2842e
Gwefan Cymru-Catalonia / la Web de Gal·les i Catalunya. Tribannau Morgannwg. Tri pheth ni châr un Cristion /
Ÿw dadwrdd haidd o feddwon / Gweld offeirad mâs o'i go / A bÿw lle bo cybyddion
http://www.kimkat.org/amryw/1_testunau/sion_prys_034_llen_gwerin_morgannwg_2482e.htm
0001z Y Tudalen Blaen
..........1863c Y Porth Cymraeg
....................0009k Y Gwegynllun
..............................0960k Y
Cyfeirddalen i Gywaith Siôn Prys (testunau Cymraeg yn y wefan hon)
........................................y tudalen hwn / aquesta pàgina
0860k y llyfr ymwelwyr |
Gwefan Cymru-Catalonia
|
Adolygiadau diweddaraf: |
(x186) PROSE — THE FOLKLORE OF GLAMORGAN.
THE
FOLKLORE OF GLAMORGAN
BY MR. T. C. EVANS (CADRAWD), LLANGYNWYD.
With the
exception of a few tales by the late Iolo Morganwg, this Collection is the
result of many year’s gleaning amongst the older peasants of Glamorgan, many of
whom are now dead — [THE AUTHOR.]
CONTENTS.
Preface to the Old Tribanau (Triplets)
— Hen Dribanau Morganwg
(Glamorganshire Triplets) — Nursery Rhymes (Hwian
Gerddi) — Weather Prognostications (Daroganau am y Tywydd) — Old Sayings
concerning the Weather — The Authors of Glamorgan’s Delight (Awdwyr Dywenydd Morganwg) — Peculiar Old Expressions common with the
People of Glamorgan — Old Glamorganshire Riddles — Supernatural Belief — Love
Spells — The Phantom Funeral — Signs of the approach of Death — Experiences
Prognostical of Accidental Deaths — A
familiar Spirit — The Ghost of Pentre (Ysbryd
y Pentre) — The Tale of the Ciff — A Tale of a Salmon’s regular appearance
on a Christmas Day at Aberavon — A Welsh Couplet — The Seven Wonders of
Glamorgan — The Legend of Cynffig — The Tale of Llyn Nelferch — Sir John Aubrey
of Llantryddid — An old Welsh Couplet — Fairy Tales (Y Tylwyth Teg) — Croes Efa (Eve’s
ribaldry) — A Popular Tale in Glamorgan, by lolo Morganwg — Twm of the Fair
Lies ( Twm Gelwydd Teg) — Miscellaneous Old Tales, Sayings, and
Superstitions — Y Ladi Wen (The White Lady) — The singing in a Phantom Funeral
heard.
Amongst the twelve counties of Wales, there are none that can boast of such
special and peculiar specimens of ancient Folklore, as Glamorgan; and whatever
the rural poetry of England may be able to show, Morganwg is notably the home
of the tribanau (triplets),
which the rural bards of the past prepared for the use of the plough-boy and
the driver of the plough-oxen.
It has been my earnest desire to see these relics of bygone days preserved.
They are worth preserving on their own account, for I know of no better source
to obtain examples of the old dialect of Glamorgan, than these tribanau. As compared with the English
pastorals, which the poets of the seventeenth , and eighteenth centuries have
given us, with their Corins and Celias, their Phocebes and Strephons — how real
these triplets are, and how completely they reveal the condition of the bucolic
mind.
The following collection is the result of what I may call the pleasantest
labour of my life during the last ten years. There are many yet amongst the
elderly inhabitants of the rural districts of “Morganwg, a’i muriau gwynion,” who can. recognise the tribanau as old friends, reminding them
of days long past away. Without some such labour, one might say that twenty
years hence all knowledge of the old ox-songs would in all probability have
died out, and a chapter in the rural history and industrial economy of our
country would thus have been deprived of its characteristic ornament — a
chapter possessing a kind of ideal beauty, of features Arcadian, and rare, in
connection with western lands. These tribanau
have the real merit of presenting to our minds an unsophisticated picture
of pastoral life in Glamorgan before the advent of the modem system of farming.
They are redolent of the soil from whence they sprang, and have in them the
very flavour of the life and manners of the period they belong to. Flowing as
they did spontaneously out of the minds and hearts of the youth of the time,
they contain within them the expression of their loves, their likings, and
their longings; and they reveal, artlessly and skilfully, the nature and
influence of their surroundings, domestic, and general.
________________________________________________
(x187) Without
for a moment assuming that the young of that period were happier than their
successors of the present day, or that they enjoyed nearly so many advantages,
material or mental, and without in the least desiring a return of old times, I
cannot but feel real regret when I recall to mind the time when the rural life
of our county was vocal, when there seemed to be ever soaring upwards from day
to day, and from year to year, what may be termed musical incense from our
fields — a proclamation of seasons succeeding seasons, and the continuance of
seed-time and harvest. There are persons now living who remember how the youths
employed upon the farms in the “Fro” — and there were many more of them
employed then than now — used to gather together, after supper was over, around
the fire to recite their ox-songs; and great the renown accorded to the one who
knew the greatest number. Sometimes there might be one or two amongst them
brighter than the rest, who recited verses of their own composition. Peals of
laughter which shook the rafters of the house, greeted success or failure. This
is a picture of rural life then quite common, which has, I think, no parallel
in this latitude, and which reminds one more of Greek dimes —
. “Where burning Sappho loved and sang,”
than those
of humid Britain. I will venture to assert, that if but a Greek writer had
written a description of such a scene (a scene perhaps more Doric in character
than Corinthian, more Iketian than Athenian), Mr. Gladstone would have written
essays on the Welsh ideal culture, and Mr. Alma Tadema would have painted the
scene with its accessories of poet, critic, and audience, all in sympathy with
each other. What was this, but a “straining after higher things” by a class of
youths usually considered and ranked amongst the dullest and least imaginative
of mankind ?
Before
proceeding with the tribanau, it may
be well that we should give here a brief disquisition on the place of the ox in
the domestic and social economy of Wales. For many hundreds of years it was
part of the rural economy of England and Wales, that ploughing should be done
by oxen. Many traditionary maxims had accumulated in all those ages, and were
handed down to each successive generation of husbandmen. This traditional lore
contained guidance as to the management of the ox — how he should be treated,
when first put under the yoke, how fed and managed whilst working, his likes and dislikes; and
how he should be honoured, and many other matters relating to him. The gentle
disposition and willing obedience of the animal caused him to be looked upon
with a degree of fondness. Superstition credited him with a kind of occult
intelligence, something like that which has been attributed to bees. It was
thought that the experience of olden times dictated that regard should be paid
to the sympathy that existed between the ox and his owner.
In popular
mind, his association with the manger of Bethlehem gained for the ox, at least
at one season of the year, a kind of reverence. At midnight on Christmas Eve
it was thought that he fell on his knees to adore the Infant Saviour. Where
wassailing was a customary part of the Epiphany festivities, as in certain
parts of Herefordshire, they never failed to offer the wassail bowl to the best
or the favourite ox. This was done with numerous ceremonies.
On the same particular occasions, a cake was
placed on his horn, which he was incited to toss off, so that augury might be
drawn from its falling as to the fruitfulness or otherwise of the coming year.
Important events, when they
________________________________________________
(xl88)
occurred in the family of his owner, were to be communicated to him. In case of
death, it was thought necessary to deck his horns with signs of mourning. A
most remarkable idiosyncrasy connected with the ox is that he will not work
smoothly and well unless he is continually sang to. The practice of ox-drivers
the world over is in remarkable accord in this respect. Lady Duff Gordon heard
the youthful Egyptian ox-driver sing to his beasts on the banks of the Nile,
and noted down his song.*
* Lady Duff Gordon’s “ Letters from
Egypt.”
We could
quote instances, where Englishmen travelling through Glamorganshire, and
delighted with the beautiful airs which they heard sung by the young swains at
ploughing-time, did similar service for the triban
songs of Morganwg. With regard to the tribanau
themselves, they are in every particular pure Glamorganshire lore. Some of them
are very old*,
* Iolo Morganwg
was of opinion that some of the airs have come down to us from the time of the
Romans.
others
perhaps may be as late in date as the year in which oxen were last seen yoked
to the ploughs they drew across the broad cornfields of the Vale of Glamorgan.
When that last yoke was unfastened cannot perhaps be fixed, but it could not be
much later than the year 1845. The custom had been slowly dying out ever since
the year 1830, and now (1885) the traditions, songs, and all the memories of
the centuries which terminated a little over fifty years ago, are in the perishable keeping of the few grey-headed men
who were the plough swains of the palmy days of ox-driving.
Although
the ox liked singing to accompany his labour, to keep his mind, so to say, from
chafing under the indignity of finding his shoulder under the yoke, it was not
every, or any kind of song, that pleased him. There was a set measure and tune
to the driver’s song, which it was known he loved, with strains gentle and
soothing, and a prolonged note or two in each cadence. — Not only that, but the words also must be
such as pleased his intelligence. A sense of humour had the ox, it must be
gratified by some playful nonsense. He was wise, therefore words of sound sense
must now and then be chanted to him. He had lively sympathy with those who owned
and tended him, therefore his driver could confide to him the story of his
love affairs, or his varied experiences in service. Finally, the ox had a
modest, though decided sense of his own importance, and the singer must by no
means neglect the fact.
Occasionally, the strength and beauty of the
yoke might fittingly be sung. And this in the full license of poetry, was done,
needless to say, in terms of hyperbolical praise. Altogether, these songs form
quite a curious feature in the happy strides of rural life. Who shall say how
many thousands of young hearts have not been nurtured into contentment of life,
by the singing of these songs, or drank happiness from them in the sunshine of
each happy day? In later life, may not the recollection of them have built up
the good citizen by the three-fold chord which bound him to the hearth he had
established for himself in his native village, and the warmth they infused into
his innate feelings of loyalty and patriotism? And yet, these songs are now in
the keeping of generation which is becoming patriarchal, and are in danger of
being altogether lost The boy ox-driver has become a being of the past, and
there is no one whose duty it is to commit these songs to memory; or, if
occasion occurred, to increase their number. They are diminishing year by year.
Let them not be altogether forgotten. Those that we have been able to rescue,
poor as they may be in the eyes of the critic, are dear to us all, as the last
draught of the exhausted spring of
________________________________________________
(x189) poetry that once flowed side by side with the life of the people; and
for this alone,
they are truly worth preserving.
HEN DRIBANAU MORGANWG (GLAMORGANSHIRE TRIPLETS).
NOTE: We have expanded this section of Cadrawd’s collection - the verse in the yellow block is the form
in the original text (which is inconsistent sometimes as a number of forms have
been standardised and do not indicate the dialect pronunciation, whereas in
other cases the dialect form remains); the second is the probable original form
(in modern spelling), and the third is a literal translation.
1
original text
Tri pheth ni châr un
Cristion,
Yw dadwrdd haid o feddwon ;
Gwel’d offeiriad ma’s o’i
go’,
A byw lle b’o cybyddion.
text with restored dialect
features
Tri pheth ni châr un Cristion
Ÿw dadwrdd haidd o feddwon
Gweld offirad ma’s o’i go
A bÿw lle bo cybyddion
English translation
(the) three things a
Christian doesn’t love
are the noise of a crowd of
drunks
seeing a clergyman out of his
mind
and living where there are
misers
__________________________________________________________________________
2
original text
Tri
pheth wy’n wel’d yn lled-chwith—
Hwch a iwc mewn gwenith;
Côl o bolon heb un c’lwm
A Thwm y
llipryn llaw-with.*
*Chwith
text with restored dialect
features
Tri pheth wi’n weld
yn lletwith
Hwch a iwc miwn gwenith
Côl o bolon heb un clwm
A Twm y lliprÿn llawith.
English translation
Three things that I don’t like to see (“I see
awkwardly”)
A sow with a yoke in wheat
A clutch of poles without anything tying them
together (“without any knot”)
And Tom the left-handed wet blanket.
__________________________________________________________________________
3
original text
Tri
pheth gashaf o’m calon—
Hen fenyw dlawd afradlon;
Gwesty
llwm, di-lo, di-fawn,
A’r pared yn llawn poerion.
text with restored dialect
features
Tri pheth gasa nghalon
Hen fenÿw glawd afradlon
Gwestÿ llwm, di-lo, di-fawn
A’r parad yn llawn poeron
English translation
(the) three worst things of my heart
a wasteful / profligate poor old woman
a bare lodging, without coal, without peat,
and the wall full of spit globules
__________________________________________________________________________
4
original text
Tri pheth wy’n farnu’n
gydradd—
Dyn meddw brwnt mewn angladd,
Gwraig gwr llen yn tyngu, a swn
Rhai’n
gyru cw^n i ymladd.
text with restored dialect
features
Tri pheth wi’n
farnu’n gydradd
Dÿn meddw brwnt miwn angladd
Gwraig gw^r llên yn tyngu, a sw^n
Rhai’n gyrru cw^n i ymladd
English translation
three things I judge (to be) equal
a dirty drunken man in a funeral
the wife of a man of letters swearing,
and the sound of people driving dogs to fight
__________________________________________________________________________
5
original text
Tri
pheth ar wraig sy’n hagrwch—
Gwallt ansyber siabwch,
Plant yn gramen yn eu crwyn,
A melyn drwyn gan drewlwch.
text with restored dialect
features
Tri pheth ar wraig sÿ’n hagrwch
Gwallt ansybar shabwch
Plant yn graman yn u crwÿn
A melyn drwÿn gan drewlwch
English translation
Three things which make a woman ugly (“on a woman
which are ugliness”)
Untidy spoilt hair
Children with
scabby skin? (“in a scab in their
skins”)
And a yellow nose from snuff (‘sneezing powder’)
__________________________________________________________________________
6
original text
Tri
pheth sy’n gas anhywaeth—
Crach ustus mewn cym’dogeth,
Anudonwr dig, a brat
Disynwyr
at wasanaeth.
text with restored dialect
features
Tri pheth sÿ’n gas anhywath
Crach ustus miwn cymdocath
Anudonwr dig, a brat
Disynnwr at wasanath
English translation
Three things which are extraordinarily unpleasant -
a contemptible justice of the peace in a neigbourhood,
an angry perjurer, and a cloth
unfit for use (”senseless for service)
__________________________________________________________________________
7
original text
Tri
pheth sy’ gas ac anfad,
Cael drwg am dda’n lle taliad—
Colli parch heb wybod pa’m,
A goddef cam-gyhuddiad
text with restored dialect
features
Tri pheth sÿ gas ac
anfad
Câl drwg am dda’n lle taliad
Colli parch heb wpod pam
A godda camgyhuddiad
English translation
Three things which are nasty and bad,
receiving bad for good instead of a payment,
losing respect without knowing why,
and suffering a false accusation.
__________________________________________________________________________
8
original text
Tri pheth sy’n lloni’r
bachgen—
Gwel’d gwraig y ty^ yn llawen,
A’r crochan mawr yn berwi’n ffrwd
A llon’d y cw^d o boten.
text with restored dialect
features
Tri pheth sÿ’n llonni’r bachgan
Gweld gwraig y tÿ^ yn llawan
A’r crochan mawr yn berwi’n ffrwd
A llond y cw^d o botan.
English translation
Three things gladden a boy / a fellow
seeing the woman of the house happy,
and the big cauldron boiling away merrily,
and a bagful of pudding.
__________________________________________________________________________
9
original text
Tri pheth wy’n garu beunydd,
Yw digon o lawenydd;
Mynych dramwy yn ddi-ble,
At ieu’nctyd y Drenewydd.
text with restored dialect
features
Tri pheth wi’n garu
beunÿdd
Ÿw digon o lawenÿdd
Mynÿch dramwÿ yn ddi-ble
A ienctÿd y Drenewÿdd
English translation
Three things I love daily,
are enough merriment,
frequent going nowhere in particular (?) (“going without a where”),
and the young people of Y Drenewydd
(di-ble is also ‘doubtless’, ‘sure’)
__________________________________________________________________________
10
original text
Tri pheth ni saif yn llonydd,
Yw’r niwl ar ben y mynydd;
A malwoden mewn lle llwm,
A thafod Twm Felinydd.
Tri pheth ni saif yn
llonÿdd
Ÿw’r niwl ar ben y mynÿdd
A malwodan miwn lle llwm
A thafod Twm Felinÿdd
English translation
Three things which never stay still,
are the mist on the mountain top,
a snail in a bare place,
and the tongue of Tom the Miller.
__________________________________________________________________________
11
original text
Tri pheth ni saif heb siglo,
Yw llong ar fôr yn nofio;
Dail yr aethnen yn yr haf,
A thair merch fraf yn dawnsio.
Tri pheth
ni saif heb shiglo
Ÿw llong ar fôr yn nofio
Dail yr aethnan yn yr haf
A thair merch braf yn dawnso
English translation
Three thing which don’t stop moving too and fro,
are a ship sailing on the sea,
the leaves of the poplar tree in the summer,
and three fine girls dancing.
__________________________________________________________________________
12
Tri pheth
wi’n i hoffi
Offeirad wedi meddwi
Yn bwrw glaw cynhaea’r gwair
A merch â gair drwg iddi
13
Tri pheth
sÿ’n dda gan hwsmon
Câl petwar tymor ffrwÿthlon
Gweld y teulu ar u gwên
A chwrdda hen gyfeillon
14
Tri pheth nid wi’n
i hoffi
Ÿw’r llapitsh, te a choffi
Erlid clecian fel y cloc
A mÿnd i’r lloc at Siani
15
Tri pheth wi’n garu’n ffamws
Cig, pwdin a phytatws
A chwpan llawn o ddiod dwÿm
A chusan mwÿn gan Catws
16
Tri pheth wi’n garu ora
Ÿw rwm a llâth y bora
Mÿnd sha’r hiltwn a Brÿn-sach
I’r bola bach gâl gwledda
17
Tri pheth sÿ’n cwnnu’n nghalon
Fod gen i arian ddigon
Câl wÿbren haf yn deg uwchbén
A gwena Gwen lliw’r hinon
18
Tri pheth sÿ’n hardd ar Gymro
Sef dysgu’n graff a ddysgo
Cadw’r gwir rhag mÿnd ar feth
A gweud y peth a fedro
19
Tri pheth sÿ’n anodd ddigon
Câl ca o don heb feillon
Cwrdd offeirad heb ddim dÿsg
A thwÿn Pen Prÿsg heb ladron
20
Tri pheth sÿ’n anodd gwpod
Bÿw’n sobor lle bo diod
Napod benÿw wrth i gwên
A thwÿllo hen frithyllod
21
Tri pheth ni châr y nghalon
Mÿnd ar y nhrâd trw’r afon
Marchogath ebol heb un ffrwÿn
A merch er mwÿn i moddion
22
Tri pheth ni alla i aros
Ÿw enwÿn tri phythefnos
Bara haidd yn llawn o fran
A menÿn Shiwan Domos
23
Tri gorchwÿl tra anghynnas
Ÿw hala’r Sul ar negas
Dala’r arad heb un swch
A charu hwch o sgenas
24
Tri pheth eriôd ni cheras
Ÿw putan, a lladronas
A phydleras ar ben ffair
Ond dyma dair cydmaras?
25
Tri pheth na châr y ngena
Ÿw afal sur y bora
Grawel moch odd ar y drain
A diod fain Llangana
__________________________________________________________________________
26
Tri pheth ni alla i garu
Sw^n llycod yn y gwelÿ
Taith drw’r gwÿnt a’r glaw dros frÿn
A’n esgid yn y ngwasgu
27
Tri pheth sÿ’n gas gan wladwr
A phawb, beth bynna’u cyflwr
Crefu cwrw, dannod bai
A bwÿdo hen Dai Bwdwr
28
Tri pheth sÿ’n gas ymhobman
Dÿn yn marchu’i hunan
Clawd yn diodda eisha bwyd
A’r cybÿdd llwÿd miwn caban
29
Tri pheth sÿ’n gas yn wastad
Gan bawb fo’n berchan teimlad
Anudoni, gwasgu’r gwan
Gwên ffaro gan offeirad
30
Tri ysbrÿd i ryfeddu
Ÿw ysbrÿd cath yn carthu
Ysbrÿd wilber wrth naill gôs
A dwÿ frân nos yn wyrnu
31
Tri pheth sÿ’n gas bob amsar
Dysgawdwr dwl difedar
Cigfran warddu’n dallu’r wÿn
A’r blaidd yn dwÿn u hannar
32
Tri pheth ni alla i aros
Ci reto heb i annos
Bÿw heb fara yn y nghell
A chrefÿdd bell Rhÿs Tomos
33
Tri pheth ma Mari’n garu
Câl sbonar tynn i gwasgu
Un gyrradd gusan ar i min
A modrwÿ cÿn prioti
34
Tri pheth sÿ’n gas echryslon
Gweld gw^r a gwriag yn feddwon
Baili’n cario’r gwelÿ bant
A nythad o blant noethon
35
Tri pheth sÿ’n anodd napod
Dÿn, derwan a diwarnod
Y dÿdd yn hir, y pren yn gou
A’r dÿn yn ddouwÿnepog
36
Tri pheth wi’n garu mhobman
Ÿw cwrdd a chwmpni llawan
A gwasgu’r enath fach bob nos
A’i lluo’n grôs ddi thalcan
37
Tri pheth sÿ’n with i wala
Gweld march heb ddim pedola
Hwÿad wÿllt yn cripad craig
A merch-ne-wraig yn ffowla
38
Tri pheth sÿ’n gas afrifad
Dadleuon dÿn pengalad
Sain ddi-les offeran Sul
A marchnad gul heb drwÿddad
__________________________________________________________________________
39
Cas hefÿd
dri pheth arall
Y creira a bardd anghall
Tafarn lle ma’r drwg a’i dardd
A cherdda bardd di-ddeall
40
Tri pheth mwy cas na’r cyfan
Offeirad balch i anian
Prydÿdd pw^l yn fardd y blawd
A clerwr clawd i driban
41
Tri dawnswr gora Nghymru
Syr Charles o Gefanmabli
Sgweiar Lewÿs Wÿch o’r Fan
A syr John Carne o’r Wenni
42
Tair Siân a dwÿ Gwenllian
Dwÿ Ann, a Margad fychan
Dwÿ Mari lân, a Leisa ffel
Cydseinian fel yr organ
43Tair wy^r, tai chwaer, tair chwerw,
Tair
merch, tair gwraig, tair gwdw;
Tair llong ar fôr, tair
bran uwchben,
Tair clwyd, tair c’lomen wrw.
44
Tri pheth sÿ’n mÿnd yn ddiffrwth
Blawd ceirch i nithir cramwth
Torri’r pren cÿn crino i frig
A phobi cig yn olwth
45
Y tri lle oera Nghymru
Ÿw mynÿdd bach y Rhydri
Twÿn y Garth, a Cefan Onn
Lle buo i bron â sythu
46
Tri pheth ÿw y nymuniad
Bod harddwch yn ymddygiad
Yn denu’r bachgan glana riôd
I addo bod yn gariad
47
Tri pheth ddymuna i’n hynod
Câl y sawl wi’n garu’n briod
A nerth gan Dduw i fÿw’n gytûn
A marw run diwarnod
48
Ma gen i grefft o’r gora
Pedoli moch a gwÿdda
Doti iwc ar ycha brain
A dal hwain miwn rhwÿda
49
Mi welas ferch yn godro
A menÿg ar i dwÿlo
Hilo’r llâth drw glust i chap
A merch Siôn Cnap odd honno
50
Mi welas ddÿdd ar Mari
A ddelsa mâs i’r baili
I ddishgwl am y bachgan llon
A wnaiff ddi chalon dorri
51
Mi welas ddwy lydgotan
Yn llusgo côtsh yn llawan
O Ewenni i Gar-dÿdd
 llestri pridd a halan
__________________________________________________________________________
52
Mi welas arna i amsar
Ddar hynnÿ nid os llawar
Y troeswn feddwl merch go fawr
Miwn llai na awr a hannar
53
Mi fus yn caru’n gynnas
A merch o wniadyddas
Rint Bomffân a blân Col-huw
Ma’r lle ma’r bÿw’r angylas
54
Mi wela Ben-rhiw Meibon
Mi wela Ddyffrÿn Cynon
A’r tÿ^ lle ma yn Aber-dâr
Yr un a gâr y nghalon
55
Mi geso ngwawdd i gino
Ar binslons wedi stiwo
Bara haidd a dishgil gôd
Ni fu riôd shwd reso
56
Mi welas deirw corn dwb
A phob dou’n ymladd dwp-dwb
A din disynnwr gita’r rhain
Mi alswn lefan iwb-wb
57
Mi wela Ben Bwlch Garw
Mi wela Waun Croeserw
Mi wela’r ferch fÿdd mam y mhlant
Mi wela Nantybedw
58
Mi wela’r man yn ola
Lle cês analad gynta
Dos neb a wÿr ond Duw i hun
Ble hwÿtha i’r un diwetha
59
Mi halas
gant o syllta
A mil o wecheinoca
Wrth yfed cwrw a gwin at Gwen
A’i cholli ar ben y shwrna
60
Mi gefas gawl i gino
Caf gawl i swpar heno
Fe gaiff y feistras fÿnd i’r diawl
Cÿn yfa i chawl-hi eto
61
Mi ddysgas fod yn brydÿdd
Ac hefÿd yn felinÿdd
Dysgas hefÿd godi’r doll
Cywreina o’r holl garennÿdd
62
Mi wela i mhell odd yma
Mi wela Foel y Caera
Ni wela’r ferch sÿdd arna i hwant
Ma’n berchan gant o bunna
63
Mi wela’r ferch o’r Gelli
Mi wela Ddyffrÿn Llynfi
Mi wela ben y dwarchen las
Mi wela blas y Wenni
64
Mi welas
heddi’r bora
Do, Bili Ben-bwlch Ycha
Guto Fain, a’i fwall gam
Yn trychu am y trecha
__________________________________________________________________________
65
Mi fuo lawer blwyddÿn
Yn canu gita’r ychin
Bara haidd a chosÿn cnap
Dim tishan lap na phwdin
66
Mi gwnnas heddi’r bora
Mi welas gywon gwÿdda
Ecin haidd ac epol bach
Oh bellach fe ddaw Clama
67
Mi gwnnas
gariad newÿdd
Mi roes yr hen i fynÿdd
Ma’n promiso cwrdd, os ceidw i gair
Wrth Eclws-fair y Mynÿdd
68
Mi brynas
casag felan
Am betar punt a hweugan (wigan)
Cheisha i bÿth o’r bwt yn ôl
Wath bargan ffôl nath Morgan
69
Mi ddeuthum o Lanhari
Yn bennaf rhag ymboeni
I gwrdd â’r Eustons o Dre-frân
I weud y gân odd gen i
70
Mi wna i bob camp in ddifa
Mi garia i ddw^r miwn sifa
Mi farchoga i odd ma i’r North
Ar giefan torth o fara
71
Mi wna i bob camp yn gampus
Gwna i afal sur yn felÿs
Mi wna i i’r gweddrod ddod ag wÿn
A brig y brwÿn yn ffigÿs
72
Mi welas Wil o’r Felin
Yn bÿta naw sgadenÿn
Tatws, erfin, lonad cart
A douddeg cwart o enwÿn
73
Mi flinas bÿw’n y Blaena
Yn ifad llâth mor dena
Cosÿn glas â blas y maidd
A bara haidd fynycha
74
Mi fuas yn y Caera
Am lawar o flynydda
Yn gweitho yno am y mwÿd
Nes mÿnd yn llwÿd y ngrudda
75
Mi fytas gwt o botan
A dwy ne dair pytatan
Ond am y cig thal i mi sôn
Ath Shoni Shôn â’r cyfan
76
Mi welas long ychrydus
Gan dalad odd i mastus
Yn hwÿlo’n braf sha Brysta’n llin
A lodin o’r Ist Indis
77
Mi gymra i rÿw hen sgeran
Sha phymthag mlwÿdd ar hucian
Cÿn yr elo-hi’n dywÿdd smart
I dwÿmo part o nghiefan
__________________________________________________________________________
78
Mi wela i’r Dimlon domlÿd
A’r wraig fonheddig hefÿd
Mi wela i’r tÿ ar ben y twÿn
Sÿ bron â dwÿn y mywÿd
79
Mi gwrddas heddi’r bora
 Dafÿdd o’r Felindra
Rhwng tyla’r Cnwc, a Chraig Rhiw-blawd
 golwg glawd i wala
80
Mi glywas gân y gigfran
Sÿ’n hofran uwch Craig Afan
Fod Gwilÿm Prÿs a’i wallt yn wÿn
Yn tynnu’n dÿnn shag yffarn
81
Ma’r ceilog coch yn canu
Ma’n brÿd i’r merched gwnnu
Ma’r bachgan bach yn mÿnd sha’r glo
A’r fuwch a’r llo yn brefu
82
Ma gen i bedwar eidon
Rw i’n gwelad hynnÿ’n ddigon
A cheffÿl gwÿn, nid ywond gwan
O’r gora dan y goron
83
Ma gen i
hwech bustechÿn
U gwell ni ellir erfÿn
Nw dorran gwÿs fu riôd i bath
Am ganllath fel y cordÿn
84
Ma rhai medelwÿr hwÿlus
Yn neud u gwaith yn campus
Ond am y neill, a u natur laith
Ma ganddÿn waith echrydus
85
Ond oti-hi’n beth nafus
Fod gwraig yn gwishgo britshus
A mynnu’r pwrs a’r aur i gÿd
Y faedan ysglyfaethus
86
Ma llawar heno’n wÿlo
Ac erill yn gofidio
Gwell ganddÿn welad Dÿdd y Farn
Na gweled Trarn yn falio
Trarn = Trahárn (Trahaearn)
87
Ma nghariad
i eleni
Yn bÿwyn Sowth Corneli
Yn fain i gwast, yn nêt i phleth
Ma’n wynach peth na’r lili
88
Ma Taf yn afon rwÿsgus
Ma Taf yn dra pheryglus
Taf a ddygodd fywÿd cant
Ma Taf miwn pant echrydus
89
Ma’r merched yma leni
 u bwriad ar brioti
Heb ddim i ddoti yn u tai
Ond nw eill dau a babi
90
Ma effath llysa hwerw
Yn dda i ddÿn rhag marw
Ond dyma’r peth naiff ddÿn yn iach
Ÿw llymad bach o gwrw
__________________________________________________________________________
91
Ma’r Fro a i meusÿdd ffwÿthlon
Yn swÿno lawar calon
Ma’r wlad o Lai i Ogwr laith
Yn llawn o waith prydyddon
92
Ma’n bwrw glaw’n y Blaena
Ma’n dychra pican yma
Ma’n heulo’n deg ar bont Llan-daf
Ma’n dywÿdd braf ym Mrysta
93
Ma’r Mêr fel môr yn mynad
Ma’r stor hÿn wedi i styriad
Trowch yr eidon i ddwr piwr
Ma’n suwr o dorri i syched
Mêr = pwll dwr mawr yn Sant-y-brid (Pwll y Mêr, heol y Wig)
94
Ma llefan mawr a gwaeddu
Yn Ystrad-ffin eleni
A’r cerrig nadd yn toddi’n blwm
Rhag ofan Twm Siôn Cati
95
Ma Bedffwrd Gymro digri
A i gyfall Ffil y joci
Yn hela oria trist ÿw’r gair
I hwara iair a’r cendi
Iair a’r cendi = ystôl gadno
96
Ma gwÿr y Wig, medd dinon
Yn meddu ar arferon
Pe u mesurid, led a hÿd
Gwnân faeddu’r bÿd o ddigon
97
Bechgÿn Shoni Shencÿn
Am ganu gita’r ychin
Dyna u tâl, un math o fwÿd
Sef crwstÿn llwÿd ac enwÿn
98
Bum bart o dri diwarnod
Yn rhodio Cefan hirgod
Rhint y dderwan gopa fain
A’r tÿ ar waun y gwaddod
99
Peth ffein ÿw houl y bora
Peth ffein ÿw bloda’r fala
Peth ffein ÿw cariad fo gerlláw
Dÿn helpo’r sawl fo bella
100
Dÿn helpo’r
mab nas medro
Lwÿr ddilÿn merch a i cheisio
Fe fÿdd hwnnw’n farw’n fud
A i gladdu a i glefÿd yndo
101
Fi helas
yn y Walas
Do, lawar bora diflas
Rhint y gwr a gwraig y tÿ
O’r diwadd fi madawas
102
Fi wela i Îst Berddawan
A Brithwn wrtho i hunan
Fi wela fferm fawr Castletown
A begars pownd Sain Tathan
103
Rw i nawr ers llawar blwÿddÿn
Yn bÿwmiwn carchar cyfÿng
Dos gen i le i gwnnu nhrwÿn
Miwn ffald ar dwÿn Trefflemin
__________________________________________________________________________
104
Mi wela Frÿn y Betws
Mi wela Gwrt y Mwnws
Mi wela’r tÿ ar ben y twÿn
Lle ma’r un fwÿn yn gorffws
105
Tra mân yn troi miwn melin
Tra llong yn cario lodin
Tra môr yn tawlu i donna lan
Mi fota ar ran y Stradlin
106
Y gwr o’r Lela domlÿd
A’r feistras fach gymhenllÿd
Yn awr rw i’n rhÿdd ar ben y twÿn
Nw fuon bron dwÿn y mywÿd
107
Shoni bach, wr diflin
Sÿ’n gwishgo cap â phlufÿn
Pantalwns a siacad grop
Y fe ÿw top y gegin
108
Cae’r-lan sÿdd hardd ar fynÿdd
Y Gilfach a’r Tÿnewÿdd
Ond hendreforgan a’r Graig-las
Sÿ’n maeddu Plascilfynÿdd
109
Yn y Lela leni
Ma’r tair merch lana’n Nghymru
Enwa rhai sÿdd ym mhob man
Sef Cati, Ann a Mari
110
Gwaetha’r gwÿnt ÿw hwythu
Gwaetha’r glaw ÿw gwlychu
Gwaetha’r dÿdd ÿw dod i ben
A gwaetha’r Gwen fÿdd pallu
111
Tra paro mêr miwn asgwn
A charrag las miwn pingwn
A’r ceilog coch yn canu draw
Yn sytÿn daw dÿdd Satwn
112
Y wÿlan fach adnebÿdd
Pan fo’n gyfnewid tywÿdd
Hi hed yn deg ar adan wen
O’r môr i ben y mynÿdd
113
Ffordd fer i hala’r gaea
Hir oria tywÿdd eira
Ÿw catar fawr o flân y tân
A llunio cân ddiddana
114
Ma gen i bedwar bwlÿn
Yn pori brig yr eithin
Nw dorran gwÿs o’r mwÿa gwÿch
Nw gerddan rhÿch i’r blewÿn
115
Pe bawn yn Nghwmydyffrÿn
Ni fydda arna i newÿn
Cawn gwrw gwÿch heb altro i naws
A bara chaws a menÿn
116
Ond oti-hi’n rhyfeddod
Bod dannedd merch yn darfod?
A tra bo ynddi anal hwÿth
Ni dderfÿdd bÿth mo i thafod
__________________________________________________________________________
117
Diareb ddoth fynega
Mai douparth gwaith i dychra
Dyweda finna yn ddi-feth
Ta cwpla peth sÿ ora
118
Rÿw noson cês yn shomi
Pan y gofynnodd Mari
Os parod own i ddod sha’r Llan
Cÿn Calan, câl prioti
119
Yn ddistaw gwedas wrthi
Taw gwell fai i ni oedi
Na mÿnd yn fyrbwÿll tan yr ieu
Fod cariad weithia’n oeri
120
Wrth ddod o Bont y Lladron
Fi gefas ofan creulon
Clywas fwstwr yn y berth
A dorrws nerth y nghalon
121
Diofal ÿw’r aderÿn
Ni hau, ni fed un gronÿn
Heb ddim gorchwÿl yn y bÿd
Ond canu rhÿd y flwÿddÿn
Rhÿd = ar hÿd
122
Eistedda ar y gangan
Gan etrÿch ar i adan
Heb un geinog yn i god
Ond llywio bod yn llawan
123
Pe bawn i ddim ond medru
Ar ddarllin a sgrifennu
Mi ddanfonwn lythÿr crôs
At Gwen cÿn nos yforÿ
124
Ma Tomos Gronw wiwlan
Yn caru Martha Ifan
Oh! ma é yn ffarmwr gwÿch
A i bedwar ych a i wagan
125Gwae fi na bawn yn gwbod
Am
ffordd, heb ddod yn briod,
I
ga’l y canpunt sydd yn stôr
Gan ferch yn ochor
Llwytgo’d.
126
Oh na chawn ddod trw gennad
I ôl yn annwl gariad
Yr enath gron, a theg i grân
Ddi chlymu o flân y ffeirad
127
Peth ffein ÿw llâth a syfi
Peth ffein ÿw shwgwrcandi
Peth ffein ÿw mynad wedi’r nos
I stafall glos i garu
128
Wrth
hela’r ychin weitha
A chroesi tros faenara
Rw i’n llunio llawar pwt o gân
I ferchad glân y Lela
129
Dywedir ers peth oesa
Ta buwch o’r Fro ÿw’r gora
Ond cÿn boddloni cyflawn serch
Ma rhaid câl merch o’r Blaena
130
Yr ochor
hÿn i’r clochdÿ
Ma’r atgor ora Nghymru
A rhwng hynnÿ a min y môr
Ma calon ôr yn llechu
__________________________________________________________________________
131
Ym Merthÿr-mawr ma ceingan
I glanach does yn unman
Mi wn am lawar calon hâl
Hwenycha châl-hi’n wreigan
132
Ma radwr yn Llangewÿdd
Yn poeni ar bob tywÿdd
Genol nos yn fawr i sgrÿd
Wâth ganddo brÿd na’i gilÿdd
133
Ma’r frech ar wÿnab Martha
Run faint â wecheinoca
Er colli dou o i dannadd blân
Ma yto’n lân i gwala
134
Ma gen i
hwech o ychin
Yn well na chant o fechgÿn
Os caf gadw rhain yn fÿw
Mi reda i riw Penderÿn
135
Ma nghariad
i eleni
Yn bÿwym mhentre’r Coetÿ
Rw i’n meddwl gofÿn idd i mam
A gâ’r ddi-nam brioti
136
Ma’r merchad wedi mynad
Dos derfÿn ar u siarad
Yng nghÿlch dillad o bob lliw
A phwÿ sÿ’n bÿwheb gariad
137
Ma merched bach Sain Tathan
Yn ffaelu troi cramwÿthan
Heb ofÿn cymorth gwr-ne’-was
Ddi thoso mâs o’r ffrimpan
138
Dou ÿch ÿw Silc a Sowin
Un coch a’r nall yn felÿn
Pan yn aretig yn u hwÿs
Nw dorran gwÿs i’r blewÿn
139
Nid twÿll ÿw twÿllo twÿllwr
Nid brad bradychu bradwr
Nid lladrad ÿw, mi gwnaf yn dda
Ladrata ddar ladratwr
140
Pan fyddo mynÿdd Caera
A i gap yn cuddio i gopa
O niwlÿn tew - am hynnÿ taw!
Ma yndi law, mi brwfa
141
Os pall dy gariad i ti
Paid bÿth a digaloni
Ma meddwl merch yn troi fel rhod
Hi ddichon ddod er hynnÿ
142
Ma nghariad
i eleni
Yn Lloegar - nid yng Nghymru
Ymhlith Saeson duon dig
A fi’n sÿ’n unig hebddi
143
Fe wedodd mam y nghariad
Na chawswn deg i dygiad
Tra ceir cawnan ar ga ton
Rw i’n dowto hon gamsyniad
__________________________________________________________________________
144
Yng ngwaelod Cwm y Dyffrÿn
Ma gwÿsgod idd u erfÿn
Tân o lo, yn wÿch i naws
A bara chaws a menÿn
145
Os blin y ddalan fyglÿd
Ma bagad yn i herlid
Dros dir a morodd, medda-nw
Gwnath afal mwÿ o ofid
146
Oh rhyfadd faint y dwli
I’r bÿd sÿ’n câl i gorddi
A’r Sul i’r siôl yn enw llâth
Ma meddwi’n wâth na brandi
147
Pe basa’r brag a’r berman
A’r hops heb ddod i’r unman
A’r ffiol fach, y bib a’r pot
Fe fasa nghot yn gyfan
148
Y ferch a’r ddwÿ bleth amlwg
A’r rhupan am i gwddwg
Dera gita fi i roi tro
Sha gwaelod Bro Morgannwg
149
Yn Sant-y-brid ma nghariad
Yn Sant-y-brid ma mwriad
Yn Sant-y-brid ma merch fach lân
Os caf hi o flân y ffeirad
150
Mi wela geilog twrci
Mi wela’r ferch o’r Mardÿ
Mi wela’r frân yn hedfan frÿ
Mi wela dÿ Pencelli
151
Llan-fâs, Llan-fair, Trefflemin
A Smilstwn a’r hen felin
Os aiff cardotÿn am u traws
Caiff fara chaws ond gofÿn
152
Y neithwr mi freuddwÿtas
Y mod i’n Sant Nicolas
Gita’r ffeirad, sef Wil Twm
Yn clymu clwm priotas
153
Pan welir pen Môl Caera
Yn gwishgo cap y bora
Odid fawr cÿn hannar dÿdd
Fÿdd ar i grudd-hi ddagra
154
Y gwr a garo’r doman
A i gasglo i gÿd i’r unman
Mÿnd â hi i’r câ miwn prÿd
A ddaw â’r ÿd a’r ffetan
155
Rw i’n drician ôd yn seriws
Wrth lyfir mawr yr eclws
Ni welas i riôd shwd lap
A Shoni Cnap Sant Dunws
156
Mi welas ddÿn a bachgan
Yn bildo pompran dderwan
Ac wedi cwplo yn y fan
Hi gwmpws ran i hunan
__________________________________________________________________________
157
O stopwch! motrÿb Catrin!
Arafwch yma ronÿn
Chi haeddach iarda ar ych gwar
Am rannu ar yr enwÿn
158
Pan fyddo’r ên yn crymu
A’r talcan yn crôngrychu
Fe fÿdd y deall mwÿa glew
Tan gwmwl tew prÿd hynnÿ
159
Rw i’n un o’r crefftwÿr gora
Ar ystarn, stwc a thwba
Ennill arian fel y gwÿnt
A u hala’n gÿnt fynycha
160
Ta gen i our ac arian
Ta gen i dirodd llytan
Mi rhown nw’n rhÿdd heb unrhÿw ble
Am fÿw yn nhre Llancarfan
161
Cabitshan ar y baili
Dou dop yn tyfu arni
Y gwÿnt a i chwthodd-hi i’r llawr
A’r hen hwch fawr bÿtodd-hi
162
Peth ffein ÿw haf a hawddfÿd
Peth ffein ÿw ysgafn iechÿd
Peth ffein ÿw arian lonid pwrs
I dreulo cwrs yn ienctid
163
Tÿ gwÿn, tÿ glân, tÿ gola
A llawn o bob rhinwedda
Y tÿ gora ar waelod Nedd
Am gwrw a medd ÿw’r Creiga
164
Os ffaelas yn yn amsar
Câl tyddÿn wrth y mhlesar
Nôl dod i fynwant Aber-dâr
Caf yno’n shâr o’r ddaear
165
Llan-dw, Llan-daf, Llandocha
Llan-fair, a Llambad Ycha
Llantrisant sÿdd, Llangeinwr sÿw
Llangynwÿd ÿw’r lle gora
166
Ma merchad bach y Blaena
Yn gwishgo cap a lasa
Motrw our ar ben pob bÿs
A chwt u crÿs yn llapra
167
Ma merchad Bro Morgannwg
Â’r cyfan yn y golwg
Yn tynnu llawar llencÿn mwÿn
Dros dwÿn i dorri i wddwg
168
Ma merchad pert gwlad Forgan
Yn gwishgo gyna shidan
Ma rhain mor ffeinad yn u gwast
A chynffon gast Shôn Bifan
169
Ma merchad bach balch y Coetÿ
A’u bwriad ar brioti
Heb flancad gwelÿ yn y bÿd
A u gyna i gÿd heb dalu
__________________________________________________________________________
170
Ma gen i darw nepwan
A phedwar corn ar hucian
A buwch yn dod â llo bob mish
Nid odd i phrish ond hweician
Nepwan = wÿnebwen
171
Dim gwell hwech ÿch ac arad
Nis gellir bÿth mo u gwelad
Na ffeinach arddwr ar y mâs
Na Morgan, gwas y Sichad
172
Ma castall yng Ngharffili
A gwelÿ pluf i gysgu
A lle braf i hwara wic
Wrth giefan Picadili
173
Peth da mhob man ÿw melin
Os bÿdd-hi’n malu’n ddiflin
Ond drwg y dÿn a ddwg y blawd
Odd ar y clawd yn echwÿn
174
Gwae fi na bawn yn gwpod
Am ffordd, heb ddod yn briod
I gâl y canpunt sÿdd yn stôr
Gan ferch yn ochor Llwÿtgod
175
Ta i’n
hela blwÿddÿn gyfan
Heb fwrw dim yn unman
Fai’r dwr i gÿd gan ferch y jawl
Yng nghrochan cawl Cwmsaibran
176
Hen Wil y saer, Cwmsaibran,
A ddringws frÿ i’r nenbran
Ac a waeddws megis cawr
Ar fwli mawr y Gloran
177
Nôl macu
hwch ‘n y Blaena
Ac anfon hon i Frysta
Er ‘maint a wêl-hi yma a thraw
Yn hwch y daw-hi adra
178
Cadd Prÿs o Bantypandÿ
Rhÿw gollad fawr eleni
Sef colli’r tÿ odd uwch i ben
A phart o bren i welÿ
179
Rodd Prÿs o Bantypandÿ
Yn wr a haedda i grogi
Yn hudo’r merchad wrth y cant
A thawlu’r plant i foddi
180
Rhÿd y bompran grwca
Pw welas-ti’n mÿnd drwa?
Dy gariad-di, lliw blota’r drain,
Fel cambric main o’r India
181
Ti gisha iwc o dderi
A gwyrs o Aberhonddu
Mi fynna ddoti’r hwch miwn mwÿth
Cÿn caffo i ffrwÿth y gerddi
182
Gwae fi nad allwn hedfan
Fel brân, dros ben y Ciefan
At y gloÿwa, glana i lliw
Sÿ’n bÿwÿn Aberboedan
183
Cath ddu, mi glwas ddwedÿd
A fetar swÿno hefÿd
A chadw’r teulu lle ma’n bÿw
O afal pob rhÿw glefÿd
Afal = afael
__________________________________________________________________________
184
Fe neida’r gath yn hoÿw
Rhwng gwÿnt a thywÿdd garw
Hi dro i phen-ôl shag at y gwres
Po nesa bo hi i fwrw
185
Fi waria
heddi unswllt
Fe waria fory ddouswllt
A chÿn y colla i ferch i mam
Fi tria-hi am y triswllt
186
Mi welas iâr o Dwrci
A mil o gywon dani
Pob un o rheini fwÿ nag ÿch
A chelwdd gwÿch odd hynnÿ
187
Roca’r Sger le garwa
Lle strandws llong Marina
A bwmbast gwÿn i wÿr y Pil
Gwerth petar mil o bunna
188
Ma Shaco Clerc y Coetÿ
Yn fachgan iawndda lysti
Dos neb mor dâr ag e’n ddi-au
I ddringo grisha’r clochdÿ
189
Mi welas feinir lysti
Wrth eclws Sant hilari
Rhaid câl sepon a dwr brwd
I olchi’r rhwd odd arni
190
Dÿn iach nad allo wenu
Na godda neb i ganu
Mi ddalia i swllt ag unrhÿw un
Mai dyna ddÿn ga i grogi
191
Y sawl a fynno fyta
Dou enllÿn gyda bara
Fe ddyla hwwnw fod yn glawd
Am nithir gwawd o i fola
192
Mi wela Fro Morgannwg
Golygus ÿw i ngolwg
Mi wela’r tyddÿn lle ma’n serch
Ond nid ÿw’r ferch yn amlwg
193
Rw i’n
hoffi twÿn Llangÿnwd
A’r pentra lle y’m ganwd
A Chiefanydfa, fwÿna nÿth
Anghofia i bÿth dy gronglwd
194
Oh rhyfadd faint y twrw
Sÿ i glywed drwÿ Gwngarw
Iefan Tomos yn gweud fod glo
I ddod i mâs o hono
195
Yng nghylchodd
plwÿf y Betws
Bu rhai prydyddion ffamws
Iefan hopcÿn Dÿn-y-nant
Fe gursa gant yn llabws
196
Nid pell o blwÿf y Wenni
Ma merch o’r enw Sali
Hen faedan oerllÿd, sychlÿd, swrth
Hi’m poena wrth i henwi
__________________________________________________________________________
197
Ma Dafÿdd Lewÿs Lawan
Medd pawb, yn burion fachgan
Am yrru ychin hÿd y gwÿs
Rhag ofan pwÿs y carthbran
198
Ni cheir ar ôl llafuro
Rhÿw lawar o arlwÿo
Nid os i gâl, miwn amball fan
Ond posal gwan yn paso
199
Cês gwrw crÿf miwn iolwrch
A chwt o facwn tewdrwch
Nes i mi neud y mol yn llawn
Ar hir brynháwn yn Llwÿn iwrch
200
Siams Pritshard wÿch o’r Mwntwn
Odd hoff o ddilÿn helgwn
Dodd neb ychwaith ym mhlwÿf yr As
A chystal bras o filgwn
Yr As = yr As Fach (Nash) neu yr As Fawr (Monknash)
201
Ma gwÿnab y ddaearan
Ag agwadd teg rhag angan
Ma Blân Cwm taf yn lân i liw
I gÿd o’r Griw i’r Graenan
202
Oh, gwrando’r mab o’r Dola
Er brasad ÿw dy gamra
Efalla doi cÿn diwadd d’ôs
Mor fain dy gôs a finna
203
Ma’r merchad yn llawenu
Wrth weld y caea’n glasu
Oh! gan weud, fe ddaw’r haf
Ac amsar braf i garu
204
Pan fyddo’r tifedd candrÿll
Yn mynad ar y gridill
Sÿlwad pawb ar hynnÿ’n sÿth
Ma’r crefftwr bÿth yn sefÿll
Tifedd = etifedd
205
Mÿnd at y bêl y fforddrÿch
A chanlÿn dawns yn fynÿch
A thawlu coetan, bar a gordd
A neido ffordd y mynÿch
206
Mae serch yn rhywbeth rhyfedd,
Yn maeau pob amynedd -
Rhyw anfad wall, ryw ynfÿd wÿn,
Yn ffwÿlo dyn a ffoledd.
Ma serch yn rwpath rhyfadd
Yn maenu pob amynadd
Rhw anfad wall, rÿw ynfÿd wÿ^n,
Yn ffwÿlo dÿn â ffoladd
Mae merch a dwy ael feinion
Yn Mro Morganwg dirion
Sw’rdanllyd iawn bob awr yw’r pen
Am dani, Gwen lliw’r hinon.
Lle byddo Gwen lliw’r lili,
Ar eraill mae’n rhagori;
Ni
phlyg y gawnen ar ei hol,
Mae’n rhodio’r ddol mor lysti.
Daeth
tes i’n mwyn gynhesu,
Mae’r gwwurydd glwys yn glasu;
O dera
draw i’r llwyni drain,
Y gaten fain llygeitddu.
Mae’r gwyntoedd yn gostegu,
Mae pawb yn mynd i gysgu;
Mae mab yn d’aros yn y llwyn,
Y fen’w fwyn lygetddu.
__________________________________________________________________________
Ti’r cantor du pigfelyn;
Hed drosof at f’anwylfun,
A gwed nad oes un gair o’m pen
Ond enwi Gwen liw’r hiffyn.
Merch ifanc wyfyn hoffi
Dyn wasgfain, ysgawn, wisgi;
A’r man lle sango’r deg ei dawn,
Ni phlyg y cawn o dani.
Mae chwil y bwm yn canu,
Cawn dywydd teg yfory;
Nid oes fawr goel ar chwil y baw,
Gall fod yn wlaw serch hyny.
Pwy le,
pwy lan sy’ lana’?
Pwy le,
pa lan sy’ ora’?
Wel,
dyna’r lle o lanau’r hyd,
I mi, Llanilltyd Faerdra.
Peth
ffein y clychau ffamws
Mewn
clochdy uchel cwmws;
Peth ffein yw rank o wyr mewn arms,
Peth ffein yw Psalm mewn Eglwys.
Mae son am wrach y rhibyn,
Y Tylwyth Teg a’r goblin,
A son am ysbryd Ladi Wen
’N dychrynu plwyf Penderyn.
Y ’deryn du pigfelyn
A diwnia’n dal ar frigyn,
A’r fronfraith rhydd ei cherdd mor fwyn
O ganol llwyn o gelyn.
Anhyfryd beth yw methu,
A ffwyd ar ddyn yw ffaelu -
“Ni wel fwynder glwysber glau
Nag unawr gân a gwenu.
Mae gwr yn mynydd Nantar
A’i grys yn llai na’i golar,
A’i golar crys mor fain a neis
Nes
tybiodd Price y cobler — nad oedd ganto’i un.
Beth wneir a march ni cherdda?
Beth wneir a chell heb fara?
Beth wneir a buwch ni roddo laeth?
Beth wneir a saeth heb fwa?
Beth wneir a stwc heb waelod?
Beth wneir a chasg heb ddiod?
Beth wneir a soeg ond yn fwyd.moch?
Beth wneir a chloch heb dafod?
Beth wneir a merch benchwiban?
Beth wneir a cheffyl truan?
Beth wneir a thaflod heb ddim gwair;
Beth wneir mewn ffair heb arian?
Beth wneir a chig heb halen?
Beth wneir a bardd heb awen?
Beth
wneir a gardd ni chaffo’i hau?
Beth wneir ag iau heb ychen?
Seren ddu a mwnci,
Jac y Gof yn dyrnu,
Modryb Ann yn pigo pys,
A fina’n chwys dyferu.
__________________________________________________________________________
(x206)
Ni
roddaf fenthyg can’swllt
Tra
byddo maen a chyswllt,
Na thra f’o gwr yn tynu llif,
Heb wybod rhif y rhidwllt.
Gwell bara haidd a heddwch
Na bara
càn a garwch;
Gwell na llys Brenin, Duw a’i gwyr,
Cwr perth mewn llwyr lonyddwch.
Three things I cannot relish —
A woman that is peevish,
To meet a parson with no wit,
And Lantwit’s broken English.
The
following triplet is from the Welsh, by the late lolo Morganwg: -
Three
things with contempt have I treated through life —
A soldier that lives upon rapine and strife,
A miser that coffers detestable gains,
And fashion’s dull puppy, that thing without brains.
NURSERY
RHYMES (HWIAN GERDDI).
The history
of Nursery Rhymes is lost in the mist of antiquity. They are a species of literature
that cannot now be produced. All juvenile literature worthy the name comes down
to us from the dark ages. Children are most conservative in their tastes, for,
spite of the floods of new books that are annually written for them, none of
them take the place of the old tales. The stories of “Jack and Jill,” of “Cock
Robin,” and of “Little Jack Horner,” are immortal. “Sing a Song of Sixpence,”
or “Old Mother Hubbard,” are lisped by countless thousands, and they promise to
stand on the summit of eternity, and see time itself into its grave. Nursery
Rhymes are very mysterious things, the secret of their vitality defying
analysis. In them nonsense is epitomized, etherialized, and immortalized. They
are perfect perorations, inasmuch as nothing can be added to them, nothing
substracted from them. Welsh Nursery Rhymes, so far as can be discovered, are sui generis. They are not derived from
any other language or people, but are essentially a home product. They have not
been imported from another tengue or speech, nor are they exported into any
other language. The few specimens that we have been able to collect in
Glamorganshire, are not perhaps so rich, or so suggestive of childhood, as the
mass of English rhymes; but they are of the soil and race, whilst nearly all
Nursery Rhymes in English, German, French, and Italian are derived from one
common source — the Scandinavia. Were Wales searched over, no doubt a goodly
volume of Nursery Rhymes might be collected. Their fault (if any) is in their
being too ethical: most of them contain a moral or a lesson.
There is a time for everything, and there is
room for and an age set aside for the enjoyment of fun and nonsense. Many
things that are habitually said
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________