|
|
|
|
01/ AR GOLL:
8 Chwefror 1906, tudalennau 324, 325
|
|
|
|
|
|
02/ 16 Chwefror 1906, tudalen 339
(delwedd 6550A)
|
(delwedd 6550A) (tudalen 339)
February 16th, 1906. THE WELSH LEADER.
Page 339.
MWYAR DUON.
GAN D. JAMES (DEFYNNOG).
Y FEDEL WENITH.
II.
Methwyd diffodd y tân gynheuwyd. Bychan oedd ar y cychwyn, a phe llwyddid i’w
ddifoddi cyn i gymydogion ymrafaelgar osod cynnud arno, ni fuasai llawer o
niwed yn digwydd. Nid oedd yr heddychiad rhwng y pleidiau yn nhy’r gweinidog
ond cronni’r afon i’r gorlifiad fyned yn fwy cyffredinol. Rhaid, bellach,
oedd i’r mater ddod o flaen yr eglwys; ac yr oedd Mr. Pritchard wedi gofalu
rhoi ar ddeall i’r bobl fod y gweinidog am iddynt roi seti “eu tadau duwiol”
i fyny, a llithrodd mil a myrdd o bethau amherthynasol ereill i’r achos.
Dyna oedd clebar pawb drwy’r ardal. Eler i efail y gof, neu siop y crydd, neu
i’r felin, pwnc yr ymddiddan fyddai’r helynt yn Ramah. I wneud pethau yn
waeth, yr oedd William Tycanol wedi digwydd dweyd ei fod yr un farn ag
Ezeciel Jones o barthed y seti, ac yna aeth John y Parce yn groes i hynny, ac
yr oedd yn deall fod Mr. Pritchard, Llwyndu, o’i ochr. Fel hyn o dipyn i beth yr oedd .yn yr ardal ddwy
blaid, cychwynwyr y rhai ydoedd John y Parce, a William Tycanol. Ond yn awr
troe’r naill o gwmpas Eseciel, druan, yr hwn oedd yn anymwybodol o
ddatblygiad diweddaraf yr helynt.
Yn y cwrdd eglwys, ar ol i frawd ddarllen pennod ac anfon “ei eirchion i’r
gafell sanctaidd” a “thynnu wrth raffau’r addewidion,” y pwnc nesaf oedd
dewis cadeirydd.
“Anwyl frodyr a chwariorydd,” ebe’r crydd dan gnoi lwmpyn o ddybaco main a
saethu poer rhwng ei ddannedd ar ol pob brawddeg, “ma’ ishe cadeirydd arno ni
heno. A ’dwy’ i ddim yn gweld neb yn fwy teilwng na Mr. Pritchard: ‘r wy’n ‘i
gynnyg e’.”
“A f-f-finne’n e-ilio,” ebe brawd o waddotwr oedd ag atal dweyd arno,
“g-g-yda’r pl-pleser mwya’.”
“Nid oes gen i unryw wrthwynebiad,” ebe’r gweinidog, “i’r Brawd Pritchard fod
yn y gadair, ond purion peth fydd deall mai i’r gweinidog y perthyn yr hawl i
gadeirio yn mhob cwrdd eglwys, ond er mwyn tawelwch, caiff y brawd gyflawn
groesaw i’r gadair.”
Cymerodd Pritchard at y gwaith yng nghanol murmur o anfoddlonrwydd ymhlith
rhai o’r aelodau. Ond lle helbulus fu dan ei lywyddiaeth. Wrth ymdrechu
cymodi John y Parce, a William Tycanol, awd o stori i stori, gan dreio eu
dilyn i’w tarddell, nes oedd yr anhrefn mwyaf yn bodoli. Ceisiodd y gweinidog
daflu olew ar y dyfroedd cythryblus, ac eglurodd yr angenrheidrwdd {sic} am
gyfnewidiad yn rheol y seddau. Onibai am deimladau rhagfarnllyd, buasai wedi
argyhoeddi yr eglwys, a phan welodd yr anibendod yn parhau, dywedodd gyda
dagrau yn ei lygaid mewn llais crynedig:
“Fy anwyl frodyr a chwiorydd, nid oeddwn
yn tybied y buasai’r eglwys yn mynd i’r cyflwr hwn. Y mae yma ymrannu ac
ymbleidio, ac nid myfi sydd yn gyfrifol am hynny. Ond rhag i mi fod yn
rhwystr i neb, byddaf o dan orfodaeth i roi rhybudd y Sul nesaf i ymadael â’r
eglwys. Blin a siomedig i mi fydd cymeryd y cam hwn, oblegid ni thybiais lai
na threulio fy oes gyda chwi, a chysgu’r olaf hun yn Ramah.”
Wedi gofyn am y fendith apostolaidd, gollyngwyd y
|
|
|
|
|
(delwedd 6550B)
|
(delwedd 6550B) (tudalen 339)
gynulleidfa, aeth pob dyn i’w dy ei hun, yn
feddiannol ar deimladau gwahanol erbyn hyn.
Y pwnc llosgol nawr oedd a elai Eseciel Jones i ffwrdd. Buasai am dros
ugain mlynedd yn y lle, ac edrychai pawb arno bellach fel dodrefnyn arhosol
yn yr ardal.
Ond yr oedd yr archddiacon wedi gosod ei fryd ar gael gwared o’r gweinidog,
ac er mwyn hyrwyddo ei ymadawiad, anfonodd iddo cyn y Sabbath rybudd i
ymadael, a’r ty y trigai ynddo, oblegid deiliad i Mr Pritchard ydoedd.
“Odych chi’n meddwl, Mishtir Pritchard, yr aiff Eseciel, yr hen garan?”
gofynnai cymydog iddo. “Wdw i, fath
mae e’n ddyn at ‘i air. Mae e’n shwr o fynd.”
“Wel, brenin mowr, beth newn ni wedyn, Mr. Pritchard?”
“Gwnend! O, ma’ digon o bregethwyr yng Nghymru ishe lle, ac fe gewn fyfyrwyr
o’r colege; ac ma nhw’n fwy yn llygad ‘u hamser nag yw Esecieil. Tipyn yn
araf ma’ ‘i olwynion e wedi bod yn troi yn ddiweddar.”
Cyflog fechan gawsai Eseciel yn Ramah fel llawer o’i frodyr yn y
weinidogaeth. Ac y mae yn fynych cyn lleied fel nas gellir disgwyl fawr am
dani heblaw anadl o’r corff.
Cadwodd Eseciel Jones at ei air ac ymhen tri mis daeth yr amser iddo ymadael.
Yn y cyfamser, cawsai alwad wresog ac unfrydol o Gwm Aberdar. Disgwyliasai
Pritchard a’i gwmni gael pelenni chwerwon o’r pwlpud, ond yn hyn cawsant eu
siomi. Eu hoff bynciau oedd “Rhad ras,” a “Rhagorfreintiau’r Efengyl.”
Dechreuasai ei yrfa weinidogaethol gyda phynciau dyrus, megis Etholedigaeth,
Cyfiawnhad, a’r Iawn; ond teimlodd angen am bregethu dyledswyddau; a naturiol
oedd gorffen ei weinidogaeth yn Ramah a gadael i “ras goroni’r gwaith” heb
glwyfo ei hen gymydogion. Apeliai yn bennaf at y gwrandawyr yn ei bregeth ymadawol,
ac yr oedd arwyddion amlwg nad oedd ei ymgais yn ofer. Yr oedd llawer grudd
yn wlyb pan y cenid cyn ymadael:
“Ffarwel, gyfeillion anwyl iawn,
Dros ennyd. fechan ymadawn;
Henffych i’r dydd cawn eto gwrdd
Yn Salem fry oddeutu’r bwrdd.”
(I’w barhau)
|
|
|
|
|
03/ AR
GOLL: 23 Chwefror 1906, tudalennau 354, 355
|
|
|
|
|
|
04/ AR
GOLL: 1 Mawrth 1906, tudalennau 370, 371
|
|
|
|
|
|
05/ 9 Mawrth 1906, tudalennau 386, 387
(delwedd 6551A)
|
(delwedd
6551A) (tudalen 386)
9 Mawrth 1906
MWYAR DUON
Gan D. James (Defynnog)
No. 2.
Dafi Rolant, y Fat Ox.
II
"N—nawr,
machgen i, c-cwyd y gisht yto; ac fe orwedda i arni; a chei dithe
i chodi hi gan bwyll bach.”
Cododd Jac y gist ar ei hechel, ac wedi cael corff Dafi o’i mewn, gosododd hi
yn esmwyth yn ei lle. Pan oedd hyn yn cymeryd lle, ocheneidiai Dafi yn drwm.
Dechreuwyd y ffordd tuag adref yn araf iawn.
"Hei, Jac," ebe Sam y saer, oedd yn dyfod i’w herbyn, "b’le
‘rwyt ti wedi bod ?"
"Nid Jac yw’m henw i heddy; Nehemiah wdw i."
"Wel, Nehemïah, ynte, b’le buest ti ?"
"Taw son; ma’ Zacharïah’n dost,— bron marw."
"B-bant a’r cart, fachgen; p-paid aros. All hwnnu sharad drwy’r
dydd," ebai Dafi.
"Wel, myn brain," ebai Sam, "Dafi Rolant yn feddw!"
Wedi myn’d ychydig droedfeddi ymhellach, dacw’r gwr a ofalai am yr heol yn
pwyso ar ei raw yn hamddenol, ac yn gofyn,
"Ble ma’r cerryg, wasi? Beth sy wedi d’od o Dafi Rolant? Ddaw’r Capel
ddim mla’n fel hyn."
"B-bant a’r cart, fachgen. Wyt ti ddim yn ‘y nghlywed i’n gweyd ? Gall
hwnna lolan, a gofalu am fysnes pawb ond ‘i fysnes ‘i hunan."
"Beth sy’n bod, Dafi Rolant?"
"D-dost iawn. B-bant a'r cart."
Cwrddwyd ag un arall, a bu hwnnw mor feiddgar a gofyn,
"Be sy gyda thi yn y cart, Jac; mochyn ?"
“O! O! ochneidiai Dafi, “na chawn i
fyn’d adre’ i farw! B-bant a’r cart, machgen i.”
|
|
|
|
|
(delwedd 6551B)
|
(delwedd
6551B) (tudalen 386)
9 Mawrth 1906
Wedi
cyrraedd y Fat Ox, rhedodd Marged
Rolant a'r ddau blentyn fel
gwallgofiaid o'r ffenestr i ddrws y ty, pan welsant y gwas yn dychwelyd heb y llwyth cerryg.
“T—tro
bart ol y cart 'nawr at ddrws y ty, machgen i; a chwyd y gisht yn esmwyth i
fi ga'l d'od ma’s ar 'y nhra'd, os
galla i."
“Be
sy'n bod, Dafi bach?” gofynnai ei briod; “wyt ti'n dost?"
“B—bron
marw; b—bron marw.”
Ocheneidiai
Dafi gan ei boen, ac wylai’r teulu, tra y cronnai lliaws o'i gymydogion o'r
pentref mewn syndod wrth feddwl am dano megis derwen fawr mewn gallt o goed
wedi syrthio o flaen cwthwynt cryf.
Llwyddwyd
i godi'r gist yn dawel, a chariwyd y claf gan bedwar dyn i ystafell y “pen
uchaf,” a gyrrwyd ar ol y meddyg lleol, cyn
gynted ag oedd bosibl.
III.
Tra yn
disgwyl dyfodiad hwnnw, gorweddai Dafi
mewn
poenau ar y sciw, a'r teulu o gwmpas iddo yn ofni ei weled yn tynnu yr
anadliad olaf.
“Ffarwel,
Marged," ebai Dafi ma' nghetyn i ar ben. ‘D—dyn a aned o wraig sydd fyr
ei
ddyddiau
a llawn o helbul.' B—bydd yn dyner tuag at y plant. Yr wdw i 'nawr yr un fath
a'r hen gapel wedi 'i dynnu lawr, ac yn disgwyl am un gwell. Ffarwel, yr hen
Hermon. Cha i ddim dy wel'd di mwy! F—fe ges i l—lawer o hwyl yn yr hen
gapel. Dyna lle ces i deimlo'r hen ddylanwade. Ond ffarwel, 'nawr. B—bydd yma
Hermon n—newydd cyn bo hir, a bydd gyda finne ‘dy nid o waith llaw,
tragywyddol yn y nefoedd.'
“Ow,
ow," wbanai Marged Rolant, “ma' Daff wedi lladd 'i hunan yn y cwàr 'na.
O, beth wna i? Beth wna i?”
“Ffarwel,
Moses, 'y machgen i. Bydd yn ufudd i
dy
fam. P—paid a bod yn gas iddi. A bydd yn
g—grefyddwr
disglaer fel dy dad. W—wedi gafaelu yn yr aradr ysbrydol, paid a gollwng dy afael
nes talaru mewn gogoniant. A thithe, Gwenni fach, bydd yn lodes dda, a chofia
am dy dad."
Yna
daeth y meddyg lleol, — cwac yr ardal, i'r ty; ac ar yr un pryd cafodd Dafi
ymosodiad creulon o'r poen ym main ei gefn.
"
'R ych chi'n dost, Dafi Rolant?" ebai'r cwac.
“B—bron
marw, syr."
“Na,
na, dim mor ddrwg a hynny, gobeithio; mi
dreia
i'ch gwella chi."
"G—gellwch
dreio, syr; ond mae'n rhy ddiweddar; dim ond y Meddyg Mowr all 'y ngwella i
mwy."
“Ga i
wel'd ych tafod chi, Dafi Rolant?"
Estynnodd
ei dafod hir allan, ac ychwanegodd y
cwac,
"H—m;
wela i ddim cramen; stim niwed ar y
tafod."
“Eitha
gwir, syr; stim niwed ar y tafod; yn 'y
mhewn
i ma'r drwg."
“Ie,
onte; shwt bo'n yw e, Dafi?”
“P—po'n
anhweth, syr, yn main gefen, rhwng cig
a
chro'n fel wharren.”
"Rhaid
i fi neud tê milddail i chi ga'l whysu, Dafi; a rhaid rhoi'ch tra'd mewn dwr
poeth a mwstard i ga'l tynnu'r gwres lawr. Rhyw duedd gwynegon yw'r dolur,
gallwn feddwl, gan nad beth yw 'i enw."
"C—cennad
ange yw e, syr; dyna 'i enw fe."
“Peidwch
myn'd yn ishel ysbryd, Dafi Rolant; ma' ishelder ysbryd fel gwenwn i’r
gwynegon.”
“C—cennad
ange yw e, syr; dyna 'i enw fe."
"Peidwch
myn'd yn ishel ysbryd, Dafi Rolant; ma' ishelder ysbryd fel gwenwn i'r
gwynegon.”
Paratodd
y cwac y tê milddail, a gwnaeth i'r
claf ei
|
|
|
|
|
(delwedd 6552A)
|
March
9th, 1906.
THE WELSH LEADER
387,
yfed ynghyd a gwydraid cryt u trandi, a gosudodd ei draed niewii d\vr twyin.
Rhoe& llel'^d aw gum i ry\\nn i hoi medd}g cyfreithLiwn o dan y gyfraith,
tel os \i\ tliliii Dati Rolant farw, y gwnai h\\nuw law-nodi'r dyan&gnt.
Mown 'tatafell arall o'r Fat O.r, yr oedd Sa:n y saer, 11 JoM'r
hewl," ac ereill, yu bicirad am dditf^gion a rhagiiiiAethan Dati Rolant.
" Druan a'r hen Ddati," ebai Sam, " oa collwn ni e, caiffi 5
wLid golled."
" 0'aift, wir ddyn," ebai Josi; " cherddodd neb yr hewl yn
well na Dafi."
" Hen gyhoeddwr yn iawn wedd e yn y cwrdd. Tip^n bach yn nertos wedd e
blawer dydd pan wedd e'n dechre. Yr \vdw i'n coflo un tro pan wedd rliyw Mr.
Jones yn dod i bregethu i Hernion ar noa Fciwrth. Dati wedd yn cyhoeddi. A
phryd hynny wedd mwy o at.il arno nag sy 'iiawr. A dyna wedudd e, l B-b-bydd Mi-'hdir M-Mowrth yn pregethu
yma nos Junes.' Dechreuodd y
bulxil wherthm, a gweludd D'lfi 'i gaing:\ meriad. 'Pei(l\vch wimthm,' ebdi
te - ' nia'r c-c-colli'n c-c-calla writhe.' A mowr y dil^ir\\ch ga\vsom ni.
Oud dyna, fe f;dd rhaid i ti, Jo&i, neu ry^nn g;hoeddi ne&a."
" Druan o Dafi. 'R IIQ faint yr yn ni'n ga'l i gyd ^ u v di\vedd-"
11 Ic, dim dnn o b; tu"" aaflti 1
t'ro'cTtS'ERr' gaUmTeff' Dd,in ^<>l lltiwer u lionon
ni."
'"Wyt ti ddun wcdi 'i icbur e i^li^b, Sam '•' " Naddo, und gallwn
tentro gneud; tdtli mae e ar llen, yr hen garan."
Erbyn hyu, d^ ma'r medth g o'r dref yu cyrrae>ld ^ Fat OJ- al•gt^l)
cefl^l. Wedi dipg^n, a th.inn'i l£r\\yn ar y liach oedd yn y inur ger y drws,
aeth i town yn awdmiloJul.
t> Pwy sy'n dost ? "
" Fi, &; r," ebai Dan; "• dim oud y mod i! B-bron niyn'd
!"
lt Gobeitho nad ycli chi ddim ar nn clwb, fath mae'n dyn ofnadwy i
v>ella dyn ar y clwl); ac os bydd e ar ddoa glwb, stiin ffoidd i'r Tbbryd
drwg 'i wella fe. Od} ch chi wedi gneud 5 ch wyllya ? "
" Xaddo, syr, d-dwy i ddim wedi meddwl llawer am hynny, na cha'l
ani,-.er i gnend lit."
" Amaer wir; stim neb ag am&er gydag e i neud dim E,y'n iawn, nes'i
bodhi'nmyn'dynrhyddiweLldar. Faint yfsoc-h chi heddy ? "
" Dim diferyn heddy, syr, ond y diferyn brandi ges i wedi dod adre.
'Rwy'n cwmryd llawer diferyn bach, 'nawr ac yn y man; ond ches i ddiiu. ond
hynnv heddy."
" Buoch chi'n gweitho o gwbwl ? " "Wel, do, &;r, yn go
gated; towlu helem miwn yn y bore, a llw; tho cerryg ar ol cino." \.
" Ho, dyna'r achtu, talle; g\veithio yn rhy fiian arol cinio. Ca i wei'd
ych ceten chi. Rhaid i chi ymddiatrn yn llwyr."
Cynorthw^ wyd ef i godi ar ei eistedd. Ocheneidiai yn drwm, ac yr oedd y poen
yn waeth ar l)rydian, yr hyn a l)tirai gryn betrubdod i'r ineddyg. Xid oedd
efe yu gwei'd rhyw lawer o afiechyd yn \vynel> Dafi Eolant, ond yn unig ei
fod yn welw iawn. Yr oedd wtdi cliw^bii ni ol y te
milddail a'f d\\fr ber\\'edig.
|
|
|
|
|
(delwedd 6552B)
|
y cwar. Yn wir, dywedodd Jac wrth'yr offeiriad fod ei feiatr wedi ymadael. ' ^ ''^f
" Faint wyt ti'n meddwl adawodd e ar 'i ol; hynnyl yw,_o feddiannaii ? Wyt
ti'n oredn fod yna ddigon i .gynnal y teuin bach wedi iddo fyned ? " , -
- -
" Wn i ddim, wir syr," ebai Jac; -" ond "wdw' i'n^ credu
'i fod e wedi gadael y cwbwl wedd gydag e.'" . ,'-
Ond wedi myn'd i'r ty, ac i'r ystafell lle'r oedd Sam. a Joai, catodd ar
ddeall'nad oedd Dafi wedi ffarwelio a'r fuchedd hon. ^ " i. ^/'
Gwrthododd meddyg y dcef a chaniatau iddo ddod i. fewn. i ystafell y claf, am
nad oedd eisieu'r sacrament! arno, yn ol ei farn ef, nac un. cysor arall y
pryd hwnnw. . -i - - t '. '.<
Tynnwyd ei gat a'i -wasgod i ffwrdd gyda chryn draff erth. Datodwyd ei
drowser, a chodwyd ei grya. er mwyn i'r meddyg gael cornio ei ysgyfaiuty ueu'
chwilio am asgwrn toredig yn ei fein-gefQ-, Ond,. aynned y ddaear! Pan godwyd
ei grys, neidiodd ll^goden fach wisgi oddiar ei getn, a dihangodd gyda'
ch^flvindra'r g\vynt i agen ym mar yr ystafell. -' /'^
" O'r t-filen ! " ebai Dcifi, " dyna'r d-dolur."
Nid oedd y cwbl ond mynydd mewu gwewyr'yn' esgor ar lygoden. Yr oedd y
greadnre^ fach yn ddiau, wedi dring-o }n lladradaidd pan oedd Dafi ar yr
helem • yn y boieu. Ac nid ei bai hi yn hollol ydoedd fod TyTOaTnt o anghysur
yn cael ei achoBi ya y gysiy-dogaeth. "- '"' '
Y mao llawer mwy o helynt wedi ac yn cael ei^ acliosi yn £^ nych gan 1)eth
llai na llygoden. , '' ^
Cafodd Dati Kolanfc yr amhydedd o gludo llawer llwyth o gerryg cornel at
gapel newydd Hermon, gwelodd ei orffen. c^hoeddodd Liwer ynddu, a bn dan.-1
weinidogaeth pregethwr "wrth fodd ei galon. . ' ~.
/•' ^ • -it'-
cael ei '-
-
06/ AR Y DUDALEN HON: 16 Mawrth 1906, tudalennau 402, 403
|
|
|
|
|
06/ 16 Mawrth 1906, tudalennau 402, 403
(delwedd 6553A)
|
delwedd 6553) (tudalen 402)
16 Mawrth 1906
$$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
402
THE WELSH LEADER.
March 16th, 1906.
PRiNCIPALITY PRESS...
... MERTHYR TYDFIL.
IVaWVAR DUON
.. ' GAN D. JAMES (DEFYNNOG.)
No. 3.
Dafis, y Byd Hwn.
'' Haws yw i gainel fyned drw nodwydd nag i ' ' deyrnaa nefoed I,"
Haws yw i gainel fyned drwy grai y nodwydd nag i oludog fyned i
Rhyw gymeriad rhyfedd oedd " Dafis, y h;d hvvn." Dywedai ei
gymydogion ei fed yn hen " gyhyddgi," a chyni int oedd ei ufael yn
y pethau a dderfydd, fel y cyyyilfcwyd " y 1)yd hwn " am hyth wrth
ei enw. " Y byd hwn " oedd ei gartref, ynddo yr oed 1 ei fryd a'i
olnd; ni feddyliodd erioed am fodolaeth un 1)^darall;
ni chwenychai " wlad well;" a chredid yn gyitredin am dano, pe
digwyddai i rvw fod perthynol i fyd arall benderfynu anfun llyth,i i Ddtis,
mai afraid fy'ldai goaod enw ei drigfan, sef y Dderwenlas, ar ol ei enw, ac y
hyddai " Dans y byd hwn " yn gyfeiriad digonol ar yr arnlen. Elai
Pans i gapel yr Anibynwyr unwaith y flwydd^n, pan gynhelid cwrdd
diolchgarwch; a 4lyna'r unig adeg y tywylhii ddrws y capfl. Ond am ddod at
grefydd, ni wnaeth gynnyg, erfod ygweinidOg yn addaw " can cymaint } 11
y byd hwn." Cogleitiiodd yr addewld am " gan cymaint" ei dd;
chymyg am eiliad, ac yiiti wedi amen gray y dywediad,
"Na, na, Mr. Jones,'' ebai, " neiff hi ddim y tro;
na neiff wirionedd i; mae 1>anc yr eidon du yn fane da, oiul chlwesi ddim
son am danu yn cynnyg mwy Hag hanner can swilt yn y ))iint. A etim synwyr
mown cant y cant. Os yw e'n rhoi cyminf a hynna, fydd e ddim ar 'i dra'd yn
hir."
A thro arnll, pan oedd y gweinidog yn son am " waredu oddiwrth y byd
drwg presennol," cosai Dafis ei ben inewn amhenaeth, fel pe am i bawl)
gael eu gwaredn oddiwrtho ac o hono, ond efe ei hun; ac awgrymodd yng nghlust
y nesaf ato, fdil y byd preaennol yn ddigun da i bawh, a gwell, efallai, nag
a ga y rhan t'wyaf yn ei Ie.
Snt y darfu Daiis gael gwraig sydd ddirgelwch. Hen lane ydoedd liyd nea y
cyrhaeddodd ddeg-ar-hugain. oed, pan y meddyliodd y gallasai arl)ed cyflog
iliorwyn wrth fynnu gvvraig, ac osgoi y drafferth l)lynyddol ddeg Calangaeaf
o gytuno. Talodd yr " ern Iwiodasol " i'r cofrestrydd ar ol chwyrnu
ac ebychu llawer, a cliafodd wraig dwt, oedd, fel y dywedai ei gydnabod, >t
yn rhy dda i'r hen scrwbyn." 0 herwydd meddyl-gar^ch ei gwr ays ti lyd
A'i f^ wiolaeth, ni chafodd Itithau oedfa nac hamdden i fedilwl am ddim
arall. Yr oedd ar drot o foreu i hwyv. Gwelid hi ar doriad y dydd yn godro'r
gwartlleg, a thynnn hufen llaeth;
wedi hynny, yn gweini i gyfreidiau'r lloi a'r moch, corddi a chart hu,
chwynnn pytatws a moron, ynghyda llu o orchwylion ereill, nes y teimlai ^ byd
oed<l yn win ac yn wen i'w gwr yn Invn <ic yn boon iddi hi. A yicr;w,
pAii ddaeth gw^a i'w chyrchu o'r liyd hwn, a gadael ei phlentyn teir-blwydd
oed a'i gwr ariangar, na tu editar ganddi am y cyfnewidiad.
Magwyd Owen bach ryw fath; yn wir 1)u amryw o'i gymydogion a Haw yn ei
ddygiad i tyny. Cafod lawer o fwyd ganddynt, ac eto achwynai Dafis yn erwin
ar gost ei fwyd a'i ddillad, er nad oedd ei fw} d, druan bach, yn cynnwyy
llawer rliagor na thatws ac enwyn,
|
|
|
|
|
(delwedd 6554A)
|
(delwedd 6554) (tudalen 403)
16 Mawrth 1906
$$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
403
uwd, sopas, cawl ail-dwym ^tir, a bara haidd wedi ' heneiddio. Olid tyfodd
Owen <er gwaethaf ei dad a'i driniaeth yn fachgen heinyf. , Pan oddeutn
uu-ar-hngain oed, gosododd ei serch ar forwyn ei dad, yr hon oedd odileutu'r
un oedran ag yntan, a phan oedd Datis yn Nhrefdraeth a mannau ereill
ynprynuebolion erbyn y ffair, darfu i Owen a'r forwyn ymuno mewn glan
brio'las.
Bu Dafis bron a Inelltithio dydd ei encdi^aeth pan glybu am y tro. Ond drwy
gamgymeriad, eiddo ereill a felldithiodd.
" 0 'r pwdryn ! " ebai wrth Owen, " dyna fel 'r wyt ti'n
yinddwyn tnag;ita' i, aie ? Wedi ft gosti dy gynmd am gymint o aniser, myn'd
i brTodi a'm morwyn i, pryd y dylet ti weitho am gwpw.l o flynydde, i ga'l
tain i fi am dy fwyd ! 0 'r whiwg-i cas ! Both 'na i, 'nawr, am odro a gneud
menyn ? .Cha i ddini un furwyn 'nawr yn nnman. Stim nn yn torri ar 'i chyflog
yr amser hyn. Wyt ti wedi 'in lladd" i, Owen!" .. ' ' •
" Stim ishe i chi, nhad, faldorddan dini ynghylch y peth. Dim ond casgin
arian yw 'cli bryil chi. Fe redech chi fillfcir ar. ol pisyn fair. Faint o
tlynydde wdw i wedi gweitho gy<la chi heb ddime o gytlog, ac heb ddiolch ?
Ac am Marged, 'rwy' i yn 'i charu'n ormod iddi fod yn slaf i chi. Dim rhagor,
nhad; dim rhagor."
" Ie, dim rhagor o fwyd i ti, a dim rhagor o'r tipyn meddianne ar fy ol
i. ti, was. Y Wurkltinisc 1'ydd dy gatre di a'r hen ffwicen briodest
ti."
6nd nid fel yna yn hollo! y digwyddodd ) ethan. Penderfynodd Owen ymadael a
gwlad ei enedigaeth. Yr oedd ar yr adeg honno lawer yn ymfiido i Victoria er
mwyn cloddio am aur, a thybiai Owen, gan fod ei drwyn o'r nn gwneuthnriad ag
eiddu ei dad, v gallai diirio'r ddaear gysta.1 a neb. Am o gylch biwyddyii,
1)n yn lal)ro gyda hwn a'r Hall yn y gymydogaeth gan fyw gyda'i wraig a'i mam
mewn ty to gwellt, gerllaw gallt o goed ar gythnian'r Dderwenlas. Oud nid
oedd ond brwydro a thranerthion, a phaii yinaflodd v dwyinyn felen ynddo,
ffwrdd yr aeth wedi rhoddi ffarwel gn i'w Wraig a'i Olwen fach. Gweithiodil
ei gwry yn groes i'r weilgi, oud gan na ddaeth gair o wlad yr.anr oddiwrtho, er
disgwyl am rai biynyddau, barnai pawl) iddo gael dyt'rllyd ledil cyn cyrraedd
Awstralia.
Gydag ymadawiad Owen, aetli Datia yn fwy ineinlwyaidd na chynt. Collodd
yiuddiriedaeth yn ei gyd-ddynion, ac yn neilltuol yn ei forwynion. Torrai'r
olaf ar en cyflog, neu anfonent yr ern yn ol iddo ar ol cytnno, Ai 'r
gwartheg weitliian lle.l) en godro, a.c' aeth crochanaid cyfan o linfen
liyt'ryd yn j ofer o eisien dwylaw ystwytli i glapio'r yinenyn. ftoifii iddo
fyn'd yn ei ond a'i benbleth i elfyn ar ei ferch-ynghyfraith ddyfod gyda'i
balian i fyw i'r Dder-wenlas. Ac yn y rhagolwg y denai ei phlentyn rywl)i'yd
i feddiant o goden Dalis, cydayniodd hithan a'r cynilyg. Plentyn fl'el oeild
Olwen t'aeli, ac yr oedd natiir inewn cariadi a hi; canai'r front'raitli
oddirhwng dail y dderwen iddi hi : dawnsiai pelydr yr haul ar ei nielynwallt
modrwyog i'w liaddnrno hi; ac yr nedd y rliofynnan frithai fur liwthyn ei
iiiamgii \ii yni-gystadin i'w llonni hi. A r meillion a r llygaid-y-dydd,
iieii'r orii Bwci oeild ei chymdeithion yng ngliwr y cut'
thad-ynghyfraith. Yr oedd cwnini o sipsiwn yn digwydd aros yn awr ac oilwaith
ar gytir gerllaw. Ond m feiddiai neb o honynt ddefnyddio gwiail oddiar
llerthi Dans er mwyn gwneud basyedi a gwyntyll. Yr oedd hyd yn oed brwyn ei
gorsydd yn waharddedig, ac eto yr oedd y yipsiwn yn gyffr.din yn cael yr
afael drechaf ar Ddafis, trwy ollwng en hasynnod i'w gaeau i liori yn y nos
a'n harwain ,'illan cyn iddo godi.
Beiddiodd nn o'r cwmni melynddu ddod at ddrwB y Dderwenlas i ofyn am
ddiferyn. o lae+h enwyn.
" Na, na," ebai Dafis, tk mae'r llaeth yn ddigon prin.
Dim ond dod o gwmpas y lle 'rwyt ti i whylmentan, ac i ga'3 gosod dy law ar
rwlwth. Na, cer o b'atu'th fiisne-i, a cher yn fain hefyd."
Ystyriai y sipsiynen hyn dipyn yn arw, gan ei bod yn, gwei'd Marged yn codi'r
enwyn o'r fuddai ar y pryd. Wedi methu cael wrth ofyn, cymerodd gwrs arall.
" Garech chi fi i 'weyd ych ffortiwn chi, syr ? "
"• Stiin tf'orliwn i ga'.l gen i; sut gelli di 'weyd am lletli nag
(••y'n liod. 'Dwy' i ond dyn t'lawd; a pham ma' rhyw nashwii fel hyn yn dod
heibo ?"
" Yn ara', syr, ma' gan }>ob dyn 'i fl-'ortiwn. Ffortiwn dda sy' gan
rai, a n'ortiwn ddiwg gan ereill. Fydd ddim llawer o Iwc i chi, syr,
"leni."
" Fydd ddim llawer o Iwc i tithe, os na 'stwythi di oddiyma. Fe rol)be
dy fulli di'r allor."
(I'if barhau.)
CiWERSI MEWN CYMRAEG.
Gan D. JAMES (Defynnog), Treherbert.
LESSON 5.
(a.) Nutfs. Ornninmticftl.
' It ha,s l»een oliserved tliat all the Santences which we liave alreaily
used are nffif'HKl.tii.'r, as
Y mae'r dyn yn darllen : the tiiun is reading.
We may funn from thia an inffrnigativc sentence in
the Following manner :—
Ai darllen y mae'r dyn ? (litvmily : I» it reading is flu' UK! nf) i.e.. Is
the man reading'?
In this carie al is an interrogative particle, and darlh'it is emphasised.
Iiitrri'dfjftttit't' svnti'iwes with pinph-cisiif vn tfie verb-ninnt : . '
Ai ysgril'ennii y inae'r mal) ? Is the son writing? Ai set'yll y niae'r ferch
? Is tJn'daughter landing'.? Ai eistedd y mae'r wraig ? 7.S ihe wifv nitthuf
? Ai cyrigii y mae'r fam ? I:-; flu' inothrr nlwpinff ? .Ai dyMgn y mae'r
tail ? Is titr filtlii')' ft'arninf/ ? Ai codi y mae'r rhian ? In the maidm
ri-fiiiy ''/ Ai l)wyta y inae'r gwr ? In tin' linxbaHd fating? Ai yfed y
mae'r saer ? In the ('in'/ienter driiikiiig f Ai cann y mae'r ferch ' I» the
(Umghfcr singing f Ai gweitllio y mife'rlii'Hwd ? Is tlle brother
inirking ? Ai cerdded y mite'r eliwaer ' /' " • '•-- iifUkinf ?
\i ph\\:ireii v lii:ier eIleTll ' 7' '——?
07/ AR Y DUDALEN HON: 23
Mawrth 1906, tudalennau 418, 419
(delwedd 6555) (tudalen 418)
23 Mawrth 1906 $$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
|
|
|
|
|
(delwedd 6554B)
|
|
|
|
|
|
07/ 23 Mawrth 1906, tudalennau 418, 419
(delwedd 6555A)
|
418
THE WELSH LEADER
March 23rd, 1906.
IVIWYAR DUON,
GAN D. JAMES (DBPYNNOG.)
\_So, 3—conlimied.'}
Dafis, y Byd Hwn.
"Fel 'rych chi'n robo dynion t'lawd, eu sythu a'n
s'wfo.' Nid fel yna y dyle petLe i fol, Byr. Nid fel yna o'dd hi yn y wlad
'uia flynydde 'nol. 'Ro'dd y t'litwd yn pwyso ar y gwyr mawr, a'r gwyr mavvr
yn helpu'r t'lawd. Alia' i wei'd wrfch ych gwyneb chi, 8yr, heb edrych ar dor
ych Haw o gwhwl nad ych chi'n trafaein yn ol fel ma'r aer yn dangos."
" Ffwrdd a thi, 'rbcn yipsiwnen, onide, mi alwa i ar y ci ar dy ol di.
Hei, Tango; " ""
" Ffwrdd u thithe, 'rhen asgwrn i drueni. Weli di ddiin nn forwyn ar ol
colli'r lodes sy' gyda tlii. Gore 'i gyd pa hwya' cedwi di hi. Ond fydd hi
ddirn yn hir yn dy wasanaeth brwrit."
'• Hys, Tango; ar 'i hoi hi'r ci."
Ond dianc woaeth y sipsiynen heh niwed oddiwrth y ci. Pan welodd Tango- hi yn
gwyntio'r pastwu eithin, ni wnaeUrond chwyrnu, ac ni fn hitliau yn hir eyn
inyn'd o'l gol-w".
"• Dyna i fi, Marged," ebai Danri, ''' brawf arall na ddylid rhoi
dim i'r hen dacle sy'n 'i baglu hi o ddrws i ddr-ws." .
" Ni fuaaai lawer o golled i chi, nhad-ynghyfraith, i roi idili ddiferyn
o enwyn."
<t Y fi sy'n gwbod faint o golled yw hi. O'B iehe i fi roi
'mwyil i sipaiwn ? Nac o's, gwlai."
Diatawodd Marged ar Innny, ond ni fedrai lai na meddwl ac ofni y disgyunai
ryw aniwc enbyd i ran y Ddorwenlas, niegis y chwarren ar y busty ch, nen'r
gwartheg yn bwrw marwioi, neu'r hwch yn esgor ar dri-ar-ddcg o bercliyll yf
nn pryd.
Ond gwaetb na hyi^ny, drannoeth yn ddisym-wtli collwyd Olwen facb. Yr oedd ei
main wedi oi goaod i gysgn mewn cornel o'r cae, tra yr ai hithau i garfann'r
gwiir;i rbac;u. Piui y dycbwclndd, cr ei ni'awi' driat-wch, nid oedd ei
geneth i'w gweled yn unite. Chwiliwyd yn mhob inan am diini gan Marged Dafis,
yn cael ei cbynorthwyo gan ei mam, ei thad-ynghyfraith, a'r cymydogion. Cawd
gan geisbwl o'r dref gyfagos L chwilio pabell yr Aifftwys, ond ni welwyd 61
Olwen. Ni thyfodd meillion gwynion ar ei hoi i ddynodi cyfeiriad ei thaith,
ond yn hytrach, gadawodd ar ol fain wedi banner gwallgofi, yn tynnu gwallt ei
phen mewn go fid, a'i chri fel eiddo " Rahel am ei phlant am nad
oeddynt."
Nid oedd hawl gan y sipsiwn i aroa ar y cytir yn hwy na phedwar diwrnod.
Felly ffwrdd yr aeut ar y pnmed, ac yr oedd Marged Dafis dan yr argraff fod
ei phlentyn gyda hwy. Tyl)iai na 'wnai'r ceiybwl ei oreu i'w ddarganfod am
nad oedd ganddi awllt " cil dwrn " i roi iddo. Am hynny,
penderfynodd adael y Dder-wenlaa i drugaredd rhagluniaeth, a dilyn y giwed
roisai achoa drwgdybiaeth iddi.
Cerddodd y fam dorcalonus am filltiroedd ac am ddiwrnodau cyn cael olion o'r
silleiwn. Pan oedd raid iddi gardota a chrefu am lety, tcimlai'r
d.irostvng-iad vn ddirfawr. Yr oedd hynodrwid ei chaia am
|
|
|
|
|
(delwedd 6556A)
|
(delwedd 6556) (tudalen 419)
23 Mawrth 1906
$$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
March
23rd, 1906.
THE WELSH LEABEE.
419
yn gwaedu." Cawsai gan ambell i hen wraig wrando ar ei hystori, a melus
oedd cael arllwya ei chalon o'i chynhwysiad gofidus i ry-wun. Ond nid oedd
hynny yn lleihau ei phrydcron. Er gwaethaf y gwaradwydd-iadau, y newyn, a'r
gorthrymderau, ymlaen yr elai, a'i chalon yn pwyntio at ei hunig blemyn, fel
y gogwydda nodwydd y cwmpawd at begwn y goglodd. Er inor bell oedd ei Holwen,
yr oedd greddf fel pe yn hwylio camrau'r fain ar ei hoi.
O'r diwedd daeth i feddiant o ryw wybodaeth am wrthrychau ei hymchwiliad, a
haws yw dychmygu y llamai ei chalon ar brydiau wrth feddwl am gael
adfeddianun ei phlentyn syw. Ni feiddiodd fyned liw dydd gerllaw pabell y
sipsiwn, rliag y byddai hynny yn llesteirio ei hamcau o ladraia'r nn fechan
yn ol. Ac nid gwiw chwaith fuaaai iddi roddi hyBbysrwydd i unryw gwnstabi,
oblegid pwy a gredai ei chwedl mewn ardal ddieithr ?
Yn y cyfamser, ai " Dafia y byd h-wn" yn fwy by del bob dydd. Wedi
methn cael neb i odro a tbrin ei wartheg, trodd ei gaoau bron i gyd yn dir
puri, a'i dda yn hest), fel na bo yn pwyso dim ar ei gyd-ddynion. Os yn
foudwyaidd gynt, yr uedd yn fwy felly yn awr. Os oedd ganddo daitli bell i
ffair neu i farchnad, mynych y gwelid ef yn tramwy yn droednoeth, a'i
eagidian, er mwyn en harbed, wedi eu tallu dros ei ysgwyddau, ac yn eu gwisgo
yn unig pan yn nesu at y dref. Cysgai yn fynych ar y daflod yn y gwlan, neu
ar y das gwair, fel na bo neb yn lladrata ei eiddo. Cuddiai ei arian mewn
amryw fannau, megis yn yr ardd, yn y cloddiau, a l!','ocdd cyft'elyb. Oa byth
y digwyddai rhyw radd o otid dorri ar draws ei unigrwydd, gyrrid ef ar ffo yn
fuan gan ei awch angherddol am olud.
Pan ddynesai Marged Dafis yn nyfnder y nog at l)abell y sipsiwn er mwyn
clustfeinio ar anadliadan ei hanwylyn 08 ydoedd yno, meddiennid hi gan
gryndoil anirnadwy. Both os nad oedd ei phlentyn yno ar ol yr lioll drafferth
? A oedd ei plilentyn tyner wedi marw yn ystod yr arnser y chwiliasai am dani
? Pa fath ymdrec'hfa fuasai raid iddi ymladd er mwyn adennill Olwen fach ?
IIa ! rhoddai bob gewyn o'i chorn' ar waith, a uhollai bob diferyn o waed o'i
chalon cyn colli'r frwydr.
TJst! beth oedd y swn glywai ? Ai cri ei phlentyn ydoedd ? A ruthrai lit i
gymeryd meddiant o honi yn awr ? Na, pa fodd y gorthrechai
hi y ddau waedgi ei hunan ?
Parhau i grio
wnai'r plentyn, a dyclnnygodd M;irged ei bod wedi galw " Main." A oedd gwifrau'r meddwl yn cario negesau o un galon i'r Hall ?
"Both yw'r matar ar y plentyn 'na, Pal? Mtim mnnnd o lonyddwch gyda hi
un nosyveth. O'dd dim
biisnea i ti fyn'd a hi oddiar 'i main. Ma' barn yn shwr o ddod arno ni am 'i
dwyn hi."
" Taw di son am dy farn, Wil. Mi wn i gymint ddwywaith a thi o b'utu
barn a ffortiwn. Gad dy glebar, neu mi af fi na weli di ni'ono i na'r groten
fach Taw, 'nei di, 'rhen gwdihw, a chysg."
" Mi wn i ddigon, Pal, am farn, a falle mwy a hen gnoc fel ti. Ni ges i
freuddwyd cas 'nawr, a 'r wyf ii yn credu cymint mown breuddwyd ag wyt ti
mewn ])laned. Bydd y cwnstabi ar dy war di 'n fuan."
"Alia i ddim godile rhagor o dy gintach di. Bo1)
—-— „„ , ,»,.,1.^ ^, '•.-„.,.(. 4, fi rxah-r.tnt.li
Ciliodd Marged Lafis yn ol i'r cysgod, a gwelai'r feuyw feli'n yn cludo ei
phlentyn tua chyfeiriad afon o gryn faintioli oedd gerllaw. Dilynnodd Marged
.ei chamrau mewn distawrwydd, a'i clialon yn aredig gan bryder. Wodi myned
oddentn can Hath o'r babell, ymaflodd Marged ^n y BipBiynen fel arises, ac
a'i lloriodd yn ddeheig a diaeremoui. Yna cymerodd ei phlentyn anwyl yu ei
breichiau, a ffwrdd a lii g^da'r gwylltineb mwyaf, ac yr oedd yn llawn bryd
iddi ffoi, ol)legid yr oedd yegrechfeydd yr hen Bal wedi cyffroi ei gwr, ac
yr oedd yntau yn rhedeg yn boeth i'r ymladdfa.
Pan oedd Wil ar ddal Marged, ag'yntau heb ddeall yn iawn ant yr oedd pethau
yn gei'yll, ond yn unig fod ei- gymar wedi cael y gwaetliaf yn yr ysgarmea,
tiaeth leithiwr ymlaen. a gwaeddodd Marged,
" 0 yafiwch fi ! Baiiwch 'y mhlentyn i, ayr 1"
Gyda hyn, tarawodd y gwr dieithr Wil Jones, nea yr oedd, yn ol iaith y -wlad,
yn " rhondyn" ar y llawer.
Ni fn'r dieithrddyn yn hir cyn adwaen y rhai a achubasai fel ei -wraig a'i
blentyn. olilegid Owen Dafis ydoeild ar ei daitli tuag adref, gydii swm go
dda allan o
twngloddian Victoria. Drwy gynhorthwy cwnstabi, awd y noson honno a'r sipaiwn
g'er bron ynaij heddwch, ac yin Mrawdlyri y Barnwr wedi hynny cawsant eu
haod<li;int am en hanfadwaith.
Yr oedd Owen wedi anfon llythyrau droion o Av.-atralia i'w wraig, ond wedi
ymddined en postio i un o'i gymdeithion, a hwnnw heb gyflawnu ei waith.
Pan ddychwelodd Owen a'i -wraig ac Olwen fach adref drannoeth yr ysgarmes,
ofnai ''' Dafis y byd hwn '' fod ei fyd ar ben, ac y byddent yn pwypo arno ef
am. en cynhaliaeth. Ond agorodd ei lygaid gymaint a brennig pan gynhygiodd
Owen iddo liymtheg cant o bunnau am y Dderwenlas. Fel .\r oedd, ni chawsai
Dafis fil am dani; a gwyddai hynny yn dda, ac am hynny, derbyniodd gynnyg
Owen, a da oedd ganddo gael ei ryddlum oddiwrth holl drafferthion y ft'erm.
Gwelwyd gwell graen ar y Dderwenlas cyn pen mis. Cafodd 51' hen Ddafiy well
1>wyd i'w dreulio, er ei fod yn ac-hwyn yn fynych ar wastraff Owen, ac yn
ofni y byddai } n fuan ar y plwyf. Eto, y mae yn dechrea teimlo fod mewn
bywyd ryw1)eth sydd yn fwy o elw na golud. Am Olwen, a'i main, y mae yr
hapusrwydd y mapnt yn ei fwynhau, yn dal cyflawn am eu gorthrymderau.
<The Teaching of Irish.
The veil is gradually being lifted off Mr. Bryce's
intentions witli regard to Irish. Following upon the pleasant aurpriKe lle
gave a deputation from the Irish Teachers' Union, by speaking to them in
Irish, the Chief Secretary's goodwill may be recognised in the circular
issued yesterday from the ortice of the Irish Commissioners of National
Education. The circular ia directed to the heads of the seven Irish training
colleges, and says :—
" I am directed to inform you that a scheme of prizes of £5 each will be
awanled to a number, not exceeding thirty, of the best King's scholars who
obtain certificates in Irish at their final fxamiir'tion. Tli.> first
cirran"ement will be made with the June
|
|
|
|
|
(delwedd 6556B)
|
|
|
|
|
|
08/ 30 Mawrth 1906, tudalennau 435, 436
(delwedd 6557A)
|
08/ AR Y DUDALEN HON: 30 Mawrth 1906, tudalennau 435, 436
(delwedd 6557) (tudalen 435)
30 Mawrth 1906 $$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
March 30th,
190&
THE WELSH LEADER.
435
MWVAR DUON.
GAN D. JAMES (UEH'YNNOO.)
[No. 4.]
Tro i Aberddo.
'"Mae herch ar y dechien ^ n <^unen fel earth;
Pan dderfydd, hi a ddiftydd'hcb gywiiydd na gwarth."—Hi'w MORU-<.
DYNA (Iro: la!
Shwt dicwyddwa hi ? Meddyles i ddim fod cymint yn gwpod am y peth. Naddo fi,
inyn asen i. Ond ma pol)ol yn gwed hhaw o gelwddach bed. Wel, fe weta i'r
cwpwl, bolt imyn, o'r dechra i'r diw;i<ld. 'Rodd ticyn o whant myn'd i
ddwr y mor arno i, a myn'd a'r wejan gita ft. Dycbriws Mer Jen ddannod i ti
tod poll un yn myn'd on' ond hi, a 'rodd hi'n reit bed; t'atli ar ddy L1un
Sulgw^n 'rodd 'na gannoedd a miloedd yn myn'd yn ddihtop ofl' i'r Western, a
Barry, a phnbman, ney odd y Purth mor wag ay wn i beth. Wel, ta beth
bendrafynes fynd a lii i ddwr y mor, yn eno'r dyn. 'Rudd hi am fynd i Barry,
a linne am t'ynd i Jessie Marine, man lle buo scyrshon y MpHts, a £e spliton
y din'rniw, ya dywad y bardd, drwy fynd i Aberddo. Wydde ddim un o ni sbwt Ie
odd a, ond wetes i wrth M»-i Jni t»xl itliw'n rhoi gun- <l.t uklo,
»t"i luU. yu It-tiptop i fad>I<>, ac t'od teie 'eo ii-dita plan
gwyr'mawr.
Ktho ni ? Uo fe, do. Acha ily' Mercber, gwnnes gyda'r wawr : a'rodd y tewydd
yn Jen-win; allset ti, Shoni, byth 'i neyd e'n well byae ti'n treio <ly
law ac ar dy ddwybenlin. 'Rown i wedi shafo gyda'r barbwr noa ymlean. Wisges
yn go gwic y trowser chec, a'r got a chwt a'r wasgot ddu, agitHha tan, tei
goch, nishad shidan, a mwfflar gwyn—popeth, baehan, ' up to the knocker.'
'Rodd Mer Jen yn dihbgwl am dano i yn y ateshun, wedi bob'co, hpo, am
liaiiner awr. Pan ddert i, s^ofyiinwy i fi dic^n yn abort—" I')|e linofb
elii c^il, Dat'ydd 'f " " U, 'rown i am i clii i'od gynta, Mt'-r
Jen," ebe fi, " fatli ' ladiea nrat' yw i i'od mwy. Dyna smurt ych
chi." Gita hyny, fo donodd lawr sopyn; a rhaid i fi wC'd, Shoni, 'rodd
hi'u smart fndnr : lilows gwyn am dani, bachan, lla\\n fl'rilK, a thvvcce i
g^d : hut newydd \\oli coMti cinog a dima, d^na Iwtli tl'act yw a, it rosis
cocb a gwyn, nu'l^n a glas ami : i garl gwed y gwir, Shoni, welast ti ddim
peth pertach; n dy t'ywyd.
Wel, fe etho i gwnnu ticad. Fi odd y cynta wrth y drwa 1»acli ticedi.
11 TH'II to Aberthi^" eba fi. A da'th y clerc ag un ticad. \
lt Tim," ebe flnna.
"O," ebe fe, "7 thought i/nn iv<'rr sfiitff'rmg."
" Stfitt<'rin\ myu ayen i,'' ebe fi, '•'•i/irc us firo tickets to yo
to Afifff/io."
"Yon don't ii'aHf /»co," ebe fe, " ywt can get to AbvHIiu
u'ifh one. For u'fiom (/o you irnut two^ "
'•'•For m{/w!f find me butty ^ ebe finna, dan werthin.
1^-, ,l/l.-^^-l, ' 1 -- t • 1 1 i, n-li 1.1 i ..
Fe dda'th a dou 'singles.' " T/iiwini(i 'Irrcfi, pirnse,"
e1)e fe.
" (rive us two returns bow, ii intend,''' el»e finna. " Tfio 1afe
now; I fifnw duti-d Un-m; you vn<<<t tfiJn'
fhfsp iww. The, return is not chrtiprr," ehe fe, a'i
f\\ nci fyny.
inna wedi cwnnu 'fiawr. 'Rown i'n gwpod lleth own i bouthtu 'ddo, a 'down i
ddim wedi planco lawr eto un aeiiten goch.
^ •Fe dda'th 'my lord' a'r ddou 'return,' a thri a whech, ac uid tri ac
nn-ar-ddeg odd y (Fear. Safies fel'ny l>nm cinog i geal sigrets, ag off a
fi ar ol Mur Jen i gael set gwrnflwrddus. Pan 'steddes i yn y train, mi
gofies nad odd gen i ddim sigrety; ond roen ni i fod i newid yn y Bont, a fe
rytea i rihop l)ar1)wr, ac weti i fi geal pacin o sigrets, rihotes werlli
grot o docins, ac off a fi fel mail 'nol i steshon y Bont. 'Rodd rhyw floe yn
sharad &ha Mer Jen. A gwed A gwir, 'down i ddim yn leico'i olwg a. Gyda
fi odd Mer Jen wedi dod, ac impidens; bloc odd rhoi drwyn rhyngon ni. Ma
riiwl)ath ishta na yn ddicon i hala rhwng y g\\ r drwg a'i gwd.
Ond off a ni yn lion o'r Bont slia'r Fro : a 'ropdTT" coese'r train wedi
ceal 'u gresho'n dda y bore 'ma. Cyn y'n Iwd ni weti rhoi dwy nen dair anal,
'roen ni meas yn y wiead ynghanol y co'd a'r dail a'r bort'a; dyna beth odd—
" Allan i'r wlad o swn y ilrcf, I ^anol •j ^'opdwig verdd;
Ylio'n c;r'l drycli o grinioii nef, . Ac adsaiil o'l liyliyd srrdd,"
ishta canws y bardd;• a dychriws Mer Jen gann bed y sola'na, " 0 na
byddni'n heaf o )ml," a ie ganws ney own "inna mown hwyl cann. Ond
dim ond tnvn y " Botel' it " Maggie Murphy'a Home '' oiw I'n gwpody
a down i ddim am ddiHtyrbo Mer Jen, mwy na ma'r n'r^an yn distyr1)o'r eos. Dyna aopyn o steshons baso' ni wrth tyn'd, la ! Llantwit. Croya Inn, Llantrisant, Cowbridge, Way Out,
YKtfad rliyw Owen, Gentlemen, Athan- Road, a St. Mary Church Road : a 'roen
nhw mor feach, fel gallset ti roi banner dwsin o lionyn nhw incwn bocs
dy1)acco; dyna 1)eth ff'act yw a. Ond dyna beth own i'n gico ato. Fe ddouth dyn a boca sha fe miwn ato ni yn Llantrisant. A phan'glywodd Mer Jen yn canu, ebe fe—
" Dyna lairi sy gennych chi, ma'am." " Mi,ss, os gwelwch ohi'n
dda," ebe Mei.,Jen. " Regian ych pnrdwn chi, miss," eba fe,
" feddylen i'cl) 1)od chi'n briod a'r gv,r bonheddig bwn. Oud 311 Bhwr i
chi, chlywes i ddim gwell canu erie'd; a 'rwy'i wedi trataelu De a Gogledd, y
1>yd a LlanrwMt, Lloegr, a Barnet, ac wedi bob ymhob NasSional ers deng
mlynedd ar hugen. Nid chi 'nillws yn y :Na.shonal yn 1 lanelli ? 'Sgluswch fi
mod i mor hyf a gofyn."
" Nea<y ti," ebe Mer Jen, " ond wy weti ennill shaw yn y
locals."
" Feddylwn ych bod chi, Misp," ebe fe, "ond treiwch y
Naplional or bob cyfri; ac os liydd rhw])atli ar y'n Haw i, mi gwna fe; 'rwyn
dicyn o chwmS a'r barnwr, wyddoch, a fe w^ta i air yn 'i glusl a; 'rwy wedi
diieito llawer mewn cerddorieth; pan own i'n ifanc bvthdu'cli oedran chi,
Mias, cerddorieth odd y mwyd a niod i : fe stydiea lawer o ffiwg, a
ffolsetto, a (fliaw o bethach arall ishta'r ' movable ' l)oh—pishyn teit odd
hwnnw. Ond gadewch i fi ddangoy rhyw1)ath yn y boca ma fydd o werth i
chi."
A chyda hynny, dyna fe'n datod 'i straps, a finna'n meddwl y fatli gampwr o
gerddor odd a, a walle fod ganddo fe loahin at y llais a'r anwyd. yn lle'r
Eucalyptus sy'n gwynto yn mhob man :' neu walle
rinwotreryn idd i helpu hi i gadw mown tiwn neu • • --L •:-1-^—'———.i.,r'>~,.i
,^fl,-,,v.i,i.',,,J
|
|
|
|
|
(delwedd 6557B)
|
|
|
|
|
|
(delwedd 6558A)
|
(delwedd
6558A) (tudalen 436) 30 Mawrth 1906
436
THE WELSH LEADER.
March
30th, 1906.
am y
‘watches,' 'rodd gita ni bob i ‘watch.' Ar o1 flito a ffito, fe geâs Mèr Jên
'ring' ddecha, a gofynnws i'r dy^n faint odd 'i phris hi, a rhows winc arno i
run pryd.
“Sponar
yw a, spo," ebe fe. Cochodd Mèr Jên at i dwy glust, ac ebe fi.
"Ia,
ia."
“Wel,"
ebe fe, “gawn i wel'd 'i fetel a 'nawr."
'Rown
i mewn hwyl i brynu 'engaged ring' i Mèr
Jên;
wath leices i ddim golwg y blôc 'ny ar blatfform y Bont; a meddyles byswn i'n
rhoi 'ring' iddi, a gneud iddi derbyn hi ar hop fel tae pryd hynny, fyse dim
shawns gyda neb i sharad sha hi.
“Dishglwch
yma, syr," ebe fe wrtho i, "ma' gyda
chi'r
ferch lana'n y byd; weles i ddim yn y mywyd y fath het a'r fath flows
ardderchog; mae'n hala i gofio am y'n hên wejan i pan odd hi o bythdu
un-ar-hugain; ond mae nawr wrth gwrs wedi myn'd ar 'i gwath — wedi colli 'i
dannedd, a'r boche ddim mor goch; ond 'rodd 'i llyged hi'n las fel hithe, a'i
gwallt yn tueddu at y melyn. Ma' gita chi wejan ffit i' ddangos, syr; ffit i'
dangos! Ond ma' un beth yu ddiffygiol, ishta dywad yr Hen Llyfr, a'r peth
hynny yw ‘ring'! ac, fel crefydd, mae hon yn rownd, a'r cwaliti yn aur
pur."
“Faint
yw'r pris ? " ebe fi.
“Hanner
canswllt," ebe fe; "ond fe ddichn na
ffeddylsoch
chi ddim am ddod a llawer o arian o dre wrth fyn'd i waco fel hyn; ac fe ro i fargen i chi. Cewch chi'r ‘ring'
am bob dima dales i am dani — pymtheg swllt ar hugain."
Rhows
Mèr Jên bwt i nhrôd i, gystal a gwed am i fi 'i phrynu hi, ac fe rows i fi y wên
fwya' angylaidd ges i gynt na chwedyn gita hi na neb.
“Ddaw'r
pris ddim yn is?" eba fi, wath dim ond
rhyw
bumswllt a deugen a chwpwl o docins ddes i o dre; a ro'dd rhaid meddwl am
fwyd i fi a Mèr Jane yn Aberddo."
“Dim
ceiniog goch, syr," ebe fe, “a fe weta i 'nawr, syr, do's neb yn arfedd
hôcan a heglan am bris 'ring'; mae cariad yn berl o uchel bris, a 'stim un
gost yn ormod i sponar i fyn'd iddi er mwyn pleso'r wejan sy'n trysto 'i
chalon iddo."
“Reit
ho," ebe fi, ac mi blances lawr i'r blôc y
pymtheg
swllt ar hugen.
Fe
aeth e meâs yn y stêshon nesa, a dychriws Mèr Jên ganu; a chanu nes bo'r lle
yn ego, a nghluste inna'n llawn ‘crotchets' ‘cwafers' — dyna beth ffact yw a;
a'r ‘train' yn fwy tebyg i gonsart na dim byd arath.
Wel, fe
gyrhaeddasom Aberddö, ond os do; bu Mèr Jên bron a cheâl ffit; a 'dodd 'no
fawr o dai. Tai tô gwellt yr hên ffashwn, mor hened a'r diluw o'dd 'na, rhan
fwya. Ond whare teg, yr o'en nhw i gyd yn leân fudr. Mlean a ni, a thros bont
y rheilwe i lawr sha'r treath. Rhyw dreath rhyfadd o'dd a. 'Roedd mwy nag un
hanner o hono yn ddaear ne sand ne rwbath, ac yn llawn tylle, a phylla ishta
ffôts yma thraw ; a'r rhan arall yn llawn popls ma'r mör yn dowlu lan o
ffordd y stimars. Wel; ethon ni heibio'r odyn galch lle ma nhw'n gneud calch
Aberddö. 'Rodd 'na drycs, bachan, yn cario'r popls lan i'r odyn, ac wedi
arllws trycad o bopls i'r odyn wetny rhoi tryced o slac o'r Cymmer, ia, ar i
gefan a; ac wedi i'r slac losgi, fe ddele'r popls meas yn galch gwyn. Dyna
waith dea, yn te fa, bachan?
(I'w
barhau.)
|
|
|
|
|
09/ 6 Ebrill 1906, tudalennau 450, 451
(delwedd 6559)
|
(delwedd 6559) (tudalen
450)
6 Ebrill 1906 $$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
Town Hall, Mountain Ash,
March 21st, 1906.
lyiVVVAR DUON.
"T.- GAN D. JAMES-(DEPY^NOG.) --'•" -
' ^ [No. 4.] ', \ . ^
Tro i Aberddo.
'Rodd 'na filo'dd o atar 'co, yn wylanod, atar duon, fronfreithod,
nchedyddion; screchan i gyd gyda'u gilydd oedd y wylanod fel ta nhw isha
bwyd, ac ambell un yn fwy fccrechlyd na'r rhai erith, ishta ihywnn yn canu
'solo' pan md> 'choiua' ar waith. Ond 'ioJd yr hedydil yn canu'n swit, a
fe "wetes i'n-ddifeddwl •\\rth Aler Jen,—
" D^, na gantraig tach i ti; dyna R.A.M. myn aban i. Beth trie hunn I'n
treio'r ' Sopi-ano Solo ' yn y Nashonal, fe gnie bob copa, d^na heth ftact yw
a."
Leicws ddirn JMer Jen beth weres i, ac fe alls-wn i wei'd i bod hi'n xeifc
jelos o'r hedydd beach. Ond mieaii ii, ni, a 'iodd 'na filiwne o flota
heach—' pines y moi '—oen nhw, e1>e Mer Jen. Gitshea mewn tin, a dyna bert o'dd a, ia.
" Dishgwl ar hwn, Mer Jen," ebe fi. " Diahgwl ar 'i tlo^&
a, ag ar 'i het a; famt o flota sy ar dy hefc di ? Pump ? Mae ar hwn
&aith. Dishgwl 'ma."
"Cer oddna," ebe Mer Jen, "'i-hen un chvl ishtag-\vyt
ti." A chwarddes inna nes o'wn I'n ddou ddwpwl a phlet; a fe bwtwa M^r
Jen am dicyn.
Miean a ni, a chwdded ar y popis ishta cerdded ar •w;d. Wedi ca'l bpel i ddishgwl
ar y tanne, ac ar y llongp, fe g^vnnwg arno i whant i fdddo'n nhread; off a'r
sgitsha a'r sane, a miwn I'r dwr. Dyna hen dwbyn mawr yw'r mor, ia ! a dyna
ddicon o ddwr gese ni sha fe, b; he fe'n dod i'r Porth bob nos erbyn bo m'n
dod o'r gwaith. ()nd y ma' nhw'n g^ved i fod ynte'n gweithio dwbwl 'shift,'
ac oa yw hynny'n wir, fe allse olchi gweithwyr noa hed. Ond pan o'wn i'n
padio 'nol a miean, fe gwatodd Mer Jen y scitsha a'r sane o dan y popis; mewn
difyrwch, wrth gwra. A- phan o'dd hi'n gnend hynny, fe welwn ryw noc draw yn
y pellter, ac te -R'aeddes i.— .
" Dafydd, hoi.^ - \ " . ->^ ' ' ' -
" Bili, hoi,'' eba ynta. " " "• ' J'
A pliwy o'dd a ond y bachan o'dd ar blatform y Bont, ac fe ddonth mie.in i
wylia sha Mer Jen a finna yn eitha net hed. Feddylea i ddim drwg 'nawr, wa'th
o'dd y 'ring' ar fyg priodaa Mer J@n._ 'Mhen spel, fe wetodd Mer Jen,—
" Dafvdd ! "
" Wel," eba fi.
" Tra bo chi'n minjovo, feaffii glasca biota; fydd
|
|
|
|
|
(delwedd 6560A)
|
(delwedd 6560) (tudalen 451)
6 Ebrill 1906 $$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
Aplil Oth, 19d6._
'• Ca i ddod gita clii ? " eba'_>; bl6c.
" Stim ota da n," eba hithe.
A oil vr clho nhw; a finna'n baddo nhread. Ma' tuedd "necon yn y nhread,
ac 'rodd nhead yn arfadd ('•wed t'dd d\\r y mor y)i dda i'r gnecon. Arhoo^h
no o bontlun;i\vr, a ilim son am Mer .Jen. Eflio i ddishgv.1 am v ('HIIC, a'm
^git&lia, ond 'rodd iheiny wodi myn'd }w(\. A bno whanL arna i t,\n'd
gyda nhw. 'Wa'ih o'<l<l V mor wedi gwitho iniwn dros y man lip 'rodd
Mer .Jen wedi gatal nhw. l)\m.i liobi, ia ! Fe weidde^ nirth 'y ngeg ar Mer
Jen, ond at^bw^ neb, ond cnrreg abed; te reces, a rhecw^ y garreg ar y'n ol
i.
Fe Lwtes : gorwedde?, lawr ar y popis; a mor wir a bo ti yn y tan 'na, £e
gyi-gerf. Fe frenddwydes mod i'n gwitho yn hen waith y (Jymmar
wrthw i'n han in, ac Ie Write;, ^anmvylt gorfr, .ic ffc'i gwelwn hi'n
m:,n"d ^ n fwy, fwy o hyd; ac fel 'rodd hi'n myn'd yn fwy, ele ar
.-.heap ysbryd-; 'rodd yn tyt'a o hyd i hyd, a thiu.ui'n crynn t'el dalon.
O'r diwedd fe lonwodd yr val)ryd y pwll, a chyda hynny cymrw^ hinad budnr Ie.
Fu a'th y pwll yn shibbydeia, a nhowlws inna o'r hedm \ ng ngwaelod y pwll
fyny 1 dop y tip. Ac fe dddmne-t i (Teindio'r inor yn yolchi mwnd o hoiithru
i'i i dnii ddyu ^ ti ~h^ I'll tn uv yn ^"wa'-'ddu ai'na'i
THE WELSFl LEADER.
451
" B'!e ma'n ^me i ''•
'" fc '.^l. <l".l.rl . " • ' \ I- .'v
,-. ' yn yr odyn, fe licts\v-i y train sha B.'ir;.. .1 iiii'in \
lt-"< y mod i'n g'ftel'd A" blue yn dishgwl niea>-' drw'r
ffene^t dan v/]i°rtlMn, a M"!- Jen yn ili^i^wl di oa 'i sy\\ydd..i itf.
V\"ftodu dvnndn ^ calch iw\ peiu" itanu wcti pa^u a myn'd sLa'r
cte-'hou. A dyna oen nhw, t-iHrn ' douht.^
Scamp, wetest ti ? la, gwaa yr Anra,--, hfd. Fe drawn y irwrn drwy 'i eiifd
e'r t'nmid 'ma t\s\\n i'n ceal shawna. Shwt ^nes i wel'ny ? "Wfl,
feddyleri am fyn'd i ufyri i'r 'ICeirad am teutltyi,' pear o sana a agithha.
Peudr iffynea -^pd ^ithu mod i'n nap.id 'tfeirad y I'orth, a mud i'n Kylwyawr
flyddlon; er, fel y gwyddupc ti, i-lhoni, 'dwy i fawr u gwrddwr nac o
'scrythyra;!. Ond J, nend y stcii'n tvr, 'dudd \ 'fteirail ddirn gatre, a
sanoild h^nnv h rhas; yw^d celwd'l. Wel, fe e-tho'i wed y nghwyn v>-fth
llen wraig fft-td), ac fe rows honnn i n hen bear o sana a ben ht-ar u
^gitblia ar iol 'i s\w. Hpn fenyw teach jenvvin odd hi. Fe'i priodwn lii
'nawr o Ileaii ]\[er Jen. 'Kodd yr hen fByrt-pn wedi myn'd a nicad i ^1ia
Barry, a dodd dim a foddlone 11 ond myn'd ar 'i hoi In, nit. i^ mint crm\VMi
y ticad, er nad oedd gen i dilim ria\\er rliacor na hannff coron yn y mlioc
i, ond i geal gwri'd od odd Mer Jun wedi gaend tvvyll aha fi.
rrl odd h i'n diowdd, 'rodd an o ddvnuon y lle yn myu'd u fywn milltir i
Rarry, a th'.nhyrwb }iQt i ti. Ond 'rodd -'•y.'ag e gefF^ 1 tene lindur;
allprt ^ei'dgoli-ddydd drw^Jflu! o'dd a islita t-wl^; ac o'd'l poll ci yn
cyfarth. arno; 'dwy i ddim yn gwpc'd pain, "s u.-'a-Ot;n nliw'n meddwl
mai arigwrn odil a. Ond ta lleili, fu'i liatsliwd c wrtli llen gart, a off a
ni an) obouthrn milltir a banner o Aherddo. Ond yn ddiswurrwih, fatuJiw-^ y
,-icclet, tit; fe liallws fwjiil mi ppg. Dim prg. Cad 'i wado, a'i liroco,
a't go< ^) : ond ' no go'; 'rodd a
- •>-- - • .c--.,.,,:i .,..'..>'.i ,1,^ ^ ...,.,., ,\ „„(•?, i ,„.,,.
fe a'r ceffyi : fe yn tynnu acha'r ' raina' un ochor, a'r scelet 'rochor
arall, ac xnor stiff odd y ddou fel y torrws y ' rains.' 'Rodd acelet wetny
yn rhydd un ochor, ac fe drows ' corn here' rownd, a riluwa naid y gv>r
drwg miean, ~nw a'th yr hen btrap? yn yfflon. G\\eidih\a y dreitar '•Wo :
" nerth 'i geg, ond towlws scelet 'i dread ol fyny i'r awyr, gyfaial a
gwed beth •\vetodd y morfil wrth Jonah, a oft ag e fel y ' mail.'
Pendrafynea i gordded 'nawr miean, ond w'Jli myn'd cwpwl o latiieidi beth
welea rliwng y tlonid a'r reilwe ond bet Mer Jen. 'Rrnva i'n 'i nhapod hi'n
rliy dda i imthur cam&;ned. Dyna lle'r o'dd hi a'r pinn rhoyyn, ia, yn
gorwedd ynghanol y gla»wellt a. llycid y dydd. Fe ddouth popr-tli i meddwl i,
do. Meddyle.s fod yr hen floe wedi shoi-o Mer Jen ineart o'r fci"aiu, au
y bydde cwest ar 'i chorfr. Ktho miwn droa y ffiend i'r lein am daui, a 'rown
i'n lle^an fel y glaw. Fuo dim iawy o ddwr yn y'n Ihcid i elioed. Fe
g\\rddert ag na o wyr Y lein. a dvna ddvn o con>icwena odd a, ia, te
oEynnws fel llen Ser,—
" l^hnt'r yon a-doi>i' Jierf^ wife ? "
'•'• Loiiluny for M'rr JSn's body," eb& fi; " J'w found 1ivr
Jiet:'
'•./>> f/iiif, fhiftJr sJt" hfi-'y ri,-lost ^er lnidy as iwll as
'er \ik ' ' el>a t'e. "
'>7<'? 'it krwiv, myn •i-'en i," ene fi. '",' ,
" "- '
Ond d\cu 'Met 'T . 1 •' "iiid ar vr he\vl, a'i' gwalli; yn
dliruli^ ° WilTfgr^- .
'• 0 n^har'ad i, lle'r wyt ti wedi bod ? " eba ti.
•t'lUieii wynt,'' ebe bitha, '-gwiiws y'n net, i oft'."
•' O'r train, ypu ? " eba fi.
11 O'r train, wir," eha hitha; "cer odd'na 'run dwi
iyl'tfg ^/;,t +i." A Y"alle ("1;^ fi yn 'y med.iv') u.id a'th
i dilim gita'r train, ua'r bloc, ond 'rov n i'n fl'aein dyall J-od y gwynt
\vedi cwnuu llet hi oil, weath odd 'na ddim awelyn i geal. Beth nerho ui
wehly •' WeJ, etho'n 'nol bol> cam i d\"'r wraig feach; ac yn yr hewl
fe wetes i'm hanaa bolt yfflyn wrrh Mi'-r JtiR.
Fe gi-"ion de a flroi^ giTa'r hen wraig faeh am ddonswilt, ond 'ilodd hi
ddun yn;serchog iawn i Mer Jen; 'dwy ddim yn gwpod pain, on np.ige achos fed
merfh gyda lit. A mereh smart tudnr odd lii, b.ich.m;
o'r ddwy, o'n i'n cetn mai hi odd lennci.
Ond o'r diwedd etiirn aha thre. Yn atf-shon Aberddo fe dda'th liachan mieetn
i wed mai gwr '^wrdig o'dd y bloc a'th ofE a Mer Jen. Ond os do, feddylM tod
Mer Jen yn cael tht {arw. Wetws y bach an tod y ddou wedi cael ti^edi i fyn'd
i Barry, mai nn o't" one-a-Wtintiu'h o'dft y bloc, a'i fod yn byw yn y
Bont.
'•'•So ?""?/, 'nawr," ebe fi wrth M-'-r Jen; ''•dnn hscor o
dw^ll, m; n ari.ni i;'' \\ath o'wn i weH t'ap] du-on o foddar drw'r dydd,
dyna bath ffact yw a.
" OU'r train ma'n myn'd i'r Forth ? " ebe ti wrth nn, o ddynnon y
ateahon pan dda'th y train miwn. ^ '• 'Ty, 'ty,'" ebe fe. " Tn1;e
yin'ir serifs." Ac t\- drafeilws Mer Jen yn nn pen o'r train, a fmne'n y
pen arath. Fo gwplas i'r tiigrprs cyn ryrradd y Bont; a t'e gwplas am byth a
Mec Jen hed. Halwg 'nol; • ring' i ft mhen wsaoth wetny. .1 fe dreieg i
gwerthu l)i i'r jiwier, ond roi-e ta ddun t;iir cinog am dani : er fod yr hen
fachan gwerthwa hi •yn gwed Cod ynddi thirty mrtih.
Ond d\ na lle sy'n c^u^r cwpwl; nia' Mer Jen yn w\ lia r-ha D'c y C'aidi : a
ma' •^•oyn n whanfc arn.i inna; t» .i'.l i M.t-rd ]."i i rriri] inr-rc])
v w ii'iL; teach rows v
|
|
|
|
|
(delwedd 6560B)
|
|
|
|
|
|
10/ 13 Ebrill 1906, tudalennau 466, 467
(delwedd 6561)
|
10/ AR Y DUDALEN HON: 13 Ebrill 1906, tudalennau 466, 467
(delwedd 6561) (tudalen 466)
13 Ebrill 1906 $$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
April
i";ii, me.
ttee.
iiii-Provided
-St. Joseph's ityd's E.G.,
'Ipl'higued.
'rk.
[A.13.
nittee.
^ following
- Te tfhf-r.
(JAN D. JAMES (DEPYNSOG).
Aped Mer J^n.
" 'JR wyf fi mor rhydd ag yntan I garii dau neu dri.
'I gehvdd a' ! la, 'i gehvd.J a' hob gair ! A mi wetwn i wrth" fe lled
tawn i ddim ond 'i ^ei'd a'. Ma'hen. geh\ yddJ.rh ihlita ')ia '11 ddiwn i
ddycliryun gwlead. Ma' arnllell i g(-Iwdd yn un dicou plann, a nia' iihv.-'n
gahv rc.lwrld <Julu arno i'a. ond celu'lkl <hi yw hwn hob mlyn, a Dai
cehvdd du py' weti wan a'. Pwy fuyiifs o'dd ganto fa i wyd mod i wedi slojio
gyta gwr gwraig ? A lhawn i yii 'i neud a', pwy oty fydde ]ii iddo i'a ? Tawu
i ond 'i wei'd a', fe gwriwn i dicyn o'i wallt a'. Ma' hen storiaua i'-lita
Cit^eg t-'h'ti;
ma' nh\\-')i cynhyddu. wt'Ui geal 'n rixilian o Jail i f;ni. Dyiia'r
llen'Viori lion : mac wuti tral'aelu tir a mor, de a gogledd; a pliob gwr ne'
\\<\w, a nifcj.ch no' \\r,»ig o dop y cwm liyd "i '«aplod a' weii bod
yn gwilia 1»otitlitn fi, iif.s mod i wdi larii i\r Aherddo, ta Iwth. '[{llen
Bitres, mercli Twin -BP<O, wetws wrtlio i gynta', a
'ro'(|d 'i niaiji weti gea] a' o hen Nanni ^ioy Ft;ach, a ••1.1
•i'•>»>•> it^t.. ».^.>i.- ff. -.--..
'i wei'd a', fe gwrlwn i
l»'f c!i;iit;c,
pn^teard)
i^cluc;iti'ni. [A.-20
IClI.
rr Higher i Sficuce for pi)riii , J;PU.
'i Higher
&;lJ,'tlT :
Suliodi. of Fyrn-
- 111 t]ie
-\ing the
iit.1] 111,1^ .'•l.iinpeii wilh<iut
stori ?
^\\ir^i! _\ .-^rri. ,\ia'y/^/7; gwir 3 m iiiii'i!> cr-'Mild. lit-' cbt-be
1\' d<lim derliyniad. ]\[i wera i'r g\\ir wii!r>t ti. .KaclJc] Aini,
bob iill;'!!; ac am y pait arath o'r ai:ori. g<-'a<t c' yn y mean 'na.
'Ko'<ld hi 'n eitha g\\ir i'od gen i lu't new;dd. PXy ddrwg o'dd yn
uynny;' Kriiyi-i iSul y Biota <r'wn i wuli clleal hi 'run sliv-t. Wy' i
weti arfedd ceal pilyn nowydd cr1>yn Silly Blola hob hlwyddyn, rhai; ofan
i'r fioaii hocri ar y mileu i;
a be(h. aralh, ma' cymint o 'stpddt'oln a chyrddc mawr 0-Ixnittitn'r vl^ad yr
aluyer yna. Hot yn ia\vn o'dd hi. Jam pot Ir'-t ^ilvsv ?.)i<»]'\\r hi, a
ti o'll'l \ t\nia' i vifgo li('-{ o'r n'a.shwn yna yng Xgliwin llhondda. Dim
o'nd rhuban gwyrdd ro'w'darni g^'uta', ond 'ro'wn. i'n gwei'd hynny 'n rhy
scrim, ac ff'i tri)iieri hi a hloia wetny, n<-s yr o'wn i'n dishgwl ifihia
]l\\yn rosyri. P.m es i i'r cwrdd a hi ar ol 'i thrimo hi'r ail dro, <l}na
ddihhgw! arno ^'ro'dd y Iwlio]. Edrych^u' nliw ddiin ar y pregclhwr am spt'l
weii i fi ddod miwn. A allbi-'t ti ddirn erfyn dim yn wahanol, Rai-'lipl Aim;
wi'th, dyna fe, to)mt-r o'dd JV hot lionno. F'1 w^tws hawl nn taw
mfwn c''<.'pwd<l glas y dylswn i fod.
Carn Dafydd 'i Dim o'r fatli 1wc iddo i'a, wir. Welest ti'r eos yii Cdrn'r
fr(-aii. neu'r c'aQt'ri yn oarii'r fc'prilin bacwn ? Xad<lo, hpo : a 'do'wn inna ddim yn cara si]a Dafydd.
'sg\vi1iliw]fl\vcli ifrhtag yw a'. P^li wy' i'n garri y\v m',u'd aJii wac
gyda'r tren, ond dim i'r fail) ddiwadd b^d ag Aberddo. Ac er siiwy'i myn'd am
wac, ,'ro'ild ])a£ydd yn. handi i ,s<.'fy)l tr?t, wa'th o'dd yr,owtiji)i
gyd ddim hacor naphris cwarter t''amed o'r glo <To'u a naw. A 'ro'dd isha
i Dafydd roi pci-h gwynt i'w docins, wa'tli hen givahyn hudur yv.' a', a
liC'D gonyn gyda hyniy. 0ml
'ro'dil gen i [-•poiiar, IlaclicI Ann. ond i fod a' dicvn yn ihi- ?!ac ' modd
i O.,,l ^all^. ^-^t.',. ,.x,.,\,..'\; f. -.'-11
|
|
|
|
|
(delwedd 6562A)
|
(delwedd 6562) (tudalen 467)
13 Ebrill 1906
$$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
April 1,1th.
1SWO.
THE WELSH LEADER.
467
'• . gyda mam ? Wyt,.sposo. Ond allset ti ddiin fod yn
-^. gyfarwydd ag e', fath yn Nhreherbert o'et ti'n byw, a
'do'dd Bil ddiuT-yn traifinaB. llawer, nac yn gwilia fawr ." . a raerchetach;
^;;- - Wel, ''ro'wn i'n leico Billy Jones. Dyna'n sponari. Racllel Ann, ac
nid Dafydd. na Die y Cardi,—pub parch iddo nhw. 'Dyw Dafydd ddim patch. J,ddo
fe, ac am Die y Cardi, gead e' yn y mean 'na. Pan dda'th
-- , Billy i ofyn..ainJo,inis i'u ty in,—acha dy' Salwn o'dd • hi,—'ro'wn i'n
^aldu. carreg y drws, ac yn ca.nu :
-/- / fc->. " Ti frithvll bach sv'ii chwareu'll lion -J^/CTC^'^ .\ .
Yn nvfroedd oar yr .ffoii,; . .:".-,,..^-, '-Ma.ugennyt ti gyfeillion
fyrdd, ^-~"^ ^y-' .; A noddf'a, rhag gelynioD; ' • "^ '';
•' . - Cei fyw a iiiarw o dan y dwr, •• • ' .
'';,' Heb uiidyn dy adnabod;..,•;.' :: \ . O! na chavrn inmu fel tydi "
-
, '-^':'::1, •-.•.. ";„-• .•1. Gael
marw ac yna darl'od." • '•'•'. •' :
: Ac yn y cywair lleddf o'wn i'n canu, os gwyddost ti beth yw hynny, Rachel
Ann. ^y-^^ •;• ":'•:'.'."
;;-^;'; "Holo," ebe rbywun wrth 'y mhen'i: : u Dydd da
S^chi, Miss." '--".,,.•. _ :--•.-:':;'•:
:•- .' - .^,:'.LI ." ''....^ • ![-,..Pw57o'dda'ondBilly
Jones, a,'ro'dd hi'n dicyn o syrpreis i. fi wei'd bachan ifanc yn gwilia sha
fi. 'Ro'dd jiecyn
ar 'i ysgwydda fe ishta sccir o gan. . Dillad o'dd yu y pecyn, aposo; ac weti
'u stwfl'o nhw
i g^-S'l.Baly- Ond fe fues i fyny ag e',acebe fi, .•'.'.. " Slivi-i mae'r bora'ma ?" — . . .
-'- u 0 '. fcl y brimpi," r: . . •' '^^jTill fSJU'P '=>""'"
swviiol dros ben." "Onv i?"
" Otvcli, yn wir," ebe fe. " Wvddoch chi beth leicswn i?"
' '- ^ ... ..:- . - -."..' "Nawni; beth?";;
'' Ceal lojo gerllaw ffor' hyn, i-geal cl'wed yclrllais chi bob bora. Newy'
ddud o'r wiead 'vvt'vv i; ac 'ro'dd 'na 1'wyalchen feacli yn canu ar y pren
ysgaw bo1i bora pan o'wn i'n troi nifeafi o'r ty. Ac 'ro'wn i'n meddwl wrth
ych cl'wed chi, mor arddercllog fyddai ' hi i goal inn bell i done gyda chi
yn y bora ishta'r > fwyalchen feach adewes i ar ol."
' 'l Ma' ishe lojar ar niani, ond 'dyw hi ddim yn nlire' .:'.
''nawr. Fe .alia i .[ento/f-'li cyni'ryd- cbi miwu, spo,;',-;- hyd npB daw
niain 'u<il o'r Boiil,. DeSvch miwn, wr
diarth. Wn i ddim Iw.th yw'cli enw cbi." ., . " William Jones o'dd
ym heuw •i yn Llandyssnl, cyn' . . i fi ddod o dre' ? Ond gahvch clii fi
Billy, -wa'th •wy' ": i'n ft'rynd o nghalon i clii isliws." '-'. ::•
,
Colia di, 'Rachel Ann, i fod e'n^gwilia t.icyn beach ^; yn wahanol i sbwt wyt
ti a n'n gwlei.a''; ond. weta i'r , cwpwl i ti fel ma' petliacli. yn dod i
nghof i. A gwed : y gwir i ti, 'ro'wn i weti dechra 'i leico fe..
" Drna gan u'ri lleddf o'ech chi, gynne," ebe fe.
- . "(Tiwn wtw i'n myn''d i ganu yn y consart nos Lun
-.;:;.: nesa' o'ddlioniia." - ,. . ., . ' '
-—- " Gwctwch chithe hynny," ebe fe. " O'wn i'n meddwl na
leicsech chi ddiin bod ishta bri.thyll dros ych pen
- - a'ch cbiste yn y dwr 1iyth a hefyd. Ac fe fydde'n bid . i' chi goal marw
ac yna darfod. ]\[a' isba'ch sort chi'r fxplior draw i ganu'r anthem ddiddarfod.;
ac ele'r cor niawr ddim'ymlean yn rliwydd pe Iiyddech chi'n darted ishla.
In-ithyll. By;-e rliywnn yn siwr o ofyn b'le'r o'dd y top soprano,
gwlai."
'' Clywais la.wer snn a Klarnd Fod rliyw 1ioen yn dih'n cariad; . Ar y lion
gwn-iwii 'niiau cliwertliin Ifea y gwehlis wyneb lUiywun."
A phan 'ro'wn i'n pnend'slyi-} i ddod miwn a'r corws, fe gwniiws y g\vr
diartli'-'i laiK, ac fe ganwa :
." 0 inor drwin yr Tciym lii !
0 mor drwm yr ydym id ! -) Y niae yinu alar calon _i-^-i-t-i9fr^T > Ar ol
claddu'r inochyn-^ir!-^"—^ M^kh
Ac fe chwerthinesj.. wr.th. 'i gl'wed a' ries o'v^n •i bron myn'd yn
gatc,ffatli chlwes i ddiin lath leise yn 'y -JnyaL^_'r o'dd a_fetita asyn^ar
ol towlu pear o l:)edole.
Erbyn hyn, daeth mam eha ll'u'e', a'r diwadd fu ta beth, i Billy Jones
geal,Iojd gyda ni. Pe wetws Billy wrth niam 'i fod e'n gyfarwydd a
Llandyi-sul, ac fe weles inne 'i fod e'i"L-;gerddor ac yn dyall yr llen
nodiant gyBtled ag miiA.O. yng Ngliwm Rliondda. Ac fe gwmrws main atore,wyt
ti'n 4;wel'd, ishta nieab. A gwed y gwir, fe nath.mam. meas 'u bod uhw'n
berthuase; ie, clyw 'ma,—fe ethop aiLol_ach_e anorfFen, ac 'ro'dd y ddou yu
gueud meas 'n 1)od uhw'n pertbyn iddo ninv i gyd, ac wetny 'roen nhw'n
perthyn idd 'u giddyl. 'Ro'dd wncwl i dadcn .main yn gyferder i fotryb tead
Billy Jones. A- dyna falcli. o'wn i fod e' yn y gwead rliwle. "Do'dd
diln ots os o'dd e'n perthyn o'r nawfed acl'i,—dim ond bod yn y gwead. Pan
wetws nhead wrth y pregethwr fod l-li]ly Jones yn perthyn i ni, fe wetws
hwnnw nad o'dd a'n synnu. " acbos," ebe 'i or un enw yna penliyi'1
i bawb."
re ddychrws Billy wilia earn eba )'. 'D.J iid Liynn;i n ddiui ond pftli o'wn
i'n erfyn. Ond a g\ved y gwir gola i ti, Racne'TSnn, fe wetws dynon fod gen i
fl'ansi lo'jai' cyn y'n liod ni yn dychra caru. Ond 'ro'dd hyn yn well na
gwed fod gan. main un. Ma' hynny'n dicwdd weithe, a llawer merch ne' wraig yn
C£al 'i leso hed, os ewn ni i ddishgwl miwn i bethach.
•Weti i ni ddychra caru, 'do'dd weath gen i beth wetsen nhw. Ffansi lojar ne'
bidp, 'ro'wn i'n pendrafyim fod yn Mrs. Jones. Dyna pryd dyalles i'n iawn fod
Billy yn seriws, pan halws e' folant i fi. Folant, cofia, nid cardun acha
Nadolig ne' d.dy.' Calan^--ond folant grand ar amseTT?]anlc pan ma'r atar
beaob yn dod at 'n/•giddy]. • "Ro'dd a weti ficriieinia ar y folant mewn
llaw) rownd net J geire : -
• " The (Te'v is for the. violet,
. ' The honey •for the bee, ' .• Bowers for the wild birds, , Andtove for you
and me.
• ril love thee, I'll love theo,
Wliile stiii's their courses mil;
: I'U love thee, Dl love theo,
While Hie ea^-th turns I'ouiid the sun." ^ •
'A phan o'wn i'n dod sha thre o'r Hafod, weti gnuthur ffl^l lindur yn y
'st.eddfod yno, ach.a-," Flee as a bird," ac yn t'imlo, fel tawoi i
yn nylIryiTBaca, feagorws 'i. galon i fi., "Ro'wn i'n gallu disbgwiSnrwn
iddi iBhta drwy fi'enest. \ 7 (TV) barhan.} >
Central Welsh Beard.
As a result of the recent election of representat-ives on the Central
Welsh^Board by head masters and head mistresses of county schools in South
Wales anil Monmouthshire, tlle retnrning onicer (Mr. W. Crynnut
|
|
|
|
|
(delwedd 6562B)
|
|
|
|
|
|
11/ 20 Ebrill 1906, tudalennau 482, 483, 484
(delwedd 6563A)
|
11/ AR Y DUDALEN HON: 20 Ebrill 1906, tudalennau 482, 483, 484
(delwedd 6563) (tudalen 482)
20 Ebrill 1906
$$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
482
THE WELSH LEADER.
April 20th, 1906.
MIWVAR DLJOM
GAN D. JAMES (DEFYNNOG).
Aped Mer Jen.
" Mer Jen nn-wl," ebe fe. " pidwcli becso diin na ofynson nhw
i chi ddod i hrrcyd y wol)r. Ma'r beirnied weti gnuthur cam gwirfoddol a chi,
ond nid dyna'r cam cynta' na'r diwetlia chwaith. Otw i'n napod y beirnied 'ma
'n net, y rhai mwya' diegwyddor, cestog, a thwyllodrus yn' nhw o bawb yn y
byd. Beth tae chi yn 'n ywei'd nhw'n barnn plethu pt'rth neu 'moylyd cea !
Ond dyna fe, y dynon nrwya' twp sy'll ceal 'u rhoi i farnn bob ainsar. Dyna'r
sort sy'n ceal myn'd acha'r Bord a'r Cyngor a'r Parlament; ond ma'n ddea fod
lle rhwie iddon nhw, watli allan' nhw ddim gwitho, ac ma' isha nhw yn adeilad
cymdeithas ishta cerryg llanw. Ni'r gwithwyr yw'r cerryg cornel, a'r cerryg
ft'rynt, a nhw yw'r cerryg llanw. A dyna'r hen fal o'dd vn barnu heno, fe
ddaughosodd 'i ochor;
dvna beth nath a' bob ifnyn. Both o'dd yn trawo yn 'y mhen i o'dd hyn : Fe
dda'th eoa, pioden, llwyd y baw, gwennol, aderyn y t6, a brean, i ganu am y
gore heno :
a'r frean gas y wobr; 'ro'dd y barnwr a'r frean yn perthyn, os gwelwch yn
ddea, i'r un tyiw'th. Dyna beth ffact 1 Ond paid becso; mae gen i beth fwy o
werth na'r wobr i roi i ii."
" Beth yw hynny ? " ebe fi.
" 'Y nghalon, bid siwr," ebe fe. " Clywch hi'n curo. ac yn
neido fel tae hi am ddod meas o'i gwisg atoch chi."
A'r gwir wetws a'; 'ro'dd 'i ealon a'n mvn'd ishta
o'dd calon Mer Jen. Buest ti'n t'imlo yn y fel 'na, Rachel Ann ? Naddo ? Ond
fe ddewi ditha i d'imlo fe, spo, pan fydd whant caru arnat ti. Rhyw d'imlad
rhyfadd yw a. Wyddest ti ddim beth yw a', nac o b'le mae e'n dod, ond mae e'
gyda thi ishta'r crafu, a stim ffordd geal 'i warad a', byse whant arnat ti.
Wel, pan ddes i ato'n hunan, 'r o'dd Billy yn 'y nghusanu i, ishta buwch yn
Uno llo beach.
" Cera odd'na, da ti," ebe fi, " rhag bod neb yn gwei'd. M.I'
gan y ser lycid, a'r co'd gluste, a'r cerryg dafote." Wath 'r y ni i gyd
yn folon i erill u'pod am ^n caru ni, ond stim iwa i neb i'n gwei'd ni. A 'ro'wn i'n cetu ar y pryd pan o'dd y ser yn dishgwl arno ni, fod yr
hpu leuad yn gwenn 'j chalon hi.
Erbyn dranno'th 'ro'dd y wiead yn gwpod am yn earn ni; 'ro'dd pobol y drwy
neaa' ta beth, a 'ro'dd Wil, ' gwas y gwcw,' a'l ddrefis mawr yn gwed wrth
Bill} yn y gwaitli fod rhyw ddcryn l)eac1i wetFn cl'w>.'d a'n gwei'd ui ar
bwys Britannia, a'n bod ni'n cusanu ishta dwy g'lomen.
Ond cheir ddim
y melus heb y chwerw, Rachel Ann. Marca di beth wy'u wed. 'R o'dd Billy'n
barod i mrioti i. 0, threiws e' ddim gnutbiu- twyll sha fi, paid ti meddwi.
Fe a'th i ddishgwl am y dyn ay'n rhoi goategion meas. A 'ro'dd hwnnw'n erfyn
ceal rhyw sopyn o arian atn hynny. Feddylws Billy ddim fod isha talu am
brioti; 'ro'dd e'n cetu gellesid prioti
am ddim, heb dalu ffein; a Lod dicon o coat yn
myn'd i fnr «_cfcvnn« pit tok feddvl k dta . hynny. 'Do'dd gan Billy an becen
i o'dd 'i draffcrth a' iahta tTwtan dyn mcwn ffetan. Ond buwa a' dicon cwic
hed; fe dreiws scori, ond roise'r dyn ddim hen gownt ar un telere. Dim ond
hyd dy' Satwi^ pay y gofynnws Billy. Ond gellir ceal popeth, 8po, ar han
gownt ond gwraig. P;>n ddeallws Billy na chelse fo ddim munud o hen gownt,
ac nad o'dd gan y dyn lyfre scori, fe a'th Billy i stwmp. Fe ddeath pha
thre', a phan vvetws a' wrtho i fod y goategion heb 'n rhoi fynydd, fe etho i
off 'y mhen, do, clln hed, Rachel Ann. "Wath 'do'dd ddim busnes ganto fe
i ddangos i wyr y cwils na neb aralh, nad o'dd arian yn 'i hoc. Peth dicon
liwnco yw hynny bob amsar, wel di; mae dyn yn ceal 'i ddifalio os na fydd
arian yn 'i boc.
Cyn i Billy fyn'd yr ail waith i'r offis brioti, fe dorrws rliyi'el meas yn
South All'rica. Ac yn ddi>symwth reit fe wetwa Billy acha un diwetydd,
" Mer Jen, ma' gen i rwpath i wed wrtho ti."
" Gwed miean," ebe fi, " ma' liwy glust i ar acor."
" 'Rwy^ ffoli arnat ti."
" Yt, spo," ebe fi, " 'rwy' weti cl'wed hynny o'r blean."
" Wel, pan ges i ngeni, fe ddeath menyw o'dd yn medru gwed ffortiwn i'n
ty ni, a te wetws wrth mam, y byse rliaid i fi fyn'd i rhyfel neu brioti
merch a gwallt coch."
" Cer odd'na, yt ti' ddim yn cetu shwt ddwii a hynna."
" Cetu ! cetu gormod otw i," ebe fe; " ma' mam a'r bobol yn
Llandyssnl i gyd yn 'i getu a'. A pheth sy' wa'th, ma' 'na ferch o'r enw
Leioa'r Ddol weti l)od yn erfyn arnaf fi i phrioti hi. Dyna pam ddes i fynydd
'ma er mwyn myn'd o'i ffordd hi. Mae 'i gwallt hi iahta cropyn 'ifhin ar dan.
Ac fe glwee heddy' yn yr hedin fod Leisa'n dod i'r gweithe; ac os yw hi, mi
af ti i'r i In rel enii tawn i lir1i fndo • wntb m.ie'n
|
|
|
|
|
(delwedd 6563B)
|
|
|
|
|
|
(delwedd 6564A)
|
(delwedd 6564) (tudalen 483)
20 Ebrill 1906 $$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
April 20th. 1908,
THE WEL8H LEADER
488
Ac mi feddyles fel hyn : Oa nad ele Billy i ryfel, fod y ferch a'r gwallt
coch ar 'i gyfer a'; a bydde Rhaglunieth yn trefiiu iddo mrioti i gynta',
wrth gwrs, ac weti i fi gico'r b\\ced, iddo fyu'd ar ol y ferch a'r gwallt
coch. 'Do'wn i ddini
yn folon i peal 'y nghladdu yn Llederddu er mwyn rhoi ffordd i ferch a gwallt
cucli. Dim o gwpwl ! Ac er mwyn helpu Rhaglunieth i drefnu'n well, fe
gynghores i Billy i 'listo a myn'd i'r rhyfel.
Listws ac off ag e' bron heb wpod i neb. 'Ro'dd y capten yn falch i geal e',
wath o'dd a'n cetu, gin fod Billy'n dod o'r wiead i fod a'n saethwr cwningod
da afnatw; a dim ond saethu'r Bora o'dd isha irihta hciethu cwningod ar ol 'u
coti nhw o'r warren. Ond bachan ffein yw Billy; saethws a' ddim un gwningen
erio'd, a lladdws a' ddim un creadur mwy na llai na chwningeu chwaith; mae
e'n rhy dyner i ladd gw>betyn; 'rwy'n siwr y byse fe'n cau 'i lycid ^ n
liold ffast wrth saethu mwlsyn lleu eliffant.
A ? Beth o'dd a'n nuthur yn y rhyfel ? Cer odd'na, ferch; o'en nhw ddim yn
cetu llai na fydde hala ofan ar y Bors yn eitha' dici)ii; fod y Bora ishta
llycod ffrennig, a byse Bwler ishta bwldog yn gnuthur iddo nhw rytag idd 'u
cwal. Ond rytson nhw ddim. na meddwl am hynny. Fuws ddim fatli sioiii er pan
drowyd Adda ac Era meas o'r ardd. Rhaid o'dd hala Lord Roberts a drwadd i
dair miliwn o sowdw; r ar 'u hoi nhw. 'Do'dd Syr ddim yn ddicon; rhaid o'dd
ceal Ai'clircfd i hala ofan arnyn' uhw.
Fe scrifennws Billy ato i sopyn o lythyron, ac ^ro'dd pob gair weti scrifennu
a mfel hyd •neggtii e' i'l ffijiul, wetny 'ro'dd pob gair weti scrifennu a
gwead : wath 'do'dd dim diferyn o inc yn un man; 'ro'dd y Bors, wel di, weti
sychu'r ffynhonue inc bob ifflyn, a 'ro'dd Billy wetny yn iwho gwead rinw
floe o'dd a' weti 'i saethu. " Dyna ydyw'r gwir a'r gwir i gyd."
Ond pan o'dd y aowdwyr yn dringo i ben Spion Kop, a Billy gyda'r c^nta', wath
dnngwr budur yw a', fe dowlws rwpath a islita taran ne' ddaeargryn nea cwmpws
a' acha v\ew rliynt dwy garreg fawr, ac fe t'edd^lwd y byae rhaid tymin'r in}
nydd yn biahis cyn 'i geal e'n rh)dd. A dyua sy'ti oil angliomon, pan o'dd
Billy yn gorwedd ar oelior Spion Kop, mod inne'n canu 'i clio's hi :
"Mown anghof ni chant fod
Wyr y clodd, liir en cloil, Tra'r awcl dros ou beddiiii chwy th;
Y ixiae yngisNghymru t'yidd
0 feddau iir v ftyrdil Yn balmant hyd b,i un y iliodi.i Rhyddid byth."
Fe adawson Billy, rhynt y ddwy garreg nes i De Wett ne' rhywun i dynnu t'e'n
rh^dd. A fe'i tynnws a' mor rhwydd a whiban, drwy roi cic i un o'r cerryg neB
twinlws hi lawr dros ochor y mynydd i gamp v Welsh Fusillers, a meddylws
rheiny mai eromlec'h o'dd hi. Fe g^ rn'rwyd Billy yn garcharor, ac '1'o'dd
e'n falch dros ben am hyn, wath 'nawr 'ro'dd a' weti myn'd drwy'r rhyfel, ac
fe gelse brioti pwy fynne, heb geal 'i facho am byth gan y wejan ,i'r gwallt
coch.
Fe fihafiws Billy yn n^t yn y jail yn Pretoria. Fe feddylws rytag oft ishta
Winston Churcliill; 'ro'dd a' dic^n o chums sha hwnnw, ebe fe, 511 'i lythyr.
'R o'en nhw ishta dou bwti, ebe'r Eco; a'r amsar hynny, 'ro'wn i'n darllen ^r
.Eco yn arnlach lawer na'r Beibl. Ond rhytv»s Billy ddim ta beth, wath
grwaith cachgi o'dd hynn^.
Ond ryw ddiwarnod, fe nath both o'dd yn fwy o worth na rhytag. Fe drawwa
rhwpath e' yn 'i ben
ganto fe neges at Kruger; a mor wir a bod ti yn y mean 'na, fe adawson iddo
fyn'd at yr hen wr. Pan dda'tL e' at y palas, beth welvvs a' ond yr hen wr
a'r hen wraig yn cysgu'n drwm ar bob 'i 'stol o fiean y ty. 'Ro'dd liosan yn
Haw Mrs. Kruger, ac 'ro'dd hi -weti cysgu ar hanner rhifo sawl magal o'dd
ganti ar 'i gweall; ac am Kruger, darllen hanes y rhyfel rhwng yr Israeliaid
a'r Amaleciaid yn y Beibl o'dd 'i fusnes e', a jo ddybaco yn 'i ben pan
gysgws a'. Fe a'th Billy iniwn i'r ty heb wpod i neb, ac i'r gecin. Fe gymrws
Iwmpyn o sepon, a scrifennws ar y wal wen y geire : t( Am hynny,
byddwch chwithau barod," a tfustws y scrifen a chlwtyn llestri nes i
1)o1) llythyren ddod yn amiwg. Yna fe a'th meas mor ddistaw a llygoten, a
safws o flean Kruger. A'gorws hwnnw 'i lycid 'nawr, ac fe ddishgwiws ar
Billy.
" Diwetydd da, syr," ebe Billy.
" Felly chithe," ebe Kruger. "'Pwy ych chi, a beth yw'ch neges
? "'
" Cymro wdw i o Landyssul'," ebe Billy mewn syndod wrth glywed
Kruger yn sharad Oyrnraeg.
" O'r gore; mae'r CJymry o'n tu ni, onid yn' nhw ? "
"Otyu'.epo," eiic Bi'lly.
"Gydaphwy ma' Llandyssul ? Gyda ni ne'r Saeson ?"
" Mor boll
ag y gwn i, 'dyw Llandyssul ddim weti gwed 'i barn."
" Ho ! un o'r niwtrals, spo," ebe Kruger; " 'do's gen i fawr o
gewc ar y niwtrals 'ma,—dim yn oer nac yn frwd,—pethach i'w chwydu allan o'r
gene yw niwtrals. Ond rhyngo' nhw n'u biiqnea. Beth y-w'ch neges a fi ? Beth
ddeath a chi yma ?"———"———
" Breuddwyd, syr."
" Otw i'n cetn ticyn mewn breuddwydion ishta'r patnarchiaid dau yr llen
De t ,uut."
" Felly finna," ebe Billy.
" A finna," ebe Mrs. Krnger, dan rwto 'i llycid, oblecid 'nawr o'dd
hi'u dihuno, wel di.
" Beth o'dd y breuddwyd ? " ebe Kruger.
lk Breuddwyd es, syr, mod i yn ych palas chi, ac mi weles beth nad
o'wn i ddim yn 'i i."fyn. Mi weles ishta Haw heb Yraich yn scrifennn
rwpath ar y wal"
" Rhyfadd iawn ! " ebe Kruger. " Mi freuddwydes inna mod i'n
gwei'd yr un peth, ond yn nhy Lord Roberta y gweles i'r Haw. Ond er mwyn
gnuthur pethach yn satf, de'wch miwn i'r ty i ni geal dishgwl ar y wal."
Awd miwn, a phan welws Kruger y geirie : " Am hynnv byddwch chwithau
barod," fuws bron a cheal ffit. A'th inor wyn ar galchen. Pend rafyn .
~) y funud honno i 'matal a'r Transvaal. Aroswy a' ddim idd 'i wraig. J^orfod
iddo 'i gatal hi ar ol, wath o'dd honno'n Indian gormod gyda 'i boneti a'i
bambocys, ac yn son .un fyn'd i gwrlo 'i gwallt a'r cwrling tongs, cyn
starto'r daith, rhag ofan i'r frenhines 'i gwei'd hi ar y ffordd. Ond fe
wetws Kruger : " Tro fy llycid rhag etrych ar wacedd," ac ofl' ag
e' lleb ffarwelio a'i wraig, a heb diolch i Billy. Cyn pen peder awr ar hugen
'r o'dd Lord Roberts weti dod i Pretoria, a dwy filiwn o sowdvi yr g} dag e'
i ot'alu am dano. Fe wetws Mrs. Kruger wrtho tod yn ddrwg ganti nad o'dd 'i
mishtir yn nlire' i roi croesaw iddo fe, ond 09 arose fe am gwpwl o
ddiwarnote, y gwene hi bar o sane iddo'n bresant.
Ond oddiar hynny hyd yn awr, 'rwy' weti bod yn
cann :
" 0, tyred yn ol, 0, tyred vn ol, Mavr ydyw fy hiraeth,
|
|
|
|
|
(delwedd 6564B)
|
|
|
|
|
|
(delwedd 6565)
|
(delwedd 6565) (tudalen 484)
20 Ebrill 1906
$$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
oblccid chlwes i ddim BIPQ, na son lam Billy
ar ol hynny. Wn i ddim beth yw'r achoB; ma'r rhyfel ar ben, a'r aowdwyr i gyd
weti dud aha thre'. 'Rwy'n treio meddwl weithe 'i fod a' weti ceal jobyn gyda
Lord Roberts am y tre dea 'neath a.'
Beth wetest ti, Rachel Ann ? Leiaia'r Ddol, y ferch a'r gwallt coch, yn cwrdd
ag e' yn Southampton ! 0, d^r anwl! A Billy weli phrioti hi! ac \\cti niyn'd
i fyw ar getyn o fferm yn .fJundyseuI 1 0, in.na unwl, beth 'na i ? Shwt o'dd
Billy weti cl'-wed mod i woti bod gyda Dai yn Aberddo? Papur, Bpo ? Cheta i
ddim o dy storians di, Kaclle! Ann. Na 'na, drop ded, A Billy ddim yn leico'r
gweithe ' Beth am y tarts fytws a' ? Dewed u', 'rhen snwnjer, mao e' weti
gnuthnr twyll aha fi; ac ft' gaiff o' dalu am dano. Y gwir am dani, Rachel
Ann, f"\\\ ili ddim trysto nel):
elli di ddim tryato dy law dde. Ond ma'r d^non i ^yd yr un fath; ac OB yw
Billy mor dw^lliidriia ag wyt ti'n gwed 'liolch i Dduw mod i weti ceal pwared
arno. Fe weii, 'i egwyddor a' pan o'dd e'n trcio mrioti i ar hen gownt. Ond
oa priotws a', fe briotwa 'i fatdh; wath fe fydd y lotea a'r gwallt cocli yn
tystrea arno. Fe ddeath drw^ 'r rhyfel gynte yn ddTCon decha; sbwt daw e'
drwy'r ail ?
12/ AR Y DUDALEN HON: 27
Ebrill 1906, tudalennau 498, 499
|
|
|
|
|
12/ 27 Ebrill 1906, tudalennau 498, 499
(delwedd 6566A)
|
(delwedd
6566) (tudalen 498)
27 Ebrill 1906
498 WELSH
LEADER.
April
27th, 1906
MWYAR
DUON.
GAN D.
JAMES (DEFYNNOG).
Stori
Billy.
"Mae
pob dyn yn fusnes dyn arall i gyd
Gwneud
busnes eu gilydd yw busnes y byd —
A dim
busnes neb byth ym musnes dim un,
Pob un
i ofalu am el fusnes ei hun. — WATCYN WYN
--
Mae
gen inne stori, gwlai, os ca i shawns 'i gweyd
hi. Ac
ma'r stori hon yn wir, bob gair, rhyngoch chi
a fi
a'r post ’na. Hên gwdihw ryfedd y w celwy'; fe
glywch
’i lais hi pan 'dych chi ddim am 'i chlwed hi.
Fe
adawn i bopeth yn Ilonydd; chelse fe ddim myn'd
ymbellach,
onibai fod yr hên gwdihw wedi codi 'i
chloch.
Cyn i
fi ddechre'r daith 'nol gyda'r sowdwyr o South
Affrica,
pwy dda'th a llythyr i fi, ond Lord Kitchener.
’Ro'wn
i’n credu fod diwedd y byd neu r'wbeth bron
dod
pan dda’th e’ a'r llythyr i fi. Ac yr o'dd y
sowdwyr
erill yn llyged i gyd. 'Ro'en nhw'n meddwl
’i fod
e'n myn'd i ngosod i yn 'i le yn South Affrica
pan
fyse fe'n myn'd i India. Ond llythyr dienw o'dd
e' yn
rhoi banes y “Tro i Aberddô," a fe fues bron
pango
pan weles i'r tricsys o'dd Mèr Jén wedi 'u whare yn 'y nghefen i. 'Ro'dd
partner i fi yn gweyd wrtho i fod ’y ngwedd i wedi troi i bob lliw — coch,
glås, melyn, a gwyn. Ac ar y gwyn y setlodd 'y nghorff i, nes o'dd pawb yn
credu mod i'n flit i fod ar styllen. Ond 'ro'dd well gen i fod heb Mèr Jên na
bod ar y styllen, er cynddrwg o'dd hi.
Penderfynes
beido myn'd 'nol i'r Porth, nac i un Ile
arall
yn y gweithe. Dim rhagor o Mèr Jên i fi, cered
.
|
|
|
|
|
(delwedd 6566B)
|
y byd He cero! A phan o'wn i'n dod 'nol yn y
Hong, te wedodd hen forwr ar y bwrdd wrih wei'd "y ngwedd i, a t-jieet'J
mod i'n ca'l 'y nhrwbin a dolur y galon, fod cysul pyt.god yn y mor ag a
ddalwyd. Ond i&el-ysbryd o'wn i o hyd, er cymint o wasaneth o'wn i wedi
wneud dros 'y ngwiad. Ond y rhai sy'n gneud fwya', sy'n gorfod myn'd isela o
dan y dwr, a'r rhai mwyaf gwyntog sy'n gallu nofio ore. Wel, 'ro'w^i i'n sal
ombeidus wrth ddod 'nol. Theimlwn i ddim un pleser mewn unryw ]»eih gymere Ie
dr fwrdd y llong; a chrede pawb mod i yn y declein. 'Ro'wn inne'n credu
hynny, hefyd, ac eto 'ro'wn i'n fTaeIn dyall mai'r declein o'dd arno i, fath
'dyw'r rhai sydd yn y dolur hwnnw 1>yi]i yn credu 'u bod nhw yuddo, fel
mae gwaetha'r modd!
Adre'r es i, ta pun. 'R o'dd Leisa yn Southampton yn 'y nisgwy] i. Fe wedodd
wrtho i fod main. wedi 'i hala hi i g-rtrdd a fi, ac fod yr hen -wraig yn
mo'yn i fi ddod adre'. Wel, l)ant yr es i gyda Leisa. Wrth fyn'd drwy
Ga'rdydd, fl'aeles i beido rhoi cewc lan i'r Rhondda, lle'r o'dd afol melus
wedi troi yn aiol sur i fi. Ond siaradai LeisA am y peth hyn a'r peth arall,
am fyd ac eglw's. Ac 'ro'^n inne, erbyn h}n, yn iJarod i ddcrLyu, hyd ^ n oed
oddiwrlh Leisa, hanesion o'r wlad ynghylch pwy o'dd wedi 'i eni, pwy o'dd
wedi priodi, a phwy o'dd wedi marw. Pan o'dd ishe dwr i yfed arna i yn South
Affrica, 'do'dd wa'th gen i sliwd graig neu fl'Minon o'd'l MI "i c-nio
i.-fi. -\ plian o'dd F-vchpd »a h-tt.»- -if
^J.^x^ih 'T-»- - --u'.. Oft4 yw •w .'a
lJr«k 'n ((Trt iawy. a ^i.:i. ...i ,<-.iinfl i fi wciibe,
-r,. ., Billy ? Odyn gulch ?"
" Bern; ^ r t^ to gwellt 'co ? Fan 'co ma'r widw 'n byw, gwlai; "
" I.eic.^et ti, Billy, i gwm'ryd tro i Aberddo ? "
'Ro'dd pob cwestiwn yn &a'th i nghalon i. Byse well gen i ga'l myn'd 'nol
i'r rhyfel na myn'd drwy gatecism LeKi. Onibai am gwestiwne Leisa, byswn i'n
dechre 'i cliarn hi'r tunud honno. Byswn wedi madde'n llwyr i'w gwallt hi. Y
gwir i clii, 'ro'wn i wedi laru cymint ar gaki, fel 'do'dd lliw gwallt ddim
yn pwyso mor drwm ar 'y meddwl i.
Bant a ni gyd<.i'r tren, newid yn nhre' Ga'rfyrddin, ac i t\ ny heibo i'r
Bronwydd, Cynwil, Llanpnmsaint, a Phencader. Erl)yn hyn 'ro'dd awyr yr hen
wlad yn dechre dod i'm n'roene i : a cliyda hwnnw da'th y brotfwydolleth i
'meddwl i; a bu whant arna i'l- tunad honno i neido ina's o'r tren rhag ca'l
'y nghlwmu am byth wrth Leisa. Ond fe glwes nhad yn gweyd, byhecli chi'n
neido ma's o'r tren pan mae e'n myn'd full pelf, mai a» ych pen y
clisg'ynnech a 'do'wn i ddim am ddisgyn ar hwnuw, a myn'd adre' ag e'n
fihwps. E&gyn ac nid disgyn ywr busnes pen.
Credwch chi neu beido, 'ro'dd 'na fand prey yn 'y nisgwl i yn y steshon, a
phan ddes i ma's o'r tren, fe daraw&Qii i ganu " Wele'n harwr gwych
yn dod," nes. o'dd pob c; mal ^ n barod eto i'r frwydr.
" Wiriono facil anw^l i," niynte bafi'r crydd, " mae e' wedi
dod; weles i ddim fath beth erio'd; naddo wir; a wi-la i ddim byth. Mae e'n taro Leisa i'r dim;
a Leitea; n 'i daro; ntau."
A mynte Mari'r
gof : " Os bosib na briodiff e' Leisa 'nawr, a liithe wedi myn'd bob cam
i gwrdd ae e'. Os na ncin' c', lydd e' ddim tarw fel dyn arall."
On<l 'ro'dd rliyw hcl^il^ fel hyn yn troi meddwl i fel y mint yn orb^u
Leisa. Mawr o'dd ll'wdan^dynion i drefnu gwraig i fi tel tawn i'n ffaeln'n
hunan
|
|
|
|
|
(delwedd 6567A)
|
(delwedd 6567) (tudalen
499)
27 Ebrill 1906
$$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
April 27th.
190&.
THE WELSH LEADER.
499
Wel, fe losgwyd gwerth -punno'dd o go'd .1 thai-y nosweth honno ar ben
inyn^dd LIany)-^ dder, fe ^ .^ feddwodd llawer, fe gnapodd llawer, ac 'i o'dd
digon o ' gwrw yn Ihfo yn y " Red Lion " i hala'r wlad ar bliw.
'Ro'dd bgweier ifauc y Dolegwyrddon yn dod adre' o'l fis mel yr un pryd, oud
fi o'dd pwnc y dydd gyda'r bobol.
Wel, 'r o'wn i'n falch i fod gatrs' yn yr hen dy bach y gweles i ole dd^dd
gynta'. 'Ro'dd mam yn <'alch i
- ngweld i wedi dod 'nol o'r rbyfel; a_wn_i lai'nad o'dd yr adar yn falch
hefyd, oblegid fore dranno'tlTcanent ar y Uwyn ysgaw gerllaw'r ty yn felusach
nag erio'd. Dymunai main arna i beido 'mad el a hi mwy tia bydde hi. A mi
addawes inne yn gwmws fel tae hawl gen'i ar 'y nyfodol. Feddyhes i ddiin fod
yn rliaid i fyn'd yn ol 'y mhlAned. Yn lle hynny, 'r o'wn i'n meddwl fod yn
rhaid i'r blaned symud yn ol 'y nymuniad i. Wedi studio a siando, peth od
wedi'r cwbwl yw i Orion a Phleiades neu blaned fawr fel Neptiwn, Mercher, neu
lau, i ddawumo a di&gleirio yn ol chwim rhyw bumllath o glai fel fi. Ond,
a gweyd y gwir, ina' rhai 5 n waeth na & hefyd. Ma 'lhai yn ordro
Creawdwr y plauede fel tae e'n was trotian, ac yn tieio handlo'r Ysbryd Glan
fel tae e'n glwtMi llestri.
- Ond i ga'l myn'd 'nol at LCIM. Fe dda'th rhyw ddyn od i ddailitliioa
darllenpenne i ysgoldy'r pentre' ry-ft- nosweth. Wn i ddim pv.; dcLa ih ag
Ddd yr yriiryd dmrg, u««r ] Lena heibo, • gofr——dd 1 fl.
" Billy, dere i'r ^sfful.'1
'• N.I. D<ri. ta'w'n 1'u marw," mynte fi," fe ges i ddigon ar vi
^bgol PAH lues i yuddi elawer dydd. Y tro di-w edda' fues i co. fu 'nghorff
i'n ryme am hanner blv,-yddvn ar ol lunn;, a dim ond am fyn'd ar ol own hela.
Xd, na, dim rhagor o ^sgol i fi !"
- " Twt, t'^'t. Billy : nid yn lla'w'r mihhdir ma'r busnes heno. Slim
nawl gydag e' heno i ddangos 'i big na'i gansen. Darlith sy 'no heno. Os
bosib fod ofon ar ddyn -wedi bod yn y rbyfel ! "
" N<ig o's, nag o's, Leisa fach; ma' hvnnw wedi 'i golli'n llwyr. G^
ed, pwy sy'n darhthio ? "
" Rhyw ddyu ^ n darilen penne."
'• Dim fath beth, Leisa fach; fe allan' ddarilen llyfre, a phapure fel yr
Eco, ond am ddarilen peune, a gwynebe, ma' hynny'n gro's i reswm."
•' Wel, dere i tl ga'l gwei'd a'th l}ged, a chlyweda'th gluste dy hunan. A dere
yn dy siwfc gaki."
" Ie, wir," mynte mam; " hai, wir. Billy, cer di; fe neifiE
les i ti ar ol bod yn yr hen ryfel 'na. Druan a ti, f eddy lles i ddim y
celset ti byth y cyfle i fyn'd i un math o ddarlith neu gonsert."
' " Wel, o'r gore," mynte fi, " fe af, ond byse'n well gen i
fyn'd i 'steddfod i 'rondo ar gystadleueth BOpranos." •'
Fe es i'r ddarlith. 'Ro'dd gan y darlithiwr benglog ' ar y platfform, a
dywedai mai penglog nn o'r milwyr gas 'u lladd yn Pardeberg o'dd ganddo.
'Ro'wn i'n diolch i Dduw nad 'y mhen i o'dd e'n 'i handle o fla'n V bobol.
A'th i weyd lot o bethe da am dauo, fath filwr dewr o'dd e', a'r fath
gadfridog ardderchog droise fe ma''= onibai am y bwled a'th drwy 'i galon.
Yna, fe eynhygiodd ddarilen penne byw.
" PWT ddaw rnla'n ?" mynte fe. Ond atebodd neb.
" Di ma ben gwerth i'w ddarilen," mynte'r darlithiwr dan redeg ei
f} sedd drwy ugwallt i. " Ych. chi wedi bod yn y rhyfel, s;r ? "
" Do," mynte fi.
" Wel, ddylsech chi ddim myn'd ar nn cownt;
dyna'r cam&ynied mwya' ddazu i chi neud yn ych byw;d. Ma' genn^ch chi
alln i fod yn ddyn hae], ac yn dd^ii duwiol, a_aJi_ i lai na 'naech chi
'tfeiiad go lew, ond am filwr, rEywun~arall alwyd, a chithe atebodd." -
——-"
'Ro'dd y bobol yn wherthin, a finne'n cochi ac yn wh} su. —~"
l> Gw^-ddoch chi beth ? roae gennych chi ddou gopa. Ma' hynny
'n arwydd y gwelwch chi ddwy wlad. Wel, ma' hynny wedi neud. Ond tu ol i'r
ddou gopa, mae yna bant mawr, ac mae 'na bant dwfn uwchben pob clu'-st i chi.
Ma'r pante bob amser yn gol^ gu gwagter, a'rgwagter yn y man hwn yw ditf}g
gwroldeb—dim plwc at ddim; prin y mae digon o biwc i godi o'r gwely yn y
bore."
(rw barhau.)
|
|
|
|
|
(delwedd 6567B)
|
|
|
|
|
|
13/ 4 Mai 1906, tudalennau 514, 515
(delwedd 6568A)
|
(delwedd 6568) (tudalen 514)
4 Mai 1906 $$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
514
THE WELSH LEADER
May 4th, 1906
MWVAR DLJON
GAN D. JAMES (DEFYNNOG).
Stori Billy.
(Parhad.)
"Ciweyd colwydd ycli chi, 'nawr ! " mynte fi.
" Nsige, siwr," mynte fe. " Mae 'na fanne gwan iawn Vin inhen
v ilvu hwn. ' Dyn llwfr yw e'."
"Oelwydd!'" mynte fi.
lt Pe bai e'n gath," mynte fe, "fe rede o ffordd
llyguden; pe bai c'n gi hela, celse ofon pen sgwarnog;
pe bai e' wedi ca'l 'i eni 'n llcw, b^e rhnad ayyn yn ddigon i roi'r paisi
iddo. Oilych chi'n briod, ayr?" " Nac 'dw : und pwy ots i chi
?" " Khy llwfr i briodi. Oii<l os byth y daw whant priodi
arnoch, priodwch un hollol wahanol i chi. Un llwfr .\cli fhi; mynnwcli wraig
wrol; trwyn pwt-sy gyda chi, niv nnwch wraig a thrwyn Roman; gwallt dn yy'
gyda clii, mynnwcli chi t'erch a gwallt coch, er mw}n i natiir wastatan pethe.
Ond, mi ddala i mai hen lane f\ddwch chi. Hen you'ard yw pol) llen lane. Hen
lane fyddwch chitli • am yr un rheswm."
" Dini, l)yth nad elwy i!" m; ute fi, a'r bobol yn wherthin nea 'n
bod nhw bron myn'd yn yfflon.
" Na, na," mynte fe, " peidwch cwmryd ych twyllo. Ma'r nain
lleia ar ferch yn ddigon i'ch c;idw chi draw. Os l)^d(l pi^fxiyn ar 'i
tlirwyn hi, nen flyclii ar 'i ywyitfV. nen \:m cyn gen'i r>r"i
•i^a\ceT>, T>eTi ^Cii\\i coc\i ar 'i ('' ,.> ddigon i chi."
yn galw i roi tro am dani, byaecli chi'u jelws. Byse gyda hi o'n swci gatre',
bygpch chi'n siwr o lyncu polyn; byse gyda hi hwch goch a cliwech o berchyll
coehion, a m<ichwr yn galw i'vv g\vel'd nhw, f^ fysech chi'n jelws o'r
mochwr : byge dyn ifanc ar 'i feic yn galw i ofyn y fl'ordd i iJina'iiwyl ae
am ddiferyn o ddwr i iilehi'r dwst o'i 1wnc, te fyheeh chi'n jclwK o hwnnw.
Cym'rwch rhi nghyugor i. ddyn ifanc, peidwch priodi, fath tynnu 'noi newch
chi, a tliain fydd wed\ n am y twyll. A chitlle. ferched ifenc, smart,
heiny', peidwch si'i grcdu. M<ie e'n Biwr o'ch twyllo chi. Gall fod 'i
galon t-'n reit. ond niae 'i ben e' ar ol."
" Gwn i both 'na i a chi, ddyn diaith. Mi ddala i wajer o linm punt a
chi y prioda i c'ch hia'n chi," mynte fi, gan sefyll, fel y sefes i o
tia'n Kru^er.
"Donr!" m.'>nte fe, ac fe drawes i 'i law e', ac fe draw odd
vnte'm Haw inne. " Pwy ddaw mia'n nesa' a'i ben?"^
Ond dda'th neb. Dim ond fi wedi'F cwbwl o'dd yn ddigon dewr i fyn'd mia'n, oa
gwelwch chi'n (Ida.
"Os na ddaw neh a phen, pw\ ddaw heb nn pen," gwaedde'r darlithiwr.
Ynd te a'th y cwrdd yn aniben. 'Ro'dd hicynddrwg yno a Ffair Sadwrn Barlys.
Fe drawotid rhywun i ganu:
" Cered y byd life coro, Af tinne'n llawen iach;
A chyn c\ re' hi, te i>f\nno<ld i fi :
"Sana" ti'n credu, Billy bach, 'i bod hi'n llawn bryd i ni briodi ?
'R yn ni wedi I ol) ,vn caru'n hir. Both wyt ti'n wi \d, Hilly ? "
" Eitha reit, Leisa anwi'l, fe briodwn ar nnwaith."
Ac yn 'wir i chi, 'ro'wn i'll dechre caru Leisa erl)yn hyn : 'ro'dd 'i llyged
hi fel dwy seren ddisglair, a'i gwallt yn felyn yn He coch yng ngole'r
lleuad. A rhaid d^all fod ganddi hi s;vbtal hawl a finne, os nid gwell, i
roi'r cynnyg, oldegid lilwyddyu naid o'dd hi.
Wel, " dynd'n diwedd ni i gyd," ac fe benderfynMon ninne i l)riodi.
Fe wedes i wrth main y nosweth honno, ac 'r'odd hi, drnan, yn eitha bo'lon :
y byse hynny'n help i nghadw i gatre' o'r gweithc ac o'r rhyfel.
Brydnawn <lranno'th fe a'th mam draw i weled Bet, main Leiria. Treio
lletydda lipyn o'dd 'i phwrpas hi er nad o'tkl dim gan niam, na inam Leisa i
roi. Ond 'ro'dd yn rhaid cadw mor ag(>M ag y gallyeii ni at y ffashwn; ac
os na Iwydden ni i ga'l tipyn o ^utafcll ynghyd, 'do'dd dim drwg i yharad am
dani.
Dyma yhwt y 1)ii'r sharad rhyugddo nhw. iJeisa wedodd y etori wrthw i, ac os
celwydd yw e', Leisa yw 'i dadog e' i fi. 'Ro'dd Leiaa 'n grondo a'i chlnst
yn nhwil y do.
" 'Rwy'n ofni yn 'y nghalon mod i'n myn'd i golli Billy, Bet fadi,"
mynte miwn.
" Colli Billy! both yw'r mat-ar arno?" gofynne mam Leisa.
" Mae'n achoa ofni, wir, mod i'n myn'd i golli fe. Bachgen da yw Billy
wedi bod i fi. Fe f\dd yn golled fowr ar 'i o] e','"
"Ody fe'n do.st ar ol tiod yn ^owt'h Xnrica^^. "^ns yw; ddjn.)
JLiwpr nia'M o Ie fel hMtnv/'
|
|
|
|
|
(delwedd 6568B)
|
|
|
|
|
|
(delwedd 6569A)
|
(delwedd 6569) (tudalen 515)
4 Mai 1906
$$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
May 4th, 190B.
THE WELSH LEADER
515
" 'Stim Billy yn hollol fel hynny. Ond peth diflas i fi y-w meddwl am
golli un godes i mor anwyl."
" Odych chi wedi bod gyda'r doctor ag e' ? " Ond dyna f», ma'r
doctoried mor ddiwerth. Stim cownt fod neb o honyn' nhw wedi gwella un o'r
declein erio'd. Dmnn bach o Billy ! "
11 0, sana i'n meddwl fod iechyd Billv ma's o Ie. Son am fyn'd
bant oddiwrthw i mae e'.'"'
" Ho, wel, i'r gweithe, ddala i. Dyna 'i tynfa nhw. A wn i ddim beth
yw'r matar ar fechgyn yn myn'd bant i'r gweithe. Dim ond hala cyfloge fviiy
ma' nhw. 'Dwy' i'm hunan 511 gwei'd dim ynybyd yn y
• gweithe, odych chi ? " •'.'.'
" Nag 'dw inne. Ond nid i'r gweithe ma' Billy am yn'd chwaith."
Neitf e' ddim coller; na neiff, wirione
•fach anwyl i. Ches i ddim penseii goch oddiwrfcho fe pan o'dd u' yn y
gweithe ddiwetha. Oud ma' hvn vn
•wa'th i fi na'i fod yn dost, na myn'd i'r gweithe."
" Wel, beth all e' fod ? Ody e'n son am fyn'd i'r mor ? "
" Gwa'th na hynny."
" Wel, ody e'n m; n'd i groesi'r dwr ? "
11 Gwa'th na hynny eto."
" Wel, wel; beth mae e' wedi neud ? Ody fe'n ca'l myn'd i'r jail, nen
ga'l 'i dransporto ?"
" Na, mae e'n son am briodi."
" Priodi! a phwy, gwedwch ? "
" 'Dwy' i ddim yn leico i?wevd "
" Hai. wir : (rwf»l\M-i w
M, • r «
• • —Hi si i ti v —ftr_
• bod o fla'n neb wJL Ond wr" am
•we^n .\ itiin ir-d yw hi i fi. Wy' wedi 'i fagn e'n anwyl a got'aius; ac mae
yntau wedi troi ma's yn fachgen da i'w fain."
'• Ody, wir, chi; mae e' hefyd. Stim llawer o bleaer, 'Iwch chi, i fagn
plant. Wedi iddyn' nhw dyfu fyny, a myn'd dros y nyth, ma' nhw 'n priodi ar
'u cyfe'". Ond pwy bynnag ceiff Billy, fe fydd yn Iwcns." Ac fe
bfswchodd Leisa gan lawenydd pan glywodd'i inam yn gweyd hyn.
" Bydd, bydd. Bet fach : dyna wdw inne'n weyd hefyd. A mae'n weithwr da
digynnyg."
" Ody, ody; ma' pawb yn gwbod hynny. Pwy fydd y ferch Iwcns ?"
" I ga'l gweyd y gwir; rhyngoch chi a fi, Leisa'ch merch chi yw
hi."
"Leisa'n myn'd i briodi Billy ! Dyr cato ni! 'Rych chi wedi 'm hala i
atwmp. I fi, gwlai, mae'r golled, ac nid i chi."
" Mae'n golled i ni'll dwy."
" Ond mae'n fwy o golled i fi, gwlai, Mari. Oolli Leisa ' Y lodes ore
garnwyd yw Leisa, a dim gan neb i weyd yn erbyn 'i chanter hi." /
" Nag o's, nag o's."
" Fe fydd yn fwy o golled i fi nag ugen punt y flwyddyn i gulli
Leiya."
" Ac fe fydd gyment a hynny i finne i golli Billy. A rhaid gneud y gore
o'r gwaetha mwy."
"Wel, a gweyd y gwir wrthoch chi, Mari Jones,
•r o'wn i'n disgwyl rhwbeth gwell na Billy i Leisa ni. Bydd Leiaa'n ferch
gyfoethog ar ol dydd 'i hwncwi. Ond rhvngon nhw a'u busnes. Nhw fydd raid byw
ac nid fi."
Gyda hyn, fe dda'th Leisa miwn.
" dadcwch vch lap. da chi. Billy yw'r bachgen
A gwir wpdudd hi. Cyn pen mis Wen ni wedi priodi, ac wedi
miiill y wajer. Erbvn hynny,
'ro'dd 11) w gwallt Leisa i mi wedi newid yn hollol. A phan ddaw'r un ft'el a
ddisgwyliwn, i janw'r ty ac i lonni'r aelw^d, gobeitho y b;dd lliw gwallt
coca naturae 'i fam, a lliw gwallt du gofidus 'i dad, wedi ca'l 'u cymysgu
gan natur a chariad, yn gudyiMiau am 'i ben bach.
14/ AR Y DUDALEN HON: 11 Mai 1906, tudalennau 530, 531, 532
|
|
|
|
|
14/ 11 Mai 1906, tudalennau 530, 531, 532
(delwedd 6570A)
|
(delwedd 6570) (tudalen 530)
11 Mai 1906
$$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
MWYAR DUON.
GAK D. JAMES (DEFYNKOG).
Main Mer JSn.
" The little riEt within the lover's lute,
Or little pitted speck in e;arner'd fruit, That rotting inward ^o\\ly
moulders all."
Billy Jones "weti prioti ? "Wel, fe allwn i getu popath
•wetny. Billy Jones, o ba-wb! Ond ma' gen i atnod
• ar 'i gyfar ynta: - ^
- •l ."' ' "; "Ar ol prioti ' ^ ^
• " ' • . "; , Fe ddaw tyioti - ,-' ,^ -' ' „ , L A
myn'd 1'r llety Ihvm; _-" » , - '-t- A't plant yn screchain, . ^-, . ,, ' A'r fam yn och.iin,
'.' " ' ' • A'r tad yn cyso-u'n drwm."
' Wy'n ffaelu'n lan a dyall ph-wt a'th e' i brioti. 'R o'dd
yr heafachan eirwt hen gowait. Ond, &poeo, taw'i hen "'lotes a'r
'gwallt-coch twyllws a'. Ffordd dda'th In i ben ag e',.'do's gen i ddim ges;
fath 'ro'dd c'n 'natus yn erhyn y gwallt coch. 'Stim dowt' i'r llen lotes i
liwio 'i gwallt. Ma' merchetach 'na-wr yn lliw ac yn • bo-wdwr i gyd- Yn ych
amser chi a finne, 'dn'dd dim '• ishe peth fel 'na. Coti'n fore o'dd yu rhoi
Hiv, i'r boche, a'r gwlith o'dd yn coti'r brychi; ac os o'dd gormodd o liw
coch yn yr a-wyr, 'r o'en ni 'n bUa d-wrneidi o\ flawd c'irch fires. Lliwo
na'th \r hen I^eisa hed; ma' 'i hen dricsys hndur hi'n profi hvn. Mi ddala
fod dannedd dodi syda hi hed.
' '" """1 ':l-"^•
fo nn 'v nhafod i ddim gwed
nuthur popath—golchi, snnvddo, popi, ^n KM^tal a-chanu ticyn. Mac -wedi
cym'ryd in ddci dierth at y piano gostws i ni zigen sofien ar hen gow'nt d
tliain whcugen y mis. Ac oddiar ina'r lujar ncwydd gyda ni, inae weti dod i
dd^all sh.iw ar ddarilen pennn; a gwynepe. la, ia; dyna ffrefft ^ 'n lo]ar
ni: nid gwith^r ^w a'; ond myn'd o b'uthtu mae c' i ddarllen pcnno a gw^
nepo, a ma' Mer Jen -weti cyni'ryd ll'ansi l)udiu' ato'fe. la, dyna fe; mae'n
glyfar. 'titim byd MI'i boddloni lii 'nawr und swinpo penne, a -winlio am
Iwmpa'r 'menydd. Ac oa na clleift' hi hen gw ne' weas,fe ddarllenniff ben
preaduv inllen b'nlhtu shifiad." Ond am yr hen Leisa, 'dyw hi ddnu ^n yr
nn cea a Mer Jeii. Dim ond yn y baw a'r llaca inae hi'n byw.
Fe glywsocb am danon ni'n myn'd i goti G.I ian ar Billy am dw llo Mer Jen. Ma'
shaw o ferclled ^ n ceal teal' net am dw;]! o'r i'ath. Ac fe ge-wn nilsne
g\vpwl •^Ji.mi^.'^dhed- yid dan btond y ces i nghv.nnvi
Ody'r c-esyni'TynTftrBBd^tt^^d^fe, ody. Hyd yn h^'n, anhvcus wy' i weti bod
g\ t,z ^'WyTy ws-il^. Es at un yn Ponty; halv.s h^nnw fi. at 1111 ai.itli; a
h^nnw at nn arath ^etny. O'r dh\;uld, ta pnn, Jgoies i'r llyth^T- o'wn i'n
gario od<liwith un c5freith\\r i'r 11.^1, a'beth o'dd drno te ond
"Send the fool fni-ther.'' Standes i na\\s niai'r d^dd cynta' o Ebrill
o'dd hi.
Fe ddea i aha ilire', ac ^eti atrodd yr hanes i'r lojar, te wetws e' yr else
^c fol c^l^•^^tl^^^r i v,ilia '•ha I'.illy ' •^^s^swQf ' ibo h<-<l. 'i
fo»l e'n
••——^^wtcwi. Ycto c; ' —" - - •—•" f i ^ o ei^^^^M|H^I—D€Guwl
piruvU G a'i lycid yn help mowr i ddychia b^d.
'Nawr fe glywws y lojar fod yna Billy Jones yn gwitho Tyin inli'^ll Bertie,
ac te a'th i offis y gwiiith i geal ^icr^ydd am dnno. Wel, ta pun, te giiii^s
ih\w lialler neu gidd^l y newydd i Billy fod <l\n golvaus ii-hta
cyfreith'svr neu bwmbeili •\n dibhgwl am dano yn yr olfi&. Fii liron iddu
goal int tarw. Ond fe wetodd 'i bwti wrtho fo :
" Dishg^ 1 'ma, Billy; ma' ffordd i ddod meas o bob trafferth, ac ma'
hc^l gart rhwng pob clos o'r pyfreth. DviV' i nemor b^th yn talu am ddim—dim
tu-th, na rhent, na lojins, a busnes pob dyn yn y g^eithe yw o^goi pob
rhwymedigaeth. Mae'n beth mwy gonest i b'ldo taln'r shopwr am fwyd, uen'r
teilwr am ddillad, neu'r crydd am sgitslia, nag i starto, nen sythn, neu
myn'd yn droetlino'th. Ac er im'.'yn bod yn gyliawn tuag at bawb, 'rwy' weli
gnuthur hi'n bomt i l-i'ido talu neb. All neb wenty achwynl^y na'n giddyl. A
chan nad beth yw dy drosedd di—falle bod ti "weti lleadd^dyn, am wn i,
nen slopo gyta g\\r,iig dyn arath, neu geal plenty n ghawns—v,a'th l)eth :
cymer^' di cyngor gen i; paid dangos dy wyneb i'r got a cirwt a'r ])apur
glas."
" Belli 'na i ? " ebo Billy. , ,
"• fineud ? Gna tel gnes inna, lawer gwaitli." '
"Beth?"
"Beth ma'r 't-grythyr yn 'i wed? Tan ycli criidiant inewn un dref,
11'o^ch i nn arath.' Felly ditlin, cwi»n dy bac, ac ofl a thi." ^~————•
" Ffordd hynny ? Ma'r dyn yn aros ar ben J pwll, ac inae e'n gwed nad
eilT e' ddim odd'no hyd nea gwel e' fi, i roi'r writ."
" Y 11\\ 1 dwi ' dishgwl ma'. fc tiacl^m di mewm . tram, ac fe duv.h'.n
dicin o fratis cloth an>a ti. •e f<e gei f\n'd i b( n } p\\!l. .^ ^ n»
i l-t-n y lip —t>La rwlai;
fath, wir ddyn, wyt ti ililiin Uiwrf^ — r^"'' 1tn
|
|
|
|
|
(delwedd 6570B)
|
|
|
|
|
|
(delwedd 6571A)
|
(delwedd 6571) (tudalen 531)
11 Mai 1906 $$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
Mav Uth, 190C.
THE -WELSH LEADEE.
531
ar ben y mynydd. C^rdda^itha, wetny i Xantymoel, neu'r Garw, ac mi ddewa inna
draw acha dy' Sul a dy ddillad diwetydd i ti."
\' Beit ho," ebe Billy.
•\ Fe'u taclwyd e' yn y tram, a phac o hen dratis'gydaa e,'a fyny'r inclem yr
a'th e' isiita rwbej. Und fu Billy ddim dicon cwic. Fe gy&gws yn y tram
wnh fyu'd fynydd, a phan gyrhaeddw s e'r top fe'i tipwyd e' "ishta
rwbej. Pan ddihunws Billy,'ro'dd e'n iholian |lawr gydig ochor y tip ishta
pel ddima. Fe gas e' ?,ddiuon ar drafaelu ishta rwbe]. Pan dda'th e'^ato
"i hunan, a'th. 'uol idd ^i lojins, fe wJsgws 'i ddillad diwetydd, ac fe
gilws o'r lle am bylh.
Weti i'n lojar ni siopid ar ben y pwll dios y nos, ac erfyn gwei'd Billy yn
dod lan, y pryd Inuuy.y ceas e" wpod taw nid yn Billy Jones ni o'dd
a',"oi->d taw Sais _ o'dd a' o'r Fforest of Dean, weti matal a'i
wraig, ac weti cilo yma i'r gweithe.
.Fflat budur o'dd honno. Ond off a'th ^ loj<ir i'r
-wiead i whilio am Billy Jones. D^na faih nn y^'r lojar; 'stim byd yn 'i
ddanto fe, a 'dyw e' .ddim yn pilo wye a neb.
Pan a'th y lojar nuwn i dy Billy Jones, a gwed "i neges, fe a'th Billy
mor mat _a ffrosen, a Leisa mor goch a'i gwallt. 'Pi o'dd main Biliv^eti
myn'd am dro i Drefach, a dim ond Billy a Leis.i o'dd g.ure'. A 'do'dd dim un
o'r ddou yn napod y lojar, i'ath 'ro'dd a' weti dieithro_yn 'i lais a'i wisg.
'" Wp i dBim hcth 'na i,"' ebe Billy, " 'fltim ariau K'
"Wel, 'rwy 'n myn'd •> arcs yn y ty hwn fi1 bwm-''' beili
hyd ues y ca i'r tocius."
" Fe fydd rhaid i chi aros yn hir cyn gwei'd canpunt .y& galwmiwn.''
" Fe fydd rbaid i chithe rai bwyd a lojins i fi hyd nes y ca i'r
canpunt. Ma'r gyfreth o'n hochor ni."
"Ho, wel," ebe Leisa, "ody'r gyfreth yn mvn'd yn
- erbyn y rbai sy' wedi ymladd dros 'u gwledd yn Sowth
Affrica. -Dyna'r teal ma' nhw'n 'i goal am golli "u
gwead; ia fe ? "
" Ond 'btyriwch chi, wraig feach, am y lotea ifanc
ma'ch gwr chi weti 'i thwyllo. Ar ol iddi barioi
'stafell, dillad gwelyau,a phethauh erith,heblaw bod 'i ' chalon feach hi
weti ceal 'i briwo 'n nafua, peth dicon
reit iddi geal iawn am y twyll." ~-
-'. " Y fi achosws Billy i roi tfarwel i Mer Jen. Nid bai . Billy yw a',
o gwpwi. Cym'rwch chi hynna gen i. Yn
sponar i o'dd Billy oddiar pan o'en ni'n blant, a 'do'dd . ddim busnes gan nn
ferch i fytfd rbyngon ni. Son
-am damejis, wir ! Pwy ddamejiB mae hi weti ga'l ? "
- ' " Shwt teimlech chi, Myssus fach, byse ^ 'Mer Jen
- wefci myn'd off a Billy Jones; oblecid fe fu hynny ^bron cym'ryd lle
?" ' / ." ' "la, brori-cym'ryd lle: chymrws a ddim lle. Ac
"erbyn -hyn,- ma' Billy'n ddicon Baff gen i."
-"'' " Oty-, spo, a gore gyd pa gynted y bydd y canpunt yn saff
gyta finna."
" Wel, rho'wch wei'd y papnr gleas i fi; fath tna' Billv'n shwt un hvrt.
Falle y galla i goti ari'an arno fe."' •' -/_. - '•.; , ..
•• Falle rhoiff dy -wncwl fentyg y cant, Lcisa," pbe
o' fi11p na neiff e'." ebe hitlle.
"
|
|
|
|
|
(delwedd 6571B)
|
Gobitho diw'r caupunt cyn down ni'n ol."
'Nawr, mewn ty bach 'roo'n nhw'n byw, a ffenestri bach iddo, a dim ond un
drws i tyn'd miwn iddi.
'Do'dd yno ddim
ond ci-wstyn o fara yn y ty, a rhyw 1- d b>s beach o gcawri; dim fawr o
gelfi, a dim tcAn. Uc^uduriddyn didrth i aros wrtho 'i hunan, onte fa ?
Fe a'th Leisa a Billy-i wei'd yr ypgolfishdir, ac fe Wfctws hwnnw nidi
ln.r6d> o'dd y ])apur gleas, ac y gallsen nhw tyn'd a'r'l:ojar o flean 'i
well am drespasu, ac am forjeri. Wetw^ 'u gw'inidog yr un peth. Ethon nhw
'nawr i gysgu at mam Leisa, ac yno buon -nhw am rdi dyddie."
'Ro'dd y lojar erbyn hyn weti bod yn treio dod meas o'r ty er mwyn myn'd i-ha
thre', faih 'do'dd 'na ddim argo'l i'r canpunt ddod na Billy na Leisa. 'Do'dd
'na ddim lle i gysgu; ta beth, 'ro'dd y lojar yn flaelu gnuthnr iws o'r gwe1y
coti o'dd yny penncha. Fi'aelws acor y drws niewn un dull na modd. 'Ro'dd y .
ffen^tri'n rhy teach i geath fyn'd drwyddyn' nhw. Trci^s y shimic wetny.
'Ru'dd 'na ddicon o Ie •i dd^chra'r daith, ond weti iddo dduo 'i ddillad a'i
wyneb a'r parddu nes o'dd a' ishta un o'r pwll diwaelod, te fleindwy fod hen
grochan cawl ar dop y shuule, a'i waelod weti 'i'gnoco meas. ac 'ro'dd yn
rhaid i'r lojar fyn'd drwy hwnnw er mwyn myn'd i'r awyr agored. " 1^
"J'rriws y lojar 'i c^ mnd a', ond 'ro'dd rhvw feiHwn
f-sny gynta'; wetny, gwelodd 'i ben e' ole dd>»U; »c
ar ol ticvn o ymdrech da'th yr ysgwyild a'r fiaich whith mens. Ond ffaelws yn
l;m a myn'd ymhellach. 'E o'dd y crochan 'uawr tel stret wasgod am 'i^eis e',
ac 'ro'dd 'i hips vn 'i rw^stro i ddiingo'n uwch. ~Allfc-e fe ddim myn'd lan
ua lawr. Dyna lle bu e'n y)ndrechu am 'i fywvd am awr; yna fe ro'ws tiewt.
ddrychynllyd nes . bo'r^shimle'n rlioi ft'ordd, a da'th D.m druan yn rliydd
o'r diwedd, ond bod y crochan a rhan o'r wal am 'i
gvlch.
"Chlvwsoch chi ddim fath beth erio'd ? Naddo finna.' Wel, te gym'rwyd
Dan i'r loc-wp gan y Bobby am dorri miwn Fdy; er taw torn rneas o hono o'dd
e'n nuthur. Wrth wei'd 'i ddrych e', 'ro'dd yr hen Leiaa'n wherthin fel yr
ysbryd drwg, a Billy ynta, a'i ddwylo ym mbocedi '^drow^er rib yn gwed : _ .
.,
" Ma' gormod o gig yn y cawl. 'Stim lle i roi r tatws a'r erf in a'r
cennin ynddo fe, heb son dim am
d-wmplins.'' -Ond y BolAy capsws i. Ar ol tomr crochan yn
ganddryll a gordd, te wetws :
" Dyna, Dan Parry, dysgwcli ddarllen ych pen ych hunan o hyn i meas, a
gadewch lonydd i benne pobol y wiead. 'Kych chi weti ceal dicon o
gosb y tro hwn. ' DOS ac na phech.i mwyach,' "
Da'th Dan eha thre', drnan, ishta gwrcath weti 'i dynnu drwy gwtar. Ac fe
bendi-af; nws e' o'r fnned honno allan nad o'dd e' ddim yn myn'd i nvithnr
pwt i goti arian am dv^ll neb; bod hi'n ddicon o gamp i goti anan yn onest
heb teddwl treio 'i coti nliw'n anone-;t • ac fod ariang.>rwch weti
gwreiddo cyment yn y wiead;.g vn y gvvithe. " Ac heblaw hvnny," eba '• - ' ....^^
,-,x- •mvn'd i cvt'reitha; mar
(delwedd 6572) (tudalen 532)
11 Mai 1906
|
|
|
|
|
(delwedd 6572A)
|
$$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
532
-THE WELSH LEADEE.
May llth^lSOe.
Ond fe leicswn i heel i dynnn'r cant oddiwrth"yr hen Leisa icyn y bi
iotas. Mae Mer Jen yn -irelo 'mlm&ftadio i atel popAth yn llonydd : 'i
hod hi 'na\\r;n CIAI 'i sponai leit , irui tc o'dd -^ hachan itinc wplws hi
ar l)laiftorm y Bout pan fuws hi MI AbeuI'lo g^tii Dcii. Onibai 1'r gwynt
gwimu 'i het off, fe fyse hi Wt t,i ceil diwAindd wrth 'i bodd.
Nit gwr gwraig o'dd a' ? Neace fe, neice. Bachan it'ai'»c <T"dd a',
p\\y bynnag sy' weti s\w\ d ffoidd in ith
OuJ Jvi a both o'^n I'n gico ato. Nid peth i joiA-i ag e' y\v'r g\vMit. Mi' goimod o hono •o,eti acho»i llawer i anhap budar yn y byd. Ond
iiu>'r gwynt me^nul yn lla\»er m\vy peryglua na'r gwynt allmiol Vteti'i-
c^vpflil.
Mae loan wedi
ysgrifennu • John Jicis twitten. Mae Aithur ^vedi chv»(tien . A) thitr Jui^
played. Mae Ellen wedi ca.nu : Elirn IMS sung.
Yr fudd loan \n ^bsiifeiiuu : .Tohn lift's n n'fmg Yr oedd Aithur yn chwa^en
: Arthur was play i/iC/. Yr oedd Ellen yn canu : Ellen ivus singing.
Yr oedd loan wedi ysgrifennu : John ha^ ttritten. Yr (rf 11 Aithur wedi
ch^aren : Arthur has played. Yr <Midd mten wedi eann : J<]fl^n. hftf
hting.
|
|
|
|
|
15/ 18 Mai 1906, tudalennau 550, 551, 552
(delwedd 6573)
|
550 15/ AR Y DUDALEN HON: 18
Mai 1906, tudalennau 550, 551, 552
(delwedd 6573) (tudalen 550)
18 Mai 1906
THE WELSH LEADER.
May 18th, 1906.
MWYAR DUON.
GAS D. JAMES (DEFYNNOG).
Qeiriau'r Pregethwr.
(111 n'y a pour 1'homme que troia evenementa, naitre, \ ivre,
"t mourir;
-11 ne se sent paa n'ntre, il Bonfire a moui ir, pt il oublle de rivre.—La
Bfuyere.
" Gwagedd yw'r cwbl." Ond y mae'n anodd pender-fynn weithiau beth
sy'n wagedd a beth sy'n sylw<?dd. MAe'r ddau yn agos rhyfeddol at eu
gilydd, fel y mae'r arddnnol a'r ch-werthinol. Pel hyn y dy-wed Burns am
bleserau :
" GWSK lyriau yw pleserau cu, Torr y blodyu. ei wrid a tEy, Nfu belen
e'ira yn yr afon, » Yn wvn am dro^diflannu'n union!"
Mae rhywrai o hyd ynghanol trafferthion earn, ac ereill ynghanol pleserau
priodi ac helyntion byw. Ac fel y dywedodd gwr o'r un alwedipaeth a ininniin,
"Y peth a fu, a fydd; a'r peth'a wnaed, a wneir; ac nid OCB dim newydd
dan yr haul.'' Mae caru yn hen beth
a fu. Carwyd yn yr ardd, a charwyd yn yr anialwch. ' "' ^ - - - t'^^i \r
A^ u»^’»^- •^«. .^^ »^l» .'.
gwm >r •eirvd yn frrmharf iililu. 1 •.n»g <•• iou llawer yn dtirfod
earn pan yn priodi, yn lle M-'t^ned y
bywyd priodaaol fel dat1)lys?i;id o'r byw^d carwnaethol. Prentisiaeth yw'r
tymor earwriapthol ar gyfer yr ystad briodasol. Awn drwy'r cwra megii-i ag
n3B\vn yygol, o aafon i saion. Ar oi darfod a'r aafouau cyutat, yr ydym yn
galhi edrych yn ol arnynt a dweyd, " Gwagedd o wagedd.'' Mid ydynt yn
newydd bellacli i ni. Ond y inac'r s;>fonan cyntaf yn newydd i rywrai, ac
nid cyn y cyrhaeddont safonaii nv ch yr ystyriant " bethau
bachgennaidd" yu "wagedd o wagedd."
Mao gan bawb hawl i farnn pregethwr, ac nid oes nemor un yn celu ei farn
chwaitli. Rhyfedd mor hynaws yw crefydd pan yn caniatau'r anwybodusion mwyaf
anobeithiol i tarnu ei phethau hi 1 Gwyr llawer fwy am y nefoedd nag am y
ddaear, am yr Anweledig na'r gweledig, ac y mae'r un wyr leiaf am athroniaeth
y pethau agoyaf ato ei hun yn feiatr mawr ar " bwnc o athrawiaeth «! Ond
diagyn i drin y "llestr pridd" mae'r doctoriaid hyn yn y diwedd.
Beth pe bawn i yn ysgrifennu popeth a ddywedwyd am danaf fi gan bobi Saron ?
A lleth pe bawn hefyd yn cadw dydd-lyfr cyflawn o'm barn i am danynt hwy ?
Mac gan fy marn i am danynt hwy gystal hawl i ofod a'u barn hwy am danaf fi.
Mi ddesgrifiwn ddull pob un yn dyfod i fewn i dy Ddu-w. swn pob esgid, nodau
pob cyfarthiad, cyfeiriad pob trem, arwyddocad pob dilledyn; darluniwn y dull
o wrando ac o addoli; ac mi fynnwn wei'd y gwahaniaeth rhwng byw mewn dillad
gwaith a dillad parch.
Yn wyf fi bellach wedi ymadael a Saron y wlad, ac wedi ^ msefydlu yn Sardia y
gweithfeydd. Tn o'm gorrhwylion olaf vn Saron oedd priodas, ac un o'm
gorcli^} lion cyntaf yn Sardis oedd priodcia. '•Priodi a fynnant." Yr nn
h6n stori sydd yn y cweithfeydd
|
|
|
|
|
(delwedd 6574A)
|
(delwedd 6574) (tudalen
551)
18 Mai 1906
$$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
May 18th. 1909.
THE WELSH LEADEE.
561
fy inodd i. Y pylor fu yn help i mi symud o Saron i Sardis. Dyma fpl mae'r
banes yn fy nydd-lyfr. Dim ond dwy fenyw, a'r rhai hynny yn dd\\y fam, oedd
wrth wraidd y cv'bl. Dim ond Bet a Man. "Dim ond tipyn o anwyd,"
ebai'r dyn claf, ond costiodd y tipyn hwnnw ei fyw.yd iddo. Dim ond Bet a
Mari oedd yn ddigon i osod eglwys Saron ar dan. Yn y byd gwyddonol,
gwleidyddol, nen fasnachol, uid ystyrid hwynt ond megiti "man 1'vch y
cloriannan;" ond yn y byd crefyddol rhaid eu hystyried yn "
gyd-ddinasyddiuu a'r saint" er en bod yn ymdopi, a hyrddio en gilydd fel
dwy afr wyllt.
Cefais ragymadrodd yr hanes oddiwrth Twm y gwas.
" Mishdir," d Twm.
. " le, frawd," oedd fy atebiad innau, oblegid brawd ydoedd Twm i
mi. Nid wyf fl; n honni l)od unryw urddab arbennig yn perthyn i mi amgen
fhywun arail am fy mod yn weiniaog. Yn ddiddadi, y mae Twm a phob dyn arall
wedi' cael"eiaufon oddiwrth Dduw " i wneud dilioni yn y byd, ac
efallai fod y sawl a gyhoedda a'i draed neu a'i dafod yu y cae gweniui, yn y
talcen glo, neu yn yr ysgol ddyddiol, yn gystal gwr a minnau.
" Ych chi'n nabod Billy Jones ?"
" Nid yn llwyr iawn, Twm."
" Ie, wel, dim ond y cythrel sy yn 'i nabod e'n llwyr. Dyna greadnr
jolws yw e'. Mae e' a Leiaa wedi bod yn caru, ac yn ineddwl priodi. Wel, mi
wedtis mewn
wedi ca'l ' t\ ' lawer gwaith pan o'dtl Billy yn 8owth Affrica. Rhegodd
Billy, a gwedodd mod i'n gweyd celwydd."
"Pain wyt ti, Twm, mor gellweirna ?"
" Alia i ddim help, mishdir; ma' gwei'd ambell un fel Billy yn ddigon i
hala dyn i gcllwair. Wfcl, 'ro'dd Leisa yn hala cetyn yn Nhynywern pan o'dd y
Sgweier a'i wring yn c'laddu perthynas yn Abertawe. Mi fetes i bcint y cawn i
' dy' ryw nosweth. Da'fch Billy gyda fi i Dynywern. A'th e' i ben coeden i
ngwei'd i'n cnoco a cha'l ' ty.' Ond 'do'dd Leisa ddim yuo o gwbwl y nosweth
honno. 'R o'dd lii gatre' gyda 'i mam. Ond er mwyn gneud ffwl o Billy, 'ro'wn
wedi cytuno a Mocyn, gwas Tymwcrn, i wishgo dillad menyw, a sharad fel Leisa,
ac agor y drws i fi. Pan gnoces i'r fl'eneat lle'r o'dd Leisa 'n art'er
cysgn, da'th pen Mocyn ma's, ac wedi i ni sisial am spe1, ces i fyn'd i'r ty.
Erbyn hyn, 'r o'dd Lion, hen fwldog Tyny-wern, yn hwrnn wrth odrp'r goeden
lle'r o'dd Billy yn gwylio. Wedyn fe a'th Mocyn a finne ma's ffordd nad allse
Billy 'n gwei'd ni. Gadawson Billy ar ben y gocden wrtho 'i hunan." ^
" Dylaset ti, Twm, gael dy ddisgyblu yn drwm."
" O'r gore, mishdir, wodi i fi ddibennu. 'R u'dd yna hen gloch rwdlyd
nwchben 'sguhor Tynywern odd'ar amser y diluw. Byse tan yn cym'ryd lle yn
Nhynywern, 'ro'dd yr hen gloch i ga'l 'i chann i'r bobol ddod ynghyd i roi'r
tan ma's.''
" Hen gloch oedd hull. Twin, a ordeiniwyd i'w chanu gan y Normaniaid,
efall.u. am wyth o'r gloch hob no8, er mwyn i bobi •yr ardal ddiffodd pob tan
a goleu, a myn'd i'w gwelyau."
" l8, dyna fe, chi sy'n 'i dvull hi. Hen ddyflFer wdw i mewn hanea fri
'na. Wel, f>' ganes i a Mocyn \r hen eloch fel dou glochwr bach neg bo'r
wlad yn dod
|
|
|
|
|
(delwedd 6574B)
|
",'R wyt ti'n ddrwg, Twm. 'Dwn i ddim beth
ddaw o honot ti. Pan ei di o'r byd hwn, chei di ddim lle yn y nef nac yn
utt'ern, rhag ofn y chwareui ryw dric yno. 'Dwn i ddim i ble yr ei di."
" Na wu inno chwaith, mishdir; fydda i'n eitha bo'lon i aros yma. Ond
dyna sy'n ddoniol; ma' Billy am droi 'i gefen ar Leisa am iddi fod yn
anffyddlon iddo fel mae e'n ineddwl, a Bet am i Leisa beido'gneud dim a Billy
am 'i fod e' gyment o ffwl. Ma' Billy wedi b<Al yn son am fyn'd 'unl i'r
gweithe nou i America. Ond m.i' Leisa wedi bod yn glyfer i r'feddu. A'th ar
unwaitli i godi'r gostegiun.' Shwt ma' pethe'n myn'd i droi ma's, wn i ddim,
nadw wir, nadw wir."
Bn raid i mi adael Twin er mwyn myn'd i wei'd y defaid. Os na welir y defaid
yn lled ami, maent yn debyg o fyn'd yn ddiarchwaeth at fwyd. Ant oddiwrth y
" porfpydd gwelltog " a'r " dyfroedd tawel " at grinwellt
yr anialwch, a dim ond wrth gyfarth Rawer y dychwelant i'r gorlan, oa
dychwelant o gwbl. " Pa faint gwell yw dyn na dafad ?" pe gallasai
dyu fod yn ymwybodol o hynny. Dafaden wyllt yw ambell i aelod yn yr pglwys,
ac y mae fel cancr yn y cnawd.
Mewn un ty gwelais h^n wr oe<ld a'i fysedd ar glided drws y nefoedd,ac .yr
oedd yn anadlu peraroglau'r wlad well. Ni chafodd brofi dnn tTrasder y byd
hwn, ond yr oedd y llwybr cnl yn ymledu, a gwelai "fvnediad helaeth i
fewn i'r draa''wvddol devrnas."
Ym^.' • 1 ' ' ' • '
U fW. •<•'»
« Ie.
Mewn ty arall gwelais eneth ieaanc yn ymboeni yn
^ ddarfodedigaeth. 0 ! 'r gelyn cas! Pam yr wyt yn peri i'r fath flodeuyn
tlws wy wo a darfod ? A phaham yr ymosodi ar gymaint o deuluoedd dedwydd y
wlad ? Ac'tnewu ardaloedd iachus a phrydferth ? Blo mae'r meddyg, a ble mae'r
cyffer rydd ergyd marwol i tl ? 0! 'r cwysan dyfnion welir ar aelwydydt' ein
gwlad. Y mae'r "eneili ieuanc yn dawel a gobeithiol. Nid wyf wedi
gwf-'rd nob eto wpdi colli gol'aith.
Nis gallwn 1)eidio sylwi yn fynych ar y gwahaniaeth dirfawr yn sefyllfaoedd
pobi fy ngofa!. Tra yr oedd y naill ar'drothwy'r bedd, yr oedd y Hall ar
drothwy bywyd hapns. Weithiau cawn briodas yn y boreu, ac angladd yn y
prydnawn !
(^vfoiriais fy nghamrau tua bw^thyn bychan ar hyd ffordd gul a arweiniai
rliwng ilau wrych gorchuddiedig ag eithin a banadi yn en blodau. Dyna lle yr
oedd Mari, miflln Billy, yn byw.
" Glywaoch chi'r hanes ?" ebai hi.
" Pa hanon ? "
•' Stint poyib i fi fyw gyda'r hen Bet. Mae 'i thafod hi'n ddigon o farn yn
yr ardal. Alia i byth a chymuno gyda'r llen nl"n mwy. Sharada i byth a
hi." ' Yna adroddodd ani yr ymrafael rhyngddi hi a Bet.
" Yn awr," esboniwn innau, " rhaid i chwi fyn'd ati eich hunan
gyntaf."
" Nac af bytli ati; elecb Jhithe byth ati, byBech chi yn 'yn lle
i."
" Treiwch, Mdri. Dylem i gyd wneud ein goren yn y bvd, d gadael y byd vn
well ar eiu hoi. Ddaw'r hyd hyth yn well wrth 'gadw hen gynncn ymlaen. Ewch
at Bet, ac argvhoeddwch hi o'i bai."
'• Argyhoedditf neb yr hen Bet. AUai'r YBbryd Glan bvth a meunu 'dim ar 'i
sort hi. Mac hi mor
|
|
|
|
|
(delwedd 6575)
|
(delwedd 6575) (tudalen 552)
18 Mai 1906
$$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
THE WELSH
LEADER.
May 18th. 1908.
.egl-wys i'w benderfynu. Byddwch chwithau'n ddigon doeth i roi fyny i farn yr
eglwys."
" Ma arna i ofon," ebai Mari, ych bod chi yn ochri gyda'r hen
Bet."
Dyna oedd barn Man hyd y diwedd. ac wedi i mi alw i wei'd Bet, a chael ei
chwedl hiuiau, ei barn hi oedd fy mod yn pleidio Mari.
O'r diwedd, daeth y cweryl yn fater eglwya, a ba yn helynt gofidus.
Danodasant bechodau dirif i'w gilydd, ac yr oedd pob anap perthynol i'r ddau
deulu ar gael a chadw. Pe buasai'r eglwys wedi diaelodi'r ddwy ar Unwaith,
diau y buasai yn eglwya iachach a phurach. ' Ond, os gellir gwella aelod
afiach, niae hynny'n well na'i dorri i ffwrdd. Meddyginiaeth o]af yw torri
aelod ffwrdd. " Oaffed amynedd ei phprffaith waith." Ond yr oedd
amynedd y goreu o honom wedi ei ddiysbyddu cyn i'r tan ddarfod. Pan yr oedd y
cweryl wedi cyrraedd ei bwynt eithaf, dyna'r pr^ d yr oeddcm yn dyheu fwyaf
erioed am y tangnefodd a adawyd gan yr Athraw fel cymunrodd i'r eglwys, a
dyna'r pryd y medrem sylweddoli grym y geiriau melus, " Tangnefedd i
chwi," a anadlwyd yn yr oruwchystafell.
Yn y cyfameer, cefais alw ad i Sardis. Ni ddarfu i mi bysgota galwad, ond y
mac yn boyibi fod liiw amgylchiadau anhyfryd Saron ar fy ymddiddanion, er yn
anymwybodol i mi, tra yn Sardia. Pe huasai popeth yn iawn yn Sardis, ni
fuasai iechyd fy ngwraig yn peri i mi fod yn symudol, a buaswn yn dwevd
" Na " bendaat a diamwya i bob
HUOHES a9! FAB,
Cyhoeddwyr, GWRECSAM.
LLYFRAU NEWYDDI 1
Tly
Sail YnyS Prydain : Cipdrem i Oes Arwraidd y
Cymry, gan H. Brython Hughes; gyd^, Map, darlunniau Achregtri, Taflenni
Amseryddol, Geirfa ^glurhaol, &c. Llian, 3/6. Dylai hwn fod ym meddiant
pob Cymro o 16 oedd i fyny. Llyfr i ddosbanbiadau Cymraeg.
Cerddi CymrU i'r Plant: Trefnedig gan D. Jenkina,
Mus.Rdc. Rhan Til. nei\ydd ei gyhoeddi. Solira, geiriau Saeweg a Chymraeg,
2g. Bhan I. and II hefyd, 2g. yr un.
SongS Of Victory : A Selection of Favourite Tunes with English Words (Welsh
Revival) for Mission, Anniversary, Family Wuraiup. ticbooia. Aa-. ^c- Edi««i
by Uw R—
•• bwt J yramti," yn bonh^ \ r flain^ngfiTdfo^ ac yn gynron moesol,
•wei'd fod drwg wedi ei wneud. Darfu'r aon fod eisieu goetwng fy ngh} flog,
ac fod fy mhregethau ny rhy hyn ac yn rhy arall. Gwnaethant eu goreu yn awr i
gael Bet a Mari at eu gil; dd. Nid oedd hyn bellach yn orchwyl caled. Er mwyn
gwneud iawn, fel y tybiai, i mi, hyrwyddent y briodas rhwng Billy a Leisa hyd
eithaf eu gallu. Llwyddasant, wrth gwrs, oblegid nid oedd Leisa am fod yn hen
ferch, ac yr oedd Billy yn greadur digon goddefol o dan yr amgylchiadau, gan
ei fod wedi cael esboniad cynawn ar yr helynt ^n Nhynywern.
Priodais y ddau yng Nghapel Sardis. Seremoni ardderchog yw priodas, ond yr
oedd Twm fel pe wedi colli ei echel ar y diwrnod hwn. Yr oedd ei ystrywiau yn
lleng. Lled-dybiaf mai hanfod ei ddedwyddwch oedd y ffaith fod dau ddyn wedi
cael eu gwneud yn hapuB er gwaethaf amgylchiadau.
Ond mi welais wedd arall ar wyneb Twin. Pan genais yn iach i Saron, yr oedd
yn wylo fel plentyn. Yr oeddwn innau yn wylo hefyd.
Wedi ymaefydlu yn Sardis, cefais ar ddeall fod darllennydd pen wedi darllen
calon Mer Jen, a chefais innau'r pleser o'n priodi.
Na foed un cwmwl i ddno en ffurfafen, ac na foed iddynt hwythan dduo
ffurfafen neb arall. Pe gwnai pawb hyn, byddai gennym ragolwg am fyd dedwydd
yr ochr hon i'r gagendor.
16/ AR Y DUDALEN HON: 25 Mai 1906, tudalennau 566, 567
|
|
|
|
|
16/ 25 Mai 1906, tudalennau 566, 567
(delwedd 6576A)
|
(delwedd 6576) (tudalen
566)
25 Mai 1906 $$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
" Mae'n dda gennyf ganu; Jnae'n dda gennyf ariair Ond nis g&lla-f
GARU dim byd helilaw bi."
Pan ddaeth Icing Howell i "weithfeydd Morgannwg gyntaf erioed, nid heb
deimladau go gymyyglyd v dechreuodd ar ei wasanaeth fel groser yn Siop 3 Wlad
mewn pentref bywiog yng nghyfliniau Pontypridd. Treuliasai ei breutisiaetli
yn Llandeilo Fawr, heb fod ymhell o'r Gelli Aur, Dinef\\r, y Grongaer, a
Charreg Cennen,-mei,vu cylch cyfyug, tawel, a heddychol, heb glywed fawr o
swn ond eiddo"gwyr y da," y gerbydres, a cheir y llermvi.yr; heb
anadlu fawr o aw-yr auhyfryd ond a ddeilliai o ambell wy elwc a ysmyglid i'r
&iop, ac o'r tanerdai lle 31' oedd g\\ybed meirw yu peri i enaint yr
apothecari ddrewi; lleb ofni neb na dim ond ybln'^d dinm 'y gwynt yn tr;imv.y
rhwng coed y dyffryn ambell i no'waith. 0)i<l nid oedd tawch y weithfa
iddoef ond Diesis lion d gwmadnr ynghianol y pm'edd anfi-^iii-ol a ddiptylLii
o;stoiLi Anian, neu fel swp o flodaii gwyw mown hafdy llawn o siephanotis :
ac nid oedd y awynt ^n ei amcheledd, oud yn ddtgdii gOQunicint ^ Tlwf
a"r ard<mnol.
Bu ganddo dad a mam. Do. v.rth gviita; p'".'y elio^iL fu hebddynt ? Ond
yr oedd tad Idris w edi cael ei hehrwng i dir augof c^n iddynt Irwy ill dan
aduabod eu p;51ydd. Dygasai ei fain ef i fyny'u otalns, cafudd 'Ie iddo fel
egwyddor-was niewn lle cy&nrns yn y dref, , ac wedi ei weled yn llwyddo i
foddloni ei fi.i'-str ac yn tyfu'n fachgen hein^f ac ymroddgar, dihanuodd
hithau i ymnno a'i gwr mew}i gwlad dditedd A diond.
Pan gollodd Id) is pi ±<iin teiinlodd lawer o l>i\d-fertuwch Dyffryn
To"fti yn ditl<innu; nid oedd yr nn ewn iddo et yng nglepni'r dolydd,
na llifiad tywyyog-aidd yr afon, nac yn nini^ eidr-wy dd a Bercliogrw; dd y
trigolion; gwelai " Ichabod " 3 n aigraftedig ar bob gwrfchrych
cysylltiedig a'r bwthyii lle y iiieithrinwyd ac y roagwyd ef. Yr oedd hyd yn
oed y gwrthr; chau barai fwynliad iddo o'r blaen yn ei archolli yn awr. 0
fiaen y ty, g^'elai'r ll-wyn bocs a drwsid yn ofalus gan. ei fam., Yr oedd y
bocs a'i arogi yn aros, ond y lla-ft' a'i trwsiai •wedi gwywo. Yr oedd y
glaewelltyn oedd yn wthrych sylw ac edmygedd edrychwyr wedi darfod, ac yn
dweyd fod " dyddiau dyn " yn go debyg. Yr oedd y blodeuyn a
gyfenwid yn " bocer" oedd wedi cochi yn ulian - yr haul yn dechreu
oeri. Yr •oedd y droppers tirfion yn dringo ar hyd ysgol fechan mewn pot
pridd ar fame y ffenestr, a phig yr aran (^geranium) amryliw \n ymledn ac yn
llanw'r fame arall—yr oil yn ei adgofio'n brudd o brydferth^ cli cymeriad ei
^am, ei gofal am danynt hwy ac yntau, ac o doeter ffawd yn ei dv,"yn
ymaith fel ereill o oreuon y ddaear yn gyiia.mE.eiol.
"Alia i ddim aros yma'n hwy." ebai ynddo'i hui), '' " 'does
dim pleser i mi yn yr ardal lion m-w\; mac dynion yn edrych arna i fel fcae
cyme ar 'v mhen i;
losturio wrthw i mae nhw'n ddiau; ond beth g\verth ^\ 'u tustori i mi?. Fydda
i ddim by w ar dosturi aynion. Pe ba'^'n-i mewn angen, fe droent 'u cetne
arna i l,ob Tin ELaid i nil •< ml.idd v frwydr fv
o L.indeilo. Kliaid i mi wei'd nrwy o'r bid, a chael mwy o biofud nag sy'n
buKibI i'w gael yn y wlad. 'Stim gol-tctilh gen i b; th i agor hiop yn y dre'
: cyn y gall neb hvyddo mewn matSuacli Mna rhaid iddo briodi'n weddol dda, ac
a rhywun e-^dd a phac o )>eri]inase cefnog ganddi yn n'erinydd y llf. He!)
h}imy. llwyr "i gefen yr eilf e', ac te eiff yr ln\ch drwy'r hiop yn
fuun. 'Bocs gan fal)
Mari H^el ddim gobaith am v.raig fel hynny. Mae pawb yn g\\bod fod mam wedi
Cci'l lAl gdii y plwy' i magu i. Bydd polrol yn gallu daunod hyn i li neu
ngwraig tra lio ni'n fyw. Ka, na, dim gwraig o Dyffryn Towi i ii. Mi af bant
yn ddigon pell, ac mi fynnat ddod mia'n yn y b^d, ac fe dala i 'nol i'r plwy'
yr arian ga's mam ] magn i. Clleiil' neb estyn bys dirmyg ar ty ol i. F} dda
i Aved^ n yn galln dod ''nol A chael 'y mharchn."
|
|
|
|
|
(delwedd 6576B)
|
(delwedd 6577) (tudalen
567) Ond Ccifodd ei
galon wasgta arall pan hyplJV&odd ei Iwriad i'w feistr. Meistr caredig a
llawn o gyd-ymileiinlad oedd g<inddo—an oedd ^n meddwl am ddadlilygiad
fMiieriad nioehol ei lirentih, yn gystal ag am wneud aridn drwy ei
ofier.MwIiderh. Nid edi.\chai aino fel offeiyn yn ei siop at tathn arian, ond
fel bod moesol yn h.iwlio tynerwch a gofid ynghanol tem-tabiyn.i'ii. Xi'l
oeJd am golli Idris o'i siop, o her-ftydd ^r oedd y ])ienli'3 bellach wedi
dud i ddeall tro'r hiop yn ddd,ac bet^d vn loddion i ddwyn ilidgor o gyfoeth
i'r cotfor; ond md op<ld am idilo ychwditli viiiddael d Licindeilo am y
gweithteydd, am yr ofnai i aw; rg; Ich toe.sol yr ardciloeild liMiiiy efteithio
yn. anfanteiRiol ar iech^d, corfl, a medd\\l y dyn ieuanc. Yr oe<ld Idrii
hefTjil MI ofni'i cani; niadiiu. Nid oedd y'-i adwaen y glower. .GweKii lawer
o lionynt ar ^mweliad a'r druf o C>\\mtnnan, ac yu rhodianna ym Mli.uc
Drenew^ydd cyn i hwnnw g.iel ei gan yn en beibi,n; tebyg.ii Vui weithidu i
hd;d o fytheu.lid wedi en gollwng yn rhydd lleb reol. ua thrti'n; chw&ai
o;imbell endu br\\nt reg g\\'rs a godai w^'id yng ugwyneb y cUhraul ei him;
collasai llawer o honynt eu. hanibyniaeth;i'u Imnan 1)arch rhwng gwydiau'r
dafarn, ac yr oedd yn well gauddynt h\d ^n oed ar en gwyliau anadlu tawch
alideh y banian nag awyr oreu Duw. Oud dywedasai rhy'wnnwrtho iod glowyrUwm
Rhondddyn seitl]\\aith gwaeth n.i gwyr y glo carreg—"fod gwr y mwnler vn
waeth na gwr y coler,—eu bod; n gyrrn hyd yn oed en c^feillion i "
uffern," a'u bod yn son am y fro honno y inhob brawddeg fel rhai o dre'
yn hon am eu cartref. Clywhai am danynt hetyd fel rhai " wilffwl"
am llen gownt, am; miaddfeydd, ac am afradlonedd.
Wrtli gwrs, ochr ddu'r glowyr a ORodwyd o'i flaen ef, ond yr oedd yn ddigon i
beri pryder iddo. Eto yr oadd rhywrai wedi anturio o'i H.ien et, ac wedi
llwyddo. Athybiai, os grtllai dyn fel Stanley antnrio i gAnol barbariaid
Attrig dywell, a dycliwelyd lleb gael niwed, na cliai yntau gain gan
frodorion y "cwm culach na cham ceiliog." ^;
Cafodd ei him yn Riop y Wlad ynghanol pentref poblog ar fore lau. Yehydig o
waith gdfodd y bin-e cyutaf. Bn yn cael ei hyfloiddi o barthed lleuedil a
pirrisoedd y gwahanol nwyddau, o'r botfcl lo^in i fyny hyd at y i-ach gann.
Daeth rliiii cwsmeriaid i'r ^iop, a theimlai l»eth anh.wster wrth ynulrecliu
ded.11 iaith ac angllenion rhai o honynL
't Cardi ych chi, si>o," e1iai nn o weithwyr y nos wriho,
pan ai ymweliad a'r siop i g.iel wiih o dd; baco main.
" Nage, nid CHi-di : o •shir Ga'r wy' i'n dod," ebai Idns.
|
|
|
|
|
(delwedd 6577A)
|
25 Mai 1906 $$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
a^r . ^ ' .1 •
jima'ch iaith chi bob ifflyn y'n gwed taw Cardi ych chi. Ji0nd,fe ddewch chi,
machgen i, inhen spel, ishta un o "'' honom ni. Mae popath yn cym'ryd
amser i dyddu, ishta gwet-ws yr iar 'wrth y cyw." • A-tChyda hyn torrodd
ddwy fodfedd o'r dybaco main, a dyna lle y bn'n eistedd ar foes sebon ac yn
cnoi ei gil a phoeri rhwng ei dd.m ddant blaen wrth ddal pen rheswm a'r sawl
ai i fewu ac allan.
" Tawn i yn y'ch lle chi ddyn ifaiic," ebai'r cnowr, ^'fe 'ro'wn
i'n het ar yr hoel fan hyn." ' " Dwy i ddim yn y'ch dyall chi; 'r
ycb -chi'n gharad mewn danahegion."
" Ha, ha, ha! gwilia mewn damhegion! y chi gwet-ws hi. Dishglwch
'ma. Charwn'i ddim gwed dim am y marw ond ma shaw o ddynon yn erfyn rhoi am
'u tread yn sgitsha rhai by weti myn'd sha thre'. Ond rhyngoch chi a finua a'r jo dd;-baco 'ma awn
i ddim. i ymgynghori a chig a gwead o Lothtu'r wit-w
- feach ey'n berchan ar y siop 'nia. Trewch yr hoel ar 'i ehlopa ishta ma'
nhw'n ueud yn Linuden a dodwch ych het ami."
^ " Peidwch sharad dwii; 'rycb chi'n ddigon i hala ceffyi i
wherthin."
" Falle bod hi'n gynnar bed i wilia o bothtu hyn cyn bod corff Jones
drudii weli oeri. Ond fel 'na ma'r byd yn troi os yw a'n troi bed. Ond ta
beth ma' rhai dynon yn medryd dringo droa gyrff meirw i swyddi . cysnrns.
Otyu' byth nad elw i! "
Daeth cwsmer i'r Biop. Dynes brydweddol ydoedd o gylch ugain oed. C^merodd y
Riopwr -A'r ew-mer stoc o'n pilydd ac yr oedd ^r eflaith MI foddhanq i'r
naill a'r Hall. Aeth yn fargeinio cal<nn)au vn
ddirgel
-dros y trosfrwrdd. Ni fn vine na g-wrid na pliptrusder ~ yn bradychu'r
fargen na chupdn yn ei selio. Ond yr oedd y ddau inor gartrefol er yn
adnaliyddns o'n gilydd a phe teent yn hen gyfeillion Rh\'w nwydd distadi a
brynodd; ac •w'edi ei grie] a tlialu am dano, aeth allan.
(I'll; 'ba.-i1n.ni.)
17/ AR Y DUDALEN HON: 1
Mehefin 1906, tudalennau 582, 583
|
|
|
|
|
17/ 1 Mehefin 1906, tudalennau 582, 583
(delwedd 6578A)
|
MWVAR DUON
GAN D. JAMES (DEFYNNOG).
Rhan Mewn Priodas.
[Parh&d.]
" Gwyddoch chi beth," ebai Idris wrth y cnowi1 dybaco,
" ma'r ferch 'na wedi myn'd a rhwbeth pwysig o'r siop."
" Be' chi'n feddwl, dyn ? Cinog-werth o login yn beth pwysig. Ha, ha,
ha; gwetwch chithe hynny."
" Na, y mae wedi dwyn rhwbeth o'r siop."
"Dwyn? dwyn ? Nac yw, siwr; chotes i mo'm llycid oddiarni or pan ddaeth
hi miwn hyn nes yr ath meas."
" I ga'l gweyd y gwir wrthoch chi'n ddistaw bach, a pheidiwch chi a
gweyd wrth neb; y mae wedi lladrata 'nghalon i."
'- Ho ! gwetwch chithe hynny; mae wedi bod yn lled gwic, ar 'y ngair i. Yr
oedd hi'n lladronen ddicon smart i unryw wr ne' weas, dynaffact; ond cym'rwch
chi gyngor gan hen warrior ishta fi, a glynwch, fel y frenigen, wrth y
witw."
Cyn bo hir, aeth cnowr y dybaco main adref, ao
anahoiiodd Idria am
B .'•• Ar Id-id hftuita. Art. W.
£•'" Be' - - .-l..u, Art.6M.jEai. Bailor
(iirl<. Crrnticated .A^si^rant. £7u.
Applications must be made on forms which will be supplled on receipt of
stamped addressed foolscap envelope. Letters must be endorsed
"Application."
Applications are invited from persons holding the C.W. Boaid Senior
Cirtificatf. Salary—£30 pur annum Knowledge of Welsh a qualification for
posts of Assistants. EVAN E. DAVIES,
Secretary of Education. County Education Offices, Carnarvon, 2Hth May, 1906.
University of Wales.
The Vice-Chaiirullor of the University of Wales has been in correspondence
with the Board of Education mth iffwncc to the acceptance after 1!»06, of the
Matriculation Examination of tlle University as qualifying students entering
Training Colteges to l)e prepared for Degree Examinations.
Pending a final ilecihion on (ho point, the Hoard lias e'eprosseil its
willingness so to accept the Matriculation Examin ition in the case of
students admitteil to Training Colleges in 1907, provided that tin'y pass in
all the five sulijects i-ripim' I at Hie same examination. This proviso will
come into eiroct concurrently with a recent amendment in the regulation^
made by the University tending in the same direction The privilege hitherto
enjoyed by all candidates who pass tlle Matriculation Examination in four
subjects of entering upon Degree Courses in (lle Colleges prior to completing
their Matricul.ition is to bp confined (from September, IWT) within narrow
limits, and to extend only to those who make good a claim for special
recommendation bv their Colleges. On the other hand, farger i opportmutw» for
Matricuhitiiig before entrance upon Degree CUUIMW. as thun required, will he
afforded t<r stii cuts bv the
l»..l.i«—.« J.f .- . .— -^ J Iff J > > i • ^ •
ymadawedig mewn
f^wTfcfl
I •MSO drv Idr.~ . ^h\g i'v trefnusrwydit a gofal ?
" Mae e'r un ffunud ag e'," ebai wrthi ei hun. " 'Rwy' wedi
bod yn eitha' IWCUH i gael e', ta pun. Fel 'na'r o'dil John, yn gwmws; ai e'
ddim meas ond pan o'dd rhaid iddo fe. Ma' nhw,.8yy depyg i'w giddyl a dw^
bysen; gvila livn o wanieth : ma' Idriri yn shaw'n fwy cwir ac ifancach na
John; ond 'r o'dd John yn aflach, druan, ych y n, o hyd. Wel 'rwy' weti ceal
sawl ll^tliyr ishws yn gwed wrtho i ani liito rhoi'r siop fyny, na phrioti am
spel; p^'dps ifoii'H be suited sooner titan i/on think, ebai un llythyr—ond
niae'n rhy glou i fedd^ am l)(?th fel hyii inor fuan ar ol colli John, drnan,
ych y fi ! Ac hefyd, ma' rhyw feddyle'u dodar drawa dyn ar 'i waetha', ac heb
wpod iddo fa. Ac os troiff y bachgen 'ma meaa fel 'rwy'n c'rfyn, fe geiff
gartre' cysnruy, ta pun. Ma' gen i ginog o arian, a biiHnea gystled a neb yn
y cwm o Bonpych i r CTarreg Shi-;lo, a dyna beth ma' gwyr y llythyre ma' wedi
ffindio meas; ond leico'r twic ma' nhw ac nid leico'r mochyn."
At'th yn ol i'r gegin, a dechreuodd gymheiina'r furwyn am fed yno gyrnaint o
anibendod. Yna aeth i baratoi to a thost iddi ei hunan ac Idris. Dcieth y t6
g(iren—y tf tri a grot—allan, ac am y tost. yr oedd wedi ei foddi mewn
ymenyn. Gymaint o haelioni ddanghosid. tel mai anodd cre<lu y bnasai John
JonK mewn cyniaini brys if ' ' .litiaaidef o hono'n
(Iftnritii r'\"iniir n^n l>
|
|
(delwedd 6579A)
|
(tudalen 583)
1 Mehefin 1906, tudalennau 582, 583
$$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
June latt 1906.
THE WELSH LEADER.
58?
slop, gan mai un enllyn yn unig oedd i fod gyda bara yn ol erthyglau ffydd y
siop-wr. Rliwng y te a'r tost, a'r marmaled, mwynhaodd Idris ei bun yn
rhagorol, ac enynnodd y caredigrwydd gydynideimlad ei galon tuag at y weddw,
gan gofio gydag ochenaid fod ei fain wedi trealio biynyddau fel gweddw.
Dydd Sadwrn oedd cynhaeaf Siop y Wlad, a Aafodd Idris lawer profedigaeth yn
gystal a llawer o -waith. Rhwug cerddorion ystryd yn canu rhyw stwff fel lt
Tarara-bwm-di-e," gwerthwyr cai'pion, a hen gownt-wyr, yr oedd Idris
wedi banner penyyfrdanu.
Medd uu dyn wrtho,—" 'Ewy' wedi galw,syr, i ofyn os rho'wch chi fwyd i
fi am fysawnoth. Newydd ddod i'r lle wd-w i, ac fe feddyles roi'r ordor i chi
pan weles fath un talledd o'ech chi. la. Stop y Wlad yw hon, onte fa?"
11 Ie, siwr; 'rye. chi'n reit ych gwala; Siop y 'Wlad yw hi, a
gwda o'r wlad 'rym ni'n werthu."
" Wel dyn o'r wlad wdw inne, a 'rwy.' am f-wyd am fysawnoth."
" Bwyd am fythawnoa 1 Be chi'n feddwl ? Beth pe baech chi'n gofyn am un
pryd gynta', heb son am gael bwyd am fythawnos gyfan ? 'Stim ofon arnoch clii
torriff y bane." (
" Dim fath Iwc, wir, syr; ond 'rwy'n gwei'd taw bachan diarth ych chi.
Beth wy'n feddwl yw hyn : i chi roi hen gownt i fi am fysawnoth, ac i
finne'ch talu chi pan ca' i dro."
" ' r" . AT bgth ': Tro M- i-ch meddwl j dalo ? "
|
|
|
|
|
(delwedd 6579B)
|
gael coler a thei. Er ei syndod, ni chafodd i
weini arno neb llai na'r pneth ieuanc a'i swynasai eisoes.
Wedi hynny, daeth eisieu amryw o bethau o'r ddilladfa o bryd i bryd ar Idrie,
ac o Siop y "Wlad ar Miss Dilys Lewis (.canys dyna oedd enw'r angyles
ddaethai ai- ei hynt ymweliadol i fyd Idris Howell.) Gwelid Dilys yn cymeryd
mwy o ddyddordeb nag arferol i drwsio ffenestr y stop ddillad, a gwelid y
ch-wegydd y drwa nesaf iddi ar ei eithaf yn taclu ei ffcnestr yntan i
lygad-dynnn cwsmeriaid gyda gwabanol o nwyddan teg eu golwg.
Hen lane oedd meistr Dilys, a phan welodd efe hi'n cymeryd dyddordeb
eithriadol yn ei gwaith, meddyliodd nad ffolbeth fuasai priodi. Cymerai'n
ganiataol y doi unryw ferch gydag ef at yr al^or, yn arbennig an a
gy&ogid ganddo ef. Dechreuodd yn y dull mwyaf anhebygol o Iwyddo. Aeth
ati a darlun allau o lyfr ffasiwn; darlun ydoedd o eneth mown gwisg briodas—y
fwyaf cyffredin yn y gweithfeydd. Gwisg las oleu ydoedd, ac ar ben y ferch yr
oedd net wedi ei thrimio a phlufyn ac a sidan gwyn,—
" Dyna fel 'rwy' am ych gwei'd chi, Mias Lewis."
" Fel' 'na !"
" Ie, fel 'na."
" Ddim yn y tri'mins 'na, gobeithio, Mr. 'Griffiths;
fyse scorn gen i wisgo fel 'na." " " Wedi priodi o'wn i'n 'i
feddwl, Miss Lewis."
" Pa'm 'rych chi am i fi briodi ? Ych chi am gael o bouo i •"
-OLMMlrilo Pawr."
" 0 Me •co ? "
" 0 fferm (i'r enw Tydiddig yn ymyi y dre' y cwnn\\d ac y magw'd fi; ac
yno fues i'n byw hyd yr wsnoth ddiwetha."
" Wel, wi'l," ebai Idria, " 'rwy' wedi ca'l fy ngeui a'm magu
yn Llandeilo, ac mi wn am "bob twil a chornel yco, ond 'stim fath Ie a
Thydiddig yn yr holl wlad."
k' Sold agen, ar f'en'd i," ebai'r twyllwr, ac allan ag ef ar
fl'rwst.
Yr oedd gwaith dydd Sadwrn yn llethol. Deuai pobi i fewn hyd ddeuddeg o'r gloch
y noa i hoi nwyddau. Yr oedd Idriy yn methu dyfalu pa le'r oeddynt wedi bod
yn ystod y dydd, yn lle ymbentyrru yno yn hwyr y dydd; methu dyfalu y mae hyd
heddyw. Rhwng blinder
corff a diwe<ldarwch ei foreufwyd, methodd fyn'd i'r cwrdd fore Sul. Yr oedd
un wyneb yn y cwrdd nos Sul a dynnai ei sylw a'i fryd. Bob tro yr edrychai'r
pregethwr i'r Bei1)l i gael graa i'w olwynion, crwydrai llygaid Idris at y
cor ar yr oriel, canys yno yr oedd wyneb yr eneth a'i denodd yn y aiop. Beied
a feio; yr oedd Idris wedi colli seren ogleddol ei fywyd yn ei anwyl fam, ac
yr oedd ffa-wd fel pe'n penderfynu iddo gael sercn siriol arall yn ei lle.
Methai ddyfalu pwy allasai fod; a methai hithau ddyfalu pwy allasai yntau fod
oedd mor gywrain yn ei chylch hi. Y maent erbyn hyn wedi peidio dyfalu.
Lle du yw'r gweithfeydd; y inae parddu a llwcli - --—-»», a/, ni (n lilria vn
liir cvn
•hi. Mr. GriAtta, chevch .»; i»»»» i <klod (rrdkehi yn y ddrw 'na, gellweh
fentro."
•" Wel, a ddevrch chi gyda fi. Miao Lewis ? "
" Gwell i chi dreio rhywun prall, Mr. Griffiths."
"• Pwy ga' i, Miss Lewis fach ? A 'dwy i ddim am
fenyw wastrafflyd, na menyw dafodrydd.''
" Gwell i chi adferteiso, Mr. Griffiths. Ma' 'na lot
o fenywod diwast a didafod ar y farchnad." 11 Wel, falle,
yst^riwch chi'r peth, Miss Lewis. Fe
rof fi i chi hyd wythnos i heddy i neud ych medd-wi
lan."
" Fydda i wedi neud e' erbyn hynny," ebai Misa
Lewis yn hyderus.
Ac yr oedd Dilys yn synnu fod dyn yn gallu defynyddio cyn lleied o natur a
chelfyddyd wrth garny Yr oedd y syniad o briodi heb eon am garu yn wrthun yn
ei golwg.
" 'Nath e' ddim cyment a chynnyg ensan i fi," ebai yn chwareus yn
ei meddwi. " Beth ! mae clomennod, creaduriad bach direswm, yn caru a
chusanu."
Tua'r un amser yr oedd Mrs. Jones yn taflu ei rh-wyd y tu de i long Idris.
Hiraethai hi am roi heibio ddillad duon galar. Yr oedd y galar ei hun wedi
ffoi ymaith, ac yr oedd y dillad yn debyg o ddilyn. Dywedir fod amgylchiadau
yn feistr ar ddyn, ond, yn wir, pan ddaw hi i bwynt, dyn yw'r meistr wedi'r
cwbl. Y mae ganddo yabwng ar gyfer dagrau gofid. Wedi gaeaf du y mae Anian yn
adnewyddn wyneb y ddaear. Ac ar ol ei thriBtwch hithaa, ni fu Mr». Jonea yn
hir cyn talu ymweliad a'r drych a't hwyneb hithau, a'i oaod yn y cyflwr mwyxf
gebeiduoL ~ • "-•• --»— -i-n <Mwh. a •hria y
|
|
|
|
|
18/ AR
GOLL: 8 Mehefin 1906, tudalennau 602, 603
|
|
|
|
|
|
19/ AR Y DUDALEN
HON: 15 Mehefin 1906, tudalennau 618, 619
(delwedd 6580)
|
(tudalen 618)
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
Jone 15th,
1906.
Rhan Mewn Priodas.:
: [Parhad.]
._,'-'Diwetydd
da i chi, Mr. Gryffua:"
•...,." Diwefcydd da, Mra. Jonea." ' ./.^ '', •"' Beth w°d
dynnon. pan .ddon1' nhw i wpod yy bod' ..ID gyda.'a,:i;ii](lyl yng
Ngha'rffiir,?".^ ^\;'^'":^.^^:'^^
-^:. " Fe weda,;.i. wrthyi.i' nhw'ch-'bod^cTii wedi ngwawdd i'ddod aai
wac-gyda cbi." -; ^ ' '.'^ ^^'^^.-^Ay "^•-'^ ,-. 1" Y fi'n
ych. gwawdd chi! Y chi gwahoddwa fi." :,; "Fi '-naddo fi, tawn. i
heb fudo ! ..Wahoddea i ddini.
•nn fenyw i ddod gyda fi erio'd." .^' "•'•••'^-..^:' •
"^'^ ^S1'" Gryf&>wba.<n,_Taa'n ario'ch cetn
chi^'^Dish^Iwch "'ma;;mi •,e,rd;=-c:rifen.nws hwn ? Dyma fe'n ddu ar
wyn. I
.i^f^^^;®''!s"si^^—'^^y^'^^^y.^fy^'::^-^^
^^s^ .-^'•"Rc.tF-i -gwrdd- a-fi-.-yng'-Nghagiell 1"
^'"^ ^^^^Si^'w" E&Fydnawn yfory.;., '^••^^v,^': ^ ' 1
"^ ''•'.
-"'."-".-,'.;':"1. -;^"/:
Cofioa' aerchog^Ss.^Ii-:;,^"-:-
•:' --—•-<-", ^J,,- :, ... .,, . ^ M..GRrpFraH8.'l",;/-^.-.
"N'aga-;tt:,Mwe 1 cbi. Fforjen yw e' boliigalr.. ..Oan.-nad pw7-•;•,^:a•i.rt•
e', mi cosba nhw hyd yr eitba, byse-fe'n coati pob i-lime ar yn helw 5.
"Ma'r llythyr vna 'rnn fath. yn u-uion a'r 1111 ^es . i
' Anwyl Mr. Griffith
,• De-vvch. i gwrdd a fi yng Mghasteii. -, Caerffili bvydnawn yf-ory.
,^;„•.,; c-.:..:
. '.. . -•1'/ : ^^-^^',;!...:-, Oofibn 'aerohog,, :•::^:.~^
..-^/ • / :: /^%5.%^^-,.- -,.:;^,E]MZA .Joyisa.'",
.;"• Wel,- cetweli chi finne,' G'fyffn?, bacb, nit. fr__. scrifennws
a..0s fi scrifeimwa a, 'rwy'n fo'ton.-Tr Holtallaog i dorri'm llaw i off y
tuned 'ma. Bet:'h. feddyle JOTIQS drnan, ych y fi, byse fe'n g\\'pod mod i.
wedi scrifenuu'r fath. beth a Iiynna? Byse'n aiwr, o droi yn'i goffin."
- '-
" Mae'n anilwg ddigon fod rhywrai •wedi treio gneud ff-wlled Q hoiion m,
ta beth." , — . .;:...
"Otyn, otyn; dyna o'dd yn 'u penne •nhw i ych. y fi, a ninne mo'r
innighint hed." . •' Wel, gadewcli i ni ga'l gneud y gore o'r
gwaetha." " Shwt Mr. Gryffus ? Myn'd sha tlire' ?" " Beth
tae ni'n 'u twyllo nh-w ? a gnend ffwiied o honyn' nh^ am si-wrne ? De'wch i
ni ga'l penderfynu
priodi."
't Prioti Gryffna bach ? Ych chi'n seriwa ? " '"le'n
wir, priodi. Pwy sens ych bod chi'D maTiijo stop groaeri a finne'n •manijo
tipyn o filineri gyda phethach erill ? De'wch i ni roi'n dwylo 'nghyd a
manijo 'r ddwy siop gyda'n gilydd."
"Wcl, wel, ma'r peth mor fiydyn, Gryffus bach. A 'dych chi ddim wcti
gwilia .'-'p.ir o li'nthtu garn. M^ nhw'n arfcdd gwilia earn gynta' cyn son
am hrioti."
" Hwt, hwt; gadewcli i hen gryls a chroteai aon am garu. 'Stim ishe
hynny amo ni. Priodi i ni-a busnes. Ych chi'n fo'lon, Mrs. Jones ? "
" Otw i, spo, -»-ir. Ond beth •weliff ——
" 0, na hidi^th; fe briodwn ddydd laa noa; ac fe geiff Howells a Mias
Lewis fyn'd i gythhrng a nhw farh nhw sv' wedi wh»re'r trie hwn & ni,
'rwy'r-
|
|
|
|
|
(delwedd 6581A)
|
$$
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR
RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
(delwedd 6581) (tudalen 619)
15 Mehefin 1906
June 15th,
1906.
\THE VELSE LEADER.
619
- " O'r gore, Gryffus bach. Fe gewch chi bob whare Jteg gyta fi, ac fe
gewch de a thogt a marmaled bob prydnawn."
Nid oedd dim yn y caste! 1 hynafol i'w dyddori hwy, ac felly
penderfyna&ant fyn'd adref.
" Dyna Ie rhyfedd yw'r Ehondda, Gryffus bach," ebai Mrs. Jones, pan
5 n cyrraedd yr orsaf, " ble bynnag awn ui, 'nol i'r Rhondda yw'n t^nfa
ni o hyd. 'Dwy i ddim yn cetu fod an lle'n depyg iddo."
"Na finne chwaith," ebai Mr. Griffiths, yr hwn erbyn hj'n a deunlai
'n dra bodhaus am ei fod wedi llwyddo i gael rhywun o'-c an farn ag yntau heb
eisien myn'd drwy'r oruchwyliaeth arferol o gui'u.
Pan ddaethant allan o'r orsaf, tafiodd ih; won direidus" ddyrnaid o reis
-irnynt, gm ddymuno :
" Priodas dda i chi, a Uawci; o honynt."
" Wel, dyna gwic fnon' nhw," ebai Mrs- Jones, " yn ffeindio'r
gwir nieas."
Yr oedd pylhefnos o ryb^'id Jdris wedi ei dreulio, ac yr oedd ei biyder yn
dyfnhau. Nid oedd yn gwybod sut i wynebu'r dyfodol, ac edrych ar yr un pryd
yn galonnog yn wyneb ei anwylyd. Bu chwant arno "weithiau i dioi at yr
Idde-won i fenthycia ariau er inwyn cychwyn maelfa. Ond ofnai y ^ai gam ar eu
dwylaw. • "
Ond un hwyrddydd, ar ol can'r siop, cyfarfu er ei syndod, a'i hen i'eistr o
-Landeilo.
" Idris, fachgen, rih-wd wyt ti ? " "gofyin-ial h.wnnw.
".Nid da, ar hyn o bryd," eb<d. Idria, ac adi cud-odd iddo'i
h"lynt hfcb (Iflaingn^'iiu'i' gwlrioneild. '•.^-^-->r _."! bie
'r oei ti''n myn'd '5id.wr?'" ~ '"" "M^n'a I r'v.le;
fdlib FWH i at v 13o,'& i wAllio am waith." •-^' '-•<--
Z- . '
Dactti y <nowr tybaco 'n gwsmer cyson vn " Siop y'WI,id.' ' Ac T;i
chafodd ei piomi yn y dybaco main, nac me^u un "i-wydd ardll.
" He& a&uoo. budnr ycli cLi Led,'' ebai, " a dyna'r hen
Gryirufc wetny -weti rnoti'T witw. Cyn y gailse fe'i caeal hi, 'ro'dd yn
rhaid ^r ron Joiiefi fyu'd iidra'. Dyna ffaci 'Wetny, 'ro'dd ru rhdid i chi
ddod o'r wiead Don c.im. a cbwrdd a'cL 3b\ sires yn y ty nesn' atoch- a'i
phrloti; ac i H^W<?' rwpw], dyn.i <'hi'n ross ar y Guria'-Jj. i gyd.
iJynd fi-ri \v}' 1'n siv'n fi,<ih mewn wintas. Beth arall yw a', dyn a'
gwyr ! "
Paod bod yn ffol. Alli di ddim gweithio fel colier
^m 'na-wr yma, a phahamna elli di? Beth feddyli di? Fe ddest ti a yhtyced o
dda tewon lan
's d,) ,.'1
i'R '^1 '"•i1,1 '' ^' -L.^CU'aJa;
'is--=K-a-<-.,i iawr i_ Bontypnda gyda'r tren nesa'; ond fe ^rttea-^i-bore
xory CTO. ' -, j~ '• ,-^
|
|
|
|
|
(delwedd 6581B)
|
^ " O'r goie, uu sLd;^ ddewa i
ddim^.^-y-.vidw nayr; ond re ddof i g,,,Jd a'r I, . »-<h , ^ ^ . ^ oant ac
fe'ch gwela i Jn ^ry i ga .. ^^ , .,pon o Landedo x _ga_l g^vybod p^-y 8y-:,e.
^. . plwy By wedi pnodi, a phwy Iwdwn sy' wedi lorn 'i go's"
Erbyn drannoeth, yr oedd ei hen feistr^edi Di-nu'r ddwy slop oddiwrth Mrs.
Jones a Mr. -Griffiths, vnghyd arAonwyddau ynddynt, ac wedi en perswaJio i
yinneiUtaoo'rfasnach, a myn'd i fyw , (,ai^ bvchan arlany Towi. Gan f»d
argoel am sl.-io ^c.si,, ai fu fawr o waith dy]anwadz^ arnynt i i,1aej
^afr-Lhion
yr^e Kh^T^ yn fuaD' aG y^^^-sant T' ,, ?0
ffenestn newyddion i'r siopan a gosodwyd Idris a Ddys i gario-r fa..na<ih
yLaen
^^r y ^hwn+ ^ cyffredi^ f«-l ym
.nhen deng mlynedd, yr oeddynt yn callu talu'r holl ddyled i'w
cym,pnaswr._ Rhyfeddodd Air. a Mrs. GrilHfhg at y ffordd y troal amg^dchiadau
mor ffafriol i'r rhai a ^tynnent ddamsang o dan eu traed _"Wedi'r cwl.w]
" ebai t,n wrth y Hall, "peth ffol yw ymyrreth a pliobol ifengc pan
yn dechra caru. . Ma^nhwn rhy gyfrwyg o lawer."
|
|
|
|
|
▼
20/ AR GOLL: 22
Mehefin 1906, tudalennau 634, 635
|
|
|
|
|
|
▼
21/ AR GOLL: 29 Mehefin 1906, tudalennau 650, 651
|
|
|
|
|
|
▼
22/ AR GOLL: 6
Gorffennaf 1906, tudalennau 666, 667
|
|
|
|
|
|
▼
23/ AR GOLL: 13 Gorffennaf 1906, tudalen 682
|
|
|
|
|
|
▼
23/ AR GOLL: 20 Gorffennaf 1906, tudalennau 698, 699
|
|
|
|
|
|
▼
25/ AR GOLL: 27 Gorffennaf 1906, tudalen 714
|
|
|
|
|
|
▼
26/ AR GOLL: 3 Awst 1906, ??
|
|
|
|
|
|
▼
27/ AR GOLL: 10 Awst 1906, tudalen 746
|
|
|
|
|
|
▼
28/ AR GOLL: 17 Awst 1906, tudalen 762
|
|
|
|
|
|
▼
29/ AR GOLL: 24 Awst 1906, tudalen 778
|
|
