|
|
|
(delwedd F8614) (tudalen a03)
|
GMMMATICA CELTICA
E MONUMENTIS VETUSTIS
TAM HIBERNICAE LINGUAE QUAM BRITANNICARUM DIALECTORUM
CAMBRICAE CORNICAE AREMORICAE COMPARATIS GALLICAE PRISCAE RELIQUIIS
CONSTRUXIT
I C. ZEUSS
PHIL. DR HI8T. PKOF. EDITIO ALTERA
CUKAVIT
H. EBEL
Pa DR., ACAD. KEG. HIB. 800. HON., ACAD. REG. B0RUSS. ADI. COMM. BPIST.
BEROLINI APUD WEIDMANNOS MDCCCLXXI
PARIS
MAISONNEDVE & CO.
|
|
|
|
|
(delwedd F8615) (tudalen a04)
|
GRAMMATICA CELTICA
|
|
|
|
|
(delwedd F8616) (tudalen a05)
|
&& PRAEFATIO AUCTORIS. Liingaae, quae inter eognatM lingoM ab India
per Aaima. th Europam dilatatas extrema eet in oecidente, natarain, ▼ari^tatem fomuMque e fbndamento monamentorom extantimD vetustonun e^onere aggredior. Opera
perscrntan dae indicae, extremae eiasdem fiuniliae in Aaia, qua plarimnm
lacia lingaarom affiniom omniam soientiae addiderant viii docti, m. magni
aemper habenda est, non parri etiam etit aestimanda opera ea, qua fiat
facultua ioflpiciendi leges lingnae nationia fractae illius quidem iam dudam,
sed latissime quondam per Eoropam patentis, caius lingnae rndera ideo non
rara sont iam a vetustis tem poribus, atque hodie quoque extant in aliis
recentioribus lingais. Qoa opera etiam
sabstraetur fimdamentam vocabalorum moli recenti vel adhac saperstiti eios
gentis in lingais hodiemis, hibernica, gaelica, cambrica, aremorica.
In lingaas nationam mmorom Tioinarum, germaaicae et slaTioae, iam in quieitom
esse perscratato codem fdndamento historico monamentorum, nemini gnaro
eraditomia recentioris aetatis laborum ignotum est Nostrae huios ex tremae in
occidente lingnae monumenta Yetnsta scripta a ▼iiis indigenis,
ra* tione non habita nominom serratorum
a scriptoribus vetostioribtts, graecis et latinis, aetatem quidem non
attingant monumentomm germanicae lingnae, inoi pientium a saeculo quarto,
saperant tamen faaod dabie aetatem monamentomm slaTioae lingnae. Einsmodi ex
monumentis extrootmn est boo opos.
Ut lingoae nationam frequentiom et late patentiom Tariant fomationibus et
Ealectis, ita etiam lingna celtica, ut commnniter dicitor extrema baec ia oo
«ndente, Tarietatem suam explicoit iun ab antiquis temporibos. Qoae Tarietas
cognita est iam Caesari dicenti (B. galL 1, 1), Belgus, Aquitaaos, Celtas toI
Qallos lingoa, institotis, legibus inter se differre, et melios Straboni
(lib. 4, p. 176), qui Aquitanos omnino diTersos a Gallis et adnamerandos
Iberibus, Gallos antem ipsos paolom lingna difPerre (ftntffof nttgai.Xa%tonas
%aig ykiir tois) afSrmat Cui si additor, quod asserit Tacitas (Agrio. 11), Gallorum et Britannorum sermonem haud moltnm diTersom,
stataemos, dialeotorum Tarieta
a
164052
|
|
|
|
|
(delwedd F8617) (tudalen a06)
|
VI (IV— TD PRAKFAXIO AUCTOBIS.
tem aliqiiam extitisse quidem in lingna Celtarom (Grallorum ab occidentali Se
quaoa et Matrona), Belfi^anim (ab oriente eorandem flnminum), Britannorum,
non tamen tantam, ut inter bos populos sermonis commercium esse non potue
rit. Ex ea aetate serrata esse nomina gallica, belgica, britannica virorum,
op pidorom, fluviorum, plantanim et pauca etiam vocabula a acriptoribus graecis
et latinis, nemini vetustatis gnaro incognitom est. Ex iis varietatem lingnae
deprehendi posse nemo sperabit.
Yarietatem longe mmorem monomenta scripta ab indigenis totius gentis, a viris
non solum britannicis sed etiam hibernicis, comprobant inde a saeculo .octavo
vel nono. Libri britaimici, tam cambrici quam aremorici, iam eo tem pore in
sonis, qui eongmunt enm sonis nominum britannlcorum vetustiorum et gallicomm,
atque in foimis grammaticis tantam differentiam prae se ferunt a sonis et
formis scriptorum hibernicorum einsdem temporis, ut nullo modo statoi possit
inter Britannos et Hibernos lingnae commercium ea aetate, nec ergo etiam
aetate multo vetustiore, quamvis utramque dialectum vel lingnam (hae voce
enim ntar consulto ob haM diVer^Hfltte) ex uno fonte ortam esse olare pateat.
Poterit affirmari mmor differentia inter lingnam hibernicam et britannicam,
qoam inter scandicam vetusthm vel islandiotun et ceteras germa nieas
dialectos, vix tamen tanta quanta obtinet inter liugnam btuanicam vel prassioam
vetustam et sltcvicam.
Gallicam Botem Ilngnam priacam, quae post interitum imperii fiomanonim et
invasionem Franoorum sensim oessit novae romanicae ortae in regionibus
gallicis, si non fiiit eadem quae britannica, haio tamen viciniorem fiiisse
quam hiberaioae, haec potissinram ostendunt:
). Congraentia sonorum quorandam, qojbas differt hibernica, e. gr. in no
minibus gallicis Litana, Litavicons, quae sunt adhuc britannice adi. fttan,
subst. litau, sed hibernice Uthan, letha, quae inprimis animadvefrtitur in
vocibus gal licis et britannicis, e. gr. in P^taaria petorritam, pempedula,
Penninua deus, Penninum iugnm, Epona, Eporedici, Epomanduodorom ,
oonveoientibtts oam cambricis petriar (quattuor), pimp (quinque), penn
(capat), ep in deriv. epaul, ebaul (pallas), cnm hiberniee tHt e, ch pto p in
iiadem, ut eethir (quattuor), edie (quinque), eeim (caput), ech (equus). Noti
ooneedo differentiam gallicae lingaae a britanniea et congraentiam «am
bibernifta iu pai^cula eu iu compo siiis Suessiones, Suanetes, oam eadem vox
sil hiberuioe ««-, «o-, britaamice aatem ho-, he-, hjf-. Hano enim h pro b
esse serioris originis atque « primi tivam obtinuisse apnd Britannos adbuc
Komanoruiu aetaie, docet nouien fluvii Snhrina, quod posteriores Britanni et
hodiisrai proferont Hafren (p. 122), ut nomen popoli brit. EtlynnBm apud
Ptol. servat etiam » pro A hodierai sabs brit. hel, helg (hib. »elg,
venath))^ Vetustisslma antem est hand dabie d rentia Sonorum p et e, et
obtiHei in diversis lingnis antiquitds. e. gr. in lat. qunttuor, lituan.
keturus, et germ. ^door (t^ fMrfrwir), lat tjpdnqve (•« eince), bib. (^ic, ef
germ. jhnf (■=• pimp).
2. Sonorum eadem progresaio in li&gna britannica atque in galiica etiam
|
|
|
|
|
(delwedd F8618) (tudalen a07)
|
PBAJBFATIO AU0X0BI8. (VI VII) VU
ronuuiioa, op«na),te anplius linguM gallioae ingenio, qoMii progressionem
nescit lingu» hibernica, e. gr. tnuisenntem v vel w in gu, gw britajmioe et
in vocibus gallicis romaaiicis, quae hiberniee fit f, item praemissam
cambrice i, y, e, ut « gallice ante oonionctas sp, st, ee. Destitotio
mediarom, excussa praesertim ff, m GhJliae romanicis monumentis medii aevi
aeque yetnsta est atque in britan nieis, tennium adeo destitntionis «xempla
romanica gallica vetnstiora sant quam britaanica. Prolata haeo yidesu in
mediis et tenoihus britannicis (pp. 145. 146. 160. 161).
3. Terminationes quaedam propriae iingnae britaonicae, et quas ignorat
hiberniea, apparentes in vooibns gallicis vetustis, e. gr. -m Tei -on nota
singu laritatis in, nomiaibbs plantamm yehzaorh', aitofiiifi', titumen,
betilolen (p. 296), «t in komine ioci gaJlici Abcdlon (Aballone abl. in
Itin., cambr. vet. ahallen, aualleH, hod. afallm, malns, arbor, p. 81B),. -et
terminatio numeri piuralis (pp. 991. 292) in nomine germanico ex ore gallico
audito a Caesare Usipetes, quod aliis seriptoribus sine temiinati<Hie
gallics est Usipi , Usipii, codem modo quo tifvA Plinium (3, 20) snnt inzta
Sarunetes etiam Yennonetes, qui Ptolemaeo vocantur Otdfvnveg.
4. Voces quaedam in nominibus gallicis vetnstis et britannicis, quae de «OHt
in hibernica lingaa. Prae aliis nominanda eat particala inseparabilis gwer-,
gur-, gor usituta etiam in hodiema lingoa oambrioa, frequens in nominibus
propriis virorum compositis britannicis medii aeyi, cambricis et aremoricis,
ut in nominibus vetustis galUcis et britannicis, e. gr. Yercingetorix>
Tertragus, Yememetam, Vertigemus eto. (cE pp. 130. 138 et 895), cnins
particulae inten siTae in hngna hibernica nullam Testigium mihi obTium est.
Porro aliae quaedam voces: anau (cambr. hod. anaw masc.j forma, harmonia,
poSsis), quae obTia Mt in Bominibus frequentibus Tirorum vel feminaram
cambricis et aremoricis fibri LaDdavensis t«1 chartalarii Rhedonensis compositis,
ut Anaugm, Anauued, Anawweten, Anautooret, Rianau, Dreanau, Balanau etc. (pp.
129. 132), quae obria e^t etiam tain deriTata quam nuda item in nominibns
cambr. Anauoc Lib. Land. 1 56, orem. Anau Rhed. 1, 48. D. Mor. 272 , quae toz
iam apparet item nuda in uomine oppidi ad DaanTium ^'Avavov (nhimi Gennaniae
ciroa fines Pannoniae, ubi sine dubio gallici populi consederant) apud
Ptolemaeum, et ia nomine feminae Anauonia in inscriptione apnd Steiu. 985,
denTato ut alia nondua propria in -onins, -onia (p. 772). Frequens est etiam
vocabulom eun innominibns britannicis Cunobilinns, Cunotamus, Conomaglns,
Maglocunus, uv in gallicis li^(_-xi via oQt} ap. Aristot., Hercynia silTa,
Hercuniates (populus Pan noniae) ap. Plin. (de quibus Tideas pp. 92. 101 sq.);
haud dubie non differt cambr. hod. eum (summitus, altitudb, in compositis adi
altns), ez quo comp. et deriT. erehyniad (eletatio) et deriv. cwnwg
(summitus, culmen). Hibera. vet. cnocc (gL gibber, gl. nlcus) Sg. 22*. 28'.
Pr. Cr. 9* codem modo ad brit. cunuc refe rendnm est, quo hib. gniu. dogniu
(fttcio) ad eambr. faod. gtena, gvmevthur, ct fere Tidetur transumptnm. cum
non ex aliis hiberaicis vocibns cognita sit ea dem vadix et servetui c dura
finalis. ut in teboce (gl capua) Sg. 105', cuius
|
|
|
|
|
(delwedd F8619) (tudalen a08)
|
vni (yni IX) rtumAtio adctobib.
fona* eadeiQ cl«preheitditar, non teboeh Beonndam regolam iozta oainbn vet.
hebtmc (p. 849), hod. IMog. CaimtMme nomen
viri gallioam in inacripttone ob ▼ium (ap. Qmt. 902, 5) in eadem paene fbrma est nomm viri britaanionm
vnl gatisflimnm, in vetoetiore Caratauey in
reoentacnre Caradoa, Caradoffy onm non niai semel mibi oooorrat bibernionm
Carthaeh (p. 72).
Dnae sont igitor varietates oeltioae lingoae praeoipnae. Est oua hiber moa,
ex qua propagstae sunt ling^oae adhac extantes hoius generis, in Hi bernia
ipsa hibernioa hodierna, et in Britaimia in montibus, quoa dicant sootioos,
gaelioa (i.e. gaedelica,* ut EKbemi ipsi soam lingoam appellant, media
ezoossa), quae quamris tota ih altis alpibns ▼etostiora monvmenta non servBvit, attamen in vetnBta hibernioa fiindamentam habet Altera est
britan moa Ungaa, ooi proximam gallioam priscam faisse demonstratam est^ et a
qua propagatae snnt oambrios, eorniea, aremorioa, quae omnes possident
monumenta plns ▼el minus ▼etusta, ▼i^ae et hodie in ore populi, scriptis
et oarminibus, exeepta comica, quae iam
praeterkpso saeoolo etiam in ▼icis
re gwnis Comnbiae audiri desiit.**
Tne flUi Usnechi in vetusta hiberaba
namtione de ewum inteiita dicantor tri eokutlt gmtged mm gaedal (trf* Inmina
raloria Qaedaknun} ed. OTIan. pp. 90. 78. In ua narratioae acriptio ue
obtinet non solnni pro vetutiOFe di, e. gr. in om (aetus, «et di$, di$,
i&terdnm its), sed etiam pro 6i, e, er. in om (unai, vet dot, 6in,
nan^nain den), ita ut eolligi poMit vetostior forma nominis aut gdida/ aut
gHdal. ntraque scripiio altemat in AnnaL Inisbl. ap. O’Con. S, 60. 51; fir
ermd eter guUu 7 gaedebi, Jir erend eter guUu 7 goedeln (Tiri Hibmiiae tam
alleni ganae quam Gaedeli}, et p. 76i Mmrahad ri gall .7 goedel m
A&diatli (K. rex alieoigtoamffl et Oaedelorum Dublinii}. Itea iam in
vetostioribns codieibos, in Glosa. Corn. et Lesb. Br.: do gae dehi, o goeddu
(dat pro aoe.) ^>. O’Donev. pp. ISS. 319. Sed ai scriptio occnirit apnd
Giraldniu Cambrenaem (ap. Camd. p. 737): 'dicti snnt Qaiddi, dieti suut et
Scoti', hlbeniiea Ungna quae et Oaidelaeh dicitur'. Qatdtd Gla* 6 tdit Gaedil
B. BaHTmote fol. II, ap. ODon. p. 17a Ex ae ilta scriptione iam reoentiore
tseta hodierBa ao toI moi, ut in aon (unnsX aoie (aetas), apparet in hod.
gaoidheal (Hlbemus), gaoidkilg (Ungna hiberaica). Peculiaris est forma obria
in Ann. IV. mnf^istr.i guoimi 7 goiU (Gaideli et alinnigenae) O^Con. 8, 761,
gen. luui gomnd 764. 894, dat gaoindaibk 348. 809, et ita in allis quibaadam
lods, ean iu aHis ninus sollta forma obtfaieai In bymno in S. Patrlchim
ffiberaiae ineolae signiAcantur adlme Seotorum nominei fridelmia do «eo tttib
(praedieaTit Scotis) dist I8, enm t senrata ob dnpUeem pronuntiatlonem, ot in
erot, croitieh ther (citbara, citharizator, p. (>7}, plur. eruitedka
(crottae, harpae) Oeirdr. p. 16. & eonfertar cambr. y$g»th (p. 161} et
hibern. gaoth Qmpetasr), quod suppoiJtar in Cormaei gloss. sub t. gaodkeal
ap. O^S., et a quo Tix dilfort snbet TOt gdid, gdith (TOitus, p. 308X
ntrinsque nominis Blgniflcatio eadem Tidetur foisse, i e. inquieti, impetoosi
(eE. aoudua populorum gallica Qabali = g^ttl, ap. Corn. synon. cum gaodkeat,
et CaTarss, cambr. eator, gig^). Etiam tertium nomen vetttstum gentis
hibernieae FeU, e quo Phaentus, Fenisius, vetostns haros, ortum anmpsit, et
tc tusta lingna dialectus feniaua toI phaeniaua dicebatur, legitur in hTmno
in S. Patilcitun, dist 80 s pridekida trijlehte bliadan croiek eriel
dothuataik fetie. PraedlcaTlt, Fatrieins, ter Ticenos annos cracem Christi
popularibus Feniorum.' Ono haec nomina gentis obscdeta in IGbernia, enm per
manserit ilhid primum, occurrunt in codice hiberaico Stow. 4. i^». O’Con. 1,
Proleg. II, p. XCYI in dictionibus repetitis clan «m Scot, clan ua Fened
(fllii Bootorum, Yenedorum), qulbos priml in Hiberaia advenae significantur.
Haec forma Fened ai recta est (alius FoM, f etne legitor dun taxat; sed d
O’0on. p. 104 : fiinm, a hetos o iniiiJkmtib fola ua i fiimd oi from the
streams i»f the blood of the heroes. Keat Hisi p. t48X eam cambr. Oteynedd,
Vmedotia, conlerenda est
** lam per saeculum decimum septimum desiit csse commuuls lingna, usituta
tantum in pau cis quibnsdam et remotia locis. Oicitiir tamen hnios populi
nltima cornleae Kqgiiac goaxi. Dollg
|
|
|
|
|
(delwedd F8620) (tudalen a09)
|
nUXFAnO AUOTOBXB. (IX. X) JX
Hanm Imgnarum, vt extaxit lioclie, nnaquMque suos oultores et descrip» tores
inTenit, qxii interdum etiam vetaetiomm moimmentonim ntionem babae' mnt
Iffibernics e. gr., post Mac Cnrtin CThe elements of the irish langoage.
Levain 1728'), CBrien ("A ]HracticaI grammar of the irish langnage.
Dablin 1809*) aliosque, praecipanm O’Donev»nam, coius liber inscriptus est:
*A grammar of the irish langnage, published for <]ie ose of ihe senior
classes in the eolle^ of St Colamba. Dablin 1845.' Vocabnlorum eins lingnae
non so lom hodiemae copiam sed etiam saejnos e vetnstis monamentis collectam
offeri lexicon: 'An irish-english dietionaiy. To Triueh is annexed a
compendious irish grammar. Bj Edward O^Reillj. Dnblin 1831.*
Gaelicae UngoM praestantius einamodi opas est hocee: ^Didionariam
scoto-c^eam: A dietionary e( the gaalle langnage. Compiled and pubUshed onder
the direetion of the Highland societj of Sootlaad. In two Tolomes. Oaefic,
english and latin. Edinbarg^ 1828.' Plraemissa est priori parti epi tome
grammaticae Stewarti, caius secnnda editio prodiit sub titalo: 'Elements of
gaeUo grammar. Edinb. 1812.' Amplam etiam opua eaadem lingnam traotans est:
'A gaeUc dietionaiy, in two parts: I. GbeUc and engUsh, H. Eng* hsh and
gaeUo. To whioh is prefized a new gaeUc grammar. By R. A. Arm strong. London
1825', compendiodns hoc: 'A dictionary of tiie gaeUc lua gnage in two parta,
L GhMUo and en^^iah,. H. EngUsh and gaeUc. By Nor man Maoleod and Daniel
Dewar. London 1845." GaeUcae propior sed m»> gis oonupta quam ea et
hibeniica est dialectus insalae Monapiae, quam ostendit Uber nnnc raras: 'A
practical grammar of the ancient QaeUc or langaage of Ae isle of Man, aaually
called Manks. By John Eelly. London 1803.'
Cambrica Ungna hodienia primum lexioographum et grammaticam habuit DaTies, e
Yenedotia oriondum, coius lexicon inscriptom est: 'Antiquae lin goae
britannioae dietionarium daplex. Londioii 1682.' Grrammatica, in hoc opere
aaepina memOrata, quae primam prodiit a. 1621, typis itenun unpressa est
Oxoniae a. 1809, insoripta: 'Antiquae lingnae britannicae, nunc commnni ter
dictae oamlno>britaanicae, a snis cymraecae rel cambricae, ab aliis walU
eae, rudimenta.' Antiquam tingnam existimaTit, sed antiquas formus lingnae
minos caraTit. Yetastorum monumentorum diUgentior inTestigator primus ex
stitit Llwydins [toI ut ipse scribit Lhuydius], e Cardiganiaua Cambriae
rcf^one oriundos, qui operis soi inscripti 'Archaeologia britannica' [ceterum
non solnm cambrica, Terum etiam comica et aremorica amplectentis] parte tan
tom expleta immatura moite (a. 1709) obiit. Hoc denique saeculo praeminet
lexid et grammatioes auctor W. Owen, cnios opera prodieruut primnm a. 1803
Londinu: 'A grammar of tiie welsh laognage', 'A dictionary of the webh
langoage'. Recentaor editio 'A diotionary of the welsh laognage. The fWreotl,
Doroth«a P., qiute obiit a. 1778 nata aanot lOS (€(■ UbnM iaBcriptos: 'Spedmms of eoniiib provincial dialect, by Uncle Jan Treenoodle Lond. IMXft pp.
1—4, et 'Tbe Cirde or bi ■toried
rarre^ of aiit; pviabes aad towni ia (VnnwkU. Hebrtus 1819', p. 195).
|
|
|
|
|
(delwedd F8621) (tudalen a10)
|
X (ZI. XII) PaiBPATH) AOOTOiaS.
seoond editius by W. Owen Paghe. Denbi^ 1832* pro z Bt n prioris soli> tam
scriptionem dd et f redaxit. Noyi«eiaiam opos: 'A dictionary of the welsh
langnoge. To wfaich is prefixed » granuilar of the welsh laogoBge. Bj Willium
Sparrel, Garmarthea 1848' oompeodiotius eet, quod oomitem ali quanto
ampliorem et plaris aentamandam Kabet partem auglico-cwnbrieam: 'An
english-welsh pronoancing diotionary. Carmarthen 1850.'
Formus lingaae oomicae emorientis proponit opus inscripttim: 'Arohaco» logia
corna-britaimioa, or an Essay to preseire the ancient corniab langoage,
containing the rodiments of tbat dialect in a oomish grammar and comish
english yocabiilary. By Willium Pryce, M. D. of Redruth, CorawalL Sher bome 179O’.
[ita tamen fere eompoeitam, at quo minorem eius rationem ha b«us, eo
expeditiore opera aocedua ad oognoscendam lingnam comicam, quam editor sive
potius compilator libri (ooius grammatica aLhay4io, cetera a Ton kinio sunt
desompta) panun intellexiBse sexcentis locis eomprobator.]
Aremorica lingna hodierua post Lepelleterii stadia, cuius opus inecriptnm
est: 'Dictionnaire de 1» lapgue bretonne, par Dom Looia Le Pelletier, re<
ligienx B^nMictin. Paris 17&2\ ouHorem praeoipaam ievonit Legonidecom.
Op<>rum eins editio norissima haeo est: 'Dictionnaire fran^ais^breton
de Le Gonidec, enriehi d^additions et d'an eesai sor rhistoire de la langne
bre* tonne. Pav Tb Hersart de b Villemarqu^. Sabt-Brieuc 1847', et 'Diotioa
naire breton-fran^s de Le Gonideo, pr^ciid^ de sa grammsire btt^ime, et
enriohi d'an ayant-propos, d'additions et de mota gallois et gaCls eorrespon
dants ao Breton. Par Th. Hersart de la Villemarqu^. Saint-Brieuo 18&0.'
Citator in nostro opere aliquoties grammatica eiosdem lingaae, quae prodiH
Pragae 1800 sub titalo: 'Gh-aramatica latino-oeltica, doetis ao scienlaiuram
ap petentibus yiris oomposita ab .\Iano Damoulin presbytero'.
Hibernioa lingna, extrema et ultima oraniam lingnarom Enropua et Asia^ a
primordio affininm, at Thule ineula est altima Europae,* in inquisitioniboa
hoins operis, quae id quaerunt praesertim, quae faevint primitiyae et comnm
nea celtioae Ibrmae et qoomodo ez eis prodierit recentior yarietaa, primom lo
Btiam nltimain Thtlen saecalo «dhnc
nono nsqu» ad occupationeni Nordmaanonun habita tam fniMe ab Hlbeniia, docet
Ari Fridi, hiitoricua Islandiae, in libro mo faiscrlpto hlauBngabSk, «. 1 :
hkmd bi/gSith fynt tir Nontegi a dogvm H«rall$ au Harfagra, . . 8 knttdnrif
ok 70 v»' trvm eptir Aurff Kritti.... Pa voru her mmn krittnir, ptxr ar
Noremenn kalla papa, ett peir fSru tUSan a liravt, a/ pvt at peir vikhi eigi
veta her viS heiSua menn, ok iStu epUr baikr irskar ok biottw ok bagla. A/
pvi mdtti »M^a at peir voru menn irthir (Itiandla ineulta eet prinum ex
Norvepa diebus Haraldi Har&gri , annii 870 praeteriapeis post Chriatua
natom. Fneruut ibi viri cluistiani, quo« Nordmamii dicnnt papas [preebyteroe]
, et hi abiwttst inde, quia noluerunt manere ibi cum Tiris pagania, et
reliquenint libros hibernico» et tin tinnabula et virgas episoopales, Unde
poterit colligi quod ipsi fDerunt viri hibernici). Dignus eet qui notetur ad
haec locus Plinii (4, 16): 'Bimt qui et alius insvlas prodant, Scandium, Dum
nam, Bergos, mazimamque omnium Nerigcn, es qua in Thulen naTigetur*. fiquidem
ut Bergion etiam NerigoH, ortum cormptione ez codem, nomen vetnstum
Hiberniae, «t ut Albion sh ioeolis ipijl insttlamm britannicarum profectum
conieei in libro meo de Germania gentibuaque vicioia (pp. 194. 19dX
|
|
|
|
|
(delwedd F8622) (tudalen a11)
|
PBABPATX) AnOTOBIB. (XU. ZIII) XI
cam sibi TiQdioat pnmamque diligentiftm, noa tustam ob mmorem fomuumm
nberttttem tingnne ipsins, md etiam ob Gopiociora monameoxta swnbta in codi*
eibus vetastis hibernicia, a qQibua longe auperantar tam numero quam conten
torum copia britannici oodioea einsdem aetatia vel pottoa cambrioi. (}ui
scilicet loli aetatem hiberniconim attingont. Hos ergo codices, ex quibus hic
tiber «revit, hibernioos et britaraaicos, et borom «atftbrioofl tam vetastos
quam cum eomicis ct areuoricia reoentioreH, singnlos prodacere et desmbere
(omissis ta men, quae no» miajis tangnnt, e. gr. forma, quas mmor est fere in
omaibus, habita extemo etc.) praecipuom huius prooemii argummtom eet
CODTCESHIBERlflOI.
Hibennoi oodicea vatustae iingnae monmnenta aervluitea in aopiosis prae
«ertim glosaia , interlinearibae plnrimiBm, saepinB etiao» maifgiiMlflme , in
terra eontine&ti extant plorep a monaehia seripti Hiberaii rel, vb tnm
temporia di edMmtor jSootis, ian a saacalo wtxto per Europam continentem ad
pgropagan dam fidem efaristianan diapexas. Codicea serrati «anro Garolingioo
orti sont, BUt allati eoc Hibernia, anl etiam seripti ia snoBastariis teirae
continentis a mo naeiiis eina gentit litteria hibernicis, quua alius dieontor
etiam anglosaxonioae. Qui Hi mamibus meia {ueiunt, aervati in eontinrati, hi
aaAt.
1. Codex Prisciani Sancti Gaili (n. 904, in hoo Qf>ere desigaatos Sg.),
nagnam gloadaram molem praebena, quibua velertas est ab initio asque ad pa
ginae 223 colamnom secondam (223*) , ▼el uaqse ad finem iibri decimi quarti Prisciani, a qua asque ad altimam paginav 849 lariorea fioat
glossae. Dis (»nu in hoo codioa possant tres gwasateltam manos, aua generalis
per totura oodieem, diligens et clara, in paaeia tantam colunmis locnm
praebens alteri maani' (in 86^ 66*. 66^ 67*. 67*)$ tertia mauua hic vel illio
per codicem quas dam adaperait gloaaulaa.
Glotaae ut in aliia codicibus samt ont interlineares ant marginales. Mar
ginalium notatu dignae sunt quaedam tam latinae quam hibernicae, quae non ad
textum Prisciani pertinent, sed varius res de scriptione codicis, tempore vel
aliis, quae scriptQxi in mentem ▼enjoBt, notant, e. gr. latinae quaedam, 157*:
kvcDtq. «alnv» patricii depinmi^ 'HOS^i avde qu legat (sic) d\ffioina «ttitta
* E«qiiitar inda aiia aianus teztn (non gfoatanui , ia quibns p«rpt generaliA
maaas) tuque ad finem codicis: sUernant tamen cnm ea ^ersM c|asedlim mums in
qwbnsdatD locia, «t IM^, ufai snynseribitar supn paigtnam tfotMfns, quae
{Mg!Da est aperte einsdum manvs, eiuiu est 807* rt initiun pa^inae 907 ^, vtt
in margine aaperiore legitar item nomen dongus, scriptoris «tfsp t^ nun
locomm; atque eadem manus iavenitur ia ooto lineis pag. S40*. Conspicitur
porro diverts ■aaua textns in 188 , nbi supTaaeviptnis
legitur FmgniM, qvod inde et ipsum nogwn seriptoris ooBifeDdiun
est, ef. Cathal mao Ftngmte ri Muman, AsBi Inist *p. O^Don. p. 447.
iFin-gtiine, cf. mb. gonmm, gvmiak, vntnero), ita vt quattnor msnas teztua in
toto codiee taeUe possint distin gni. Fortaaae in hac poetariore parte «tiam
quioia mairas diseemenda est, nisi est eadeB •ab> sequeua poat Calmm
Patrieii et flnidiar taatnas et rotoadior interdiun. Honua aomina noa
pn>> dnatur. aisi wuntftiiiga vel oebAaek (cC nonan viri tMtlimeh) quua
legnntur in roargina in 190* tt SI8 actjpt&ra aa^iali scripturua teatns.
Priorls igitar paitia nuoiis sor^tn^ cuios manns to>
|
|
|
|
|
(delwedd F8623) (tudalen a12)
|
Xn (XIV. XT) PIUBFATIO AITOTOBIS.
jMffina. 312*: teriia hora.
228*: ttmpu» ut fraitdU. 246': No» adttt. ln plnri bas locis oconmmt
inTocaticnes dei, Ghriili rel saiictonun hibernicorum: aueter adiuua htei»
oBtema 208. «oo. trtM. 177. faue xpe. adiuua xpe. 231. 241. «m; pairieiu»
(plene scriptam) 215. m noe. almi pL (ntraque littera cam Unea per dnota vel
supradaota, paineii) 218. pe. admuai faue pe. (ntraque littera cnm linea)
175. 181. tea, Mgita inttrcedat pro nu 92. tea. brigita adatua teriptorem
ittiui artit 192. aea. brigita ora pro nobii 184. faue brigita 43. 191.
brigita adiuua 206. m noe. tei. tUormitii 281. tet. diormitimt oret pro nobis
222. feri. dior.* (feria Dionn.) 228*.
Inter ^ossas eiosmodi marginiles hibernicas praecipae notandae sont se
quentes fiustae scriptura ogmioa: fel martaen (festum Martini) 70. eoeart
(cor rigel) 198'. 194'. 195*. coeart imo (corrige hoc! cf. Sg. 90*: ol
aaeoearti, gL quod sit emendandam) 196*. latheirt (eadem glossa etiam 189*
latinis litteris scripta, significans, ut Tidetur, apud tertium, idem quod
glossa latina 212* tertia hora) 204* [nisi forte eadem toz est, quae in
Cormaci glossario scribitur ^ thirt (erapola), id quod nobis quidem
praeferendum Tidetur, cum praepoaitio» nem la nnnquam sequator infectio
eonsonae.] In paginae 170 margine sape riore scripturae ogmioae pars decisa
est a bibliopego. Figurae ergo vel po tius lineae ogmicae, non diTersae ab
iis quae notantar a grammaticis hiber nicis, e. gr. ap. O’Donev. introd. XLVll, in nsn iam in boc vetusto codice, quidni
etiam inde a longinquis tonporibus?
Marginalia poiro hibernica latinis litteris ezaiata: medon lai (meridie) 246.
isdorcha dum (est obsourum mihi) 165. uH moehrob (Tae manus mea!) 176*. ueh
mochliab cmifib ingen (Tae pectas meom, o sacra Tirgo!) 211*. m ctrmatt
roterihad inleirdimto. ni Oiall (non adeo tarde, non lente, soriptnm) 195*.
199'. iigann inmtmr et ateribtnd. metfibrum naut droeh dub 6 ni epur ua
haili. tr» gann menUnrutit. ittaua andub (notuta de membrana, atramento)
195*. 217. 228. 248*. bendaeht for antiain ferguto amen. mar uar dum (mo nuar
"my troe" O’Flanag. p. 57} Ftrgut nomen nri, monadii, ut Tidetor,
defancti) 114. Minas tnnda et placids Mt et tola ia «a parts (hi margiiM
taatnB addutor intndam eometionei a nunTi posteriorii |Mrti( prinaX ia cioata
allata diatineto dleitar Calew PatrieH, qood eit latine redditnm nomen
hibeni. M6dp6trie, ooDTCnieua monaeho, ut in hia marginalibus etiam obvium
Mdelhrigte, i.e. CalTU Brigitu, e brigte gen. a Mgit, et mdd, motl, hod.
tnaol, ealTus (oC ta men eambr. maO, serraa, p. 101). Oeenrmat liaee nomina,
nrituta rirorum apnd Hibernoe, ia «criptoribua editis ab G'Goo.i Maeipatraie
3, 4S1. Maolpadrmiee S, 863. 393. Mctlbrigte 1, Pnrieg. n, p. OXUU.
MaoObriecde 3, 394. Fnit MteOrigte etiam aamen hibernieum Mariani Scoti in
eluai, ut patat ez primis litteris singulamm Toenm Tenmnm, quibus chronieon
suum finirit, col lectis (Perta. 7, p. 484 not 19, et p. 66(Qt Moelbrigte
eiatuauur romtimol (if iQClosns me eollegit), et es adnotationibns dnabos in
eina codiee, quibus seriptor etas Sootns enm alloquituri a md brigte eUtenair
(o M. inclnsel), quae integrae mos infra proCmntur. Compeeita enm mail, mael,
mott, moll nomina Tiroium sunt praetarea plurima, e. gr. inter nomina regnm
hibernicorum eius dem codieis (ibid. p. 556 sq.) TiktOud Mallgarb,
MaeUedmadl, FUam mao MoiitechnaiU , toI ia aliis loeis (p. SM. 66S. 660)
Moeleolmim, Murduui oa Moebtamho, aliaque etism q>ud O’Con. obTia. * Inde
falua lectione ortnm ap. Keilemm Femekor, inter aomina enuraenrtum, quod mon
stnun eat, ut EUemrm tfvd eundem, ortun o ^oasa msitfnsH «fiMRMo in SU*, i.e.
hsllenisma
|
|
|
|
|
(delwedd F8624) (tudalen a13)
|
PRABTATIO ATTCTORn. (XV, XV|) XIII
pmpioas quaedaiD: daman iianaek 52. Tiaeh didiv mad ferr lat .i. d, o, o.
310. inmaith . . . cohthaek 219*. 219'. grdcad 213. 223. 247. graead 220.
mochoe niiAdrommo 226. aathamn tamehaac (sabbatam pasohatis?) 238.
Glossa marginalia pnus ceteris memoranda est haeo: do vns maddoe din .i
meitte 7 ehoiibbre (ad insolam Matoci? ooncharum? nos, ego et G.) 194*.*
Yersas hibernici in quibusdam locis in margine codicis scripti in capite de
constrnctione poStica memorantar (pp. 953. 954). Omnia haec in Hibernia, ex
qua translatas faevit codex in terram continentem tempore aliquo, in monar
storio hibernico scripta faisse praeter nomin» obTia Tironun aequalium
nonnisi hibernica, Fergus, Dongus, Coirbbre, Calvtt» PatrieU (^Mdelpdtrie),
indicare yide tur gloesa etiam. marginalis haec paalam matila203*: :uai^as
patrie 7 brig. ar mdMrigta nanAa olce amfnma frvmm :r.:»eribund rotcribad
indulao** (leg. mat thaty nr»eribund? bonitas Patricii et Brigitae in
Maelbrigtam, ne sit malus eius aaimos mihi propter scripturam qua scriptom
est hac vice), in qua nomen 1/delbrigte haberi possit nomen abbatis
monasterii yel praepositi soribendia libris.
Sed debet quaevi oerte, an non ortns esse possit codez in monasterio S. Oalli
ipso vel in locis Ticinis, in quibns monachi Scoti degebant Ob nomina
«anetonun et Tironun bibernica dnntaxat tiz hoc concedi poterit de S. Galli ■onasterio
vel de Rinaugi* siTO Augia minore (germ. Rbeinan), nbi post Fin daaua circs
a. 800 inclnsam faevint eUam alii Scoti, toI de Augia mmore siTe dirite; ez
hoc enim eriandos oodez n. 4 etiam res germanicas prodit Sed faemnt etiam
collegia oum habitmoribus Scotis, si non omnibns, tamen prae Talentibus
numero, ut Mons S. Yiotoris prope Feldkircham, ianctus monasterio S. Galli,
'quem moDtem, quo reliquiae et ecclesia sancti Victoris oonstrocta esse
dinoscitur, atque religioso quorandam Scotorum conTentn inoolitur, ad
monasteriom Sancti Galli iare proprietario* contulit Carolns Crassoa a. 882
(Neugart n. 533). Tradit idem a. 885 'quasdam res in Tilla Raitinis ad Tone
rabile S. Galli monasterium ea ratione, ut deinceps de ipsis rebus daodeoim
* In fioe MotRitiM d^ <Mn ligaiflcat noi (p. 920) ; leriptio iKaddoe eet
pro maloe (p. 70). Itow aatam t«1 Mataac, hod. Madmeg, Madog, Mt nomni viii
cambricnin fr«quenc (p M), et de Madoeo fiHo Oweni principis VeDedotiM vel
CambriM taptentrioaalis extant relationei histo rieae cambrieae, eum belli
ciTiUs eanu patria reljcta «am niia mari ocddentali trananaTigato in norum
terrum, i.e. in Amerieam, perrenisae circa a. 1170 (OL Biograpliie
nniTerBelle S6, p. 86. The Cambro-Briton, Lond. tsao, 1, p. 57 tq. \U. A. t.
Hnmbcddt, Kritisebe Untennchnngen 1. p. 388. Bergbaus, Volker des ErdbalU 1,
pp. 877. 278). Inde ftcile statai poterit hma inTontae a Jlatoco Britone
Americae, quae etiam a Nordmannis inTenta dicebatur umUa Winland, mnlto
Tatnstior, iam cognita Scotis monachis. Atque iam inter sodos Cotumbani
memorat OurgoMum Britonem lonas Bobiensis. Attsmen cum extet snbst. fem.
bibern bod. maideog, gael. maideag, maghdeag, concha yeneris, cui supponi
possit vet matoc, geo. matuice, an intellegendum iam ii mam mat oc, eoDcharmn
insnla? Sed quaenam insnla boe Dooiioe significata? [O’CuTry, Leetares <n
the mannseript materials of andent Irish history, p, S7. testatur fnw Madoc
esse insnlam la ent TempHportiani 'eonnty Leitrim'.}
** ^ubst. dul infiDitiTi looo ut bodie adhiUtnm (p. 484), cf. indul ateU *i3«
(gl. ad eonfir maada eorda Testra sine querella in sanctitate aate deum et
patrem nostrum; i.e. in ambula ttone quam Tidet hie) Wb. S6', alibi
significat casnm, Ticem, rxt/undid nisiu (bac Tice), imaH dolaib aHib
(ceteiia ridbus, ceteroquin) Ml. &3*; alia exempia attnlit Const Nigra,
Add. et Oorr. •i «dittnii— SUUB i^ossaium Tanrinensinm.]
|
|
|
|
|
(delwedd F8625) (tudalen a14)
|
XIV (Xvn-xvni) prabfatio attctowb.
peregrini in monte S. Vietoris procurentur (Neng. n. 553; cE. Pertz. 2, 73).
Coloniae nonfttterium Scotorum a. 975 demum sub abbate Minnborino incepit, ut
narrat MarianuR Scotos (Pertz. 7, 565); vetustissimns antem in regionibus
Rhenanie eiusmodi conveDtnB fiierit in iutula Rheni ipsiutt dicta Honaugia,
Hohenaugia, prope Argentoratum, circa a. 720 ab Adalberto Alsatiae duce fim
datus, qui in vctustis eius chartis servatte in codice scripto a. 1079 a
JLeone' canonioo Honaugieuei (editis ab J. Mabillon in Annal. ordinis S. Benedicti
2, 695 sq.) dioitur 'monasterium Scotorum, ecclesia Scotorum.' Est inter ha«
uua (pp. ti99. 700), qua Beatus eiusdem moBasterii abbas plura donat 'ad
illum locnm praedictius et ad pauperes et peregrinoa gentis Scotorum'.* No
minantur in fine praeter notarium Scoti, quonun dignitas episcopolis dicitur,
exceptis abbate et uno presbytero, hi: 'Ego WelHniannus rogatus scripsi et
notavi diem et tcmpue et loonm. Haec eharta in Maguntia civitate scripta XI.
Ka). luliae anno X. regni domini nostri Oaroli regis. et imperatoris. f
Signum Beati abbatis qui hanc chartam fieri rogavit. f S. Conigani episcopi.
f S. Echoeh episcopi. f Signum Suathar epi. f Signuro Mauc^iwffib epi. f
Signum Cani eomrikc epi. f Signum Z)o%u«8a epi. f Signum ^cfomraa0& epi.
f Signum H*' meni presbyteri.' Pro Doilpusto iegendum certe est DotigvMOy
gen. nomiais obvii in codice Prisciani Dongiis. Num etiam statuendum, pro
ManeumgHiy quod monBtmm eat falsa leotione ortum, nec bibenucnm nec gwmanicum
no men, legendum esse MaHbngte^ nomen in codem codice memoratum at nomine
inis maddocy sire infaerpretatio insulae Matoci statuatur sive insulae
conchiu^mrt, ioci causa a glassatore ecse significatam insulam Bheni, in qua
code^ ipse ortns fnerit?
Monasterii Scotorum Honaugiensis praesides vetustiores primus Beoediotus,
constrnctor eins, cuius hibernicnm nomen ixaX, Tnbanun (di. jiib. hod. tubia,
C9r lamus ?), secundus Dubanuv (hib. Dubdn, Nigellus, ab adi. <}ub\ in
chartis epi ecopi etiam dicnnttur, non tamen qui hos secuti sunt, Stephanus
et Be«tu4 (d MabiU. pp. 59. 60). Fuerunt sane hi episcopi sine dioecesi,
fortasse gradus paulo mmoris quam presbyteri more liibernico (of. Eckharti
Franc. Or. 1, 273),
HarianiM Seotus, qui Tixit Coloniae,
yuldae et Hafpntiae, de se ipse dicit in chronieo nw ad a. 1066 (Pertz. 7,
55S): 'Ego Harianiu peregrinus factus pro regno ecleste pstriam motnayi et in
Colonia monaciras effectus.' Et scriptor codicia eitis (ibid. p. 481): iti
tide cttM blia. toi naesa aalbain in peregrinitate mea (est hic primns annus,
poBtquam veni ez Albaaia inp. ai.X Oum extra Scotorum ronventus in singtilis
Uermaniae monasteriis singnli Scoti etiam inveiiinn ttir, vere Gozbertus
diaconns dicit (Pertz. *J, 30): Scotio consuetudo peregrinaudi paeae in natn
ram ronvcr$.t est' Alque Hsrisnum abbatem Ratisbonensem limina apostolorum
Petri etPatiU Roroae, gentis snae more, visere desiderasse, auctor Yitae eius
Hibcrnus nairat (Boll. Febr. '2, 366), et soriura eius Clementem Hierosolymis
obisse refert, traditqtte idem hane peregrinationis nsqtte ad Chiovi.im
Russiae caput factae saerulo duodecimo ineitute historiolam (il»d. p>
309): Tum (abbate Doraiio) de fratribns monasterii Scotonim Ratisbonensis vir
indtittrina et in rebns agendis enidttissimus, nomine Mauriciua, soitis cum
solo ptiero comite per devia mtuidi «d ragcm Rtissiae perveaiens ab codem
rege ae principibns urbis ditissimae Chios de ferinis peUibus prfr tioeis
valentibtts centum marcua recepit, atque easdem vebiciilis tereus cum
negotiatoribua lUtis bonam pacifice perveitit, ez quarum pretio claustri
aedifloia, teetum quoque monutarii faeiuik esC
|
|
|
|
|
(delwedd F8626) (tudalen a15)
|
PKABPATIO kVCrSOfOB. (XVIIL XIX)
XV
et doctrina vel genere et opibus insigniores. Circa mediura eiusdem •aecoli,
ccius iuitio data est allata charta, mooa.sberiuiu Sancti Galli, cusi
praeesaet Grimoldas a]>bas uua cam Hartmoto, Bootus Marcut cum sororie
filio. coiug nomen erat Momgtd, Roma rediens visitavit ibiqoe mansit usque ad
mortem. Qjui dicitur item episcopus et dives fait, cuin comitatn, equis et
mulis profici soens. Addo libromm oausa, quorum fit mentio, quae narrantur de
abitu comi tom eius in Ratperti Caeibus S. Galli (Pertz. 2, 78): 'Equos et
mulos epi eeopos tmdidit, libros vero, aurum et pallia sibi et sancto Gallo
revi nait, stola tandem indatns abeuutes benedizit. Multis
autem lacriBua utrim qoe discesBum est Remansei-at episcopus cum nepote et
paucis saae lingnae apparitoribus.'
Fit quidem mentio codicis
Prisciani, qui in monaeterio S. Galli scriptus iaevit, in codice monasterii
ipeius enarrante libros saeculo nono in codem exa ratos (ood. S. Galli n. 267; cf. Hatperti Casus S. Galli ap. Pertz. 2, 91), inde
a p. 2d: 'Bos libros patrauit grimoldoe abba in monasterio sci. galli in
diebns Uadoaoici regis germanie cum adiutorio hartmoti prepositi soi. per
annos xxx et asuin*. Enumerantar deinoeps libxi, quos iussit scribi Grimoldos
abbus, et inter hos p. 27: 'Grammatica prisciani ui nol. I.'* Fergit idem
codex p. 28: 'Hos nero Ubros idem )uirtmot|is post grimoldam abba constitytos
sub bladouuico sapradicto rege et filio eius karolo imperatore iu diebus
regiminis sui fecit con scribi.' Sont hi reges Ludovicas Gerraanicus
(840—876) et Oarolos Crassus inqterator (876—887).
Attamen serrantur bodie dao codices Prisciani iu bibliotbeca monasterii, in
Catalogis librorum mannsmptorum, ed. ab Ebenel. Lips. 1830, in col. 716 ita
descripti:
'903. Grammatica Prisoiani. Codez ezimius ordinateque scriptus, qui eaecalnm
IX. saperare videtor. Pag. 1. imago sacerdotis missam legeutis. Membr. fol.'
'904. Grammatica Prisciani scottice scripta. Codex eximius ordinateque
scriptus, qui ob notas interlineares et mai^nales idiomate et obsracteribae
scottieie in Enropa eine dabio celebre nomen obtinebit Saec. YIII. membr.
fol.'
MamonmtiiT in codem codice in p. 22
(omiRfio nomino Prisdani) et in vetustiore Breviario iilmnim de coeaobio sd.
Gtalli' (eod. S. Gralli n. 728), ex quo bauait ilie ea quae praeceduut ante
Kbnw Grimoldi et Hartmoti, in p. 20: 'Libri Prisciaui de octo partibus XVI.
Item einsdem de e«Bttructione partium orationia libri II. Item ad gimacimm de
%nri8 numeronim liber haec omnia in «o1. 1.', quaevitur num idem codex, an
diversuf!, rentstior. Vii cofptandum de hoc nortro; Bim inter libroa, qui
dicuntur scottico «CTiptT in codicis vetustioris buius exordio (p. 'i), OOB
inTMitur PriaeianuB. Procedit in textn Prisciani BcotiCTi.s uoster nsque ad
haec yerba 1. 17, e. 10 1 Nam TOcatiTUS quoque intransitive secundis
adiungitur verborum personis enm proprina itt Bataialiter' ; pars Bnbsequens
codicis periit Codicis 903. uitiina mbrira esi: 'Artis Prisciani viri
diaertiSBimi Qrammatici Caesoriensis doctoris urbis Roraae
CJonstantiuopolltanae lib. XV. «Xt plic. de adverbio. Incipit de conitig.
lib. XVI. !>ed etiam post librum bauc pan perire potuit Seansdnm oodiccm
n. 1280 testatur WeidmanntiK fHist. Bibl. S. Galli, p. 449, not. 6i7), aate
a. 1712 Prisciaoum in bibliotheca S. Galli adfulBse bis in folio, et bis in
quarto. Mmoris formae Uki bi dno diTtni B<m fueiiat ab iis quae et hodie
ibidem adsmtt
|
|
|
|
|
(delwedd F8627) (tudalen a16)
|
XVI (XX. XXI) FRAEFATIO
ACOTORIS.
Qaa« e vetustss nonasterii libris prohita sant de ono codioe Prisciaiu, cnm
non quadrent nisi in priorem, noater oodex sooticus, hio saecolo octaro
adindieatus, atn sit exarataa, quo tempore, quomodo viam invenerit ia moas
steriam Sancti Galli, deaoiit cer(ioni indicia praeter ea quaie sapra sunt
me> morata.
2. Codex Paolinus bibliothecae nanc uniTersitatis Wirzibargensis (di stinotas
nota M. th. f. 12, mihi Wb.), qoondam ecolesiae cathedralis, epistalas
Paalinas oontinens, qui eandem glossarum oopium, immo mmorem, quam codex. 8g., offert Qaamvis Tolumen eius sit minus, sunt ampliores tajnen
glossae ipsae, ad instar commentarii continui textum comitantee et minas
singulas vo ces singulis vocibns, quod frequentius fit in Sg., quam sensum et
nexam tex tus Panlini sententiis hibernicis interpretantes. Sunt etiam aeque
fere copio sae intermixtae glossae-mere latinae. Refertns est codex einsmodi
glossis ab initio nsque ad finem, ad foiium antepaennltimum vel ad oolumnam
34* (nsque ad Hebr. 7, 9), • mann aocnrata et diligenti, caius ductus quamTis
sint tfr* nnissimi, Talde simul acuti et perspioui sunt, usque ad folium 32
et per eins felii eolamnam quartam (32*), quam sequitur altera manns
craersior et amplior in residni» colamnis. Iflanas tertia etiam in hoo
oodice, ut in Sg., animadTer titor, quae hic iUie per totnm libram voculam
hibernioam adscripsit. Atque bic codex is est, cuins meminit Eckhartus in
Commentariis de rebus Franoiae orientalis (1, 272. 452. 847), ex quo etiam
quaedam excerpeit, sed falso passim. Nec mimm; magnum enim esset praedito
oculis minns acutis, insnper ignaro lingnae, minallssimus istas litterus,
pallidas saepius marginem Tersns, quamm quaedam (e. gr. n, r, i) sibi valde
similes apparent, recte legere et reddere; Specimeu in appendice huius operis
hibernicas tantum glossas sistit, et non ad litteras quidem (obtinet enim iam
in his vetnstis codicibns propria Hiberni» orthographia* et a pnra latina
scriptione diversitas eadem, quae in codice Mar
Prodisse eam proprietatem ex
ortbognphM et pronuniiatione patariae lingiuie, iam indieant vocales
productae accenta notatae praesertim roeum monoeyllabarum et termioationum
gramma-' ticalliun, frequentina dativi pltir. in -i*, tam pro -ti quam pro
-nt, genetiyi sing. in -tu, aliarum que, e gr. in Wb.: ti 6 komo 29% 6 homo
tu guu i* A'. tihabetU 89'. tic offenderunt, tte trgo 6«. 6\ hie apparet 3O’.
ticut ftir ti\ athgahit 6» 29*. uerbit notlrit 3O’. vtrtt $ui$ S2*. JUi* 16*.
M allt Ungui* et all* loM* 12'. epi*eopat^ tui 8O’. pacem habi 31*. Item abk
(allit) :iO\ ai nm lat *i eertire SC. Frequentisaima est confiwio inter « et
m (cf. p. 4S), ut cit m pro « : em tari* domui Wb. 24'. primitiu* atiiae ~V
eMuuM 5'. 6''. ephttti W. OMatimM* 31'. heremt 11'. inuittibilia 26'.
eoncistio 23\ eireumetttio 20*. ctrcMtnciHM 88'. oceatiio 17*. 90*. dtpoc
titum 39'. propo**itum 3O’. e*mirU 11'. «iHtit fum 14*. faHMUw (Im^us) i6*.
Oontra * pro m: eolo*en»et, eoto*i* 26*. 26°. <oc*i pationum H*. neeetarU
12*. I2\ amitio, nManmtw b*. 26*. promitio 16*. 19*. 20*. remitio 16*. Atque
adeo cnm aeoentn in Cr. 32': uno ratione talbit amito. Legitor tamen ctiam
recta seriptiot «•efeiMe atiae Wb. 14*. etrcwiuwfo IS' 31*. neoeMortM 23'.
31'. necettibu 32*. intemUttio 29*. Ita enim aliae eonaonae, hquidae vel
mutae, perpenun geminatae: ollim Wb. 18*. intotterantia 14*. peetudla 8O’.
e«rreiU (cureat) 31'. aerrariut 3O’. ha^errt 29^ taiutate appelten 7*.
appollo 7'. 8*. 14*. 31*. appolloniut Sg. 168\ Contnt: apa ruit Wb. 31*.
oportunt inoporime 30*. Alternant/ etpA: philotofia 27*. ehkrogrc^im 27*. pro
pheta, prc/eta , pro/etare fq. ; b oceurrit pro v : ollba (ita ter) i*. abia
(avia) 29' , sed etiam pro p: haMeart, babtitma T 21'. obtai 3O’, ut d
interdum pro (: uehtd 32*. cretieiMet 31^ Inter
|
|
|
|
|
(delwedd F8628) (tudalen a17)
|
PBAEFATIO AUOTOBia. C>UII) XVII
riam Seota ehronograplii adhoo obyia describitur a Waitsio ap. Perl». 7,
494), «ttamen ad voces textam PaQlinum, qui minorea, quam snnt solitae
capitom, distinctio&es habet, numeris in nuugine indicatua et ant ab nua
mmore littera ant a dnabnfl, varins a tribns moni^rammatis instar innctis,
incipientes in co dice, qoas significaTi typis semper dnabus mmoribns. Carent
glossia, excepto nno rel altero loco, argnmenta brevia epistolis praemissa,
quae ostendont in initio et fine praeserlam, non semper in medio, propriam
scripturam insignem apidbns Htteramm longe et conre prodactis, ut sit
similitndo qoaedam oam seriptura Meroviogica.
Certi aliquid, quando Wivsibnrgum venerit hio codex, neo Eokhartos, 0ta tnit
in looo, nbi fnsius disserit de eo (1, 453): 'Sancte serratQr in eeolesiae
eathedralls thesauro saoro liber etangeliomm, quo S. Eilianns nsas esse dici
tur, Tenerandns sane ob snmmam antiquitatem. Saeculo enim septimo litteris
qoadratis scriptos est, Pandeo^ Florentinis aetate pari si non superior.,<
Libri ceteri periere. Eigo iis libenter adderem oodicem epistolaram D.. Panli
glossis bibernicis illastratantm, nisi ob soriptorae ductos ille M. R. P.
Montefaleonio aliisque Tiris emditis Parisinis mihique ipsi recenuor et
saeculi nimi Tol decimi Tideretur. Onm interim alium praetor S. TTijijmnm oo
sodos Hibernum Wircd>urgi Inisse ant lingnam ilhun ibi intellexiase
neadam) ex eopta ex prioribus capitibns Epistolae ad Romanos addo, subinnctis
hino vocalH e rel t et o t«1 « {tun frequens est alternatio. E pn> *':
enutotorat Wh. 0^ 11'. d$di eitti, dtdieeri» 30°. relegio 87*. dil^
j>rMim*tm 2O’. delegere, delegit, dilegite i2'. eAstetteU S6«. em^eiale
IS*. aitcella 20*. iugemeKimu» 15'. f pro «; doimu ttifaiut U'. per
alUgvriain. SO*. eee^ittia 9*. 27*. perigrituuuir li". mtreidtai,
mercide H'. lO'. •i9^. jldHit 9*. ll^ 87*. scrtft jUilet S9*. domittieu» 20«.
adoiimatia ii*. pro u-i mollure (mtttaie} 8g. fq. eomMoimt, am «onMotiaWb.
31*. 39*. fomrta 22«. 31^ «rooMu^M 31^ cor./-oj/a(uf Ccorrngatus) ML i33*.
rproo: diaMut Wb. 2-i'. •ii*. 89*. eonuulari, anuulatio fq. A pro aliit
vocalibus asdmilatione orta s alaganekr Wb. 98*. 30*. tnali^aetor 30*.
«^aratio (q>paritio) 81'. .^ «e et « uaum sonum si itnati aedat, aedmU
yo*. II'. obsedite, obtedite 28*. i3*. 87*. increpa dvrce 3I\ troadat (-adt
abL) 30*. aeeletia 9*, axletia 18'. 13*. edetia 9*. aepiitola, «epitU^,
epitfola fi). iaei>reut tz kttbreitlV. grteut, gred t^. 19*. gttero,
^uerwiU 18'. 83'. ogMorti 84^ Proy Ktiitaest ti oimbaiun 1S\ rirvi 18*.
teitha 87' ab «egipto per moyte» 38*. per moitt» 38*. yirt' Cr. 18'. E deesti
tsiba Ctm. etorttai Wb. f). dignat aiitut (haidtoa) ttt Wb. 8-2* ; sed et
aa«piQS saperflno adestt ab hmhuUi Wb. 31^ ioMro, babuadaalia Cam. Aoini*,
hottium Wb. 30^. S7*. AotteMmiM 84. tM fut ad kitiricim, (OljrrO 6' ka bu a d
ar» (i). (contra aittiide, abundar» 13*. 26*. 31*). Inde scriptio constans
kit qwi, kitdem utttigii pro m fui, itdem, Pnepositiones ad, eos, «n in
compositiono rato sequentibus consonia asrimQatBe inTeninntar. Sigla » pro
eoa (id com-), fitequentior in gkaais iiilMnucis, varior est intextu latiuev
JtmmiU» (contumeliia) Wb. SO*. Inter scripturae com pendia porro p oum linea
supraducta est pro ^mu, pre: p.dicauerim, pMM Wb. 18*. 17*. oiter pMur 13*;
bibeni. p.e^t, p,dckim fq. semper rsddidi preceft, frtdckim; exempla
scriptionia ple nae : kort nopriddtim (sie) 81*. preeept (sfc) 34*. Pro u vocali Uneola semicirculata snperaddita SDpta
consonam vei etiam vocalem ftequenter obTia est in textu latino codicis Wb. In codem pnnctom nnum aut doo iuter voces in media altitudine
litterarum sunt loco noetri cwnmatis, dno puncta interdum loeo puncti noetri
in medio sermone. Finis mmoria sententiae vel capitis uso panet» cum linea
eiuTa simili nostro rommati interdum, saepius duobus punctis cum eadem Unea
(., vel .,), T«l dnobus his signis iunctis vel etiam pluribus punctis,
significatur. In aliis codid bus etiata alia consociatio inveoiiur, ut : .
si^um aut semel in fine positum, aut saepius, e. gr. ter, sdditis insuper
tribus punctis :• undis tcI cum liuea curra
|
|
|
|
|
(delwedd F8629) (tudalen a18)
|
iVlll (XXin.XXIV) PBABPATIO
A0OTOJRI8.
«t inde quibuedam winotatioaibus mois, quae «vincent
glossM istas hiberni OM esse.
Attamen fuerunt Wirzibur^ etiam poat S. Kilianom Biberni. Paevit ibi abbas
Scoius sacculo undecimo, si tidea habenda est Annalibus IV. magistr. ad a.
1085 ap. O’Con. 3, 646: Gilla ua naowh* Lmffhen, uasal eps. Glinneda loclia 7
eeHnmanach iar idn in Uairishvrg. deec m Idvi April ("Gildas-Sanoto nun
Lageniensis, venerabilis episcopus Giinndalochensis, et capnt monachorum postea
Herbipoli, obiit Vllmo Id. April.", ut veriit O’Cou.). Sed non dabium
est, quin obtineat in hac notitia incertitndo ni temporis tamen loci,
confasio nominam Wimbmrg «t Reganisborg, et signiiicetDr Marianus Scotus, qui
Ra tisbonae soectdo tmdecimo exeunte sub episcopo Ottone (qui praafbit ab a.
1060 asque ad a. 1089) faa<tator et primus abbas mooasterii peregnnonun
soae gentis fait, ex quo saeoulo demam sequenti Sooti etiam transienmt non
soluzn Wirziburgam, sed etiam Norimber^m, Yindobonam et Eichstadiom.** Ab hoc
Mariano scriptnm esse codicem PanUnum Yindobonensem, qui oontinet eom
mentarios intertineares vel marginales latinos et glossas hibernicas quasdam
bine inde ad marginem adiectas (Deais, Codd. ms. theol. biblioth. paL Vindo
bonensis, vol. 1, p. 1, col. 127 sq. Lamheo. Comment 2, 749; cE Pertz. 7, 484
not. 22. 23), colUgmdam est^ idque &Gtam esse a. 1079 ex ipsius eios
glossis pateL*** Et quaari debet, annon etiam ab codem sit ezaratus 'oodez
regula rum' Claustroneoburgensis, in quo carmen hibernicum servatom est, cum
tra dat Dempsterus, Marianom scripsisse 'regulam ad fratres lib. I et alia'
(cf.
QiUa-na-naomk , Yet Oillanandeb, quo
significatur tervu* eanetorum, s gilia, bib. hod. gwtta (servus, cambr. Gildus, p. 833?), nomen ut
Qiolla-Padraicc mc. CongJtail (G.-P., i.e. serrus Patricii, filius C),
Qiolla-Cr. ua Maollbeltaine (G.-Cr., i.e. sorvus Ghiisti, nepos M.) ap. CCon.
3, 754. 802 Hlre Tertuntur baec uomina 'Gildiis Patricius f. C, Gildas
Chriatianos O’N.' ap. O’Con. , cum sit significatio fere eadem, quae est
nominum compositorum cum nuiei-, ntaoi-, quae vox annon lectius iungatur cum
cambr. inat7 e magU (p. 101), quam cum adi. maol, quaevi debet. Colligendum
inde, Oilh nanieb (an -ndebe euag. fem., sanctae virginisf) faisM noman U>
bemicum Mariani abbatis, ut fuit Madbrigte Hariani inclusi, et Scotos loco
pecuHariam Baonun bibernicorum nominum sibi latlua vei biblica ascivisee in
terta continenti.
** Eodem saeculo institutum esse dicitor monasterium Scotorum Constantiae ab
episcopo Her manno (a. 1139 — 1166; cf. Uanlii Cbron. episcopat Coustant ap.
Pistor. rer genu. seript., Bftr tisb. 1736, t. 3, p. 744, et Herli, Chron.
des Bist. Costanz, Coet. 1637, p. 161), iamque praeterispao' anno 1036
Erfordiae (Boll. Febr. 2, 361). Sed nec certius quidquam cognitnm de his nec
memo ratu dignum.
*** In 10* legitur: tatham casc imiocht (sabbatum paschatis hac nocte)/. U.
april. anno do »u'ni M.LIXVIIII. Mariani miteri domne miterere. In 17*:
AMceneio domM hodit F/. n. mon. aiitto domini M.LXXVIIII. Mariani miieri
domine miaerere. 'Ad codicis cslcem', at utar Denisii verbis, 'charactere, ut
in omnibus seu titulis seu subscriptionibus, miniato legitor : In honore in
diuidue trinitati* Marianue eeottut tcriptit hanc iibrtm tuit fratribu»
peregrini». Amma tiuis re quietcat in pace, propter deum deuote dicite.
amett. XVI. 1:1. iunti hodie feria VI. anno domini M.LXXVIIII, Haec vivum
Harianum futuris peregrinis gentis suae dicere iam Lambecins pu thvit;
Itenter saltem, nec Lamberius nec Denisius. ultimam glossam a diversa mamu
additam esie ttserit Aventinus (p. b&Z) loquitur de psalterio cum
commeDtario e sanctis patribus oolleeto a Mariano, quod vidisse videtur, et
praefationem ex eo afTcrt, qiuie tettatur, quod Harianus a. 1074 'septimo
peregrinationis suae aimo scripserit id opus, quod ut in line adicitur
Oeorgii feriiii coepit, Hathaei et Hemenuni flnivii
|
|
|
|
|
(delwedd F8630) (tudalen a19)
|
PRAEPATIO ADOTOEIB. {XXT. XX.VD XIX
p. 954 hmns operis et Bol). Febr. 2, 363), et ATantmus, qui fbit Batiabonae
mte deBtractionein monasterii et Tiderit eocbces Mariaui, eum dicat poStam et
theologum insignem (ed. Ingolst. p. 553). Num quid et in aliis monaBteriia
regiouum Danaviftnarum latent codicen continenteB cantuua hibernica? De
indostria Maiiani in aevibendia libris auctor ^^itae eina, Ilibernus «tium,
mo Dachus Ratisbonensls, qui plnra narrii, ut ipse dicit, prouc mihi pater
Isaac, qui eentom et viginti Runis ▼ixerat, oins contemporaneus, et qui sub suai di rectione et ebedientia d^bat, saepe referebat , haec dicit (BolL
Febr. 2, 367): 'TautBon scribendi gratiam B. Mariano dirina proridentia
ooatuUt, quod multa ac proliza Toluroina Veloci cslamo persoripsait.. Nam, ut
veraoiter dicam sioe omoi faoo ▼erbomra,
inter omnia gesta, quae dtrinA misoricordia per eiwdeia Timm operari dignata est, magis Isude et admiratione dignnia iodico
et admi rans admiror, quod idem homo sanetus vetus et njovum testamentnm, cnm
com mentariis expositoriis oodicibus eorandem librorum, non semel nec bis aed
•aepenumero aetema pro mercede iu tonui habitTi et sobtili rictu cum propriis
firatribns sais, qui porgamen» parabant, adiutns, propria manu perscripsit. Eo dem quoque tempore multos libellos multaque manualia
psalteria vidais iudi gentibns ac clerids panperibus eiusdem ciritatis pro
remedio animae suae sine nlla 8pe terreni qoaestue scriptitaTerat. Praetorea
multae ooogregationes &onastici ordinis, quae Ede et caritate ao
imitatione B. Mariani derivatae de finibus Hiberniae Bavariam et Fraaconiam
peiegrinando ia habitant, ex ramori parte soriptis B. Mariaoi faloiaAtur.'
Gum non solum die sed etiam nocta hbros auoe soribere solitam fnisse, tam
glossae mar ginides hibernicae codicis Vindobonensis indicant, qusm auctor
Yitae de hac re mintcolam lucentium digitorum narrans diserte aBimiAt
Sociorum eius unus, Ciemens, 'leroBolymam perrexit ibidemque ritam in pace
iinirit', alter lohan ne» B. Marianum carosque propinquos aetemae vitae
desiderio desereos Cot tovicom (hod. Gfittveich) intravit in Austria, et
artioris disoiplinae viam in grediens se includi* ibidem fecit' De Lagenia
patria et episcopatu Glenda loohensi (eE BolL Febr. 2, 884. lua. 1, 310;
DnnGalidoniensem monaohum antea Ikcit eum Dav. Camerai-ius, Boll. Febr. 2y
364) tacet idem moaaohas Ratisbo Bensis Hibernas , et Marianum ex
aquilonaribus partibua fiiberniae oriundum dicit, oriondosque ex isdem
regionibus sex anecessores, septimum demum
De ordine mehuomm pia tormenta
&tdoniin Hupersote momuwatum vetustum mMaoratu •t leettt etrte dignum
offert Raderu8 in BaTHTia sancta H, 116. Addenda aunt bia, quae vetiutua
•cr^tor de Findano Scoto, qui dicitur 'reclusob. in artisaimo loco inclutus
apud monasteriuu Rinangienae elrca a. 800 et de austero eius Tivendi modo
nanrat ((Mdaat. Script. cer. alam. I, M6). Per 30
aanos 'spontanee claumu' Eusebios Seotns in mcmte S. Victoris vixit codem sae
enlo «xeunte (Perts. 3, 78). Praecenit MariaBam. abfaatem.etiam Scotus
Batisbonae iu guperieri ittODasteito rectusw' Mnreheratiis vel
Muricherodaehua (Boll febr. i, 364. 368; hibern. Mwirdt*r taeli), FnMae
Marianam chnmographum Scotns inolnaui Animcadtu (iiibeni. Mmchath), et Pk
deil ro i m at Meni Marianns postea item inclnaus Tisitavit lepnlienun Scoti
Patemi iucluai, qui amUeua martiriuiB, in sua clausoia Yfto» couauiiu m
passuii eiit (cf. Mariani ipaius obronicou ap. PHrtL 7, 667. 56»J.
|
|
|
|
|
(delwedd F8631) (tudalen a20)
|
XX (XXYL XX.YID rBAsrATio ▲uoroios.
Domnniii 'a parte anstralis Sibeniiae* ortum, post quem octaTos Christiaaas
ad patriam aggresms et inde regreMHS iteramque remeans in Hibernia mor taos
est
Wirzibargrom ab hoc abbate Batisbonensi Ghriitia&o in monaateriom Sco
torum ab episcopo E^brichone e primis fnndamentia erectam a. 1134, ut in
digenae referant reLuiones (Gropp. Script rer. Wircebarg. I, 520), missos est
piimos abbas 'com aliquot fratribus' Macarius, qui aootori Yitae Mariani di
dtar 'in lege divina doctissimus atque dintinis liberalium artiom studiis per
totam Hiberniam celebenimas'. Post eam tertius abbas Sootorum Wirzi ba^ensiam
Carus, Gonradi regis capeUanus, fandati Korimbergae Scotorum monasterii (quod
hodie est gymnasium Aegidianom, a. 1526 a Melanchthone inaugoratam) primus
&ctas abbus, ibi Oedanum, Conradi et Friderioi Barba rOBsae capellanom,
haboit saccessorem, qui ecdesiam S. Aegidii 'quadris et natoraliter
rubricatis lapidibus constnuut', teste Hiberno monacho. Gregorio Christiaai saccessore
monasterium Ratisbonense regente Vindobonam etiam in monasteriam Scotorum a
dace Heinrico institatom 'viginti quataor fratres sab abbate Sanctino
descendemnt, aliique Scoti tam Eichstadiam primam ve nemnt (fiolL Febr. 2,
371. 872; of. Perta. 11, 617). Hibernoa hos onmes tam nomina quam narratio
ipsa demonstrant; recendoris demnm aetatis abbates et fratres, a yetasta
abstinentia et dootrina degenerantes , contraria sectantes et boua
monasteriorum, adeo libros, distrahentes, innioribus e patria non sabse
quendbus, colonius suas in Germania conUnaare non potaerunt et Germanos
soccessores haboerant, primum Vindobonae et Norimbergae annis 1413 et 1418,
deinde Wirzibargi a. 1497 (Boll. Febr. 2, 362. Oefelii Script. 1, 342. 344.
850). Ratisbonesse monasterium primitiTum, Mariani sedes, a. 1552 beUo
destractam interiit (Rader. Bay. sancta 2, 222).
Distingaendus est ab abbate Rallsboneuai Mariano Scoto aetate aequalls alter
Marianua Scotua, monachua primum Coloniae, deinceps inclnsos Foldae et
Magontiae apud monasterium S. Martini, obi circa a. 1083 obiit (Perts. 7,
484), perfeeto opere chronologico et historico, caius codex aaqualls ex parte
fortaase ab ipso soriptos, primum bibliothecae eiusdem monaaterii, deinde Pa
latinae, nunc Vaticanae, yetastum po&natium de Benedictione Hiberniae ser
yat (p. 961) atque looi hymni hibernici in S. Patrioiom mentionem tnoit.*
Foit
Sad i«m iD«lk intellectione imaaitatae
formae (Pertc. 7, 6S9): Svcat nomm fVMrww «i b«^ titmatt. Cothraex diambcc
icfognam docithar treb. (C. cnm fdit Mnriene quattaor ticit) e diit. 3 hymni:
taAn* ile eotlvaige (p. 960, not ***), acei fiiisset Cathraige propriom nomen
Pstrieii serrL Hunc codieem, qui dnudiTenu manns oetendit (Pertx. 7, 481.
44S), ex parte a Scoto, qui ez Albania (hodierua Scotia) adTenerat Kagontiam
in monasteriom S. Mwrtini, aoriptom eiM, doeent dnie adnotationes einsdem,
quibnB Karianum certis diebns in indosionis anstorltate ezhilaraTit Uua in
33*: JSiim dvn indiv a malbrigte eHeencir m meyatitia m^ dardden riafU petair
iii eet' blia. dendegdid .i. tW blia. irromarbat diarmait ri lagen. 7 i$i
lide cetnabUa. tataeea aa&am («t laeta nobis baec dies, o Maelbrlgte
inciuse, Itagontiae; est baeo dies levia ante fcstum Petii, est hic pTimoa
annua poet, i.e. est hio annus quo oceisus est Diarmitina rex Lageniomm, et
est hic idem primua onnns postquani Tcni ez Albania; pergit latine:} m
peregrimiate mea. eteeripti
|
|
|
|
|
(delwedd F8632) (tudalen a21)
|
PBAKFATIO ADCJTORIS. (XXVIII. XXIX) XXI
hie Hibernas certe etiam 'Wirzibargi, quamTis breve tempus, et sacerdos ibi
consecratos est, at in chronico suo ad a. 1059 ipse testator (Pertz. 7, 558).
Fait porro et diutius Wirsiborgi, et ante institutionem monasterii Scoto rom,
Tir doctus Hibernus Davides, de rebus scholasticis meritus, historiae ez
peditionis Romanae ab Henrico Y factae annis 1111 et 1112 scriptor. Periit
quidem eins liber, sed excerptas est tam a Willelmo Mabnesburiensi quam ab
Eckehardo, qui aequalis et ipse historicas insignis hoc de eo testimonium red
dit (Pertz. 8, 24.3): 'Providerat rex se non solum armatis sed etiam
litteratis viris necessario muniri. Inter quos cloruit quidam Scotigeua
nomine David, quem dudum scolas Wirciburc regentem pro morum probitate
omnique liberalium artium peritia rex sibi capellanum assumpsit. Hic itaque
iussus a rege totam huius expeditionis seriem rerumque in illa gestarum stilo
facili tri bos libris digessit.* Eam postea monacham Eactum esse snb Macario,
Trithe mios tradit (Pertz. 8, 11, not. 15).
Horum nnos doctorum Hibernorum codicem Paalinum ex Hibernia attule rii. Addo
tamen his omnibus, quod in indice saeculi noni vetustiore librorum monasterii
S. Galli inter libros scottice scriptos occurrunt 'Epistolae Panli in ToL I.'
(GE Weidmanni Hist biblioth. S. Galli p. 364, et Eelleri Comment. de-eodd.
hibernicis in HelTetia asservatis, in ephemeride inscripta: 'Mitthei famgen
der antiquarischen gesellsoh. in Zurich* , 1851 , in tom. YII. &sc. IH.
in exordio).
Codex saeculi noni vel decimi dicitur codex Paulinos Wirziburgensis Eck harto
in loco supra allato, saeculi noni, saeouli fere decimi, et bibliothecae ec
desiae cathedralis in aliis (1, 272. 847). Sed tam lingna quam scriptura est
eadem, quae obtinet in codice Mediolanensi, cum Prisciani Sangallensis codex
congmens in summa peculiaria quaedam offerat; e societate horum codicum, quus
viri docU quidam saeculo octavo attrihuerunt, abstrahi omnino non debet*
3. Codex Mediolanensis bibliothecae Ambrosianae (distinctas nota C. 301, a me
litteris Ml.), glossaram molem continens non minorem ea quam continet codicum
ante dictorum quisque. Eum in bibliothecam Ambrosianam e moua sterio Bobiensi
translotam esse, tradit notitia in front^ codicis haecce: 'Huno codieem
commentariorom S. Hieronymi in psalmos, longobardis characteribns conscriptam
ac notis Tiri docti adspersum, scito ex bibliotheca Bobii a S. Colambano instituta
prodiisse ac Rmo. Cardinali Federico Borromaeo, dum Ambrosianam bibliothecam
Mediolani instrueret, libros manuscriptos undique conquireret, a
religiosissimis S. Benedicti patribus munere Ticissim ab ipso hunc Ubrvm pro
caritate tibi et tcoti» ommbtu id est hiberneitiibu» gui mm ipse hilernetuis,
Hors regis Diarmitii in chronico Mariani ad a. 1072 iiidicatur. Altera
notatio in 67': ISobem dhti mdh imilbrigte clvseruUr dimnairt .11. kl. avg.
ManidenUai» seoloca maaestrech mavriti» brc^lacc d a ma forlebemUb intige
coitceua (est laetum nobis hodie, o Ifaelbrigte inclnse, die Hartis II Cal.
Ang. Nisi focerent servi monaaterii Hauritiani colaphttffl(?) milii in
circuitu tecti communis; pei^t item latine:) ut cecidi cvm tabtdis m fundo
stereori». sed gratias ago nec mertus sum ii, ttercore francmrum. sed tamen
oro discentes vt detU tnaledictionem ilii». Videas imitationem scrip turae
ap. Poiz.' 7, in tabula addita ad p. 481.
b
|
|
|
|
|
(delwedd F8633) (tudalen a22)
|
XXTT (XXIX— XZXD PRABFATTO AC0T«»I8.
RzQO. donato, perbammoiter
oblatam faisse anno 1606 Antonio Olgiato, qui pri mua eam bibliotliecam
tractayit, praefecto.'
InTentariam librorom monasterii Bobiensis confectam
a. 1461 et editam ab A. Peyron in PraeE ad Cicer. Oratt firagm. inedita,
Statg. 1824, haec de co dice refert, quae conTeniant cam adnotatione antiqua
in codice ipso (Peyr. pp. 26. 188): 'In hoc volomine continetur Hieronymi
presbyteri expoaitio super pealteriom non tamen a primo psalmo prius
incipiens, sed qoosdam alios in directe prius disserens. deinde ad psalmorum
ordinem id est a primo incipiens et demum subsequenter iu expositione
prooedens asque ad finem paalterii. in littera langobarda satis legibili.
satia magni volom.' Hanc tamMi commMita riam Hieronymo non posse tribai, tam
Moratorios oensait, qui primus quaedara epecimina eius edidit (Antiq. Ital.
UI, p. 859 sq.), quam Yallarsius operam S. Hieronymi editor, qui plura etiam
de eo codice disserait (in PraeE ad Appen dicem tomi YU, pp. XX. XXI) et
Columbano commentariam adseribendam credidit Atque assentit in hae re A.
Peyron (L c. p. 189), stilum commentarii consonantem cum stilo operom O.
Colambani dicens. Haeo Tirorum
doctorum arbitria recta apparebunt, si conferuotar quae de Columbano adhuc
iuTene sub magistro Silene diligenter in studiis naTante narrat auctor Vitae
eius lonas Bobiensis fere aequalis (Mabill. Acta Bened., saec 2, 6): 'Tantam
Colambani in peotore diTinarum thesanri scriptararum conditi tenebantar, at
intra adole scentiae aetatem detentus psalmorum librum elimato sermone ezpo
neret; multaque alia, quae vel ad cantum digna vel ad docendnm utilia, con
didit dicta*. Horom unum de commentario in psalmos, altenun de mono atichis
eios adbuc extantibus (pp. 945. 946) carminibosque dictom esse satit patet.
Ab Hieronymo scripta quaedam in primis codicis paginis praemissa, glossis
item hibernicis instracta, causa fuerint etiam commentarii, qui incipit a
folio 14, ei adscribendi.
Eius commentarii enarratio primi psalmi cnm glossis
suis hiberni6is sequitur in appendice. In reddendo textu latino, quem nonnisi
in glossatis locis exscripse rum, nec Muratorii specimine neo Yallarsii (qui
multa pessime legit) textum oodi cis satis accurate exprimente, illudMaratorii
multo purius plurimam secutas sum.
Codicem 'Tetustissimum, antiquissimum' dicit Muratorius (pp. 859. 871), quem
describit A. Peyron ita (p. 188): 'Membranaceus saec VIH; character
longobardus, seu, uti reor, saxonicus ad romanum iam indinuis; foHo.' Est
character hibernicus, ut sunt hibernicae glossae, quae tamen calamo minns
puro vel acuto in initio operis ezaratae sunt, ita ut interdnm aegre legi pos
sijit, pnriore vero deinceps. Omncs has gloBsas assequi nec Tolui (quaedam
scilicet minoris Tidebantor momenti) nec potui, quamTis adfui bis Mediolani,
ut potirer glossarum copia etiam huius codicis. Adfui enim infausto astro tam
prima Tice, cum ob congressum doctorum Italiae virorum bibliotheca non pa
teret laborantibus sed Tisitantibus,* quam altera Tice mense Angnsto a. 1846,
* Quantum tam licmt uti codice carmen primae paj^nae descripsi et quasdam per
totum codicem, ut obveaemut fortuito, collei^ glosiius, quae in faoc opere
nudo Bigno ML sif(iuficata« aunt, nm notatis paginis codieis.
|
|
|
|
|
(delwedd F8634) (tudalen a23)
|
FBAXFATIO ADOTOBI8. CXIXI-IXXni) XXIII
<nm morbtis typhos iiiTasisset ciTitatem, coius ipse prima indicia
sentieiu Al piom saoiorem afira petere coactns snm. Quamvis ergo non ut erat
in Totis consecntus mm omnem rem, non satia possnm laudibus efferre
humanitatem et benevolentiam in me tam praefectorum bibliothecae, quam oomi^s
Castilionaei, Tirorum praeatantiasimorum et doctiMimorum. Huic libro ai fortasBe contigeiit secnnda editio, spero
non defutura nec haec Mediolanensia, nec quae servan tur Augnstae Taorinorum,
collecta ab A. Peyron, Tiro Qlarissimo (cE. Cic. fragm. ined. pp. 191. 192),
qoam ciTitstem re, ob qqum adierum, omnino infectareli quL
4. Codez bibliothecae Carlisruhensls (n.
83, Cr. in hoc opere), liber quon dam monasterii Augiae mmoria in lacu
Bodamico (germ. Reichenan),
inscrip tos: 'Computos de signis XII et intervallomm. Bedade ratione
temporum.' Mnho minorem iam materiam praestat quam codices ante dicd, mmorem
tamen quam mox infra sequentes. Glossae hiberpicae interpretantor textum
Bedae de remm natura et de tempomm ratione. Incipientes a p. 18 glossae in
librum priorem procedont usque ad 20\ Post locos quosdam libeUorum Bedae de
lo qoela digitorum (ed. Basil. 1, 165) et de ratione unciarum (ed. BasiL 1,
182) obiter tactos in 24' et 25*, sequitur glossatio in codice continoata a
col 3P nsqoe ad 45* in librum de temporum ratione, et lucolentior quidem inde
a cap. XY (ed. Basil. 2, 95), sed deficiens
deinceps in posterioribus capitibus. In fo liis primis codids rarae sunt
adnotationes hibernicae, in 4* in margine snpe riore: f oenffuuo f (gen. nom.
pr. oengna, num sigDum Oengnsi scriptoris, an raortis indicatio?), et alia
eiusmodi in ool. 17*: Augutt. i^ . . . b db u bd» muir ekatho m. maileduin
hicluain m. eunoia dimdachiarttin .tr. anno. Chronologica •mplior de dictione
'salTa ratione «altus' obria in 3' sequitur infra in ap pendice.
Esse bunc codicem saeculo ootaTO finiente vel nono incipiente ab Uiberno in
Germania scriptnm, patet e notationibus his ohronologicis in p. 15*:
DCCLXVII karolua 7 karolomannua eliffuniur in regnum
DCCLXVIIU karolomannue moritur
DCCLXXI karolua in itallam perreait Additur in margine inferiore:
DCCCXIin .i. karolua imp. obOt In margine superiore notatio recentissima:
DCCCXVII .«. aed rex kibernMB moritur.
5. Codex Prisciani bibliothecae Carlisrahensis (n. 223, mihi Pr. Cr.), liber
rtiam quondam Augiae mmoris (ut in prima pagina utrinsque codicis asserit vetusta
manus), multo pardores exhibet glossas ad textum grammatici et in parte
tantum codicis ab initio usque ad64*; a (>4'' usque ad 103 nnlla amplius
obTia est. In parte nua glossarum congmit cum Prisdano Sancti Galli, ut
posrit Tideri orinndns ab eo et esse recentioris aetatis, in altera tamen
parte est sai ipsius arbitrii et offert adnotationes, quas nescit codex
Sancti Galli.
6. Codex Sancti Galli n. 1395,
continens fragmentorum e codicibus TOtustis
|
|
|
|
|
(delwedd F8635) (tudalen a24)
|
XXIV (XXXin. XXXIV) PRABFATIO
AUCTORIS.
collectionem factam ab Ddefonso ab Arx bibliotbecae
praefecto, in tomi II folio 419 offert incantatiooam formulas hibernicus,
qoae in capite de constmctione poStica typis cxpressae stint (p. 949),
significatae in hoc opere Ino. Sg.
7. Codex civitatis Camaracensis
distinctas n. 619 (Cam.), coi insunt Ca nones hibernici concilii a. 684, in
uno solo loco in medio libro sem^ sermonis hibernici de abnegatione fragmentum
intermixtam sententiis latinig. Constat de
aetate codicis; iinit enim his verbis: 'qui dicnnt mihi euge euge. Expl.
liber canonum quem domnus Albericus episcopus nrbis Camaracinsium et Adra
batinsium fieri rogavit Deo gratius Amen.' Praefuit episcopus Albericus ab a.
.763 nsque ad a. 790 circiter. Locus iam typis impressus est apnd Pertzium,
in operis inscripti 'Archiv d. Geselisch. fOr ^ltere deutsche
Geschichtskonde' t 8, pp. 432. 433, ubi tamen BethmauQus, qui codices
Camaracenses a. 1841 lustraTit, scripturam eius codicis malit putare esse
saeculi noni. Post eum O’Donovana8 (Gramm. hib. Introd. LIU) secundum
imitationem publicatam a C. P. Cooper, secretario societatis edendis anglicae
historiae monumentis, quam cgo non vidi, codicem item saeculo ootavo
vindicat. In manibns meis est imi> tatio in cbarta peliucida, quam debeo
Monio, Y. Cl., cui eandem obtalit Wam k5nig, Lovonii quondam iuris professor,
vir de studiis historiae belgicae op time meritns. Ex ea imitatione
sermunculus typis impressus sequitur infra in appendice.
Belgicas regiones et vicinas galiicas mnltum frequentatas fiiisse ab Hiber
nis, iam nomina Fefrus vel Fiacrius, ChiUenus, Furseus, Ultanus, Foillanos,
ceiebrata Latiniaci prope Parisios, Meldis, Peronae, Fossis, Atrebatibus, con
firmant, sanctorum fijbemorum, qui ibidem in propaganda et stabilienda reli
gwne christiaua laborarunt inde a medio saeculi septimi (Mabill. Acta Bene
dict. saec. 2, 287. 573. 591), aliquot decenniis praeterlapsis postquam Colum
bauus et Gallus sociique Gallium, Helvetium, Italium peragrantes monasteria
Loxovium, Sancti Galli, Bobium institaerant, et paulo ante qoam Eilianus com
sociis Totmano et Colmano (hib. Totmdn a totim p. 268, Colmdn = Columbdn a
eolum p. 789, quae formae nominam; praeferendae sunt formis Totnanu» et Co
lonatu^; cf. Eckh. Fr. Or. 1, 274, Boll. Inl.2, 601) Wirziburgam ▼enerunt
Lingna honun codicum omnium tribaendomm aut saeculo octavo aut nono ineunti est
uua eademque, formis suis et regalis certis circumscripta, lingna hiber nica
vetusta. Satis certum ct perspicuum est, iam pridem, cum quattuor dialecti
quattuor populorum principalium Hiberniae differre et distingui coepernnt tam
a se quam a formatione lingnae comnmnis prioris, hanc cognitam recentioribns
hominibus e libris vetustis, ut legibus aliisque, a nomine gentis vetustioris
tnm obsolescente significatam esse denominatione Beria Fene, lingnae Feniomm,
vel diolecti fenianae.* In orthographia tantum animadvertitar varietas aliqua
ve
Memoratut in Anual. IV. m&ipstr.
ad a. 985 ap. CCon. 3, 461: Fmnachta mc. (Jeatt. eomlmrbn Doire tsp. 7 »aui
berta Fene (Fionachtaus f. Cellachi vicarius Oerrenais episoopiu. et
itapieiis iii lingna Feuiorum), Hciiptor celeber cmto iu patria lingna. Alius
occun-it nomea
|
|
|
|
|
(delwedd F8636) (tudalen a25)
|
PRAEFATIO AUCTORIS. (XXXV. XXXVI) XXV
tastae lingaae, cam e. gr. in lifl. obtineat saepius e pro at vel t solita in
Wb. et oita e primitiva o, vel in Cr. et in Ml. ai interdum pro primitiTa t.
Fre quentius etiam at quam i scribitar in oodice Sg., qui ortbograpbiam alius
ostendit inagis excoltam quam ceteri, significans e. gr. statam infectom
litte nurum f et » signo delente et statum darom litteraram m, b, d, g
dnplicata scriptione mm, bb, dd, gg, quao insolita est ceteris, exhibentibus
aat singalas easdem aat tenues p (= bb), t (=» fW), e (= gg") contra
etymologiam. Usus poncti delentis grammaticalis in solo quidem codice Sg.
reperitor (et ne hic quidem, ubi ei secnndam regnlas locos esse debet, semper
positam inve nitur), vestigia tamen daplicatae mediae indurandae, qoamvis
rara, apparent etiam in aliis, e. gr. robbia (in aliis locis robia, ropia)
Wb. 13*, robbatar Pr. Or. 60^ (contra ropat Sg. 199*), Jrigargg inter voces
hibernicas pancas codicis Bemensis n. 363 scotici, qui adiudicator saecnio
VlU exeanti vel IX. ineunti in editione Horatii Orelliann mmore (Turici 1843,
praef. p. 1). Non igitar ex illa orthographia magis culta codicis Sg.
recentior aetas colligi debet, sed po tius in his differentiis statui
diversos scriptionis usas diTersarum scholarum vei monasteriorum. Et si quis
velit etiam aEBrmare, ad sapra dictum tempus pertinere quid^em textum codicis
et glossas marginales eas qoas cnm codice ipso ortas esse dubitari non
potest, glossarum autem molem adiectam esse a glossatoribus recentiore
tempore, equidem nullo modo conoedam, lingnam eam codicis Sg. seriorem esse
decimo saeculo. Inde enim a saeculo undecimo in cipit lingnae recentior
formatio, cuius nallnm vestigium invenitur in Sg., et quae cognoscitur
praesertim in tenuium destitutione, in vocalium quarundam praesertim
diphthongorum mutatione, iamque flexionum vel termi^ationam de structione; a
qua formatione incipit media aetas lingnae hibernicae nsque ad oonstitntionem
hodiemae lingnae. Hains aetatis sunt plares codices asservati in Hibernia vel
etaam in Britannia aut ad idem ipsnm tempus pertinentes et eiosdem res et
relationes continenteB aut etiam e vetustioribus transcripti. Sed nondum typis
impressa sont etiam plnris habenda, e. gr. ne Cormaci qui dem glossariom
vetustioris origtois, exceptis iis particulis, quae apud O’ReiI liom et
O’Donovanum leguntur. Sunt eiusdem formationis etiam obvia apud O’Donovanum
excerpta e codice dicto 'Leabhar Breae, ut illa vetustatem ad «pod
compoiitores ijtbalamm bibernicos, <pd hibermeae gentiii et lingnae nomina
et proprietates (00 modo, hbahB eomponendia, sibi esplicanmt Nanratar apud
bos (cf, O’Donev. Introd. p. XXIX et O’Con. 1, Proleg. II, p. LXXXVm sq.),
legam F«nm» (ecribitar Phatniu» apud Oiraldum Cambr. aliis Ftmabu et cnm
Phoenicnm nomine eonlnngitur), roae lingnae et aliaram peritissimum , cni
ftMiint •odi aeque periti Oaedal et lar (f. e. occidens), inaaiBse Oaedalum
lingnam patriam di gerare in quinque dialectos, quarum maxime culta et
perfecta nominari deberet ab ipso Btrta Feine, ceterae autem dialecti vel
omnis lingoa vnlgaris a Oaedalo dicenda esset Qaidhdg (Oaidelaeh ap. Oirald.;
gael. OaeUg). Leges vetnstae hibernicae diserte dialecto feniaua scriptae
dicnntar. Post haae nominiuitar, recentiore fortasse distinctione, poetica,
dialectica, phy siealia vel mediciaa, et solita dialeotns (B. filed,
etarteartha, teibide, gndthberla). Differentiae dialectonun quattnor popnlomm
prinoipalium ab Hibernis ipeis qusttuor versibns indicantur (O’Do BOT.
Introd. LXXQ sq.).
|
|
|
|
|
(delwedd F8637) (tudalen a26)
|
XXVI (XXXVl-XXIVni) PRABFATIO
AUCTOIU8.
hoc redolentia, sed corraptionem pristinae ingenuitatis iamiam eti|un
prodentia. Vetuatioris aetatis lingnae vicina est etiam lingna narrationis
hibernicae editae sub titulo Deirdi-i &b OTlanagano (p. 956, not *).
Vestigia prima huios re centiorls aetatis offenint codices saeculi ondecimi
exeuntis^ e. gr. codex Ma riani Scoti chronographi , qui pro vetnitiore een
ehretim iam scriptionem gen chredem ostendit, quae hodie est gan chreideaAi,
frecte aatem in nominatiTO ri^ ri, nondum riff, ut ri lagen (rex Lageniorom),
ri ulad (rex Ultoniorum), ri arad (rex Dalaradiae) Pertz. 7, 481. 559] et sine e finali <;/atM«/tatr, eiitenair (cf. no
tire, echaire p. 780), et codex Claastroneoburgengis conaentiens scriptione
vocnm rallg, gombond, Idin alianunque (cf. pp. 954. 961, not.). CODICES
BRITANNICI.
Extant cambrici quidam aequaleB hibernicis codioibua enumeratis tan aetate
quam contentia, glossis scilicet additis ad textus vetastiores, senrati
Oxoniae, ob quos praecipae etiam Britanniam adire necessariam doxi Acoe dant
his alia monumenta revastae lingnae cambricae inventa, at in codice
Lichfeldensi et Luxemburgensi , et iam typis impressa. Omnia tamen haec
maltum hibwnicis saperantar, sive habetur copiae ratio sive dootrinae et
scrip turae, qoae in quibusdam est impura, barbara, quamvis lingaae cambricae
ipsius animadvertitar vetustior paritas et gravitas. PoSmatum, chartaram con
tinentiam agrorum vel finiam descriptiones atque legam cambricamm qoae sant
eiusdem aetatis vel vetastioris vel etiam paalo recentioris, uon in oodicibiw
aequalibus scriptis eo tempore, quo orta sant ipsa monamenta (quos solos co
dices quaevit lingnae vetustae indagator), servata sunt, sed in recentioribus
transcripta et transformata inveniantar. Aremoricae vetastae glossae rel re
lationes omnino desant (excepta aua agri descriptione brevi in cbarta a. 821
; cf. p. 663), sed extant chartularia monasteriorum magnam nominam proprio
ram praesertim virorum copiam continentia in chartis datis inde a saeculo
nono, ex parte tantnm typis impressa. Qaae at plene et incorrapte pablioi ioris
fiant, est magnopere optandnm. Comicum vetastissimum monumentam est Vocabu
lariom saeculi circiter tertii decimi» Londinii asservatum. In his ergo mmor
etiam animadvertitur penaria.
Triam dialectonun ampliora monumenta demnm ex ono codemque tempore circiter
extant, saeculo quarto decimo, typis impressa iam omnia, narrationes codicis
rubri cambricae, passio Christi cornica et vita S. Nonitae aremoiioa, er.
quibns quae defecerant.monumentorum vetastioris aetatis pennria, sopplenda
erant in hoc opere. Hos codices vel
eorum editiones enamerabo secundam dialectos ipsAs.
Codices oambrici. 1. Oxoniensis prior: codex Oxoniensis bibliothecae
Bodleianae distinctus quondam nota NE. D. 2. 19, nunc AuctF. 4 — 82, mem
branaceus formae minoris, e ploribus oodicillis compactus, descriptos iam a
|
|
|
|
|
(delwedd F8638) (tudalen a27)
|
PRABFATIO ADCT08I8. (XXXTra--XL) XXVII
Wanleio in C«tal. ms. aag^osax. 2, 63. Partes eiiu nobis materiam sappeditan
tea Bont haa:
•. Eutyohii grammatici para cum gloasis cambricis interllnearibns a pag. 2^
osque ad 9* in libri primi segmenta I. IL III (ed. Liademanni pp. 154—166).
b. Ovidii artis amatoriae exordium a pag. 37* asque ad 45^ item cambricas
glossua interlineares (in ▼ersos
31 — 370) continens.
Sunt praeclara haec et vetastissima, qoae non dabito quin sint eiasdem a^tis
oam ▼etnstissimis hibernicis, saecoli octavi
exeontis vel noni ineantis. Id dolendam, quod
non sant copiosiora.
0. AJi^abetHm Nemnivi in p. 20* figuras litterarom sistens eanindemque n(nuua
ounbrica. Figurae sunt similes figoris litterarum, quae diountar eoelbren y
beirdd (Ittterae bardicae) et impressae sunt typis (e. gr. apud Owenam vel in
ephemeride insoripta 'The Cambro-Briton 1,, p. 241), sed difPert eanun compo
aitio et significatio. Eas haudeatis accurate pridem publicdtas ease interepi
stolas Usseiii Armachani (quod opns mihi non est visam), dioit Wanldns.
d. De mensaris et ponderibus
qoaedam, cambrica intermixta latinis, in p. 22'. 23*.
Sont in hac ntraque parte pauoiora cambrica, in d. ob scripturam impli oitam
et minatam aegre legenda, sed a vetnstate «nte dictorum non degene» ntntia.
2. Oxoniensis posterior: oodex Bodleianus quondua «ignificatus NE. B. 5. 9,
nunc Ms. Bodl. 572, membranaceas formae minoris, res theologicas conti Beus,
in medio autem ap. 41' usque ad 47' pensa quaedam latina ad praeben dsm
pneris oopiam verborum (ut videtw) oum vodbua cambrids, quae scriptae •ont
aat supra vocabula latina aat post ea in linea pam signo .». glossatorum
•dito. In pag. 41* haec cambrica praecedente oonspioinntor tres lineae
littera roa ranioarum vel bardioarum mirae fonnae, differentium tam a ranis
Nem nivi quam a scandicis. Scriptorem Britonem sive Cambram ostendit in his
peasis obvia sententia: kumilibu» deua dat gratiam et uictoriam. dadea tnagna
faeta ett et de eaxombu» perctuei eunt mulii de britonibui autem vari.
Codex quamvis non attingat aetatem ante ^otorum, e vocabulorum tamen que
offert maxima parte lingnae cambrioae elacet fiormatio ea vetasta, quae ot
Ibrmatio hibernicae vetustae ignorat destitationem consonanun. Adest e. gr. adhnc statos piimitivas teouium et m in vodbus: eep
(fossarium), nciuid (acna), tarater (foratorinm), cemeeid (lapidaria), oeet
(raster), creman (baxus), guHWam (forc^s) etc. Adsunt tamen iam etiam initia
destitationis, e. gr. in modnped (pro motreped)y praesertim in compositis:
caegoord (= ca«-cord), hendat (•= ken te<), gu-bemtid (= guo-pennid).
3. Codsc ecdesiae Liohfeldensis (antea Landavensis), evangdia contmens, in
quo variis locis (e. gr. in 9*. 10*. 71*. 109') donationes ecdesiae
Landavensi fretac valde vetostae, non recentiores glossis oodids Oxoniensis
prioris, adno tatae aont latme, sed cum nominibus vd etiam sententiis
cambrids, quas iam piblicsTit Wanleins pp. 289. 290. De aetate unins hanun
adnotationum idam,
|
|
|
|
|
(delwedd F8639) (tudalen a28)
|
XXVIII (XL. XLI) PRAEFATIO
AUCTORIS.
postquam eas exposait, ita disserit: 'Hactenns de adnotatioiubus in hoc vene
raado ob yetustatem codice ab hominibus Cambro-Britannis exaratis, quamm
prima, ab Gelhio, qui illam Llandaveasi ecclesiae dederit, eadem fere mauu
scribitur, perinde ac codex Bodleianus NE. D. 2. 19, ideoque eam ineanti aae
culo nono adindicandam ceneeo.' Ex hoc oelebri codice Lichfeldensi septem
adnotationes iteram t^pis im^^essas offert Appendix editionis libri
Landavensis (p. 271), cui addita est insuper imitatio scripturae dnarum priorum
et dnarum pcstremarum adnotationum. Duae postremae rudem quandam vetustatem
prae se ferentes, agrorum fines describentes et paene mere cambricae,
secundum eam imitationem sub praep. di a me integrae expositae sont (p. 662).
4. Folium Luxemburgense. In bibliotheca civitatis
Lnxembnrgensis Mo nius in tegmine codicis alicuius iuTenit adglutinatam
folium saeculi noni cum glossis, quHS descripsit et publicaTit (in pp. 76. 77
libri sui inscripti: 'Die gallische Sprache. Karlsrube 1851'). Sunt hae glo^sae
nec belgicae nec alius originis (cambrica figura v pro u, quam Monius
postulat, si essent cambricae, est multo recentioris aotatis, p. 91), sed
britannicae et specialiter cambricae, ut non solum pleua cougruentia sonorum
et formarum in ipsis et in Oxoniensi bus, sed etiam propria soli dialecto
cambricae terminatio -etic participii prae teriti passivi (p. 532), obTia in
vocibns Aantertoetic, dodocetic huius folii, com probat.
Oxonienses glossas omnes nua cum his Luxemburgensibus cam commen tario iu
appendice huius operis subiunxi. Snnt enim haec monumenta vetusta genuina,
servata in codicibus aequalibus vetustiori aetati lingnae cambricae. Harum si
tanta copia extaret, quanta eztat hibernicaram gwssarum, facile fieri posset
veterum cai-minum cambricomm restitntio in primitiTam suam et genuinam
formam. Magnopere igitur optandum est, ut Tiri docti eiusmodi glossus, quae
in codicibus bibliothecarum terrae continentis vel insularum bri tannicarum
lateant incognitae, diligentius investigent et, si inTenerint, publicent.
Quae secuntur , partim quidem pertinent ad eandem aetatem, a recentiori bus
tamen scriptoribus mntuta et transcripta sont in formam lingnae saae aetatis.
Horum primo loco ponendos est
liber LandaTcusis, dein legum codex vetustior.
5. Liber LandaTenais. Multa vetusta servat intaota, cum in diie manus
renevans deprehendatur. Scriptor «nim, qui oomposoit libnun saecalo duo
decimo ineunte usque ad a. 1132, hausit e codice revustiore, atque ex codem
vel etiam e tabulario ecciesiae LandaTonsis plurimus finium descriptiones cam
brice scriptas itemque pririlegia episcopatus cambrice composita (ed. p. 113)
offert. Praeter haec ipsa lingnae monumenta liber scatet nominibus propriis
cambricis praesertim Tirorum et locorum, quae occurmnt in chartis collectis
in codice ft temporibus primorum ecclesiae episcoporum, Dnbricii, veliaTi,
Oudo cei, ab initio saeculi eexti usque ttd tempus quo scriptus est Editus
est hic liber cura societatis manuecriptonun cambricae, non e codioe saeculi
duodecimi ipso quidem, qui etannit recentiore aetate, sed ez «pographis
duobos, nno
|
|
|
|
|
(delwedd F8640) (tudalen a29)
|
PRAEFATIO ACCTORrs. (XLII. XUll) XXIX
pneseiiim, quod codicis ad litteras litterarumque formus esse imitationem
refcr tur (cf. praefationem editionis pp. XXVII.
XXXYII). lam antea quaedam pu bbcata eraot in Dugdalii Monastico anglicano
(Saroy 1673, tom. III. p. 188 8q.) e codice ipso, quae bene concordant ciun
faac ex apographo facta editione.
Inscripta eat editio: 'The Liber Landavensis,
LlyfrveilOy or the an cient register of the Oathedral church of Llandaff^
from MSS. in the libraries of Hengwrt and of Jeeus college, Oxford: with an
english translation and ex planatory notes, by the Rer. W. J. Rees. Published
for the Welsh MSS. codety. Llandevery 1840.'
6. Codex legum Yenedotianus, vetastior omnibus legnm codicibns qui ez stant.
Est collectionis Hengurtensis, notatas littei» A. ab editore Anear. Oweno, et
saeculo daodecimo ortos esse videtur (cf. praef. edit. p. X). Qaam vis maltam
iam a yetostiore lingaae formatione degenerans atque in recentiore adbuc
incertus in plurimis maltam flactaet et variet, minus acceptus ideo, si
adi>unt aliande meliora, ex eios parte priore praesertim tamen non pauca
(sab signo Leg.) hausta sunt in hoo opere.
Legam cambricarum, quarum prima
collQctio tribuitur regi Howelo Bono (cambr. Hywel
Dda, vet. Higvel in Chron. cambr. inserto praefationi editionis ad a. 950:
'Uigtuil rex Brittonum obiit'), recentior editio prodiit auctoritate
societatis pablicandis monamentis Angliae historicis dictae 'Record Commis
sion ita inscripta: Ancient Laws and Institutcs ofWales; comprising laws
snpposed to be enacted by Howel the Good, modified by subsequent re gnlations
onder the natiye priuces prior to the conquest by Edward the firsfr: and
unomalottS laws, consisting pcincipally of institutions which by the statute
of Raddlan were admitted to continue in force. With an english translation of
the welsh text. 1841'.
7. Codex ruber Hergestensis (^Llyfr coch o Hergeat), nuuc Oxoniae biblio thecae
collegii lesu, inter codices servantes lingnae formationem mediam inter
vetnstam et hodiemam facile princeps, caius certa regula in hoc opere plnri
mis ezemplis (sab nota Mab.) munita est. Codex saeculo quarto decimo ad
iadicatur • Tumero (Yindic. p. 25) et in editione ipsa (Prooem. p. XYH).
Praecipuas huius codicis dicti rabri narrationes de Arthuri eiosque satelli
tom (Arikur a'r ford gron, A. et ta°balae rotundae, Mab. 3, 322) rebns gestis
nec non alius quae 'in codem continentur Domina Gvett Cambra, femina doo
tissima et litteraram huius gentis et haius aetatis inprimis gnara, edidit in
tri bas tomis ita inscriptis: 'The Mabinogion from tbe Llyfr coch o Hergest,
and oiher ancient welsh manuscripts, with an english translation and notes.
Bj Lady Charlotte Gaest. London 1849.
Codices cornioi. 1. Cornicae dialecto adscribendam monamcntam ve tastius,
quod extat, est Vocabularium in codice membranaceo Londinii servato in Maseo
britannico bibliothecae Oottonianae, qui significatns est nota Yesp. A, 14.
Hoo vocabolarium ecse haastom e codice vetostidre, coius tamen formtis
|
|
|
|
|
(delwedd F8641) (tudalen a30)
|
XXX* (XLin— XLV) PRARFATIO
AOCTORI8.
scriptor recentior recentioribus pleniflique comniutaTerit, Jncile
crediderim, tam ob locos hic illic vacuos rclictos a transcribente, qui non
intellegeret vetasta, quam ob formus vocum quarundam vetastas non tactas. Sed
nec formanm grammaticiuram mmor pars nec codez ipse ultra saeculum duodecimam
remo veri potest. Est fortasse recentior codez, oum in eo sit sermo de
Normannis Anglia potitis his verbis in p. 17*: 'tres legitimi milites
normannigene dilBRr mati sont nimium insidius . fecisse Willelmo antiquo regi
anglie post uictoriam habitam in anglos in primo certamine.* lam Owenus (in
lex. ed. 1803 praef. p. YIII, ubi liber oondnens vocabularium dicitur liber
Landavensis, ut a Da> yi«s qui in lezico quasdam voces ex eo profert,
confusione credo) eam attri buit saeculo dnodecimo. Nesoio inde, quae ratio
sedazerit viros doctissimos Coarson et Villemarqu^, at affirmarent saepios in
operibns sois, eam prae se ferre unoam 882.
In fronte codicis legitur: 'Elenchns contentorum in
hoc codioe. 1. Ear lendariam. 2.
Vocabulariam Latino-Cambricum. 3. De sita Brecheniauc, abi quaedam veteris
historiae Gambricae. 4. Vitae Sanctorum Wallensiom.' Qoamvis hic dicitur
oambricam vocabolariam (ante eius initium in p. 7* codi cis recenttor manus
adscripsit: Vocabula britanmca), dabium esse non potest, quin sit vindicandum
comicae dialecto. Id optime iam' demonstravit
Llwydius in praefatione ad Archaeologiam coma-britannicam editam a Pryce
daobas his potissimam argumentis, primum quod continet plures voces proprius
ooraicae dialecto et incognitas Cambris, deinde quia insunt voces aliquot
anglicae tran sumptae, quarum transumptio fieri non potuit nisi in Anglia,
non alibi, at om nino non possit haberi aremorioam. Addi potest tertii
argumenti looo con graentia, saepius memorata et ezemplis demonetrata in hoc
opere, in orlho graphia, quae interdum tamen est propria, in sonis et formis
cnm monumento haud dubie cornico sequente, in quo item plura vocabula
anglica. transumpta legantor, quae Cambris omnino alieua manserunt
Vocabnlarium hoc, nusquam antehac
plene et recte ^is ezpressom (snnt omissa et corrupta multa apud Pryce et
Courson), ex codice ipso descripsi et ut tegitor in eo ad verbum in fine
hnius operis addidi.
2. Carmen de passione Christi cornicnm (Pass., P., a me 8igniE^ataffi), cuius
eztaat codices duo, unus Musei britannici, alter bibliothecae Bodleianae.
Translatum est in anglicum sermonem a. 1682 a viro Comubiae habit^re docto
loh. Eeigwin, qui fuit inter ultimos
viros perfecte gnaros lingoae itnm iam emorientis. Tam
comicus teztus quam versio anglica e duobus itemi co dicibus prodiit anno
1826 Londiniisub titulo: 'Mount Calvary, or the his of tfae passion, death,
and resutrection of onr Lord and Savionr Jesus Cl Written in Comish (as it
may be conjectured) some centuries past, interMreted in the english tongne in
the year 1682 by John Keigwin, Gent Edif Davies Gilbert'
Male certe se habet comicus textus huius editionis, tam male, |ut viz possit
credi, correctionem esse faotam in eo vel sphallaatum typothletarum.
|
|
|
|
|
(delwedd F8642) (tudalen a31)
|
PBAEPATIO AD0TORI8. (XLV— ILVID
XXXI
Molta ideo desnmpta ex eo pargari (neo monai, nisi vox nimiam faerat cor
rupta) neces&e fait. Dignam certe eat hoc poSma, quod poriorem et diligen
tiorem editionem nanoiacator. Lingnae formae cam adhno vetustiores repe
riantor, qoam sont saecali sexti decimi priore parte, in spedminibus dati.s
ab A. Borde* (obiit a. 1545), in quibus iam defecerunt pronomina suffixa et
prae positiones a pronominibus separatae sunt, ut de vi, de vy (mihi), de
uohy (yo bis), geua vahy (robiscam), cam in carmine communiter valeat
soffixio, ut igm, thjfm, theugh, gewmgh (p. 879 sq.), equidem non adverser,
si quis oentus Tol etiam dacentos annos ante id tempus, in saeoalam ergo
quartam decimam, carminis compositionem reponat. Ut
in Vocabalario item in hoc carmine le gantor anglica Tooabola transnmpta:
redye (legere, in Vocc redior, lector, aagL to rmd) fq., etreoye (altercari,
in Voc. etrifor, contentiosus, angl. to etrivey altercari) 73, 4, bocler»
(angl. bucklers) 74, 2, traytwr (angl. traitor) 98, 8, ./<u«, fag (angl.
face, focies) 95, 3. 196, 3, et in aliis locis mnlta alia, ut de eerye (to
desire), eontfortye (to comforte), receve (to reeeive), matmer (manner) etc.
Dignum est memorata, in magna parte libri vetnsti, qui aospiciis angUeae
societatis edendomm monamentorum prodiit 1838 snb titalo 'The Record of
Caemarvon , coios origo est saeouli quarti decimi, quamTis enameret regiones
et loca cambrica, ralere orthographiam eandem quae est in cannine comico,
comicam ergo a notario comico, ot Tidetur, adhibitam , e. gr. a p. 1 asque ad
p. 92, abi contra cambrica incipit, ut BUddyn pro Blethyn, eoch pro cogh, by
<Aan pro beghan, baghttn (cf. pp. 139. 151). Alteraat utraque etiam in
aliis con tentis in eadem editione, e. gr. cornica inde a p. 138, cambrica in
p. 257 in eharU Edaardi UI.
Codices aremorici. 1. Chartalaria monasteriorum vetustiorum sunt Bhedonense
vel rectius Rotonense (cfl p. 90), praestantius ceteris et magna nominom
propriorum oopia refertam, et Landetenecense. Illius compositionem e chartis
monasterii vetustis inceptam ineunte saeculo undecimo vel finiente deoimo et
finitam circa a. 1162 affirmat Courson in opere de populis britanni cis
uMcripto: 'Histoire des peaples Bretoua dans la Gaule et dans les tles
Inntanniquea, Paris 1846', in tomo 1, p. 393, not. 1, Landevenecense autem in
eonte = ecolo undecimo scriptam esse censet Dom Morice in opere inscripto:
'M^oires poar servir de preuTes k Thistoire eccUsiastique et ciTile de Bre
tagne. Par. 1742* in tom. I, c. 177 (cfl Cours. 1, p. 422, not 1). Ex iis
quae sont typis impressa, inTeniuntur in his ipsis libris, apud Courson
appendicibus eins operis tomi primi et secondi (mihi Uhed. 1 vel 2) et apud
Dom Morice ia actis britannicis , inter quae etiam alia aliunde hausta
recentiora, e. gr. in ehaiialario Kemperlegiensi, legnntar.
2. Vita S. Nonnae vel Nonitae , pofima dramaticum servatum imo codice
Ib libro inacripto 'Introduction to
knowledgo', o quo ea itenim tjpis impiosM iogo in U bdlo inaevipto: ^peeimens
of Comish provincial dialeet, colleeted and arranged by Uncle Jao Treenoodle,
with some introductor; remarks, and a gloaaary, by an antiquaiian ftiend,
alao s ■eketius d Mng8 and other piecee
eoanected witb CoramiU. London IS46', p. 84 ■<{.
|
|
|
|
|
(delwedd F8643) (tudalen a32)
|
XXXII (XLVir. XLvm) frabfatio
auctob».
chartaceo, qui iuvcntas est a Marzino notario episcopi Quimperensis in
itinere pastorali et donatos ab eo editori.
Editutn est faoc po€ma aub titalo: ' Buhez aantez Nonn^ ou Vie de sainte
Nonnc et de son fils saint Devy (Darid). Mystere compos^ en langue bre tonne
ant^riearement au 12. si^cle, publid d^apres un manascrit anique, aveo iine
introdaction par Tabbe Sionnet, et accompagn^ d'ane tradaction litte rale de
M. Legonidec et d'nn fac-simile da manascrit. Paria 1837*. Signi ficatur a me
haec editio litteris Buh.
Codicem editor scriptom serissime ineunte saeculo quinto deeimo (praef.
XXVIU), eique subesse compositionem molto vetustiorem, saeculum duodeci mam
saperantem, asserit. Equidem ob lingnam, quae habitum multo recentio rem prae
se fert,' huic non assentio, et malim assentire ei qui tam codioem quam
compositionem, ut nonc adest, esse saeculi quarti decimi afBrmet.
Haec de codicibus ipsis vel fontibus huius operis; in adhibendis vel red
dendis eis has potissimum regulas secntas snm. In afferendis vocibns et ex
emplis e codicibus non recessi ab eorum aactoritate, et reddidi, dcat inveni,
e. gr. accentam acatum significantem vocalem productam in codicibus hiberni
cis, articalum vel particulas iunctas aliis orationis partibus in codicibus
hiberui cis et cambricis. Auctoritatem codicnm etiam prae se ferunt voces vel
sen tentiae latinae, quibus praemisi signum gl., quod si deest, voz vel
sententia lunalis inclusa non in codice ipso oblata et-glossata est, sed mea
yersio.
Nev recessi facile a solito aliquo scriptionis codicam vel editionum more,
quamvis sit interdnm contra grammatices analogium, e. gr. separationis prono
minum infixorum cum particulis praecedentibus a verbis vel snbstantivis se
quentibus, quae solita est in cambricis Ubris. Quaedam tantum nimium lae
dentia purum grammaticeM usum sequi nolni, ut disiunctionem formaram prae
positionum cum pronominibns coalescentium vel verbalium formanun nnam vooem
constituentium, quae occurrit in editione carminis cornici de Passione e. gr.
in wur netho, y the, y tho, y these pro warnetJw, ythe, ytho, ythese. Qoae disiunctio mira etiam in cambricis editionibns interdum
legitar, ut in Mab. 1, 19. 249: hona/i, o honam, o iionat, et in libris
lingaad aremoricae hodiernae, ut war-n-oun, toar-n-ezhan, pro toamounf
warnezan, in formis anctis ohon, warn vel toamez praepositionum o, war ante
prounroina snffixa. Crrammatices est vel lexici, non scripturae usitatae.
haram formarum ortnm ostendere, ut alius res, e. gr. varietatem quantitatis
vel pronuntiationis vocaliom, quae conspiciun tiir in hodiemis libris
aremoricis oneratae variis accentibus, quos omisi con sulto, cum non adsint
in vetustioribnB. Cambrici libri etiam einsmodi accen tum recentiorem
offerunt, sed nnum circnmiflezam in vocalibns productiB, ut in gwin (vinum),
saepiusque in correptis primitns ct a recentiore lingna prodactis, e. gr. in
tdn (ignis), verbis in -du, hen (senex) etc., at si scribatar germanice wig,
gfbe, cum e producta hodie loco correptae primitivae e vel t in got. vigs,
giba, germ. vet uueg, gibu.
Quae apud MaroeQum Burdegalensem , Virgilium grammaticiim, in gloss»
|
|
|
|
|
(delwedd F8644) (tudalen a33)
|
PRAKFATIO AUCTOBI8. (XLVIII. XI.IX)
XXXIII
malberg^ca legontor peregrina, inaudita vel mcogmta, si quis quaesiverit in
hoc opere, non inTeniet; in his omnibus euim .equidem nec inveni vocera
celticam nec invenio.
Sed aotequam huius libri finem tacio, mihi grato animo commemoranda est ▼irorom doctorum et clarorum
benevolentis et humanitus, qui inceptom et la borem
hunc vario modo adinverunt, Hauptii, qui non solum poeticum mouu mentum
hibernicae Ungnae raventum benigne mihi obtulit, sed etiam toti operi typis
impiimendo mecum invigilavit, Monii, cui imitationem sermonis liiber nici
codicis CamaracenBis debeo, Bucherti, amici inde ab annis iuvenilibus, qui
plora bene me monuit, eorumque omninm, qui aut libros scriptos aut typis
impressos variores vel pretiosiores offerentes succurrerunt.
Bambergae 7. Augusti 1853. !• C. Zeuss.
|
|
|
|
|
(delwedd F8645) (tudalen a34)
|
PROOEMIUM EDirORIS. Qaod miillas saepe
accidit, ut quod capivissent antea atque optassent, id ipsum si quando
eveniebat, a8peraai*entur potios aut reformidarent, idem fere ipsi nobis
accidisse sensimus, com primo vere anni 1866 a nobis petivit red emptor
honestissimus, at quo munere in curanda altfera editione huius libri aactor
ipse fungi voluerat Christianum Guilelmum 61ue;ck, virum unice sibi
conianctum et pietate discipuli et familiaritatis usu, id miinus com
valetadinis excusatione usus detrectasset ille, nos uobis iniungi patereniur.
Etenim cum in Grammatica Celtica, qua adiuti primom nos imbueramus liXS
stadiis, post quam ad veri indagationem ipsi piogressi in verba magistri
i^rare desiimus, «liquot errores varii generis deprehendissemns, ita tamen,
ut qu^ plura minus recte tradita reperiebamus, eo magis admirari disceremus
8agac»atem viri ac sollertium, interdnm facere non potuimus, quin
desideraremus^ occasionem detergendarum levium illarum macularom, quibus
inquinatum viddbamus nito rem operis inunortalis. Interea decem fere annorum
experientia «docti satis intellexeramus , quicunque alteris coris illnd
revractare conaretur, ei^> etiamsi uon laboraret,. ut laboramus nos, tam
otii angustiis quam penuria librpnu], r^m tamen aggressurum difBcillimam, in
qua ut posset quidquid vellet, at Tiz lice rev velle quidquid posset. Quare
ingratum. sane negotium (in quo tiubeando anceps erat periculum, ne aut
obstaremus ei quod voluit aactor, aat eikUditioni ac doctrinae ipsi deessemus,
miriiice tot annorum spatio auctae et ampliificstae) non suscepissemus, nisi
metueremus, ne forte meritissimam operum, si n<)8 quo que abnuissemus,
nemo navaret operi. In quo emendando
quam rationcni se cuti simus, paucis exponcmus, com ante dixerimus, quibus
usi simus aaxiliis.
Atque inter adiamenta operae nostrae primo loco nominanda est ea opera, quam
in opere suo ipse aactor collocaverat edito. In
editum enim non mino rem ab illo quam in edendum esse collatam operam ac
diligentiam probatur multis et variis, quae per trieunii spatium, quo solo
eum saperatiteu fuisae
|
|
|
|
|
(delwedd F8646) (tudalen a35)
|
PROOEXinM EDITORIS. XXXY
eonstht editioni libri, in sno ipse exemplori adnotavit, quod at examinare
atque excotere nobis liceret, humaaissime redemptori roganti concessit ▼ir.doctissi mns
Csrolus Halm. Qaaeconque igitur
yel marginibus illius exemplaris vel foljis insertie ipse lo. Casp. Zeass
mandavit, tametsi impari 8icu't antea stadio, quo quamque liagaam vel
dialectam amplexus erat, plurima observavit de lingna hibernica, de cambrica
dialecto malto pauciora, nalla de coruica aut aremorica, eorum omniam genera
sant duo. Nam aut exempla e codicibus ma nuscriptis attulit nova, pridem
allata rectius yel plenius proposuit, ant quae praeceperat ipse de legibus
liagaarum et analogia, correxit atque auxit.
Ac de illis quidem, quoniam lectores, quae ex ipsius exemplari, quae ali unde
assumpserimus, dobii esse vix poterunt, fasius disputare omittimus; satis
habebimus dnobus vel tribus exemplis demonstrasse, quid adiamenti eadem at
tolerint ad doctrinam grammaticam et notitiam lingnae, praesertim hibernicae.
Ut e sententia, quam apposuit ad p. 43S (ed.1.):
imrddat inrdti cidmaith as dend el nertit adinutn inmaidain connesaat «^
inffHtim nolcc et arangavret (gl. ipsi sibi sant lex . . . inter se invicem
oogitationibus accosantibus aut etiam defendentibus, Roro. 2, 15 ; i.e.
cogitant cogitationes, quid boni sit faciendum, «t confirmant eius factionem,
boni iilius, condemnant autem opns malum et ioterdicont id) Wb. 1',
apertissime patet discrimen duplicium illarum formamm, qoae singularem in
flexione verbi constituaat proprietatem lingnae hibernicae, iia ipsis legibus
parere, quas p. 425 sqq. breviter exposuimus; eunt enim e quattaor, quae in
his continentur, exemplis tertiae personae plaralis sttbiuuctae fbrmae tria:
argmret (interdicant), eonneesat (oondemnant), imrddat (cogitant), profecta a
vcrbis trium serierum compositie, anam absolutae: nertit (confirmant), a
aimplici verbo seriei primae. Nec aliter exemplis quibusdam formae na, quae
•d p. 235 (ed. I.) proposuit vir doctissinius , quamquiun miro errorc
iuductas articali formam generis neutri an miro modo mutatam in iis inesse
voluit, col latis com formula prouominali ua aill (aliud quid), quam ille
olim plurali tri batam postea reiecta interpretatione priore codem hac
revtolerat p. 364, eam hoius formalae explicationem enucleare potaimus, quam
unam esse veram osten dit analogia, at ua sit nach pronominis forma nom. acc.
singularis in genere aentro (ed.ll. pp. 358.362). Item sententiam ed. I. p.
441 prolatam: hore damelaty in qua dudam (Beitr. V. 45) suspicabamur inesse
vitium, iam in pleniorem for mam eamque correctiorem restituere nobis licuit
(ed. U. pp. 332. 432) e loco integro apposito ad p. 453 (ed. I.): ieeuinine
doib Ind idalte domeltis hore ni tri Hmirti nirisse damelat (est idem ils
acsi idolothytum ederent, quia non per fir mitatem fidei ea edunt) Wb. 10°;
quod exemplum cum paucis ad p. 885 ab aoctore additis pertiaet ad ea, quae
olim (Beitr. V. 44) disputavimus de omis
sioue relativi legitima. Denique malta ciusmodi invenluntur, quibus aut quae
nos vel alii coniectura assecuti eramus, probantur ac confirmantur, aut corri
gnntar errorcs veteres vel novi, aut novi quippiam accedit ad scientiam no
stram. Ut quibus exemplis aspersis ad p. 683
illustravit et scriptionem codi cum, Wb inprimis ac Sg., et usum foruiaruro
lO, cou^ com; quae hic repetimus
|
|
|
|
|
(delwedd F8647) (tudalen a36)
|
XXXVI PBOOEHnTH EDITORIS.
omnia brdine disposita. Exempla formae co: eorob Sg. 59*. eororilamy eofegid
Wb. 27*. cot/(bis), eoierad 26'; plene scriptae con: con tnUliucht Sg. 39*.
acon rodelgg 40*. consuidigther 201*. conroib 59*. connessat Wb. 1''.
cong&na, conetid 22*. congaba 31*. condechuith ^^*. condidraid 25*.
condatuargcd>usa , confesatar 26*. concomuir, conri alavnn 24*. conrobad
6*. 28", conroib 26*. amaconroib 15*. conrochra 6*. conromiccad 28*;
plene scriptae coni : comthoud Sg. 23*. 23*. narf chometig Wb. 22*. cowW 22';
compendii i> frequentissimi: aalailiu fogoir Sg. 39'. »a oabcdlib (sum cum
membris sais) 193*. ni otulitus dogni (gl. contuli conlatus) 74*. «t A?V;afA
Motn oo»ua 22*. ofoilsiged do (donec manifestatom est ei) 197*. oasoscilu Wb.
26*. oatintuutli , oetarceirt 12*. osulatorem 26*. otagad . . . occulta
opungiione cordis 4*. ^Mto 4*. fior« oHtgid doib 22*. onesfea 4*. ognisom
26*. oidrotig, orotaig 33*. oiotn^ 4*. osechat 6*, oss<;Aa 7*, osechtar
22*. oscSra, oti 26*. *te»tc (donec renit) 3*. odaniec recht 3*.
oidrofoilsigsetur 21*. 5</»a moladar, odid accadar 16*, odtd tarlasechoe
24*, odid forcane 28*. odtjp 25*. 26*, adtft 25*. odonroib 15*. odarlicthe
15'. ^ctarte 28*. o/«»t<i 27', a/i»ter 28*. ttforbanar 14*. osechide
humaldoit 8*. otuidehiased 15*. oeomairsem 33*. onaic^ 11*. ondruchreteai
17*. ut oairigur, ni ojil, ni q/itir, ni ochloor, ni ochechrat, ni
ochoimnueuir (p. 740). arop 8*. 28*. ofotfc 5*. 21*. 25*. i>ro6^ orogabsid
26*. orusmboi 33*. aroAarf, »ro chretesi, ormntsamlithe 17*. orogbaid 26*,
;>»-oy6a 28', orogabthesi 24'. oroimnn 26*.* Exempla lineolae sapraductae:
cothdd, ishi cOdeilb Sg. 52*. cuaehtai 3* c5jad Wb. 6*. 26*. cof^h' 1*, n» semper significantis in cod. Wb., at as^n<?,
ingnii, bibddnact, iseiime V; \\»m: forlal chli Cr. 19*. icora cethrddin 25'.
»a" ac cdlatar, adchdlatar 32*. inc6suidig. Pr. Or. 63*. ?rorc/ot 61*;
atn: ttas/ (gl. dan destinns ; praecedit indinidledn, gl. clanculum) Sg.
222*. ^an rft<Zs, (nt(t2«, td t<> raimf, tua gldosnathe, inafuath
3*. laainisin (gl. quocum) 222*. cen rtctn n«<r<; 217*. t trat/, tua
aimdrethcha i 9'triu Cr. 18*. ina aine 7 tua aile 31*. itotrnttu 61*. E
.magno aatem namero Tooabulonun, quibus cognita antea nobia copia nuper aucta
est, itun non nominabimus nisi dao peregrina, quorum prius servayit lingna
hodiema, alterius iostam interpretationem miramur non esse repertam a riro
sagacissimo: tn «cutm (gl. scbema) ed. II. pp. 18. 331, hod. sgiamh
(f<»rma, pulcritado), et gluast, gluus, glwu (glossa) pp. 22 sqq.
Qoare, quod facultas nobis <iata est eripiendi abaconditas iUas opes somma
aasiduitate collectas e tenebris atque obliTione, laetaremar, etiamsi non
acce derent ad haec exempla aliquot adnotationes et correctiones, quibus
ipse, quae de signifi<Mitione Terborum toI de lingnarum legibus
tra<iiderat, modo ampUfi c&y\t modo emendayit. Accessit yero eiasmodi
copia haad mediocris. Qaam quam, quod nemini mimm Tidebitur, ipse quoque
iuterdum errores vel npn correxit veteres, ut quae de n saperflue addita, de
no relatiTa, de < e gattu * Idem comp«iidium calami lapsu sine dubio pro o
positum inTenimus in loco cod. Wb. 1 1*. quem propter obscuritatem totum
appouimus, sicut accuratius Inspectum ipsi legimus: Ct. eid arm bad
ipiritiaiit (7) indail ni, eo t/uod figtirat xpm. lapidem angtdarem itiede
indail nindre anato riimtd atr^m mur indforcitil tpirddldi (?) arrodibai
dititlt itidisrahtl tpiurdalti innamHt indithtiinib iabeotho acatcntm (leg.
vcaactum) tire tair*giri intmnbio (gl. marg. I. Oor. 10, 3).
|
|
|
|
|
(delwedd F8648) (tudalen a37)
|
PBOOBrinni BDiroRis. XXXVII
nlibus orta minua recte stataerat* rel isdem deceptoa botos ftcfiaaisit, at
quae de ua pronominie forma supra memoraTimas. Sed haec hactenas. Qaae aatem
aot Gonyenientia cam iis, quae nobis et Stokesio placuerant, aat nova plane
ipse reppererat, haec fere inTenimns adnotata.
' Ex hibernicis excussae consonae exemplis (ed. I. p. 20) dempsit 8tdn (gl.
sta(tnam) Sg. 73*, qoa falsa codicis acriptione Stokesiom quoque (Goid. 70)
et qui eam sequeretor Schleicheram (ladogerm. chrestomath. p. 354) decipi
vidi nas; adnotavit autem haec: gL stannum, in codice stagnum! O’R. atan,
tin. Rectissime vero. Nam efiamsi in omnibus Prisciani Hbris (5, 10, 54)
scriptam extat ttctffnum, tamen neque de stagno cogitasse glossatorem
monachum Hiber nam, et sao iore editores e correctione editionis
Ascensianae.recepisse stannttm probatar Uun contexta sermonis, quo quidem
post metalla nominata (aarum, argentom, ties, plumbam) requiratar nomen
metalli, quam hibernicis formis re> centioribus et hodiemis, at iam in
glossis hibernicis a Stokesio editie haeo in Teninntor: hoc stannum $(lan gl.
789, hic staneas. a. nm ttananihail gl. 610. — Similem interpretationis
correctionem , etsi non plenam, adhibuit ad p. 454: eonicfimmia adigal
(possemus ulcisci) et p. 455: ciafadam (etm patior); emea date atramque, si
adicius pronomen (id). Eodem pertinet, quod e variis for mis perperam ad
radicem IC relatis p. 494 nnam saltem snstalit recta inter pretatione:
acumaette nangid (potestatem nequara), de quo exemplo pridem dis seroimos
(Beitr. II. 64); vel quod quibusdam exemplis conianctionis seck additis ad p.
682 snbinnxit interpretationem : quoad (quia? nam, nempe?). Idem in exemplis
praesentis secundarii bin (essem) ad p. 482 adiectis posoit ndmmin B nd-m-bin
(quamTis improbante Whitl. Stokesio), quod aliter interpretatas erat p. 702.
Ad sonorom regalam speotant, qoae ad p. 68 «pposait at exempla conso aae v
aua cam praecedente vocali eyanescentis : pont (positiTas), eomparit
(comparativas), superlit (saperlatiTas), ic (mors), quibus uanm nos (p. 58)
ad didimus <feM, de$ (dexter). Plenius Tcro ille de f in 6 (hod. bK)
mollita disse mit locis comploribus. Qai cam onois inclasisset, quae olim p.
46 praeoepemt de b pronominam nb (tos) et ba/r (Toster), asoripsit haec: 'cf.
p. 66. 72 et ibi adnotata*. Adnotarit antem non solam ad p. 66: 'B pro f:
saoarbaicc (sacri fidam), feltub felltube (philosophas , philosophia),
abamein (optat) inxta a/a «WMHt'; sed etiam ad p. 88, prima infeotionis
destitaentis Tostigia inTeniri di eeas ian in vetnsta lingna hibernica praep.
dar pro tor, pron. poss. do (taas) pro to, pergit his Torbis: 'atque bam, bar
(Tester) frequenter soriptam pro fam, far, caios b non primitiTam, sed ex f
mollitam ostendant praepp. «', iar praemissae, non m, iarm, ut fit ante b
primitiTam.' Eadem additis exemplis modo disertins modo brevius repetita sant
ad pp. 72. 344. 346 , tandem ad p. 580. Qaare dabitari yiz poterit, quin
ipse, si haec studia altra proferre per * De (fbibus cf. quM WUtMas Stokes.
et nos certatim dispntaTinum : Beitr. I. 166. 354. II. 64 tq. m. = O. Y.
33—87. — IIL 61. S68.
c
|
|
|
|
|
(delwedd F8649) (tudalen a38)
|
ZXXYin FSOOBIOUH KDrrOBIS.
loBgiu* vitae spathim ei HouiMet, ad eandein fere de hac re sententiam pro
gresaos faevit, quam nos (p. 54 sq.) proposaimos.
Nec desoQt correctioneB eorum quae ad etjmologiam spectant. Ut ad p. 849 ipee
adnotavit, pro praep. se^h in compositionem intrare formam aechm vel sechma—,
ad-p. 995 daplici errore sablato recte distinzit et airigur ab airic et rddim
a dordtim ; ad p. 1007 delevit fatsam interpretationem formae immoticloieh (=
immincloich').
Plarima tamen ille addidit rel
noravit de ratione et flexione verbi. Ut
ad p. 415 adnotavit particula ro significari fatorum ezactom, quod qoam prope
ab ait a veritate, cemitor exemplis coninnctiTi, qoae ed. II. 418 sq. 442 vel
ab illo accepimus vel ipai collegimas. Idem de d pleonastice addita post eeru
monuit (cf. Beitr. V. 67 sqq.). Ad p. 440 recte notavit foriiaff, eontdig non
illuc per tinere, sed ad seriem tertiam (quam primam nos constitaimas). Ad p.
436 at tulit exempla futuri sine b formati e thematis desinentibus in mutus,
e quibus quod nnum olim protolerat tamquam praesentis formam, m gebat (non
acci pient), nos quoque fnturo restituimus (Beitr. III. 262 sq.); ceterorum
eiusdem formationis exemplonun auxit copiam pp. 439. 443. Congruit cum his,
quod ad p. 457 vere monnit formam relativam gebas (qui accipiet) esse futuri
(cf. 1. c. III. 265). Ibidem 2. pers. pluralis formam relativam praeclare
agnovit bede (quod sitis) in hoc exemplo : conu^fixUi bede preeepU»-i
(poteritis esse prae ceptores), quocum, etsi haec ipsa forma nos fugcrat,
tamen conferenda sunt, quae 1. c. dispatavimus (III. 267). Ad p. 442 idem
addidit oxempla termina Uonis D, e quibus hanc praeteriti formationem (per t
E»otam) apparet non con tineri iis verbis, quorum themata liquidis
terminentur aut gutturalibus. Pluri mnm vero valent ad efiSngendam flexionis
imaginem, quae ille observavit ad p. 444. Ubi non modo perspexit labrar
(loquar) et similes formus ease con iunctivi sicnt td (sim) p. 477; verum
etiam demonstravit exemplo formae do mointerao (gl. existimus antem?) Wb. 1',
verbi deponentis 2. pers. sing. sicut tertiam per t (th) fonnari. Cuins
formae quattnor praeterea exempla indicativi praesentls repperi, quibus
nescio an addendam sit ttirsatoehuirther (super quem ponisP), in quo
interpretando (super quem ponitur) ed. II. 342 iam vereor ne temere secntus
sim illius auctoritatem ; unum coniunctivi; nnam, ni fallor, prae teriti:
fomentar (opinatus es), quod ille tribuit imperativo; alia vid. in Add.
De hibernicis hactenus; de cambricis autem quae ipse sno exemplari ascrip
sit, haec fere sunt memorabiliora. Ad p. 218 adnotavit destitntionem fieri
post praepositionem att (ad), eandem post dan (sub) ad p. 643. KA pp. 295.
297. 298 substantivonun pluralem cambrice quoque U terminatum illustravit
exemplo gwaeusar, giuevyyr (sed cf. Add.), in -awt desinentem exemplo pyncaKt
(pisces). Comparationis gradns e substantivis derivatos apposuit ad p. 305.
Tandem ad p. 396 adiecit pronomen possessivom 3. pers. sing. infixum cum
praepositione y (ad) non solum in oe, sed etiam in yin transgredi.
Hacc fere sunt quae sadulis ac diligentihiTs viri curis aucta, adiecta, emen
data invenimus; quorum etsi aliquanto minor copia est quam exemplorum, ta
|
|
|
|
|
(delwedd F8650) (tudalen a39)
|
PROOBMIDM BOITORI8. XXXIX
■«B hsad mediocre inde quoque •dioinentam operae nostrae nMtos
nos pro iitemnr animo labente.
Post ipsum oonditorem ac parentem grammaticae celticae haud ^Bcile quis quam
inyenietur, qui melina mpritua ait de omnibus huius doctrinac partibua quam
Whitleius Stokes. Qui yir doctisaimns non solum oeltioae lingnae reliquius
omnium fere dialectorum et aetatum praeciaris editionibua servavit ac
restitait, 8«d etiam varina quaestiones, quas de rebus granmiaticis habuit
vel de originibus verborara, proposnit tam in commentationibus iusertis
ephemeridi Kahnianae quao inscribitur 'Beitraege zur vergleichenden
sprachforsohung auf dea gebiete der ariachen, celtisohen and skvischen
sprachen (Beitr.), quam ia libria et schedolis a se editis:
Iriab Glosses. ▲ mediaeval tract on latin declension,
with exaoipies explained in Irish; to which
are added the Lorica of Gildus, with the gloss thereon, and a selection of
glosses from the BooJc of Armagh. Edited hj Whitley Stokes, A. D. Dablin,
1860. — E quo libro non modo oamia deprompsimus, quae soia nota St.
signavirous aut Lor. (vel Gild.), sed etiam maTimam partem eomm, quae e L.
Ardm. protulimus.
Irish Glosses, edited by a Member of the Cuuucil firom a Manuscript m tbe
Libraiy of Trinity College, Dablin. H. 3. 18. (Transactions of the Phil.
Soe.) — Quibus dilTerentiae oausa apposaimus uotaro Gl.
Three Irish Glossaries: Cormac'8 Glossary Cod. A (&om a MS. in theLibrary
oftheRLA.), O'Davoren'8 Glossary (from a MS. in the Libv. of the British
Maseam), and a Glossary to the Calendar of Oingus thc Cul dee (firom a MS. in
the Libr. of Trin. Coll. Dablin); with a preface aod index hj W. S. London
and Edinburgh, 1862 — Inde fere desumpta sant quac no tavimua Corn. ant F^L
(vel Oing.), ac quaecunque aignuvimus O’Dav.
Paacon agan Arlath. The Passion of our Lord, a Middle-Coniiab Poem, edited,
with a transhitiou and notes by W. S. Beriin, 1862. (aign. P.)
Gwreans an bys. The Creatiou of the World, a Gomish Mystery, edi ted, with a
translation and uotea, by Whitley Stokes, Esq. Loudon and Edinbnrgh, 1864.
(sign. Cr.)
Quibus libris per omne temporis spatjuni uti nobis licuit, quod iii operu
oostra consnmpsimus, nisi quod e P. satie iiabuimns transcripsisse contextum
earmiuis ipsum cum parte quadam adnotationis et interpretationis.
Goidiiica, or notes on the Gaelic ManuMcripts preserved at Turis, Mi Isn,
Beme, Leyden, the monaatery of S Panl, Carinthia, ond Cambridge, with eight
hymns iJrom the Liber Hymnoruro j and thc old-irish Notes in the Book of
Armagb, edited by W. 8. Calcutta, 1866. (Goid.) — Cuius libeUi auxilio
caruerunt primae plagnlae.
Sanas Chormaic. Cormac s Glossary tronelated und annotated by the Late John
O’Donovan, LL. 1).: edited, witb not.c8 aiid iiidices, by Whit ley Stokea,
LL. D. Caloutta 1868. — E cuius libri uboudanti copia voca
|
|
|
|
|
(delwedd F8651) (tudalen a40)
|
ZL PROOBMTOM BDITOBIB.
bulorum, loconun, obserrattoiiam in postrema demum operis parte aliqua acper
gere potoimuB.
Cetenun non possam non hic statim gratius agere quam maximua tuto
praestantissimo, qui singnlari hamanitate ac beniyolentia non modo auctos
fere sua ipse maua atque emendatos et illos libros (St, 61., Cr., Goid., San.
Ch.) ad me transmisit et schedolus, qoas inserendas curavit ephemeridi
Enhnianae (Beitr.), ut de InTenoi Cantabrigiensis codice cambrico (Cb.), ac,
quae nunc typis ezprimitar, commentationem de Terbo hibernioo, cai subiecit
copiam correctionom et animadTersionum epistola ad me data, sed etiam nuper e
coris, quibus F^lire Oengasso editoras est, libendissime mecum communicaTit
plagulas contextnm carminis continentes cam adnOtationibus maua scriptis
(praesertim de Taria lectione codicis B.); tandon, dum haec ipsa scribo,
Fis Adamnain slicht libair ua huidre. Adamn&n'8 Tision tran scribed and
translated ii:om tho Book of the Dun Cow, 'with notes. Simla, MDCCCLXX. Unde
in Addendis quaedam apposui (notuta Yis. Ad.).
Deinde gratissimo animo
prosequenda est humanitas praeceptoris dileclis simi Frid. Aug. Pottii, qui
roganti mihi nonmodo illa misit, quae ad ipsnm quondam transmisiBse se
scribebat M. Hertz, ezcerpta ex Prisciani oodicibus Leydensi (Ld.) et
Carolisrahensi (Pr. Cr.), sed etium, quae de glossis cndicis Ld. in
ephemeride Halensi (A%. Literatarzeitung^ a. 1846 adnotaverat, soa ipse manu
denuo transcripsit.*
Nonnulla, quae e fontibus porioribus haurire nequirem, addidi tam e sup
plemento (O’Don. snppl.), quo lo. O’Donevan**
aoxit lexici ab O^Reillj conscripti editionem alteram (Dablin. 1 864) —
quamquam non solam quod ia. fronte libri additur 'a new edition, carefully
revised, and corrected', accuratius inspicienli brevi patebit nihil esse nisi
eiasmodi artificiom, ne dicam menda cium, quo callidi atque astuti
redemptores deoipere oonentur emptores veterum librorum recoctorum ac Tiz
recoctorum, Temm etiam in snpplemento ipso multa praesertim e Grammatica
Celtica aat Titiose sunt deprompta aut inconsulte —
* Idemque tam ex libro, cui inscribitur; 'BosMrdnniigen der abendlindischen
kircfae nefaet «ner weltgescbichtliclien einleitnng, hersusg;egeben Ton
WasBerschleben. Balle 1861' quam e ichedula, quam editw libri ipsi olim
tradiderat, collecta quaedam vel liibernica vel ot)&curiora addidit, unde
faaec tepetoi (p. 136) Canonea faibernenMS. — C. 4. h»ee ett poenitaitia maj^
oel TOtiTi mali si credalns id dm ergach vA praeooris toI cohabitatoris vel
hetettci e«l adulterii VII snni inpame etaqusk. — (p. 139) De aireis incipit
(DC. 'arieuiu, lemisciio poenae, permutatio, im minntio vox hib.* an
conferendum hib. vet. athrige, ttUknget) — C. 5. Arreum anni XII dies et
noctes 8ap«r XU buceilo» (t. L bucellas) de tribus panibus qui efficinntur de
t«rtis parte eooid tiir (AroscAo <leg. cuit lirthroactfio, ratione longi
ieinnii?) — (p. 140). C. 10. Arreum anni XL dies fordo borfHt Geg. for^dobor
7 ith, super aqua et iiarre? cf, dobrith Corn.) et snperpoasitionaB dne omnis
ebdomadis XL.i/^almi et flectione» et oratio omuis horae. — Memorabilia sunt
diio nomina indnbie britannicA in his: ^Arbedoo clericus ipee has
collectiones conscripsit lacinionesc conseriptionis haeihucaR Abbofe
dispmsante, quas de scis. scripturis atq. ex divinis fontibus hic in hoc
codiee glomerati suut siTO aetiam d« deoreta sca. patres linodi qid* in
diTersis gentibns Vel linguis construxeruni.'
** cuius nomen ubi praeterea apposoi, sempor eiusdem grammaticam lingnae
hibernicae spectari.
|
|
|
|
|
(delwedd F8652) (tudalen a41)
|
41 PBOOBMIOM n>m>RI8. ZLI
quam (evdiu libri asam hnmimiBaiiBe milu oonoessit Adalbertos Eubn) e ▼olamine primo illins oollectioniB, doi
inseribitor:
Andent Laws of Irelaad. Senohns Mor, pnblisbed under direotion of the
commissioners for pnblishing the unoient laws and institntes of Ireland. VoL
I, Dublin, 1866. — Quo libro pretiosios yix extaret monomentum anti quitatis
hibernicae, nisi copiam atque abondantiam rerom, qoae eo continetor, aequaret
corraptela lingaae *o soriptionis.
JjL posteriore demnm operis parte emendanda praesto nobis fderant:
Glossae hibernioae veteres Godicis Taorinensis, edidit Constanti nns Nigra.
Lntetiae Parisiorum, MDCGCLX12L. — Ih quo libello non solnm codicis Tr.
aliquot looos, quos festinantius legisset W. S. aot praetermisisset,
correctos et sappletos esse apparet ex egregia imitatione codicis, qoa nos ad
lurit editoris hamanissimi liberalitus, ▼emm etiam multa e cod. ML vel nora aData sont vel emendata.
Idem viriQastrissimus insignem gratiam memit, quod tam in lastrando priore
hoius operis fiwcicalo (Revae Celtique, no. 1) quam in relatione, quam eidem
ephemeridi inseroit, de cod. Ml. magnam exemplorum copiam attalit, quibus aot
corrigenda aat sapplenda essent, quae antea proposita erant; ande in Ad
dendis qoaedam apposnimns.
Minore gloBsaram copia, Nanoiaci (Ne.) in codicis ooopercolo reperta, ad
compatom pertinente, nos ioyennt dno viri doctissimi: Note on the Irish
Glosses recently fonnd in the library of Nanoy by Henri Gaidoz (read before
the Royal Irish Academy, Jnne 10, 1867) — et kiTentor ipse: Glosea
Irlandaises da neavi^e siicle, H. d^Arbois de JnbainTille (Ke-Tae
Arch^logique).
Quibus Tiris praeterea maximam gratiam habemus, quod nobiscum commu mcaTernnt
aliquot oommentatianoalas toI censnras Ubrorum insertas ephemeri dlbas
gallicanis (Revae critique, Retue archiologique) , quibus ostenderant, quid
illius gentis homines profeoturi faevint, si tandem aliquando litterarum
stodiis Germanos aemidari mallent qoam malis wtibus unpugnare et aspergere
saoie, imbnti invidia insana.
Serins quam qoas in operis ipsius firoctam oonvertere possem, naetas snm tam
qoae e codice Vaticano 5755 (seoundum enarrationem Reifferschei dii,
Bibliotfaecae patrom Latinorom Italioae Tom. 6, p. 460) fiamiliarissime me
eom commonicavit mens Martinns Herts, vir amieissimaB iam a poeris, reliquius
compnti oom doabns glossis iiibernicis (fol. 2. 3): 'nihil remanserit
aekt toblia fuir bimext beHli
bissextas est. I onom aot doo oel tres remanent bissexti non «ttetne
eemiaeh Imom tmimi tibi forsitan aliqua — pariter. ad sOma. Finiant argamenta
pascalia
titaloitL* — e quibns propter obscuritatem et corroptionem sermonis latini
nihil
certi emere potai, nisi quod in glossa posteriore, corrigendum censeo aniaiu
(adiomentam &&42generale secandum ipsnm hoo);
tnm qoae benignissime mihi tradidit I. SaTelsberg. Is enim postquam
VjOOQIC
|
|
|
|
|
(delwedd F8653) (tudalen a42)
|
42 2LII PROOKBUUll KDITOB18.
me monuit de glossis, quae e cod. Yindoboneasi (Cod. 16) proditae •ont in
Lindemanni Coq>. grammaticorum Latinorom*, naper se accepisae scribit »
Bockio, prof. Fribargen8i, ipsina maua tranecriptum (aed neacire ipaam, unde)
comnientarium Sedulii (hominie Hiberni vel Scoti) in Eutjchiiun
granunaticoin, qui initio de Domiae disserens : 'Ego inquam «uticiuB, vir
ingenuua de euticia provincia ortus. Omnea
enim de eutieia orienteB euticii (in marg. man. rec. evdlxtoi) appellantur.
quaei vere iadiciales. (Euticia enim apud philosopbos interpretatur verum
iudicium) unus eutez appellatus est quasi vere iudicans, eo quod de vere
eapientia iudicavit. Eutex enim cognomen est de agnomine omatom, eoticius
vero olligeondi et galatoa [galatas] cum regolo.' (Similiter
cod. Bamberg. Eeil. Y. p. 445). — In hia ollige conferendum videtor com fonua
verbali ollaiffthe (gl. ampli[fi]ca) ML 70*, ot legendum sit ollige 6nd i
(amplifi catio ab i).
Denique quae parabatur (et iam forsitan absolotA tit) «ditio codicis ve teris
hibernici, qui dicitur Lebar »a h-uidre, non magie ad hunc Ubrum ampli
ficandum adhiberi potuit, quam, quod noper editum esse e Stokesii adnotatio
nibus cognoyi, volumen II. legum hibernicarom (iSenchas M6r).
Gallicae priscae reliquius, etsi aliqoantani adiuti somns Gl&cldi libello
(Die bei C. Julius Caesar vorkommenden keltischen Naroto io ihrer Ecbtheit
festge stellt ond erl&utert von Chr. Wiih. GlAck. Milnchen, 1857)
revractare tamen non ita potoimus, ut optavimus, cum praeter Ubellos, quos
ipse pareos omniom homm stndiorum, Ad. Pictet, vir snmma reverentia colendos,
beoigaissime no bis praebuit, ac singularem:
On the GauUBh Inscription of Poitiers — from the papers of Rudolpk Thomus
Siegfried — arranged by Carl Friedrich Lottner. Doblin, 1863, —
non Uceret oti nisi Beckeri commentatione, Kohnu ephemeridi inserta (Beitr.
III. IV.), coi ne temere confideremos, moniti sumus exemplo Chimari Cretensis
ap. Liv. 44, 24, quem iUe pro Gallo venditevit Atque ex ipsins viri
doctissimi libeUis:
Essai sor quelques inscriptions de langoe gaoloiae, par Ad. Pictet Geneve
(Parb), 1859.
Lettre de M. Ad. Pictet k M. de Longuemar, 1859.
Noovel essai sor les Inscriptions Gaoloises, lettres adress^s a M. le g^n^ral
Creuly par Adolphe Pictet Paris, 1867 — praestantissimus , is quem tertio
loco nominavimus, absolotis demum Ubri secondi capitiboa primis ad nos perrenit
Per totum vero opus contoll comicas Caboius saenM, qoamm editio ia scribitor:
The ancient Cornish Drama, edited and translated bj Mr. Edwin * quas imp«r
accurattut edidit C. Nigra (R«t. celt. 1, 68)! tUonontU (fr|. baritoaa) fal.
67^ airect (gl curiaX *»erbigm (gl. pnuio) 68*. .
|
|
|
|
|
(delwedd F8654) (tudalen a43)
|
PBOORHIDM BPITORI8. ZLIII
Norris, Sec R.A. S. Oxford MDCCCLIX (Dr.), caius libri ▼ol. I oontinen tor
Ordinale de origine mtmdi (O.) et Passio domini nostri Ihesu Ohriati (D.), in
Yol. n. Ordinale de reeorrezione Domini nostri Ihesa Ohristi (R.). — Nec
neglexi, qoaie ad interpretationem earundem vel Vocabularii comici afferant
tam idem liber qoam
Lexicon Corna-Britannicam: a Dictionary of the uicient Celtish Langoage of
Comwall — 'by the Rev. Robert Williams, M. A. Llandevery (London) MDCCCLXV.
In cambricis praeter Stokesii editionem glossamm vetemm et Tersanm co dicis
Cantabrigiensis (Cb.), qoam sapra memoraTimus, atque recognitionem glosaarom
Ox., quibus idem addidit paucas glossas recentiores e cod. Cott. Vesp. A.
XIV. (Mas. Brit) fo. 11 a. (Beitr. IV. 385-423), admodam me adiatam esse
animo gratissimo profiteor tam correctionibua et adnotationibus cam de aliis
erroribus, tom de iis, in quos Oweni commentis deceptns incidit Zeass, quas
mihi soppeditaTit D. SiW. ETans, Camber Tir doctiasimafl, ooina opera tandem
aliquando lexicon lingnae cambricae editum iri speramoa et locapletius et
fide dignam, quam eiasdem libello de orthographia (^Llythtfraetfi yr iaelk
Gymriug gan D. Silvan Evan$. Ca^Jyrddin: W. Spurrelt. MDCCCLXI.), ct
Sparrelli lexico, quos daoes secatos sam in hodiemae scriptionia dia
crepantia.
In altera parte operis panca addere potaimns e collectione veteram car Dinom,
quae inscribitar:
Tlte Foar ancient Books of Wales, containing the Gymric Poems attributed to
the Bards of the Sixth Gentary, by Willium F. Skene. Edin hargii 1868. In
eina libri Tolamine altero inTeniantar, quae exempla praebaerant codex niger
CaermarHieniorum (CN.), liber Aneurini (An.), liber Ta lieasini (Tal.), ac
quae carmina continentar in codice rubro HergestensL Ex aremoricarum
litteramm reliquiis paalo TOtastioribaa, quua reconditas adhnc iacere dolemns
in bibliothecis gallioaDis, praesertim Parisiensi, tandem Tiginti fere annis
post illud carmen, quod solum antea innotaerat (Boh.), edita sant:
Le Grand Myst^re de J^sus, passion et resarrection, drame breton da moyen
age, aTec nne ^tade aar le th^atre chez les nations celtiquea par le rivoBte
Heraart de la Villemarqu^, membie de Tlnstitat. Paris, 1865. (MJ.); ac, cam
libri primi recognitionem tantnm non absolTissem,
Le Catholicon de lehan Lagadeac, diotionnaire breton, fran^ais etlatin,
pnblid par R. F. le Men d'apris T^dition. de M« Aaffret de Qaoetqueoeran,
jnpriin^ a Tr^goier chex lehan Calaez en M.CCCC.XCIX. Lorient. (Saint Brieac.
Quimper). .r Qao libro locapletissimo (sign. Cath.) qood me adiarit editoris
liberalitus, hoc mmorem Tiro doctissimo habiii gratium, quod lingnae kodiemae
lexicon assequi non potueram; qdamobrem aecessario coactus satis b^ueram iis,
quae ex Legonideci et Dumoalini grammaticia transcripserum, addidisse, quae e
Manorii grammatica et lexico apud Lhuydiam (Aroh. brit.)
|
|
|
|
|
(delwedd F8655) (tudalen a44)
|
XLIV PROOBHItJM EDITOBI8.
repetitis transcribete et excerpere lioeret, pnesertim qw ad Qaill. (Qaille
yhiei) referrentur.
In postrema deinam operis p«ie oeonpatis nevam adiamoatom oblatam est, onde
hodiemam dialectonun Tarietatem magis adnotare possemos:
Noaveua Dictionnaire pratique franQus et breton du dialecte de L^on aveo les
acceptions diTerses dans les dialectes de Vannes, de Tr^gaier et de ComoafuUe
— par A. Troude. Brest, 1869; in quo libro praeoepta aliquot graaunatica
Legonideci emendantar, praesertim de sonomm principalium muta tionibus. —
Quocom conferenda est, discrepans scriptione:
Grammaire &an9ai8e-bretonne, contenant tout ce qui est n^cessaire pour
apprendre la langue bretonne de Tidiome de Yannes; par I. G-uillome, vi oaire
de S^^. Yannes, 1836.
Omnibus his adiamentis diligentissime usi, quantum per hamanae naturae
infirmitatem licebat, id consilii secati sumus, ut operis utpote non nostri,
sed alieni, ratione, quoad eius fieri poaset, universe serrata, etiamsi minus
nobis placeret, serratis etium, quorum loco nova pro ccrtis proponere non
audere mus, nisi quod interdum dubitationis notam [?] apposoimus, ,in
singulis emen dandis adhiberemus, quae rectius inTenisse aut ipei uobis
Tideremur aut quae aliorum quaestionibus, praesertim Stokeeii, citra
dubitationem posita esse con fideremus; ita tamen, ut abstineremus
comparatione lingnarum, quatenus qui dem non Tideretur necessaria,
abstineremus iongiore disputatione , qua pro nostris opinionibns
propugnaremus aut impugnaremus alieaas. Quare quae aliter expIicaTimus,
composuimus, disposuimus, ut de flexione potissimum no minum ac Terbomm, ea
cur sic mutaTerimus, non magis in hoc libro ezposui mus, quam cnius de
quibusque viri docti sententiam secuti simus (paucis ex ceptis, quae in
Addendis adumbraTimns); potius de illis aiio loco aat disserui mus aut
disseremus. Omnium autem primum id agendum arbitrati sumus, ut locos et
vocabula, quae quasi materiem ac fondamentum omni fnturae indaga tioni
praeberent, quam rectissime ac plenissime et proponeremos e libris et
interpretaremor. Qua in re agenda ut prospere nobis accidit, quod hibernico
rum duplici in quibusdam collatione uti licuit, cum codicem Ld. et ex parte Pr.
Sg. Martinus Hertz tam accurate contulisset, ut complnria inde emendare
poissemus, nec nisi illa in ipsins collatione corrigenda inTeniremus, quae ho
minem lingnae ignarum non fiBlIere non potaerant, ut simillimus inter se
litte ras a et «, 9 et r, r et n confnsus, codioes Tr. et MI. et Whitleius
Stokes et Constantinus Nigra*, ita impedimento fnit, quod praeter paucos
locos oodicis Wb., in quos, cum in illa urbe ante hoc biennium philologorum
conTentui inter essemus, ipsi inspezimus**, nuUam omnino librum mannscriptum
nostris oculis cemere potuimus, et noununquam, quae adnotarerat Z.,
difficiliora lactu fuemnt * E HL quM iHe attalit, ntro numeratia oolnumig,
q>po0ito r. notavi, qoM hic, ■ImpUdbua nomeiu paginarum.
** ut quem supra p. XXXVI ^^posaimus, alioe quosdam, in quibus legendis «ibi
ii<m eonsta bat Z., ttt Uitti oka 31* ytl itM dorraidckMr 89».
|
|
|
|
|
(delwedd F8656) (tudalen a45)
|
quam fortasse manas oodicam ipsa. Itaque eom coniectaris indalgere interdam cogeremor,
ne in iis sectandis temere incorreremus in errorem , cante atque aecorate
comparaTimus locos eosdem Tarie citatoa, praesertim e oodioibus Wb. «t Sg.,
quorum qoae singolis paginis et colamnis continerentar, tabalis ope inter
pretationis Volgatae et Priscianei operis confectis (cC Beitr. III. 257)
assecati eramoB. Qaibus tabolis mnniti, ut exemplo utamur, certissima
ratiocinadone stataimus lA (gl. fidis) et att (gl. suber) mero calami lapsu
scripta esse pro t^ (gL fidis) 8g. 46\ et att (gL taber) Sg. 61\
Praeterea, ut quam minimam ocouparemnr veteribus erroribus, editos sal tem
fibros cambricos L. Land., Leg., Mab. (quo libro ut diutius ateremnr, no bis
quoque liberalissime concessit Mauricius Haapt) et aremoricum Bah., quos
perlustraTerat auctor, denuo ipsi ezcassimos, molta ezcerpsimus toI tran
scripsimus, ut quaecanque continentur Legum codioe vetustiBsimo A. Demique
quod accaratius signaTimns locos e Prisciani opere allatos, interdam
asperiorem et difficiliorem sermonem letigare ac mollire quamris miti manu
conati samus, paaca mutaTimns in Indicibns, id baud succensoros nobis
speramos lectores.
Ceterom, ut de aliis operae nostrae impedimentis taceamus, sicut animi
tnnquillitatem bis tarbatam sensimos, cam germanico tamultu illius anni, quo
ad opos accessimns, tum haios anni bello pertinaci, ita bis laboraTimos infir
mitate corporis, et cnm prima plagala prelo supposita esset, et nuperrime,
cnm prae&ri coepissemus. Quare si in tantae molis opere (etiam post
magnum nume rum eorum, qoae in fine libri addenda tcI corrigenda
significaTimus) correctis mnltis mnlta Titia nos fbgisse apparebit, non
mirabimur; immo molto plara ore dimos detectum iri, cum prodierit editio
codicis Ml., quam parat Q-. I. Ascoli, vel cam editum erit carmen cornicom,
quod nuper inTentom esse audimns. Sed opprobret nobis, qui Tolet, modo
corrigat.
Pilae, Idibus Decembribus 1870.
Hermannns GniL EbeL
|
|
|
|
|
(delwedd F8657) (tudalen a46)
|
LIBRI VETERES CITATJ. Hibtrmci: B«rn.
codez Bemaiisii (SLOoid.).
Br. h. BroccJLni hymniu (L. H.).
Cam. fragmentnin CtmarBoense.
Oolm. b. Oolmini hymnus (L. H.).
ConiL Cormaci gloeBariam (Three brish Gloeswies, ed. Stolns).
Cr. Bedae codez Carolismhensis.
F<1. Filire Oingnsso (St thr. Ir. Gloss.).
F. b. Fiacci bymnos (L. H.).
Gl. OkMSae hibernicae • cod. Dublin. (ed. Stokes).
Inc. Sg. Incantatio e cod. Sancti QtiU.
L. Ardm. Liber Ardmaebensis (8t.).
Ld. Prisciani codex Leydensis.
L. H. Liber hjmnomm (St. Quid.).
Lor. Loriea Oildae (St).
MaeL h. MUlisn hymnns (L. H.).
Mi.eodez Mediolanensis.
Ne. glossae Nanciaoensea.
Nin. Nininii precatio (L HO.
O’DaT. O’DaToreni glossarium (SL thr. Ir.Gloss.).
Patr. h. Patricii hymnns (L. H.).
Paul. codez monasterii Paulini (St Ooid.).
Pr. Cr. codez Prisciani Carollsmbensis.
Ps. Psalterium Hampteniense (SL (}oid.).
SancL h. Sanctini bymnus (L. H.).
Sg. Prisciani codez Sancti Gtelli.
SM. Senchas M6r.
St Irish Qlosses etc. to wbicb are added tbe Loriea of Oildus, with the
|(loss thereon, and a selection of glosses from the Book of Armagb, edited by
WbiUey Stokes.
SL Goid Ooidiliea or Kotes on tbe Gaelic Manuscripts etc. , witb eigbt Hymns
from the L. H. and the old-irish Notes in the Book of Armagh, edited by W. S.
Tir. Tirechani Adnotatio e L. Ardm. (SL Ooid.).
Tr. codez Tanrinensis (SL Ooid.).
Ult Ultani hymnus (L. H.).
Wb. Codez WinibDigensis. Cambrici: Ch.
codez iavaiei CantabrigieDsis.
|^(assae) Oz(<mienses).
cod(ez) Lich((eldensis).
Lxb. folium Luzemburgense.
|
|
|
|
|
(delwedd F8658) (tudalen a47)
|
UBRI TBTBBX8 OtTATI ZLYII
L(iW) Landfafniis).
Uf(ini eunbikarum oodex
VencdotiMnu A).
CN. codax siger CMnii*rth«n. CThe fonr aneiaiit boola
of Wdoa. «d Siwna). An. Hber Aneorini (ibid.). Tal. Uber Talieariiii (iUd.).
ead(os) rab(er Hergeeteniis, ibid.). llab(inaKion. od. bj Luly Oiulotte
aneit). Cenrfeii Yoe(«bB]arium codicia CottoniaDi). P^aeon agan Arluth, ed.
8t(Aei). Dr. (tbe ameiont comiab Drama,
ed. Norris), unde: 0. (Origo Mimdi), D. (Paasio Domini), B. (Rasorvectio). C^. (the Cieation, od. Stoices). : (^hart. (eliartaJaria Totera).
Boh. (Bnhec saatez Meiuu. lU. (<hand
Mjstere de J^sns). Oath; (Le Oatholleon de lehan Lagadenc, pnU. par R. F. le
Men). OMata ojniortnttitate relicti spatii Taeiii addimiu tabulam, e qua
comparari possint toci vario iBodo dtati (ap. Z. St. N.) e cod. Ml. Secnndnm
ea, quae de ilio codice revtnUt C. Nigra (Refue catti^ne, l.X sibi
reapondent:
feL 1 (eannina) pag. 7 r.
8»
<
V.
9*
9
8'— 3*
10.11
4
1S.13
b
14.15
ib
54.60
S6
66.57
S7
5«. 59
=
6S.6S
39
64.65
30
66.67
60
106.107
5Sa.
b.
110.111
(ps.
33.) Quid. 30.
100
S06.S07 ap.St
130
366.867
C«d.
66r.— 64r.
191
368.369 6Sr.— 60r.
13S
370.371 59r.— 56r.
I3& 376. 377
47r.— 44r.
140
866. 867 87r.— 94r.
145
396. S97 7r.— 4r. 146 89t. 899
3r.— Ir.
|
|
|
|
|
(delwedd F8659) (tudalen a48)
|
CONSPECTUS OPERIS. LIBER PBIHDS. DE
SONIS.
Cap. I. De sonoruin Mriebus, luitiuv, infectione. P»g. 8. I. Soni hibeniici
3—81.
A. Vocales 3: Vocales breveB S. Vocules h^ngia 15. Diphthongi 89.
B. Consonae 36: Liquidae 39. Spirantes 46. UediM 58. Tenues 66. Aspiratae 76.
II. Soni btitannici 81— lti4.
A. Vocales 81 : Vocales breves 81> Vocales \ongp* 93. Diphthongi 100.
B. Consonae 110: Liquidaelll. ipirantes 118. Mediae I3&. Tenues 148. Aspi
rate 162. III. Yaria qoaedam 164—176.
A Oe ineonstantia tempomm 164.
B. De vocalibus interpositis et consonis transpoeitis 165.
C. De xetacismo 169.
0. De alia quadam tariatione consonarum 171. B. De syllabis finalibus 173.
Ciap. n. De eonsonis voces inchoantibus eanunque infectione. Pag. 176. I.
Consonae hibernieae inchoantes 177-185. n. Consonae britannicae inchoaates
186—207.
LIBER SECDNDUS. DB NOMINE ET PRONOMIMB.
Cap. I. De tribns generibns veteris lingnae et articula Pag. 208.
I. Articulas hibeniicus 208—317. IL Articulus britannicus 217—319. Cqi». II.
De nominis flezione. Pag. 320.
L Nomen hibeniicnm 330 — 278.
A. Deelinatio 230.
Ordo prior = O: Declinatio masonUua et generis iwatri 383—941. Deoliiiatio
feminina 841— 2&2. Anomala 868—368. Ordo posterior 363: Series mntarum
264—368. Series Uqmdaram 863—370.
Themall S terminata 870—978. SabetantiTom M 272-373.
B. Deminutio 273.
C. Gradatio 274: CompantiTos 274. SaperlatiTus 878. n. Nomen britannlcam
878-^300.
A. DecUnatio 978: Singolaris 879. Daaliss80. Plaralif 981: Plor. distinctos
to
callbns 883. Plnr. disL consonantibus 988. ThMnats eonsonis terminata 393.
Formae oolleetivae et singolatiTae 394.
B. Dtminntio 997.
|
|
|
|
|
(delwedd F8660) (tudalen a49)
|
OONSPTOTfrS OPBRI8. IL
C. Gnulstio 398: OomparatiTu/s et superUtiTas 398. Ci^. ID. De Dnmeralibtis.
Pag. 300.
L Nameralia hibecnica 30(X— 314.
1. Numeri cardinales 300. 9. Numeri ordinalee 307. S. Substautiva immeralia
310. n. Nomeralis britannica 314—334.
I. Numeri cardinalea 314. i. Numeri ordinales 323. Cap. IV. De pronominibus.
Pag. 334.
I. pronomina bibernica 324 — 368.
A. Pronomina personalia 324: I. Pron. pers. abaohita 334. II. Pron. peis.
infixa
3-i7. IIL Pron. pers. suCfixa 333.
B. Pronomina poesessiTa 336 : L Pron. poss. absoluta 33C. II. Pron. poss.
infixa 338. 0. Pronomen relatiTum 340: I. Pron. rel. praeflxum vel suffizum
341. U. Pron.
reL infirum 344.
D. Pnmomina demonstratiTa 346. S. Pronomina interrogatiTa 3S& P.
AdieetiTa pronominalla 368. Q. SnbstantiTa pronominalia 364. H. Foraralae
pronominales 366.
n. Pranomina britanniea 368—409.
A. Pnmomina personalla 368: L Pron. pers. absohita 368. II. Pron. pers.
infixa
373. in. Pron. pers. suffixa 378.
B. Pronomina possessiTa 383 : I. Pron. poiis. absoluta 383. II. Pron. poss.
inflxs 388.
C. Pronomen.relatiTum 391.
D. Pnmomina demonstratiTa 394. R. Pronomen interrogatiTum 399. P. AdiectiTa
pronominalia 408. G. SubstautiTa pronomiualia 406 H. Formolae pronominales
408.
LIBEa TERTIU8. DB VERBO.
C^. I. De sjstemate Terbi et particulis Terbalibns. Pag. 410. I. Particulae
Terbales hibernicae 411—418. IL Particalae Terbales britannicae 418—485. C«p.
II. De Terbi flexione. Pag. 425.
L Verbum hibernicnm 435— &04. ActiTmB 436—470;
De fbrmia praesentis 4'i7— 447.
A. Praesens primarium (IndieatiTOs) 49*8. B. ConiunetiTns 440. C. ImpeiatiTus
443. D. Praesens secundarium (Imperfectum) 444. De {«(mis reduplicatis
447—464. L Praeteritum reduplicatum 448. n. Futuram reduplicatum 461. De
formis compodiis 454—470.^
L Praeteritum per T formatiun 464 IL Futurum per B formatoni 468. ni. Tempora per S fonnata 461.
A. Pntetwitim pdmarium 461.
B. Fatnmm et coninnctiTnB (optatiTns) 466.
C. Formae secundariae 469.
PasaiTUm 470—483.
Teupora primaiia 470.
Praeseua (indicatiTi) 470. ConinnctiTus praesentis 473.
Fntunun 476.
Praeteritum primariom 477. Partieipia 479.
|
|
|
|
|
(delwedd F8661) (tudalen a50)
|
U OOMSPICTnS OPBRU.
TmBpora 8«cnnd*rui 480.
PraeMns secundarinin 480. PnMtoritom Mcuadariam 4S1. FntaraB ■••
cundarium 481. De flczuni* impenoiwli 488. De inflniiiTO 483. V«rb* tnomala
et defectiva 487.
I. Verbi lubstantivi variae nulioea 487— &0I.
II. Verba unomala alia quaedam SOl — 5114. n. Verbnm britanuicnm 606—606.
ActiTun 506.
Praesens (et fnturum) primarium 606 (610). ConiunciiTua (et optatiTus} iVi.
ImperatiTus 6l.'>. Praesens (et ftiturum) secundarium .'•17 (631). Praeteritum primarium 621. Praeteritum secnndarium 6M. Passivnm 628.
Tempora primaria C89.
Prae». (et fut.) 529. Praet 630
Panicipia 538. Tempora secundaria 633. InfinitiTus 634.
De flexione impersonali et tempomm eompositione 640. Verba unomala et
defectiTa 546.
L Verbi substantivi variae radices 545—565. IL Fermnlae comicae et aremoricae
rum significatiane haie^i 666 673.
III. Verbum sabstantivum compositum &7S — 578.
IV. Verba significantia trf , venm, faeere 679—601.
V. Verba unomala si^ficantia tcire, notu, mutirt «t deieetiTa 601— M6.
LIBER QUARTU8. DE PAETICULIS.
Cap. L De adTOrbiis. Pag. 607.
L AdTerbia hibernica 608— 6!4.
1. AdiectiTorum forrua adTerbialis 608. 3. SubetantiTonim formae et formulae
ad «erbiales 609. 3. AdTerbia numeralia, pronomiualia 611. 4. AdTwtia lod
pecu liaris formae 611. 5. Adverbia temporis peculiaris fonnae 613. 6.
AdTerbia pri mitiTa 613. U. AdTerbia britannica 615-622.
1. Adiectivorum forma advwbialis 616. 3. Snbstantivorum foimae et formulae ad
verbiales 616. 3. Formulae (adTerbiales e pronominibns et substantiTis 618.
4. Praepoeitionee adTecbialitor positae 619. 6. Adverbia primitiTa 620. Cap.
IL De praepodtionibus. Pag. 6S2.
I. Praepoaitionee hibernicae 683—661.
A. Praepositiones verae : 1. Praepoaitiones cum dativo et accusativo 622. 3.
Prae positiones, quas sequitur datiTus 630. 3. Praepoeitiones poeceates
aceusativum 643.
B. Praepositiones nominales 667. n. Praepoeitiones britannicae 661—698.
A. Praepositionee Terae: 1. Praepositiones monoe;llabae tenuiuatae vocalibua
661.
2. Praepositiones monosyllabae desinentes in ronsonus, inclioatoe a vocalibus
666.
3. Praepositiones monosyllabae consonis et iuclioatae et terminatae 676. 4.
Prae positiones bisylialiae 688.
B. Praepositiones nominalee: 1. Nomiiui coniuttcta subetantiTis 691. 2.
SubetantlTa praepositionum loco posita cum particulis sequentibus 694.
Cap. III. De coninnctionibus. Pag. 698.
I. Coniunctiones hibernicae 698—720.
1. Coniunctiones primitiTae 698. 2. Cooionctiones nominales 707. 3.
Coniunetionec pronominalee 709. 4. Coniunetioneii e praepositiouibus 713. II.
Coniiinctiones britannicae 780—734.
|
|
|
|
|
(delwedd F8662) (tudalen a51)
|
ooMSPBorns opbris. LI
I. ConinnetionflS primitivae 730. 2. Coninnctiones nominalM 734. 3.
ConiunctionM quae rant principio praepoBitionea 735. Cap. IV. De particulis negandi, interrogandi,
respondendi, ezclafflandi. Pag;. 739.
I. Particulae hibernicae 739—760.
A. Negantee: 1. Negatio abeoluta 739. 3. Negatio relativa 741. 3. Particula
pn> hibens abdohita 744. 4. Particula prohibeni subiuncta 744. 5. Nen^tio
duplicata, multiplicata 746. 6. Negatio ampliflcata 746.
B. Interrogantee: 1. In interrogatione simplici positiTa 747. 2. lu
interrogatione gtmplici negativa 748. 3. In inteirogatione bipartita 74tl.
C. Respondenteg 749.
D. Exclamantee 750.
II. Particulae britannicae 760—760.
A. Negantes: 1. Negatio abeoluta 750. 3. Negatio sabiuncta 751. 3. Particula
prohiben» abtoluta 753. 4. Particula prohibens subiuncta 753. 5. Negatio du
plex, mnltiplex 753. 6. Negatio amplificata 754.
B. Interrogantes: 1. In interrogatione simplici pceitiva 766. 2. In
intcrrogatione simplici negativa 756. 3. In interrogatione bipartita 750.
C. Respondentee 757.
D. Exclamantes 758.
LIBBR QDiNTOS. DB DBEIVATIONB BT OOMPOSITIONB.
Cap. I. De derivatione. Pag. 76S.
I. Derivatio hibernica 763—813.
A. Derivatio TOcallum 763.
B. Derivatio consonanun simplex vel dnplex 765: I. Derivatio liquidarum 766.
9. Derivatio spirantium 78S. 3. Derivatio mediarum 788. 4. Derivatio tenuium
796.
C. Derivatio eonsonamm multiplex 813.
II. Derivatio britannica 814—859.
A. Derivatio vocalium 814.
B. Derivatio consonarum simplex vel duplex: 1. Derivatio liquidarum 817. 3.
Deri vatio spirsntium 831. 3. Derivatio mediarum 835. 4. Derivatio tenuium
838.
C. Derivatio consonarum multiplez 852. C»|>. n. De compositione. Pag. 163.
I. Compositio hibernica 853—888.
A. Nomina composita: 1. Substantiva cum snbstantivis 853. 2. Substantiva cum
adiectivis 866. 3. Substantiva cum verbis 856. 4. Adiectiva cnm substantivis
856. 5. Adiectiva cnm adiectivis 868. 6. Adiectiva cum verbis 869.
B. Pronomina et verba composita 8j9.
C. Particulae compositae 869.
I. Particulae inseparabiles 859: 1. Privativae particulae 860. 2. Particulae
qualitatis 863. 3. Particulae intensiTae 864. IL Particulae separabiles 865.
D. Decomposita 879: L Decomposita cum duabus particulis 880. 11. Decom|)osita
cum pluribus particolis 886.
n. Compositio britannica 883—908.
A. Nomina composita: 1. Substantiva cum substantivis 888. 2. Substantiva cum
adiectivis 891. 3. Substantiva cum verbis 891. 4. Adiectiva cum substantivis
891. B. Adiectiva cum adiectivis 892. C. Adiectiva cum verbis 892. 7. Nume
ralia cum substantivis 892.
B. Pronomina et verba composita 893.
C. Particniae compositae 893.
1. Particulae inseparabiles: 1. Privativae particulae 893. 2. Particalae
quali
tatis 895. 3. Particulae intensivae 895. n. Particulae separabiles 897.
|
|
|
|
|
(delwedd F8663) (tudalen a52)
|
Ln COK8PECTD8 OPBBI8.
D. D«coiBi>osite 906: 1, DecompMite cnin dnabiu ptrtieulU 906. 3.
Deeompoaiu enm pliiribus paxtiGulis '908.
LIBER SBXTUS. DE CONSTRUCTIONS
Cap. I. De constrnctione prosM ontionis. Pag. 909. L Oonstractio prosM
bibernica 910 — 924.
1. Ordo constmctionie 910. 3. Nomen et pronomen constructnm 915. :t. Verbnm
conatmctum 931. n. Constructio proeae brltennica 934 — 934.
1. Ordo constructicmis 924. 2. Nomen et
pronomen constmctum 939. 3. Verbum constractum 938. Cap. n. De constnietione
poSticae orationis. Pag. 934. L Constructio poStica hibernica 936—963.
1. Consonantia latina 938. 3. Consonantis hibernica 949. li. Constmctio poetica
britannica 962 — 977.
APPENDIX. SPICILEOLi ET SPECDUNA B CODIdBUS.
I. flibernica 978—1051.
A. Dictiones grammaticoe 978. B. Sententiae 994, C. Sermonis de abnegatione
et com pasdone fragmentnm e codkse Camaracensi 1004. D. Specimen
interpretetionis codicis Prisciani Sangailensis 1008. E. Specimen
intwpretetionis codicis Paulini Wirziburj^nsis 1036. F. Specimen
intorpretetionis codicis Hediolanensis 1042. Q. Specimen interprete tionis
codicis Carlisruhensis 1048.
II. Britannica 1068—1081.
A. Glossae Oxonienses. I. Glossae in Butycbium 1053. n. Olosaae in Oridii
artem amato riam 1064. III. AI|ibabet\im Nemnivi 1059. IV. De meosuris et
ponderibns quaedam 1060. V. Vocabula
in pensum discipuli 1060. B. Oloasae Lnzemburgenses 1063. C. Vocabula rium comicum
1065.
ADDBNDA, COBRIQENDA. TRANSPONENOA.
DiDICES.
|
B5237: 
yn 
aith δ δ £