenant.

§ 875. Am y radd amnennodol neu ammwysol o ddynodiad pwysleisiol, y cyfeiriwyd ati uchod, § 874 (J), yr hoíl eirîau a ádrithiant ddynion neu bethau nodedig a wahaniaethir

^ Edryeh yr eglurhad ar y gwahanol ddiweddiiodallj § 868.


 

 

 

 (delwedd B4798) (tudalen 190)

ñ190 PEDWEBYDD DOSRANIAD CYFFBEDINOL OEIBIAU.

gan lythyren benigol ar eu dechreu; megys, y Brenîn, y Cadmdog, y Tywysogî Llundain, Paris, Caergybi; Lloegr, Cymmru, Fmdnc; Dwyrain, Gorllewin, Gogledd, De; loan, lago, Arthur, &c. Yn e^^edin rhoddir gair cyflawn yn nechreu pob llyfr, ac weitmau yn nechreu pob rhan o lyfe, ac vn nechreu pob pennod, mewn llythyrenau penigol. Hefyd, rhoddir un lytnyren benigol yn nechreu pob adran, yn nechreu pob cyfanwers (period), yn nechreu pob llinell o fydryddiaeth, yn nechreu pöb dyfýmad a wneir yngeiriau yr awawr cyntefig — remember the maxim, **Know thyself^ yn nechreu holl enwau y Duwdod; a*r rhagenw Seisnig I, a'r cyfryngiad O! a ysgrifenir bob amser yn benigoL Ar fyr, gellir dynodi rhyw air y dymunir rhoddi rhyw radd o bwysleisiad amo, yn ol rhyw rai o'r dulliau a nodwyd uchod Weithiau defiiyddir adranod (§), megys yn y llyfiryn hwn, i dd^modi deffîmadau cyffîredinol.

§ 876. Y radd dan sylw a ystyrir fel bath o fud bwysleisiad, gan nad yw yn gofyn un dull neilltuol o bsúrabllad. Fe'i dosparthwyd fel graad ammwysol o bwysleisiad, am y geüw sylw neilltuol at ryw eiriau ac adâroddau, er nas gofyniddynt gael eu hynganu yn rymus; ac, am nad yw yn perthyn i aceniad, na gwahannooiad, hac atddodiad, rhaid y perthyn i bwysleisiad. Yn awr eir at y pedwerydd bath o arwyddion.

Taflen o amrtwiadau Atddodiad. § 877. Ypedwerydd bath o arwyddion atddodiad,

1. Cyssylltîíodiad, Atddodiad meì/mol.

1. Attodiad penodol ^ f infinite

1 •

2. Attodiad negyddol
/ ^uj^' 8. Attodiad dynodladol ' \ in general 4. Attodiadparthdoriadol* ever-green

2. GWAHANSANOIÀD.

Atddodiad allamol, 1. Ymsangau*

ì

2. Gwahansangau • H ) C ]

8. Cyweirsangau ''

4. Cyfeimodau • ' * t î II, a, 6, 1, 2, &«.

* Po8Ìtive annexion. » Crotchet or bracket.

• Negatiye annexion. • Parenthesis. IndicatÌTe annexion. ' Rectification. Elliptical annexion. • Mark8 of reference.


 

 

 

 (delwedd B4799) (tudalen 191)

ñARWYDDION A MARCIAU. 191

8. Cyplysnodiad. Atddodiad Cymmysgedig,

1. Nòdcynghydìad^

2. Nôd gwahaniad ' |

 8. Nôd cynnwyaiad * 4. Nôd adeiriad «

I

4. Talftriad. *

Atddodioid AmmwysoU

1. Tolnod* 'don't— donot

2. Gwarthnod* Í7

«


3. Godomod^ j

4. Talfymod • ÌÍ.B.: M.S.: P.S.

Deffiniad Isadraniadau Atddodiad.

§878, Y pedwerydd bath o arwyddion a adrithia swydd animwysol ynghyfansoddiad geiriau.

§ 879. Pnf raniad cyntaf y bath yma yw cyssylltnodîad (§ 877, 1), ac arwydd cyiflfredinol y rhaniad hwn yw y cyssylltiiod, ond y mae rhai amgylchiadau pan na fydd angen defìiyddio yr arwydd. Yn yr amrywiad cjrntaf, a elwir attodiad pennodol, ni ddefhyddir yr arwydd i nodi undeb y tri syll yn yr engraiffl gyntaf o'r çaîr infinite (edr. y daflen). Mewn rhai amçylchiadau yn umg y aefiiyddir arwydd y cyssylltnod i gydio y sillau ynghyd; megys, ar ddiwedd llinelí, i ddangos bod gweddill y gair ar ddechreu y llinell nesaf: edrycher yr ail engraiflft yn y daflen o'r gair in-Jinite, líefy d defnyddir yr arwydd mewn Silliaduron i ddangos rhaniad geiriau iV priodol sillau; megys, in-^nite. Yn yr ail amrywiad, a elwir attodiad negyddol, ni ddefnyddir arwydd î ddynodi y cyssylltiad agos sy rhwng y banyn in a*r gair generalt ac eto ni ffurfia y ddau hyn ona un gair neu swydd cyfeitebol i’r gair generaÜy, Mae y nifer amlaf o'r swyddi goradenwol, a adrithir gan enwau a banjaiau, yn yr un sefyllfa: yn ddamweiniol neu negyddol yn umg yr atosodir enwau wrth y banynau, y sawl a^i gwasanaethant fel swyddwisgoedd

* Mark of aggregation. * Apostrophe. ' Mark of separation. • Omission.^

' Mark of comprehenaion. ' Intemiption.

* Mark of repetition. • AbbreYÌation.


 

 

 

 (delwedd B4800) (tudalen 192)

ñ192 PEDWEBTDD DOSEANIAD CTFFREDINOL GErRIAÜ.

achlysuroL Yn yr un seíÿllfa y mae yr adenwau cyfartal a ffamr trwy attooiad damweiniol o enwau a banynau. Y tìydydd amrywiad a elwir attodiad dynodiadol, am fod y cyssylltnod yn cael ei ddefiiyddio yn weithredol i ddynom , attodiad dau air ynghyd yn im cyi^nsoddair; m^ys y geiriau eoer-green, Y pedwerydd amrywiad a elwir attodiad

Í)arthdoriadol, am y defiiyddir y cyssjrlltnod i gydio dwjr ythyren a dorwyd o*u hundeb naturiol; megys yn y gair k — ŷ, am king»

§ 880. Ail raniad y pedwerydd bath o arwyddion a elwir gwahansangiad (§ 877, 2). Defnyddir y gwahansangau i amgau broddeg ynghanol broddeg, fel bath o ail sylwad heb fod yn anhebgorol angenrheidiol; a phan na fyddo na ffi*aeth na dyddorol, bydd bob amseryn drwsgl ac angnymeradwy,megy8 yn yr engreifftiau hyn: —

" Eyenr planet (as the Creator has made nothing in Tain) Ì8 most prooaDly inhabitated."

** To gaìn a posthumoos reputation. is to sare four or ÛTe letters (for what is a name besides?) firom oblÌTÌon."

Yn yr ymadroddion hyn gallesid adrodd y delfi^dau yn llawer gwell heb y gwahansang. Buasai y firoddeg âaenaf yn IHthricach ac yn fwy telediw fel hyn: —

'* Ab the Oreator has made nothing in Taîn, eTery planet is most probably inhabitated."

Mae i'r fiurf yma y fantais o fod yn uniongyrch, er bod y geiriau wedi eu dethol yn drwstan. Byddai yn hawdd gochelyd cystrawiadau {constructiom) trwsglbroddegaufelhyn trwy sylwi tipyn ynfanwl ar eglurdeb yn nhrefiiiad geiriau.

§ 881. Nid yw pedwar amrywiad atddodiad gwahansangol wedi cael eu gwananiaethu yn neilltuol oddiwrth eu gilydd. Yr amrywiad cyntaf a elwir yn y daflen (§ 877, 2) ymsangau, a ddefiiyddir yn gyflfredin i amgau gair neu adfrawdd {clause) ynghanol broddeg, er gochel ammwysedd yn yr ystyr; megys,—

John rebuked Herod and Herod was Tery much affected. He (John) left the room soon afterwards.

Y gair John a roddir i fewn rhwng ymsangau i ddangos bod y rhagenw he yn adrithio John, ac nid Herod. Vt un diben rhoddir gair neu eiriau estronol i fewn rhwng yDpsangau, megys yn yr ail gyfanwers (period) o*r a<kan yma'y rhoddwyd cíause i fewn ar ol adfrawdd, ac yn y gyftinẃers yma y rhoddir period ar ol cyfanwers. Yr amry wiad yma a


 

 

 

 (delwedd B4801) (tudalen 193)

ñARWYDDION A MARCIAU. 193

etyb i radd fewnol cyfaddasiad, am ei defnyddir gQ.u yr awdwr er rhyddhau ei wsáth ei hun oddi wrth ammwysedd. Gwelir yn y daflen (§ 877, 2) fod dau fiurf i arwyddion gwahansangiad — ( ) a [ ]. Y blaenaf a elwir yn gyffredin cromau neu crwmfachau. Nid ydys yn gwybod am enw pennodol i'r olaf — mae yn ddigon hyll i*w äw ffwrthfaehau.

Y llaenaf a ddefnyddir gan ysgrifenwyr yr oes hon braidd pihob amgylchiad, oddi eitlir yn unig yn y sefyllfa a nodir isod, dan jrr amrywiad nesaf. — Yr ail amrywiaa a adrithir yn gyffiredm gan y gwahansanffau cyfi&edin, ac a gynnwys gêlsylwad neu sylwad gormodoi, naill ai gan yr awdwr ei nun neu gan eî amodydd (commentillor), me^ys yn yr engraifift ganlynol: —

He laughed in the lady's face, and told her she was as beautiful as the setting sun. (No one but him would haye been so rude). She blushed and said the compliment was too flattering.

Hefyd, perthyn i’r amrywiad yma y mae 'r sylwadau a wneir weithiau gan ofygyddion ar erthyclau eu gohebwyr; megys,

D^entwe War, From H — . I cannot allow the appearance of the fôticle in your Uist namber on the Campaiffn in the Pwnjauò (o pass without sending you my most decided protest a^inst th« sentiments conyeyed therein. * * * [We insert the abore because it has been sent in the form of a r«gular communication. We adhere to our own opinion^ that there are cases in which defenoe— Tume in which attack — is justifiable.]

Gwelir yma i sylwad y gofygydd gael ei amgau rhwng gwrthfachau, a rhoddir i feẁn fel baíh o eglurhad, yr unig amgylchiad efallai y gellir defìiyddîo gwrthfachau yn briodoL

Y trydydd amrywiad, cyfatebol i radd allanol cyfaddasiad, a adrithir gan gyweirsangau, ac a roddir i fewn fel amodiad rhwng gwàhansangau, fel ei gwahaniaethir oddi wrth y testyn iV hwn y perthyna; megys yn yr engraiíFt ganlynol: —

We were rery much pleased by a solo on the Yiolin. It was the moBt exquÌBÌte harmony (melody?) we erer heard.

Yma rhoddir y gair melody (peroriaeth) i fewn rhwng gwahansangau gan y person sydd yn dyfynu, a chwanegir y gofynnod er i’r darllenydd ateb yr holiad o bartii y priodoldeb o ddefhyddîo y gair inehdy yn lle y gair harmony (cynghanedd), pan yn llefaru am gerddoriaeth ofieryn syml o fatn y grwth. iredwerydd amrywiad gwahansangiad a adrithìr yn ddì'ammwys (unequivocally) gan y cyfeimodau (§860 a 877, 2), y sawì a gyfarwyddant y darllenydd i edrych am adfrawdd wahansangol na roddir i fewn yn^horff j tesfyn, Perthyn i'r amrywiad yma y mae y cyfeinadau

o


 

 

  

 

(delwedd B4802) (tudalen 194)

ñ194 PEDWERYDD D08RANIAD CYFFREDINOL GEtBIAÜ.

sydd yn y froddeg uchod rhwng ymsangau, y sawl a gyfeir* iant i'r gwahanol adranau a riihodir; a buasai yn llawn mor briodol rhoi cyfeîmod (* neu ^) ar ol y gair cyfeirnodau, gan roddi y rhifnodau ar odre y ddalen.

§882. Mae yn hawdd gwahaniaethu pedwíir amrywiad cyplysnodiad (§877, 3). Nôd cynghydiad a ddefnyddir i ddynodi gradd berthynol cyssylltiad rhwng geiriau a broddegau, megys mewn mydryddiaeth, fel y dangosir yn dlws gan ArYonwyson, fel hyn — " Cyplysnod ' -au,

Fa'^ía'ÄS"' jfelygwellr."

Hefyd, gwelir eu gwasanaeth yn yr holl dafleni sydd yn y llyfr hwn, lle y dan^osant berthynas yr isadraniadau â'r pnf raniadau, &c. Nôd gwahaniad a ddefnyddir i wahanu colofhau o fíugrau mewn cyfrifiant, neu golofhau argraffedig mewn papyrau newyddion a llyfrau. Nôd cynnwysiad a ddefnyádir mewn taâeni i çyssylltu gwahanol amrywiadau un adryw, gwahanol adrywiau un rhyw, gwahanol rywiau un bath, a gwahanol fathau un dosparth. Nôd adeiriad a ddefnyddir i ddynodi graddau perthynol cyssylltiad a fyddo rhwng'geiriau neu dermau cyfiredin cyfres; meg^s,

First person Bingular number. Second ditto do. do. Third „ „ „

Mewn amgylchiadau o adeiriad, weithiau defhyddir y sill do. neu y gair Lladin dtttOf ac weithiau nodir yr adeiriad à dau wahannod fel uchod.

§883. Pedwerydd rhaniad atddodiad a elwir talfyriad {§ 877, 4), a chan ei fod yn radd ammwysol o fath ammwysol, mae o anghenrheidrwydd o natur osgoawl (dŵerffent), a*i swydd megys bath o gyfrwng rhwng cydiad a gwahaniad, neu ystyr pennodol a negyddol. Mae pedwar amrywìad talfyriaa mewn arferiad cyffredin. Y tobiod a ddefhyddir i ddynodi hebgoriad {omission) o lythyren neu sill; megys, 8ever*df FUy don% am 8evered, I will, do not; ond ni ddyíid defìiyddio talfyriadau o'r fath braidd un amser yn y Seisneg, oddi eithr mewn mydryddiaeth ac i ddynodi cyflwr medd* iannol enwau; megys, WillianCs horsCf yn arwyddo the horse of William. Yr ail amrywiad, a elwir gwarthnod (§ 877, 4), sef dau, tri, neu chwaneg o semodau (*
♦♦), a arwydda hebgoriad rhywbeth anweddus i*w adrodd, neu a ddynoda ryw ddifiyg: ond ysgrifenwyr diẁeddar yn gyffredin


 

 

  

 

(delwedd B4803) (tudalen 195)

ñARWYDDION A MARCIAU. Í95

a ddewisant y difiyglin ( ), yr hon sydd ychydig yn hwy

na'r droddlin (§ 861, 2) ac na'r cyssylltnod (§ 879). Er engraifft: —

«

' Strike,' Bays the Athenian, unmoyed at the insult — * but hear me/ and continuing his discourse, he proceeded to shew .**

Dyna engraîfft o*r droddlin, y cyssylltnod, a'r ddiffyglin, yr hon yw 'r olaf. Ÿ llinell fannodol, a elwir godomod (§877, 4), a ddefnyddir i ddynodi hebgoriad naill ai yn fwriadoí neu yn anfwriadol, a achosir gan drawsattíiliad; megys, /

should ga, if, " Yma gadewir allan — "my circumsiances

wtmld permit/* neu ryw adfrawdd gyffelyb. Y diffyglin sy mewn arferiad cyffredin yn bresennol yn lle y llineíl fannodol hefyd: —

" Tou know that gentleman? I mean yet I need not mention

his name."

Yma rhoddir y ddiffyglin yn fwriadol yn lle enw y boneddwr; ond yn y froddeg ganlynol, trawsattaliad a achosa y ddiffyglin: —

'* How could I, when ** " Don't say you were not there, I **

** I'm 8ure I was not."

Pedwerydd amrywiad talfyriad, a elwir talfymod, a ddefnyddir mewn geiriau pur gyffredin o'r Lladin neu *r Seisneg; megys,

A. B. am Artmm Baccalav/reu8. — Gwyryf yn y Celfyddydau. A. I). am Ati/ho Domim. — Ymlwyddyn yr'Arglwydd.

A. M. am Ariẁm Ma>gÌ8ter, Armo Mwndi, neu Ante Meridiem. — Athraw yn y Celíyddydau, Ymlwyddyn y byd, neu, Cyn canolddydd.

B. D. am Baccaillmrem DiHnüatis. — Gwyryf mewn Duwinyddîaeth.

D. D. am DoctÒr Dhmiitatis. — Dysgawdwr, doethor, neu doctor mewn Duwinyddiaeth.

E. G. neu e. g. am £xempli Ora^ìa. — Er engraifft. i. e. am id est. — hyny yw.

LL. D. am Legvm Doctor. — Doctor neu Ddysgawdẃr o*r Gyfraith. M. D. am Medicmat Doctor. — Dysgawdwr mewn Meddyginiaeth. K, B. am Nota Bene. — Dalier sylw. P. M. am Post Meridiem. — Ar ol canolddydd. . P. S. am Post Scriptum. — 01 ysgrifen. ült. am UUimo. — Y (mis) diweddaf. Btc. am £t CcEtera. — Ac felly ymlaen. A. am ATuwer. — Ateb. Acct. am Accov/nt. — Cyfrif.

O 2


 

 

  

 

(delwedd B4804) (tudalen 196))

ñ196 CYF080DIAD GEIBTDDOU

Bart. am BaronU. — Barwnig.

Cr. am CredUor, — Gofjmwr nea Achretawr.

Dr. am Deòtor, neu Doctor. — Dylcdwr, neu Doctor.

Q. am Qv£8tion. — Oofyniad.

B8q. am Eiguire. — Tswain.

Mr. am Master neu Mister. — Meistr.

Mrs. am Mistress. — Meistres.

Mess. neu Messrs. am Messieurs. — Meistri neu MeistriaidssFoiieddigion.

MS. am Marmscript. — Llawysgrif.

MSS. am Mamucripta. — Llawysgrifau, &c. &c.

§884. Dyna holl brif amrywiadau swydd y pedwerydd dosparth cjŵedînol o arwyddion delfrydau, syod o fewn termiau priodol dosraniad geiryddol, neu aü gangen gyffireoinol gwyddor iaith: buasai yn hawdd helaethu amynt oll pe caniatasai lle, ond rhaid prysuro at y drydedd gangen — cyfosodiad eeiryddol. Egyr y rhan yma o wyddor iaith ddrws eang <yn blaen, trwy yr nwn y gellid syllu yn fanwl ar holl amrywiadau pob dosparth o arwyddion delfirydau, ar wahan; ond er mwyn byrdeb, cesglîr ynghyd, hyd y gellir, yr holl amrywiadau sydd o*r un cystrawiad, ae ymdrinir à hwynt yn heibiau; ac ni fydd hyny yn úifantais fawr i'r efiydydd.

DOSPARTH II.

CYFOSODIAD GEIRYDDOL, NEÜ GYSTRAWEN.

Deffiniad Cyffredinol o swyddi Cyfosodol neu Cfyttrtwenoì

Geiriau.

§ 885. Wrth ymdrin â dosraniad geiryddol, cyfyngwyd yr archwiliad yn benaf at swyddi unigol geiriau fel dirprwyon neu adrithiaid delûrydau; ond yma, swyddi cynnulliadol geiriau yn adrithio delfiydau, fydd prLf bwnc yr obrheiniad.

§ 886. Mae y drefh o archwiliad yn y ddwy ran yn naturiol ddosraniadol, er y ^elwir un, Dosraniad Geiryddol, a'r Uall, Cyfosodiad Geiryddol: nid yw yr anghyssonedd ymddangosol yma yn cynnwys gwrthwediad, am mai perthyn y mae y rhan aráll yn benaf i swyddi cyfansoddol geîriau mewn ysẅr unigol, ond hon i swyadi cyfansoddol geiriau yn eu trái


 

 

  

 

(delwedd B4805) (tudalen 197)

ñCYF080DIAD GEIRYDDOL. 197

g^ulliadoL Mae yr egwyddor gyfiredinol yma o gy&ddagiad a dosraniad yn gynnwysedig ynghyfaddasiad cjf£reáÌQol a chydweddol y pedwar ^wahanrediad cyntefig sy mewn natur, yn cyfateb i’r geinau mewnol, allanol, cymmysgedig, ac ammwysol; neu pennodol, negyddol, cymmysgedig, ac ammwysol; neu, gwrywol, benywol, canolig, ac ammwysol; neu, uniongyrch,^ anumongyrch,^ &c. &c.

§887. Ỳn unol â'r egwyddor yma, gellir dosparthu swyddi cynnulliadol eeiriau yn swyddi pennodol cyfansoddiad, swyddi negydaol cyfansoddiad, ac yn swyddi cymmysgedig ac ammwysol cyfansoddiad geirydaol; a ffedlir adranu y dosparthau hyn yn raddau cynnyddol fel yr eir ymlaen yngwahanrediad manwl deffiniadau dosraniadol.

J888. Swyddi pennodol cyfansoddiad a gynnwysir yn nhrefniad cyffîredinol geîriau mewn broddeg. Y swyddi negyddol a berthynant i’r drefn briodol o hebgor y geiriau a daeallir yn hawdd heb eu hadrodd yn bennodol. Swyddi cymmysgedig trefniad a berthynant i fiurfiad mewnol y geiriau a amrywiant o ran siUiad yn ol eu cyssylltiad allanol neu eu cyfatebiad uniongyrch â ^eiriau eraill; a swyddi ammwysol trefniad a berthynant i am^ylchiad yn yr hwn y byddo geiriau dan ddylanwad cyssyÌItiad anuniongyrch à

feiriau endU. Mae y dosparth cyntaf o*r swyddi cymredinol yn wedi dianc heb gael prin ei grybwyll gan y nifer amlaf o ramadegwyr, a'r sawl a gymerasant arnynt egluro ei natur a ymffyfyngasant at sylwadau ammwysol ac arwynebol ynghylch modd naturiol cystrawiad,^ fel pe na fyddai ond un modd naturiol o drefìiu geiriau mewn broddeg. Ail swydd gyfiredinol trefhiad a eíwir yn gyffiredin tolieithiad; ac er ^ sylwyd ami yn fynychach nag ar y Uall, eto prin ei hystynwyd fel cangen uaturiol o drefniad geiriau. Trydedd swydd gyffiredinol trefhiad a elwir yn gyffiedin cydweddiad, a Éon, ynghyda 'r bedwaredd swy dd gyfeedinol, dan yr enw Uywodraeth, a ystyriwyd hyd yn hyn, yn ddigon amlinodol fâprif bynciau cystrawen.*

§ 889. GaUìr galw pedwar dosparth swyddogol cystrawen, sydd yn cyfateb i bedwar cyffredmedd deffiuiad — pennodol, neffyddol, cymmysgetiig ac ammwysol, yn drefniad,* toHeithiao,* cyfatebiad uniongyrch'' a chyfatebiad anunîongyrch.^ Gelwir y trydydd a*r pedwerydd dosparth yn gyfatebiad

* Direct. ' Arrangement.

•Indirect. •EUipsis.

^ Construction. ' Direct correspondency.

*Syntax. * Indirect correspondency.


 

 

  

 

(delwedd B4806) (tudalen 198)

ñ19S CYF080DIAD OEIRYDDOL,

uniongjrrch a'r anuniongyrch, am fod i’r geiriau ystyr mwy cyffredmol na chydweddiad a llywodraeth, heblaw y tueddant i drosglwyddo delfryd cywirach o'r hyn a wahaniaetha y naill swydd oddi wrth y llall yn yr un dosparth cyíFredinoL

TaFLEN GYFFREDINOL O WAHANOL SWYDDl Cystrawen. §890. Cyfosodiad Geiryddol. 1. TrefnioAÌ, neu swpdd Bermodol. I>08p. laf.

1. Swydd fewnol. — Intemal function.

2. Nodwedd allanoL — Extemal character.

3. Trefn cystrawiad. — Order of construction.

4. Nodau arbenigrwydd. — Mark8 of indÌTÌduality.

2. Tolieithiad, neu swydd Negyddol. Dosp. 2iL

1. Tolieithiad teleid.ioL — Graceful cllipsìs.

2. Tolieithiad talfyrog. — Laconic cllìpsis.

3. Ooddynodiadau. — Partial indications.

4. Hebgoriadau arwyddocaol. — Signiûcant omissions.

3. Cyfoẃdnad tmiongyrch, neu mydd Oymmysgedig.

Dosp. 3ydd.

1. Oyfundod cydiadol. — Connecting agreement.

2. Cyfundod anghydiadoL — Pisconnecting agreement.

3. Cyfundod cymmysgedig. — Mixt agreement.

4. Cyfundod amhennodol. — Indefinite agreement,

4. Oyfatebidd anuniongyrch, neu swydd AmmtDysol,

Dosp. 4ydd.

1. Mewnamser. — In time.

2. Mewn modd. — In mode.

3. Mewn cymhariaeth. — In comparison.

4. Mewn swydd herthynol. In relatiye function.

Am Deefniad Geiriau mewn Brodd'eg, neu S^tddi

Pennodol Cyfansoddiad.

1. Am Swyddi mewnol Trefniad,

§891. Cyn myned ymhellach, annogir yr efrydydd i ddarllen eto, yn bur fanwl, yr § 491 — 519, a 557 — 591, er ymgynnefino â swyddi syml a chyffredinol geiriau ynghyîan' soddiad broddeg.

§892. Yn awr, swyddi mewnol broddeg a adrithir çan bedwar prif gyflwr enwau, a'r dospeirth cjSredinol o einau


 

 

  

 

(delwedd B4807) (tudalen 199)

ñTREFNIAD BRODDEOAÜ. Í99

iydd yn gyfatebol i’r cyflyrau hyn. Ond, er mwyn gwahaniaethu swyddi cyflfredinol geiriau mewn broddeg, oddi wrth y gwahanol gyflyrau a gymhwysant enwau i wásanaethu yn y swyddi hyny, defiiyddir y gair swydd yn lle y gair cyflwr, a dywedir,

Swydd enwol broddeg. — The nomìnal function of a senteuce. Swydd ganolig broddeg. — The neutral function of a sentence. Swydd adenwol broddeg. — The adnominal function of a sentence. Swydd oradenwol broddeg. — The subadnominal function of a sentence.

§893. Canfyddir bod y gwahaniaeth yma rhwnjg y geiriau cyflwr a swydd yn anghenrheidiol, oblegid y gair cynwr sy briodol i enwau yn unig, pan y cymmerant y swyddwisgoedd neu y banynau a*u cymhwysant i weini fel adenwau neu fel goradfenwau; tra y mae*r gair swydd yn briodol i holl ddospeirth geiriau, pyna^ pa un ai adritniaid parhaol neu sefymog, ai achlysurol, fyadant o*r swyddi yn y sawl eu delnyddir; hyny yw, bod yr holl adenwau, pe ai perwyddol ai ansoddebol ai dynodiadol ai cyfartal, yn permyn i swjrdd adenwol broddeg; a bod yr hoíl oradenwau, pe ai goreiriau ai cyssylltiaid ai arddodiaid, yn perthyn i swydd gyffiredinol oradenwol broddeg. Y swyddi enwol à . chanolig sydd adraniadau o-r dosparth cyntaf cyffredinol o eiriau a elwir enwau, fel y mae 'r cyflyrau enwoí a chanolig yn adraniad o ddosparth öwyddogol enwol y geiriau a elwir bodenwau. Rhaid coflo, gan hyny, y cyfaddasir prif gyflyrau enwau at swyddi mewnol geinau mewn broddeg, a boa cyflyrau enwol, canolig, adenwoT, a goradenwol enwau, yn gyfartal i swyddi enwol, canolig, adenwol, a goradenwol brodoeg.

§ 894. Mae pob broddeg gyflawn yn cynnwys amnrw swyddi cyfansoddol, naill ai yn adroddedig neu yn ddealleaig, er bod rnai broddegau heh gynnwys mwy na dau neu dri o eiriau. Mewn ffwirionedd, distaw arwyddir amryw swyddi mewnol trefniad, hyd y nod pan fyddo y froddeg yn cynnwys dim ond un gair; megys mewn rhyfeddeb neu atebiad syml i holiad. Hawdd profi hyn trwy ddosrannu ychydig o froddegau syml.

(1.^ I see you now.

(2.) I 8aw bim then.

(3.) I hear.

(4.) I hear you.

(5.) Are you well?

(6.) Yes.

(7.) Silence!

§ 895. Mae y gyntaf o'r broddegau syml hyn yn cynnwys pedair swydd fewnol trefhiad. Y rhagenw /gyda yn y cyflwr


 

 

 

Sumbolau:

a A / æ Æ / e E / ɛ Ɛ / i I / o O / u U / w W / y Y /
ā
Ā / ǣ Ǣ / ē Ē / ɛ̄ Ɛ̄ / ī Ī / ō Ō / ū Ū / w̄ W̄ / ȳ Ȳ /
ă Ă / ĕ Ĕ / ĭ Ĭ / ŏ Ŏ / ŭ Ŭ /
ˡ ɑ ɑˑ aˑ a: / æ æ: / e eˑe: / ɛ ɛ: / ɪ iˑ i: / ɔ oˑ o: / ʊ uˑ u: / ə /
ʌ /
ẅ Ẅ / ẃ Ẃ / ẁ Ẁ / ŵ Ŵ /
ŷ Ŷ / ỳ Ỳ / ý Ý /
ɥ
ˡ ð ɬ ŋ ʃ ʧ θ ʒ ʤ / aɪ ɔɪ əɪ uɪ ɪʊ aʊ ɛʊ əʊ /

ә ʌ ẃ ă ĕ ĭ ŏ ŭ ẅ ẁ Ẁ ŵ ŷ ỳ Ỳ
wikipedia, scriptsource. org

Y TUDALEN HWN /THIS PAGE / AQUESTA PÀGINA:
 
www.kimkat.org/amryw/1_
testunau/sion_prys_180_cyfarwyddyd-i-gymmro_r-j-pryse_2_1849_0389k.htm

Ffynhonnell / Font / Source:  archive.org
Creuwyd / Creada/ Created: 13-01-2018
Adolygiadau diweddaraf / Darreres actualitzacions / Latest updates: 13-01-2018
Delweddau / Imatges / Images:


Freefind:

Archwiliwch y wefan hon
SEARCH THIS WEBSITE
...
Adeiladwaith y wefan
SITE STRUCTURE
...
Beth sydd yn newydd?
WHAT’S NEW?


Ble'r wyf i? Yr ych chi'n ymwéld ag un o dudalennau'r Wefan CYMRU-CATALONIA
On sóc? Esteu visitant una pàgina de la Web CYMRU-CATALONIA (= Gal·les-Catalunya)
Where am I? You are visiting a page from the CYMRU-CATALONIA (= Wales-Catalonia) Website
Weə-r äm ai? Yüu äa-r víziting ə peij fröm dhə CYMRU-CATALONIA (= Weilz-Katəlóuniə) Wébsait