1345k Pont-ar-Fynach, a’i Hamgylchoedd -Y
Traethodydd (1851). Mae yma ddwy bont -
un oddiar y llall. Mae yr uchaf fel rhyw bont arall,
ond ei bod yn rhy gul uwchlaw sul safnrwth ag sy dani: yn nghrombil hon y
bodola gorchestwaith “y gŵr drwg.”
http://www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_041_pontarfynach_traethodydd_1851_1345k.htm
Cysylltwch
â ni trwy’r llyfr ymwelwyr: YMWELFA
0001z Y Tudalen Blaen
..........1863c Y Porth Cymraeg
....................0009k Y Barthlen
..............................0960k Y
Gyfeirddalen i Gywaith Siôn Prys (testunau Cymraeg yn y wefan hon)
........................................y tudalen hwn / aquesta pàgina
|
|
Gwefan
Cymru-Catalonia |
|
Rŷn ni wedi cadw at yr orgraff
wreiddiol
PONT-AR-FYNACH, A’I HAMGYLCHOEDD
Taflodd y Creawdwr mawr fwy o amrywiaethau mewn rhai ardaloedd nag eraill: pan
deithiwn trwy y cyfryw leoedd nis gallwn lai na theimlo eu presennoldeb.
Esmwythëir a dedwyddir y meddwl gan newidiad gwrthddrychau. Yn ei wibdeithiau
o'r naill beth i'r llall, gorphwysa ambell waith gydâg ymfoddhâd nid bychan ar
ffrwythau celfyddyd. Ymddifyrra’r ehedydd ar droion ar y brigau gweinion, yn
gystal ag ar y derw cryfion a’r clogwyni serthion. Ond pan ein teflir i oror
lle mae naturiaeth gwedi ymddilladu â dyeithr wisgoedd, a lle hefyd y
gwasgarodd llaw celfyddyd eu blodau teg – yn y cyfryw amgylchiad, nofia ein
dychymyg mewn awyr baradwysaidd. Nis gallem fod yn amddifad o'r profiad hwn
wrth ymdaith trwy ranau uchaf sir Aberteifi. Blinir ni ar wastadedd hirfaith a
helaeth gan ormod undoniaeth yr olygfa; carcherir ni yn y trefydd a'r dinasoedd
mawrion yn ngweithiau dyn (y fath ysgafnhâd wrth rodio ynddynt, yw cael
edrych ar y perlau prydferth a serenant ac a ddysgleiriant wisgoedd “yr Hwn a
ferchyg nef y nefoedd â’i enw yn Iah!”); ond am y gyfran o’n gwlad a nodasom,
ca yr archwaeth feddyliol ynddi wledd barhaus o’r danteithion mwyaf amrywiol. Gâd
yr hen fynyddoedd penlas, a’r hen fryniau penfoel a goleddir o fewn eu mynwes,
argraff ar y meddwl iddynt gael eu llunio mewn tipyn o frys - y llinell amlycaf
yn eu gwedd yw esgeulusdra, a hyny yw eu prif hawddgarwch. Ymddengys
graddau go lew o gysondeb lluniadol mewn dyffrynoedd heirdd a gwastadtir eang;
ond nid felly y rhanau mynyddig. Y gwirionedd yw, yr ydym yn rhy dueddol i
farnu gwaith Duw fel y barnwn waith dynion. Gwelwn a deallwn yn gyffredin yr
oll o waith dyn - gwaith ein cydgreadur ydyw. Ar y cwbl y dylid barnu
pobpeth. Unionir ein syniadau i raddau anghyffredin, pan “osodom un peth ar
gyfer y llall.” Ond mae dyn yn rhy fach i ddeall “gwaith Duw yr hwn sydd yn
gwneuthur y cwbl.” Nis gwelwn ond rhanau ei ffyrdd; pe gwelem yr oll yn gyfan
fel y mae Efe yn ei weled, a phe dirnadem holl gysylltiadau moddion a dybenion
ei oruchwylion, caem, er ein mawr foddhâd, fod yr oll i gyd yn canu gan
gydgordiad, a threfn. Nis gallwn ddilëu o'n meddwl olion y golygfeydd a’n
cyfarchasant yn mlaenau sir Aberteifi - y bryniau, y dyffrynoedd, y coedydd, yr
afonydd, &c. Cynhesir rhai or bryniau, o’u pen i’w traed, gan fentyll
gwyrddleision o goedydd cysgodfawr - chwery yr awel benrydd ar y cribynau fry;
yn yr hon yn awr a phryd arall y gwelir yn nofio rhai o aelodau y llwythau
asgellog, y rhai a breswyliant uchelderau y creigiau - gylch yr hen fryniau blinedig
eu traed yn yr afonydd a ymddolenant o bobtu eu sodlau – (x219) wyla 'r bryniau
yma a thraw ddagrau o’u llygaid, y rhai a ymdreiglant yn wylofus fel plant
gwedi colli eu mammaeth, gan gyfeirio eu hysgogiadau, trwy bob anhawsderau, nes
cyrhaeddont yr afon obry, i fynwes yr hon yr ymdaflant, gan fod yn sicr y dygir
hwy yn ddiogel i'r “pentwr o ddyfroedd mawrion.” Nid yn unig gwena yr uchelion
hyn gan brydferthwch allanol, ond hefyd llanwyd eu hymysgaroedd â thrugareddau
mewnol. Mae y dyffrynoedd yn debyg i ambell lodes lân - cymaint a fedd am dani;
ond mae y bryniau yn gyffelyb i rai hen ddynwyr - yn ddigon llwydion eu golwg,
ond tipyn yn lew tu cefn serch hyny.
Pan oeddym yn nhymmor diniweidrwydd plentyndod, clywsom son pryd hyny am “Bont
y gŵr drwg;” ac wrth agosâu ati, nis medrem ymattal rhag peri i’r merlyn
roddi un troed heibio i'r llall yn fuanach nag arferol: felly, braidd yn
ddiarwybod, caem ein hunain ar y “Devil's Bridge!” Mae yma ddwy bont - un
oddiar y llall. Mae yr uchaf fel rhyw bont arall, ond ei bod yn rhy gul uwchlaw
sul safnrwth ag sy dani: yn nghrombil hon y bodola gorchestwaith “y gŵr
drwg.” Mae y chwedl ar led, taw cynnyrch noswaith o galedwaith ei fawrhydi
Satanaidd oedd hon. Nid ym yn sicr bod y chwedl yn hysbysu pa un ai nos dydd gŵyl
Domos, ai nos dydd gŵyl Barnabas, neu ryw noson arall, oedd y cyfnod; ond
sut bynag am hyny, yr oedd yn rhy fer - yr oedd “mab y wawrddydd” gwedi bod tua
'r bryniau cyfagos, medd yr hanes, yn ymofyn baich o geryg - yr oedd y
goflaid ar y trymaf, dybygid: methodd, bid a fyno, a gwneuthur y brys dyladwy;
agorodd amrantau y boreu gil ei lygad arno; pallodd ei nerth, a dyferodd ei
lwyth i lawr. Yr oedd yn weladwy yn ddiweddar yn y man y disgynodd, os nad yw
felly yn awr. Fodd bynag y bu pethau, sicr yw, bod y bont heb ei gorphen; neu,
os cafodd erioed ei gorphen, cyfarfu, rywfodd, gwedi hyny, âg anmhariad. Nid
ydym yn rhyfeddu mymryn os “y gŵr drwg” fu wrthi, iddo ei gadael heb ei
dybenu. Fe adawodd lawer gorchwyl arall ar ei hanner. Mae y chwedl yn ceisio esbonio
y bont fel hyn hefyd (hen arfer chwedlau yw bod yn anghyson â'r gwirionedd, ac
â hwy eu hunain): - Hen wreigan dlawd, gwedi colli ei buwch, a'i canfu yr ochr
draw i'r a afon. “Och y fi! sut y caf i fy muwch fach adref,” gwaeddai yr hen
wraig. Ar y pryd, fe gydymdeimlodd yr “hen Grwydryn” â’i llef, a dywedodd wrthi
y gosodai bont dros yr afon yn y fynyd, os cai y peth cyntaf a elai drosti -
ammod haiarnaidd. Beth bynag, cytunwyd. Dyma yr hen fodryb yn y fagl: ond yr
oedd yr hen gi brith, os brith ydoedd, bron newynu. Dygwyddodd bod tamaid o
grystyn yn llogell yr hen ferch: draw âg e dros y bont, a’r corgi diniwed, wrth
geisio myned ar ei ol, a syrthiodd yn wobr i’r Pontwr Satanaidd. Dichon nad yw
y chwedl hon ein celwyddog na miloedd o chwedlau eraill a gredir yn ddiysgog
gan liaws o blant Adda. Ond y gwirionedd am y peth yw hyn: - Enwir yr afonig,
ar yr hon y taflwyd y bont, “Mynach,” yr hon a red i lawr o’r clogwyni
gogleddol, ac a ymdroa tua chymydogaeth y bont hon rhwng ochrau hyllion, a
thrwy ddyfnderoedd dyfnion. Ymarllwysa y Mynach yn union gwedi pasio'r bont i’r
Rheidiol. Tebyg yw bod mynachod Ystrad Fflur, a'r rhanau gogleddol, yn eu
pererindodau tuag at Abad-tŷ, Pont Rhydfendigaid, dan yr angheurheidrwydd
o groesi y Mynach. Felly, wrth weled culni y llynclyn, a’r buddioldeb o fyrhau
eu ffordd, nid hir y bu y tadau ysbrydol hyn cyn ei wneyd yn groesadwy, drwy
daflu y bont drosto; a di-os bod yno gryn drafferth cyn i feibion yr (x220)
abad gwblhau eu tasg. Ni synem am amrantyn os syrthiodd rhyw hanner dwsin o
honynt i’r “berw bair” odditanodd; ac wrth eu trochi hwy, bedyddiwyd yr afon
a’r enw “Mynach.” Meddylir i’r mynachod adeiladu y bont tua 'r flwyddyn 1087.
Un bwa yw y naill fel y llall: yr isaf yn ugain troedfedd, a’r uchaf yn ddeg
troedfedd ar hugain, yn y tant. Yr
oedd cadernid yr hen bont yn ammhëus; ac yn y flwyddyn 1753 adeiladwyd y bont
bresennol ar draul y sir. O Aberystwyth i Bont y gŵr drwg mae deuddeng
milltir; o Lanidloes, pedair ar bymtheg. Golygir bod dernyn fel hyn yn well
eglurhad ar y pwnc na’r chwedlau eraill. Mae yn hollol groes i arferiad y
diafol helpu plant Adda: ac, am dano ef ei hun, nid oes
“’R wy’n awr yn gwel’d yn eglur
Tai glychau mawr y llan;
A rhod y felin bapyr
A gyrdd y felin ban;
A’r crochan mawr a’r badell,
Yn twmlo oddeutu’r tŷ:
A’r gwely’n tori dani,
Taw cysgu wnelai hi.”
Ymddengys y rhaiadrau a’r dyrfgwymp yn ardderchog ofnadwy, ac yn fawreddog
ryfeddol, yn enwedig o rai mannau cyfagos. Geilw eu disgyniad byrbwyll, a’r
effaith gynhyrfiol a gynnyrchant yn y dyfnderoedd obry, linellau Virgil i gof
(“Aeneid,” iii. 120): -
“Dextrum Scylla latus, laevum implacata Charybdis
Obsidet; atque imo barathri ter gurgite vastos
Sorbel in abruptum fluctus, rursusque sub auras
Erigil alternos, et sidera verberat undâ..”
CYFIEITHEDIG: “Ar yr ochr dde Scylla, ar yr aswy y gwancus Charybdis eistedda;
ie, ac a sugna deirgwaith â’i drobwll i llifogydd cynddeiriog tua dibya yr
eigion; -drachefn dyrcha y unrhyw i’r awyr, a chyffyrdda’r ser â'i dònau
trochionog!”
Cymer ymuniad y Rheidiol â’r Mynach le y tu gorllewinol i’r bont. Ymddangosent
yn gyfeillgar i'w ryfeddu yn eu cyfarfod; cydlawenhaent yn fawr dros ben wrth
gofio'r teithiau blin, y troion hirion, a’r dyfnderau duon, y daethant
trwyddynt - ant tua'r môr, fraich yn mraich, fel priodfab a phriodferch gwedi
iddynt gytuno i fyw gydâ’u gilydd “er gwell ac er gwaeth.”
Pedair milltir yn uwch i fyny, ar yr afon Ystwyth, yn nghilfachau y mynyddoedd,
y ceir y breswylfa dra hynod a rhyfedd a elwir “Yr Hafod.” Trigfa boneddwr yw.
Mae yr adeiladau yn wychfawr ac yn gynnwysfawr anghyffredin – heb haner eu
gorphen. Amgëir y fangre o amgylch-ogylch âg ysnodenau o goedwigoedd. Gorwedda
yr ardd rhwng y tŷ a’r Ystwyth, ar lan ogleddol yr afon. Wrth edrych o’u
hamgylch dros ei (x221) muriau,
“Oh! Marianne, now for
thee
The hearts for which thou blest are bleeding. -
Oh! Mariamne, where art thou?-.
And is she dead?
But thou art cold -
And these dark hearts are vainly craving
For her who soars alone above.”
Sylw â llawer o wir ynddo yw hwnw - y manau a nodir gan natur y chelfyddyd âg
amryw neillduolion a gynnyrchant effeithiau tebyg yn y trigolion. Cyflwynir i'n
meddwl yn awr ddau blwyf: hynodir un o honynt âg amldra preswylfeydd boneddigion;
mae y llall yn amddifad hollol o'r cyfryw drigfeydd. Mae rhywbeth o’r gŵr
boneddig yn mhob llipryn llwm (x222) yn y cyntaf: ond am yr ail, “cuwch cwd a
ffetan” ydyw, heb un safon uwch gan neb na hwy eu hunain – “mesurant eu hunain
wrthynt eu hunain.” Heb os nac oni bai, dir yw y gofelir mwy am y meddwl gan
breswylwyr ucheldiroedd a blaenau gwledydd nag a wneir gan y rhai a wladychant
iselfanau ffrwythlawn a theg. Cyflyma i’n sylw wladyddion y tair
Arweinia cryn nifer o drigolion blaenau gwledydd fywyd bugeiliol - cânt trwy
hyny fwy o amser nag eraill i ddarllen a meddwl. Mae yr awyr, tua’r bryniau yn
burach ac yn iachach - ceir effeithiau cyferbyniol i hyn yn y trigolion. Nid
ydynt yn byw mor fras chwaith a chyfanneddwyr y dyffrynoedd, fel y dywedai yr
hen wraig wrth ei phlant ys llawer dydd, “oes dim o fryd llawer o'r rhai’n ond
ar eu boliau.” Trwy fod yn rhydd o’r baich hwn cedwir eu natur rhag trymhau.
Hefyd swynir eu hysbrydoedd gan hyfdra mawr a phrydferthwch y gwrthddrychau a’u
hanerchant. “Yn mhob gwlad y megir glew,” medd y ddiareb: yn mlaenau pob gwlad
y megir glewion. Nid ychydig yw rhagorolion dynolion pen uchaf sir Aberteifi.
Maent yn ddynion synwyrol, yn gryfion o gyrff, yn iach o gyfansoddiad, ac yn
alluog o feddwl. Maent yr un farn hefyd ar “hen bêr ganiedydd o Bant-y-celyn;”
hyny yw, nad oes fawr o wahaniaeth rhwng dyn ac epa, neu “fwnci gwyn,” os na’i
hyfforddir mewn gwybodaeth a dealldwriaeth. Gŵyr y bobl hyn yn burion bod
cyfryngau gwybodaeth yn Nghymru; ceir rhai epaod dynol yn ein gwlad nas
gwyddant gymaint a bod y fath gyhoeddiad a’r “Traethodydd “wedi ei eni
chwaithach hyny. Cartrefa dosbarth gweithiol yn y lleoedd hyn hefyd, y rhai
ydynt yn llawn mor drachwantus am ddarllen a’r dosbarth tyddynol, os nid yn fwy
felly. Er eu bod yn treulio ei hoes yn y mwyngloddfeydd, eto deallant lawer mwy
na bagad o bobl sydd â’u traed yn uwch na'u penau hwy.
Prifddinas yr ardaloedd hyn yw Aberystwyth; nid ychydig ydynt ei rhagoriaethau.
O un tu, anadla yr awyr arni ei hawelon iach dros gopäau y mynyddau: o’r tu
arall, ymdeifl y gwyntoedd tuag ati dros y gyfran buraf o’r môr. Mae yr
adeiladau yn brydferth, yn neillduol y rhes a wyneba y môr. Dealla y trefolion
bod glanweithdra yn ras ymarferol. Ni fu erioed ddyfrfa mewn man iachach:
trueni na byddai ager-gerbyd yn galw wrth glustiau ei phreswylwyr - mae eisieu
gwell cyfleusderau i fyned ati. Mae crefyddoldeb y lle yn enwog: y gynnulleidfa
grefyddol y buom ynddi sydd, dybygem, yn bobpeth a ellir ddysgwyl mewn
cynnulleidfa o Gristnogion. Ni chlywsom erioed well canu: O! mae'n hyfryd,
hyfryd, hyfryd! Mae wedi teithio tua’r cymydogaethau cylchol (x223)
“Megys fflam yn llosgi llin.”
Hynod mor gydweddol âg achos Iesu Grist yw canu trefnus, pwyllus, blasus, a
melus!
Simbolau arbennig : ŵ ŷ
Adolygiadau diweddaraf: 02 07
2002
Ble’r wyf i? Yr ych chi’n
ymwéld ag un o dudalennau’r Gwefan “CYMRU-CATALONIA”
On sóc? Esteu visitant una pàgina de la Web
“CYMRU-CATALONIA” (= Gal·les-Catalunya)
Weø(r) àm ai? Yùu àa(r) vízïting ø peij fròm dhø “CYMRU-CATALONIA” (= Weilz-Katølóuniø)
Wéb-sait
Where am I? You are visiting a page from the “CYMRU-CATALONIA” (=
Wales-Catalonia) Website
CYMRU-CATALONIA
Edrychwch
ar fy Ystadegau / Mireu les estadístiques / View My Stats
Adolygiadau
diweddaraf: 02 07 2002