|
|
|
|
(delwedd 1341) (tudalen 071)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
71 PENOD XIII. LlYTHYKAU GLADYS AT BOB. Ni cheisiaf roddi hanes manwl o'r
phvyf a'r plwyfolion yn ys-tod arosiad] Gladys yn y Gelli, canys' oni cheir y
cyfan yn yggrifen-edig yn Nyddiadnr Dafi Jones, os teimla neb yn gywrain yn
ei gylch ? Yno gwelir, mewn du a gwyn, pwy bryd y cynhaliwyd y preimin yng
Nghoed Weddus, a ph'wy oedd yr aradwy'r gwobrwy-edig; beth oedd testyn Mr.
Thomas ya Salem Sul ar ol Sul, a phwy bryd y cyhoeddwyd cyfres o'i bregethau
ar y Thessaloniaid, ar gais yr eglwys (yn Uyfr haner coron); pwy adeg y
dechreuwyd planu'r ardd, a phwy ddydd o'r flwyddyn yr hauwyd y gweuith
gwanwyin, a'r ceirch, a'r haidd; pwy bryd; y clywyd y gwow gyn-taf, a. phwy
noswaith y bu farw gwr Gwern-y-Gawg. Yn agor o fy miaen wrth yagrifeau
gorwedda rhai o lythyrau Gladys at Bob ei brawd yn Neheudir Affrioa; ac nis gwn am. well ffor3d
i adrodd hanes ao esbonio cymeriad Gladys — oblegid am dani hi yn benaf yr
wyf am son — na rhoddi dyfyniadau ohonynt yma. Dyfyniadau ydynt, cofier;
oblegid yr oedd y llythyrazi yn llawer meithach nag yr yrnddangosant yma. Mae
rhanau o honynt yn rhy gyfrinaohol i'w gwneyd yn gyhoeddus; mae rhan-au
ereill yn cyffwrdd a phergonau a phethau nas gwyr y darllen-ydd ddim yn eu
cylch; oyfeiria rhanau ereill, drachefn, at ddig-wyddiadau a helyntion yr
ydya wedi adrodd eisoes. Gwa fy mod, wrth en talfyru, yn amddifadu y
llythyrau o lawer o'u swyn a,'u natunoldeb, ond rhaid i mi ymfoddloni ar
wneyd y goreu o bethau fel y maent. Ar yr eilfed dydd o bob mis yr ysgrifenai
Gladys at Bob. Byddai Bob yn ateb "gyda thread y post," a
chyrhaeddai'r ateb-iad ben ei daith cyn diwedd y mis. Gwifflriai Gladys
ddiwrnodneu. ddaa i gj^ansoddi llythyr hir yn ol i Bob gan nad oedd ganddi
lliWor i waeyd, a chan y gwyddai na fliaai Bob ar feithdea" un llythyr o
Lanelwid. Gyda hyn c ragynLadrodd, gwell gollwag y llytbyrau i siarad
drogtynt eu hunaiii:— IONA-IVP. 2, 1896.— .... ’Rwy'n teimlo'n gartrefol
i&wli yn y Gelli, Bob. Mae nanti yn garedig dros ben i fi — •"'Dyw
hi ddim yn fo'lon i'r gwynt whyth'u arni," tystia Leisa •wrth Tom y
Waginer. Ac am Leisa, ’dy'w hi ddim yn hapus os
|
|
|
|
|
(delwedd 1342) (tudalen 072)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
72 G~W"B, Y DOLATI: na, wnaf "forwyn faoh" o honi byth a
hefyct. Yn, wir mae pawb fel pe ar su heithaf yn fy ngwneyd yn gysurus. .' .
. . .... Mae'r wlad yn hyfryd! ’Bwy'n gynu weifhiau ffordd y gallwn ni, a
ninau yn wladwyr, fyw mewn tref fel Llun-dain. Rhyfedd mor ffond yw'r Cymry
o'u carfcrefi! ’Roedd nanti yn dweyd wrthyf ddoe nad oedd wedi cysgu o'r
Gelli er ys pymtheg mlynedd ar hugain! Pwy ryfedd ei bod yn caru'r fan lie
mae wedi gwreiddio mor ddwfn? Ac y mae rhai yn Llanel-wid ua fuont .yn oysgu
erioed tu faes i gyffiniau'r plwy'. Dyna pam, gallwn feddwl, y mae'r Cymro
yn. teimlo fod tir Oymru yn gysegredig. Am bobi Llanelwid, ’rwy'n credu y
byddai'n well ganddynt farw na cholli gclwg ar yr hen fynydd tu ol i'r
pontref. Yr oedd Islwyn yn ’nabod ei genedl pan y canodd: — "Tyiodi a
phrindw sydd wail gyda Ohymru Na gogoniant y byd a'i lawnder oil
hebddi." . . . . Neithiwr buodd Tlieophilus yma yn gofyn i fi helpi rhai
o'r bobi ifenc i; gael Eisteddfod a Ohyngherdd ar Ddydd Gwyl Dewi Sant. Nid
ydynt wedi penderfynu eto ar beth y gwariant yr elw. Addewais helpi os
defnyddient yr "arian dros ben" tuag at gyohwyn Darllenfa Bydd yn;
y pentref, ac addaw-odid Theophilus y byddent yn gwaeyd. Beth bynag, ’rwyf
wedi addaw beirniadu'r canu (dyma] i ti Ddynes Newydd, with a -vengeance), ac
yr wyf yn cynyg gwobr o goron (rhoddedig gan Mr. Robert Bowen o Ddeheudir
Affrica), am. benillion ar "Fedd Llewelyn ein Llyw Ola.'." CHWEFBOB
2.— . . . Wedi yggritenu atat o'r blaen, yr wyf wedi newid llawer yn fy
meddwl ynghylch swyn a phrydferth-weh bywyd Llanelwid. Gwelaf dy lyga.id yn
agpr mewn syndod a siomiant; ond y miae yn rhaid i fi ddweyd fy meddwl wrthyt
fel pe buasem wyneb yn wyneb. O, Bob! y mae hiraeth arnaf ar dy ol, ao er fod
nanti'n garedig iawn, ’rwy'n teimlo fod gwag-der mawr yn fy nghalon. .... Ond
’rwyf wedi fy siomi yn Llaaelwid. Mae . cymaint o gyfnewidiadau yn cymeryd He
yn arferion y bobi, hyd yn oed yn fy nghof i. Ac am yr hen d'defion diniwed
oedd mewn grym yn aaiser tadcu, ’does braidd son am daaynt erbyn heddyw. . .
. . . Dim ond Mali'r Graig sy'n gwisgo hat nchel yn ; Salem; mae hyd ya oed Sali Nat wedi ei rhoi
heibio oddiar pan .
|
|
|
|
|
(delwedd 1343) (tudalen 073)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
H-EU FFOUDD Y TKOSEDD-WB. 73 gafodd fonet gan un o'r pla,nt. Brethyn o waith
gwlad oedd gwisg y bechgyn yn amser tadou — nid rhyw ddynwa-rediad o
ftasiynau Lloegr. G-wisgai'r gwragedd yn syml ac yn dlws; nid mewn imitation
ffurs, na hetiau salw, na dillad yn ol ffagiwn Whitechapel. Hawdd oedd
adnabod Qymro wrth ei got, a Chymraes wrth ei het a'i phais faoh. Ond heddyw
edrycha'r gwragedd fel Harriets Bethnal Green, a'r gwyr fel crogyn o mutes
mewn angladd yn en cotau duoni! .... . . . . Ac am y bwyd, mae yn waeth fyth!
Nid bwyd-ydd cryf, iach, blasus, o laeth a oheirch a haidd a geir, ond ta
wedi ei stiwio, a bara menyn byth a hefyd. Dy-wed Theophilus y Oantwr ei fod
e'n cofio tair cenhedlaeth o Gymry. ’X gyntaf, . meddai oedd " cenhedleth
Bili a Beto a ohawl; yr ail oedd cen-hedleth meistr a meistres a broth; a'r
drydedd yw cenhedleth syr a madam, a the!" . . . . . A beth ddaeth o'r
hen arferion cartr«fol a champau yr aelwyd oedd gynt yn crynhoi pob aelod o'r
teulu o gylch y tan ar hwyrnos gauaf? Olywaf son am amser pani oedd y
gweision yn eistedd ar yr aelwyd yn gwneyd baggedi a chintelli a llwyau pren
a rhacanau gwair, a'r morwynion yn g-weu »anau neu gweirio dillad. Adroddid
storhaus am y Tyiwyth Teg a chanwyllau cyrff, neu ddiarnau o bregethau, ae
hanesion am breg-ethwyr; neu cenid hymn neu garol neu alaw Gymreig. Ond b'le
erbyn heddyw y maent oil? Nid oea gan Tom y Waginer . ameer i arcs eiliad yn
y gegin ar ol swper. " Kho ganwyll A," medd wrth Leiaa, " mae
eisieu myn'd i'r stabal arna, i." Y cowman a'r crwt—allan ant hwythau ar
ei ol, ao y mae nanti yn falch sa gweled yn myn'd maes o'r ty! Pwy obaith
eydd am fywyd gwledig os pery pethau fel hyn? Codir ysgolioti ym mhob cwr o'r
wlad, ond yr ydym yn esgeuluBo'r gwa-sianaath-ddyn-ion. P® bai chwant darllen
amynt, ni oha'nt gyfle i wneyd hyny, oblegid nid oes ganddynt Ie i eistedd na
ohanwyll i ddarllen Wrth ei goleu.—Mae'n dda genyf fod argoel y ceir
Eisteddfod dda ar ddydd Gwyl Dewi. Carwn erbyn y gauai nesaf gael digon n
ar-ian i agor ystafell gyflexis, siriol, hawddgar yn y pentref lie gall y
gweision a'r morwynion a phobi ifenc y plwydd gyfarfod a'u gil-ydd. Ond
cymaint gwell fuaaai cael yr hen drefn yn ol! • . . . . Ac, O, Bob, yr hyn
sydd yn fy synu fwyaf yw'r gwahaniaeth sydd yn syniad pobi at grefydd, rhagor
yr hyn a fti.
|
|
|
|
|
(delwedd 1344) (tudalen 074)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
74 OWE. Y DOLAU : Gynt yr oedd crefydd yn rhan o fywyd Oymro; nid elai maes
I'r cae, ni werthai mewn ffair na marchnad, heb gofio bob awr o'r dydd fod
Uygad Duw arno. Nid oedd yn oleuedig ei
ddeall, oad yr oedd ei agosrwydd at Dduw wedi rhoddi safon uwch o'i flaen
laewn bywyd na'n holl addyag a'n diwylhant ni. Nid ffasiwn oedd ei grefydd,
nid dilledyn i'w gwisgo a'i dad-wisgo yn ol yr herwydd; ond prif amcan ac
angenrhaid ei fywyd. Mor wahan-ol yw pethau erbyn hyn! Ffasiwn yw crefydd gan
lawer, ac o'r braidd y gellir cael digon o wrywod ynghyd ar noswaith waith i
gyahal seiet. Nos Sul diweddaf bu'n ddadi yn. Salem p'uir a ddylid rhoddi heibio'r
cyrddau gweddi teithiol neu beidio. Br na Iwyddwyd i'w difetha y tro hwn,
ofnaf fod eu dyddiau wedi m tbito. . . . . CTywaf lawer o hones tadou a mamgu
gan Theo-p'bilus ac ereill. Mae'n dda genyf ddychmygu gweled coryn moel yr
hen, wr yjn, ply@u fel coraen o flaen gwynfc nerthol pan yii gwrando ryw
bregefchwr seraphaidd yn pregethu yn Salem: nan ei weled ef yn 1»roohgau, a
manigu with ei sgil, yr boll ffordd i Grugybar neu Gapel Isaac, i gwrdd
cwarter neu gymanfa; neu yn gadael pob peth, gan nadi pwy mor stresol y
byddai hi, er myn'd mewa pryd drwy'r cwm i'r cwrdd gweddi. Ond yr hvn ai'mi
Honodd twyaf oedd clywed Theophilus yn adrodd fel •y dysgodd tadcu ef i
ddarlien ac ysgnfenu yn yr Ysgol Sul. Dywed nanti nad oedd tadcu wedi cael
ond owarter o ysgol erioed, ao nad oedd yn fawr o ’sgoler; ond mae'n dda
genyf feddwl am dano a'l fysedd oelyd ar aatell yr A B O yn dypgu'r wyddoreg
i Th'eo. bach pan nad oedd na Senedd na ifeiriad yn hidio dim am daao.
Siar-ada Theophilus lawer am niamgu — menyw dnafferthus a helbul-us am bob
peth, meddai. Ond ’nawr ao yn y niiau, anghofiai'r cyfan dan ddylanwad
pregefch rynius, a myayoh y gr/elid hi a Sara •Daniel yn neidio o'u setau yn Salem, ac yn dawnsio ar
yr ale, gan folianu a chanu a gweddio. Bues yn sefyll uwch ben ei bedd yn y
fynwanfc dydd Sul, ao er nae gwelais hi erioed] nis igallwn beidio tywallt deigryn wrth
feddwl am dani. .... . . . . Yr ydym yn darilen dy erthyglau gyda bias yn
Llanelwid. Mae nauti yn derbyn dau gopi o'r papyr 1 ob dy'id, ao y mae tri
arall yn dwad i'r plwydd. Ni chafodd un papur Llundain gymaint o gylohrediad
erioedl yn Llanelwid, ac ’rwy'n cfedu fod nanti'n 1»arnu y oodir dy gyflog
pan ddaw y golygydd i
|
|
|
|
|
(delwedd 1345) (tudalen 075)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
75 NEU FJ?OBDD Y TBOSUDD-WE. wybod am hyn! Mae Nat yn galw'n fynyoh. i ofyn.
dy helynt, ac y mae yn ddoniol iawn y|n diesgrifio dy fywyd wrth Leisa. . . .
. . . . Ond efco ’rwy'n teimlo'n " uaig ao yn goddef gorthrymder."
Nid v^yf byth yn derbyn llythyr ond oddiwrthyt ti. ’Bowii wedi moddwl y
ca-srswn. glywed amfcell waith od-ii--wrth rai o'n. ffryndiau yn Llundain ;
ond md •yw Lenni Bach nac Arthur Jones wedi anfon gair at»f wedi iddynt
ymailael. . . , (Mae Bob wedi gosod marc glas mawr dan y frawddeg ddiwedd-af.
Fe allai ei fod yn credii fod Loa ya osboaio prudd-der a anobaith y rhaa
arall o'r llythyr). P^NOD XIV. ElSTBDDFOD LLANBLWID. MAWBTH 2.— .... O, Bobi
ti fuaiet wedi lico'r Eisteddfod ddoe ! Daetb Arthur Jones la ^r yn ucig
swydd o Lun-dain i gymeryd y gadair, ac fe wnaeth siwd araeth dda. ’Boedd
pawb yn ei chanmol drwy'r lioll Ie. ’Down i ddim yu meddw,! y gallai Arthur
siarad oybtal, ao y mae gydag e'r fath lais clir a thyner! ’Bwy'n ffellu
deall paham nag yw e'n well caaicwr. ’Boedd ei dad a'i fam yno, ac yr oeddynt
yn edrych mor blea a hapus a baloh. ’Koedd yn gwneyd lies i enaid dyn i wei'd
yr hen bobi! . . . . Oafwyd llawer cystadleuaeth ardderchog. tora y Waginer —
"Eos y Gelli" yw ei ffugenw — gafodd y wobr aai yr TTnawd Tenor,
ac, yn wir, nid oea ganddo lais gwael o gwbl. Bu'n dynu tyn rhwng Cor Undebol
Llanelwid a Chor Llangoed-iog ar y bnf d6n, " Mor weddaidd ar y
Mynyddoedd." Ond dy-famais y wobr, ar air a chydwybod, i Langoediog, —
er mawr // siomiant i wyr Llanelwid ac i mi fy hun. "Bobin o'r
Llwyn" gipiodd dy wobr di am y penilliox ar ’'Fedd Llewelyn." Cyn
addurno'r Bardd, adroddodd Arthur pa fodd yr oeddit yn gob-eithio dathlu Gwyl
Ddewi gyda Ohymry Johannesburg, ac ymysg " cymeradwyneth fyddarol,"
dywedodd dy fod yn meddwl dod yn ol cyn. diwedd yr haf i ymweled a'th hen
gartref. Pasiwyd pen-derfyniad brwdfrydig o ddiolchgarwch i ti am, y wobr,
a'th rodd o Ł5 at y Ddarllenfa.—Hen greadur rhyfedd yw Bobin hefydl ^» Pan
esgynodd i'r llwyfan, sicrhaodd fi na chyfansoddodd erioed y ’< fath
linellau o'r blaen. Credai nad oedd bai na choll ynddynt
|
|
|
|
|
(delwedd 1346) (tudalen 076)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
76 BWB Y DOLAU: b?r dechreu i'r diwedd, a dywedai ei fod yn hollol foddlon
i'r oes-au a ddel tarnu ei awen wrth y penillion hyn. Siarsiodd fi i ddanfon
copi atat ar fyrder, " oblegid," meddai, "er nad yw eich brawd
yn fardd yn ol braint a defawd, ni fedd Cymru benbaladr feirniad craffach nag
ef." Mas Robin yn awyddus iawn i gael dy "tarn
onest" di am y penillion. Ti wyddost beth yw ystyr hyny, oblegid "
bardd a Uenor" y geilw Kobin ei hun. Ond dyma'r penillioa i ti: — BEDD
LLEWELYN, EI:N".-LLYW OLA.' I. Bii fafw ein Llewelyn, Drwy rym estronol
gledd 1 Bu farw yn esgymun, Heb weddi dros ei fedd I Dirmygwyd ef gan fonedd
Ac eglwys gaeth ei wlad; Ond gan y weria ffyddlon, fnd, Drwy lawer canrif ar
eu hyd, Fe gadwyd ei goffhad. IL ; 1 Pa Ie mae bedd y gwron? Nis gwyr ond
engyl nef! Nid oes na chroes na. cholofn Yn adgof amo ef. Pel Moysen hen, yn
ddirgel, O halog olwg dyn, . Mewn llanerch, lonydd!, dawel, Fe'i claddwyd
wrtho'i hun.. in. Cymylau'r nef yn unig , A wylent uwch ei fedd, A'r
gwyntoedd trist gwynfanent En mwyn alawon hedd; A blodau gwyllt y mynydd Mewn
galar biygent ben ,; Ar ol y gwr fu farw i.^;'. \ Dros ryddid Cymru WetiK
|
|
|
|
|
(delwedd 1347) (tudalen 077)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
77 NEU FrOBDD Y TSOSBDDWB. 7( :: Mi ddylet fod wedi clywed Arthter Jones yn
"rigafl;" yr henY Eipbin ar ol yr Eisteddfod. ’ ^ "Ydach chi'n
meddwl, ’rwan. Doctor Jones," ebai Kobin, "y ’ buasai gwerthiant ar
lyfr bycfaaa o Delynegion dan yr enw ’ Bobiii yn Pyngoio?'" . [^ "
Gallwn feddwl y byse ie," meddai Arthur. "Oes arnoeh.. chi ’whant
eu cylioeddi?" " Y mae amryfal lenorion yn fy anog i wneyd
hyny," atebai jBobin yn ei ddull mawreddog. " Ond y mae peth ofn
arnaf gan nas gw^'p'am ddim a'm y fath anturiaeth. , ’Y dychryn; yw y
deohreu' fel y gwyr pob Eisteddfodwr yn dda. Beth yw eich barn onest chwi,
’rwfan, Doctor, am y p&nillion ar ’Fedd Llew'' - elyn?'" ^ .1 1 •1 -
••' . ’. •C^, Canfyddais wrth lygad Arthur ei fod yn meddwl poeni tipyn
,ar;;" y prydydd. ;' ; . " Wel, mae'n well gen i i beid'io a dweyd
wrthooh cfai, Bobin,";;; meddai, " wath ’dwyf fi ddim yn ddigon o
tenor." /' „; "Na, na, Doctor," atebai Robin, " deydwch,
deydwch i ini.";3 . "'Bwy'n credu," meddai Arthur yn bwyllog, "er
nas gwn i;: ond ychydig am. farddoniaeth, y gellid cyrnhwyso llawer aarni;;
.nhw." - .1' 1 :-'''^ "Yn mha fodd?" gofynai Robin yn
chwyddedig. ,a "Yn gyntaf," atebai Arthur, "y mae yn anghywir
• dweydi •;• Lewelyn gael ei ladd gan ’ ryw estronol gledd.' Nid a
chleddyt..; bad a gwaywffon, y lladdwyd Llewelyn." , ; "Nid yw
hynyna," meddai Robin, " orid! megis hoUti asgell gwybedyn.
Defnyddir y gair cledd yn fynych gan feirddion i ar-wyddocau marwolaeth
waedlyd ddisyfyd. Neu fel y dywed y Beibi, ’ pawb ar a gymerant gleddyt a
dditethir a chleddyf.'" " Heblaw hyny," ychwanegai Arthiir,
" yr yoh yn dweyd ya ytr ail benill nad oes neb on ’engyl nef yn gwybod
ym mha I mae'r bedd. Eto, yn y trydydd penill yr y'ch yn rhoi desgrif-iad o'r
angladd, gan ddweyd ei fod yn rhywie ymysg y mynyddoedd." " Ai nid
oes i fardd ei ddychymyg ?" gofynai Kobin, yn gyff-rous. " Ai ni
ddywedir am Foysen iddo gael bedd yn rhosydd Moab, er na welodd dyn ei
gynhebrwng? Pob parch i chi Doe-tor Jones, oud nid ydych eto ond megis
plentyn sugno, heb wybod dim am reolau barddonia-eth. Ac am eioh
beirniadaeth, syr, nid yw ond ’ cerydd o enau corach.'"
|
|
|
|
|
(delwedd 1348) (tudalen 078)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
78 GWE Y DOLAU : " Ond y mae'r beirniad wedi dwyn gwaeth cyhuddiad yn
eichi erbys," aeth Arthur ymlaen i ddweyd. "A pha befch yw
hwnw?" gofynai Robin,—oblegid, oherwydii prinder amser, ni ddarllenwyd y
feirniadaeth ar g'oedd. "Dywed fod genych fwy o gof nag o wreiddiolder,
Robin,"' meddai Arthur, " ac ma; adiais o gan Ceiriog yw'r penill
diwedd-af. Gyda chi mae'r oymylau'n wylo a'r gwynt yn cwynfan, a'r Hodau yn
plygu eu pen. Ond mae Ceiriog, o'ch blaea wedi dweyd fod 'Dagrau y owmwl yn
gwyhod am dano, A deryn y mynydd yn nabod y bedd,' 'Yr awel a gwyna a'r
ddaear a ddywed Fod calon hen Walia yn curo'n lied wan." "Doctor
Jones!" ebai Robin, wedi ffromi yn aruthr, "yr yd-ach chi, neu y
beirniad, wedi dwyn i'm herbyn gyhuddiad cywil-yddus. Ni cheir, gyr,
’llenladrad yn Llanelwid.' Fe allai i'r un drychfeddwl wibio drwy fy meddwl i
a meddwl Ceiriog — digwydda hyny yn fynych gyda llenorion. a beirddion uchelryw.
On; chyhuddwyd Elis Wyn o len-ladrad? Ac o!-i chollodd-Oymru weledigaeth
arall gan y Bardd Owsg yn herwydd y oyhudd-iad orenlawn hwnw ? Na nid ’
lleidr yw gwr y llodrau.' Mae genyf fi, fel pob bardd acall, hawl i alw ar
natur i wylo ar ol gwrthddryoh fy molawrl. Oni ddywedodd hen lolo mai ofer
fu-asp.i hau ym Mon ar ol marw Tudur Fychan:— Na sonier am adderyw Na
lafurier,—ofer yw ; Na chwardder, yn iach heirddion, Na hauer mwy yn nbir Mon
1' Ac cs galwaf ar alluoedd natur i alaru, beth all yl cymyi wneyd ond; wylo,
neu'r gwynt end cwynfan. Na, Doctor Jones, nid gofyn a. dJyIeoh p'un a wnaeth
Oeiriog ddefnydd o ffigwr neilldtiol o'm biaen i, ond pa un ai Ceiriog ai
myfi wnaeth y defnydd goreu o-hoaoP A haeraf, mentraf i mi Ar Geiriog dra
ragori." KBtT
FFOBDD Y TP.OSBDDWB.
|
|
|
|
|
(delwedd 1349) (tudalen 079)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
79 A chan chwythu bygythion a chynghanedd, ymaitih a Robin a'i hwyliau'n Uawn
o wynt, a'a gadael ninau yn ohwerthm ar ein gwaethaf. Ond, chwareu teg iddo,
ni fachlndcdd yr haul ar e& ddigofaint. Oyn y cyngherdd daeth at Arthur, a dywedodd, gan eatyn. ei law,—
" Doctor Jones, y mae yn wir ddrwg genyf i mi golli fy nhym-er. ’ Hen
Robin drodd yn rebel.' Dylwn fod yn eich adnabod yn well. Maddeuwch i hen
fardd. ’ Anghofier fy nhymher hy'.' Eich Haw, Doctor Jones. ’Does neb yn
teimlo'n anwylaoh o hon-och na fi. ’I Lanelwid eilun y'ch;' ao i minau bydd
byn yn wars i roddi ffrwyn ar fy nwyd. i I'r bardd.gwyllt try hyn er budd,—
Robin a gymer rybudd!" Ac ymadawodd y ddau yn ffryndiau mawr! Ar ol
gwneyd y cownt i fyny, cafwyd fod geaym dros ŁSO o elw, a ohyda'th buin,'
punt di, mae genym Ł25 at gychwyu y Ddarllenfa y gauaf nesa'. Ohredu di ddim
mor falch ’rwy'a teimlo. .... Ar ol y Concert, daeth Arthur Jones i'm hebrwng
gartref i'r Gelli, wa'th ’rodd nanfci wedi myn'd ’nol yn gynar. Garw fel mae
e'n dadblygu! Mae'n gwneyd lies i fi siarad ag mi mor dawel, mor synhwyrol,
inor ddeallgar, ac yr oedd yn siarad mor garedig am ei rieni, ao yn dweyd ei
fod yn gobeithio y buaswn yn eu lico. .... PENOD SV. YK Eos ra LIANBI.WID. Ni
roddaf ragor o ddyfyniadau o lythyrau Gladys at Bob, er y gwnaf ddefnydd o
honynt o hyn hyd y diwedd. Ceir ynd.lynt gyfeiriadau mynyoh at y digwyddiadan
a adroddaf yn fy fordd fy hun; ond ni welir ynddynfc ond cipdrem unoohrog ar
yr hslynt-ion a fwriadaf ddesgrifio, a bu raid i mi chwilio dyddiadnr Dafi
Jones, a chasglu rhai pethau oddiar dafod leferydd y plwyf cyn dyfod o hyd
i'r holl fanylion.
|
|
|
|
|
(delwedd 1350) (tudalen 080)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
80 awfi ,y SOLATJ: Ni cheii- ond y path Ueiaf o son am Arthur Jones yn
llythyrau Gladys o hyn allan. O'r braidd y gellir dyfod ar draws ei enw;
ymgripia unwaith neu ddwy i lythyr fel pe o'i hanfodd, a llecha mown cornel
fel Tin a chywilydd arno ddangos ei wyneb. Ond ani Rowlands y ciwrat — nid oea diwedd ar y son am dano! Yn awr y
mae Mr. Rowlands yn gwneyd hyn, bryd' arall y mae Mr. Rowlands yn dweyd y
peth arall. Oeir llawer mwy o hones Mr. Bow-lands na names Gladys, dyweder,
neu Mrs. Morris. Diau rod Bob yn meddwl fod gormod o son am y ciwrat
newydd—oblegid. nid yw Bob yn orhoff o offeiriaid, — ond, er hyny, ni
tynegwyd iddo nio'r haner. Oefais lawer o drafferth yn ol Haw cyn gwybod y
cyfan, ac yr wyf yn benderfynol o ddweyd yr hanea yn union. fel y bu, heb
ofni gwg na chrefu fEa.fr neb. Mae yn llawn bryd, erbyn hyn, i bobi Llanelwid
gael gwybod pa sail y sydd i'r gwa-hanol ystoriau am Gladys a'r ciwrat. Mor
belled ag y gallaf fi dd'eall, ar nos Sul, y diwmod dh-weddaf ym mis Mawrth,
y d'echreuodd y cyfan. Digwyddai Mr. Rowlands a Nat fod yn oyd-gerdded a'u
gilydd o'r pentref ar ol cwdd y boreu. • "Mae'n dywydd hyfryd, Nathaniel
Williams," ebai'r ciwr'ifr— oblegid, er nad oedd y ddau yn ddim gwell na
" ffryne gwyr ^bon'ddigion," ni chymerai Mr. Rowlands y byd am
beidio oyf-arch pob nn o'r plwyfolion ar y ffordd. " Ody mae hi,
syr," atebai Nat. " ’Dwy i ddim yn. cofio shwd dywydd hindda yr
amser hyn o'r flwyddyn o'r bla<en. Maa'n Byn-. dod pwy iaor gynar mae
pobpeth leail Mi glywodd flafi Jone» y gwcw wthnos yn ol ar gaeau Coed
"Weddns, a mae'n nhw'n gweyd wrtho i fod yr eos yn canu yn agho'd y
Paro!" " ’DOB dim shwd both," dywedai Mr. Rowlands. "
Dyw'r eba byth yn dwad fEordd hyn, ody hi P" "Nag yw fel
arfer," meddai Nat, "ond! ’dos dimi mwy o ddal ar»i hi nag sy' ar y
rhest o'r canwyr ’mal Rhai rhyfeid o whit-what ydyn nhw i gyd—weithe man hyn,
a weithe man draw 1 -Mi glywes gen ’y nhad iddi fod yn, canu yn y Pare dair'blynedd
o'r bran, er nad mor gynai" a hyn, ond' ’jrodd hyny'n mliall oya cftS,
gen i." . ,, "Dier mi!" ebai Mr. Eowlands, "pwy fyse'n
meddwl dywed eOB yn Llanelwid!"
|
|
|
|
|
(delwedd 1351) (tudalen 081)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
81NEU FPOKDD Y TEOSEDDWB. Sl Ni wnaeth Nat un ateb, ond trodd yr ymadrodd at
ryw bwnc arall. P'un a oedd y gof yn oredu'r stori sydd fwy nas gall neb yn
awr benderiynu. ’Rwy'n lied dybied ei fod. Beth bynag, cyn y nos yr oedd Mr.
Rowlands wedi gwneyd y newydd yn esr gus dros alw yn y Gelli, ac yr oedd wedi
llwyddo gan Gladys addaw myned gyd'ag ef nos dranoeth i good y Pare i gly,vcd
yr ; eos. Nos Lun a dda&th — noson oleu leuad braf, pan y mae natur •-fel
pe wedi ei gwisgo ag arian, pan nad oes chwant myn'd i'r gwely ar neb, a phan
yr hoffa, plant yr ardal rodio'r caeau, dan ganu— ’ "Gofeu leuad fel y
dydd, Sienoyc. Dafydd ar ei hyd, Rhifo'i blant wrth y nant, Saith ngain ac
wyth cant." Yr oedd Mr. Rowlands dipyn yn hwy,r yn cyrhaedd y Gelli, gan
. ei fod wedi ei gadw mewn " cwrdd nos Lun cynta'r mis," yn
ysgol-... dy'r Eglwys. Ond er hwyred ydoodd arno,
yr oedd yn ddigoa ^ cynar, oblegid' dywedai nad oedd yr eos yn deohreu canu
tan ganol , nos. Nid yw gallt y Pare nemaiyr o ffordd o'r Gelli. Gellir
gwei'd y coed duo» mawrion yn eglur o'r clos, fel y maent yn tatin eu
cysgodion tywyll ar y cwm. distaw wrth eu traed. Tuag unarddeg » o'r gloch
cychwynodd Gladys, a Leiaa, a Mr. Rowlands ar eu siwrne. Nid oedd un o'r tri
yn awyddus iawn i gyohwyn, ma&'tt ’ rhaid cyfaddef, a phe cawsent esgus
dros beidio myn'd, buasent yn.,', falch i aros gartref. Ond cychwyn a
wnaethant o'r diwedd, yn anid'dig eu gwala. O'r braidd y dywedodd un air wrth
y llafl' hyd nes y gofynodd; Leisa yn ddisymwth— "Miss Bowen,"
meddai hi, "both yw'r eos?" " O," brysiodd Mr. Rowlands i
ateb, " ’deryn baph ay's cana .yw e." 1 , . , •• " Ie fe
?" meddai Leisa, " ’rodd mam yn'arfer gwneyd ’y mod i. yn gallu
cami fel ’dsryn." ’ .:.,. " O'dd bi'n wir ?" gofynai Mr.
Rowlands yn foesgar. "O'dd'n wir," ebai Leisa; "a wyddoch chi
pwy dderyn yw; hwnw?" " Na wn i," meddai Mr. Rowlands yn
ddiniwed. " Bran!" meddai Leisa, gan. ohwerthm: ' • ’ • ’ ’ ’ ’•^^'
|
|
|
|
|
(delwedd 1352) (tudalen 082)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
82 O'WB Y DOLATJ : "Bhag cywilydd, Leisal" ebai Gladys, yn sarug,
" os——" " O, gadewch iddi hi, Miss Bowen," meddai Mr.
Bo-sdands yn llariaidd. " Mae Elizabeth a fi yn diall ein gilydd cyn
lieno 1" "Odyn, gwlei!" atebai Leisa, gan chwerfchin drachefn.
Erbyn hyn yr oeddynt wedi cyrhaedd y cwm wrth odreu'r Pare, MS yng ngoleu'r
lleuad gwelenfc fintai feohan a fforddolion yn aroB wrth wal y Coed. Wedi
cyrhaedd hyd atynt, pwy gawsant yno, el" eu synddd, ond Bobin o'r Llwyn
a dau neu dri o'r pentrofwyr. "Nosweth
dda i chi, Bobin," meddai Gladys. "Beth sy' wedi'ch tynu chi ma's
mor hwyr ?" "Nos dawoh, Miss Bowen," meddai Bobin, "a noa
dawch i chwithau, gymrodyr. Tybed ein bod i gyd yn cyrchu at yr eoa P"
" Odyn, ’roen ni'n meddwl cael ei chlywed hi," atebai Mr.
Bow-lands. " Wyddoch chi ble mae hi'n canu P" " Yn ddriys,"
ebai'r teiUwr, " ni oheir eos — os oredwn feiiddi-ion — ond mown llwyn,
ae ni cheir Uwyn yn y coedydd hyn ond o gylch y llaneroh werdd lie gorwedd yr
hen Gromlech. Awn fplly i'r fan hono, a chawn wybod wrth ei thelori mwyn yn
mha Iwyn yr erys Peneerddes yr Adar. Oerdd eos a ddangosai I mi'n bert y man
y ba'i." " Ie, gnewn hast," meddai Leisa, " neu falle y
bydd hi wedi dybenu canu cyn yr own ni yno." " Nid yw'ch
llawforwyn, Miss Bowen," ebai'r teiliwr, gan droi at Gladys, wrth
ddringo i fyny ar hyd y Uwybr cul drwy'r allt, " erioed wedi darllen yr
hyn ddywed y beirddiott am yr eos— ' Yn nyfader nos o boon a thrais, Y dym
lais felusaf." Gwyddai'r hen feirddion am bob ysgogiad o eiddo pob
ysgrubliad ac edn — yn y wig ac ar y buarth. Ond ni cheir neb ’rwan yn canu
i'r eos; ac nid wyf fi, brydydd trwsfcan, erioed wedi clywed ®i chaino. Ond
heno caf ei chlywed, fel y clywodd Dafydd bi, yn y coed. Er nad yw hi eto yn
Fai, ’ Af i'r coed fel hen Ddafydd' >, "A—a—»!" gwaeddai Leisa
o'r tu ol. VEV ITOH-DD Y TBOSEDD'WB,.
|
|
|
|
|
(delwedd 1353) (tudalen 083)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
83 " Beth sy'n bod ferch f" gofyanai Bobin yn grynedig, a iasau
dychryn yn rhedeg drwyddo. Arosai'r lleill hefyd yn ofni tymi eu hanadi yn y
cysgodion tywyll. "A—a—a!" gwaeddai Leisa drachefn. "Leisa!
gwedwch. both sy'n bod?" meddai Gladys, gan gydio yn ei braich,
"neu dyma finau'n gwaeddil" "O dier, O dieri" ebai Leisa,
gan dynu ei hanadi ati, "dyna ofan ge's i!" " ’DOS dim eisieu i chwi weyd hyny!"
atebai Gladys dipyn yn fyr. "Ag ’ryoh ohi wedi hala ofan arnon nine
hefyd. Beth o'ddynbod?" -''' Demshgyn ar frog,;, nes i!" dywedai
Leisa; "Ac yn ’y ngwir i, ’dallwn i byth peidio ’sgrechen wrth i glywed
e dan ’y nhraed i!" " Dowch chi, ’ngeneth i!" ebai Bobin yn
dadol. " Brog|a ocdd yna, aie ? Bhyfedd mor rhwydd y dychrynir y
genethod! ac, ond eu dychrynu, ’gwaeddant, ysgrechant yn groch!' O'm rhan i
fy hun, nid yn fynych y teimlaf arswyd ond pan welaf alluoedd nnian yn
terfysgu! Ond rhsdd i mi gyfaddef nad da genyf weled llyffant ha broga, — yn
wir, temtir fi i regu pan welaf eu cyrff gwenwyn-llyd! ’Ie, broga a bair
regu.' Nid yw'r gynghanedd yn holl-awl uniawn, ond mae'r meddylddrycli yn
gywir. — Ond atolwg, hogen, nac ysgrecha mwyach, nev. fe ’ derfi'r eos a'th dyrfau.'
Ynilaen, felly, gymdeithion, i Le'r Gromlech, mor fuan ag sydd modd. 'Awn yn
ffyddlawn ein ffydd I lanerch hyfryd, lonydd.'" Cyn pen hir amser
cyrhaeddwyd y mati lie gorweddai hen Gromleoh Iwyd, fwaoglyd, a phenderfynwyd
aros yno hyd ganol nos. "Faint o amser sy' cyn iddi hi ddachreu?"
gofynai Leisa yn isel, fel pe bai yn disgwyl cantores mown cyngherdd. 71 Mae
hi obeitu dechre, gwlei!" ebai'r ciwrat, gan dynu ei oriawr aUan,'"
"mae hi ’nawr yn ugen myned rhynti a douddog." "Wol, ’rv7J' i
wedi bLno, ta beth!" meddai Leisa, gan eistedd ar gareg uchaf y
Gromlech. "Ferch y fall1" gwaeddai Bobin, a'i lygaid yn melltenu yn
y goleu-leuad. " Ymswyna beth a wnelyoh! Na haloga'r maen
cysegredig!"
|
|
|
|
|
(delwedd 1354) (tudalen 084)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
84 ’ GWB Y DOLUT : Yr oedd golwg mor wyllt a dieithr ar Bobin, a'r fath
gyffro yn ei laia, fel y neidiodd Leisa ar unwaith i ochr Gladys, ac ebai hi
yn frawych-iiB— "'Down i ddim yn. meddwl dim drwg, Robin, yn wir yn.
wir!" "Na, na, feinir!" meddai Robin, "nis gwyddost both
yr oeddit yn wneuthur, a'th anwybod ya unig a'th geidw! Ac yr wyt ti meddant,
wedi derbyn. addysg! Ti,—am dy tod Wedi dysgu am, flynyddau yn yr ysgol ’
sothach gwanach na gwynt!' Bywedwyd
wrthyt; druan, am uchder mynyddoedd y byd; ond r-i wyddost ddim am banes dy
wlad dy hun 1 Ni chlyvvaist son am. Gyfrhiach y Maen Llog, na mawrion bethau
barddas. Nis
ynganwyd gair wrthyt am ’ gyfrinion beirddion y byd,' nac am grefydd dy
gyndeidiaul ' ’Does llef yn dweyd am grefydd .. Cymru Fu wrth Gymru Fydd.'
!:;/; Wyddost ti fod y maen hwn, ar yy hwn y mynet bentyni auiliarch, ;,',:.
wedi goroesi'r Rluifeiniaid a'r Sacsoniaid a'r NorEianiaid? El ^;'fo4 yn
goloin dyst i fyrder hoedl gelynion y Brythoniaid? Ar '"•: bob gelyn
’trechodd yr hen Gromlecha'u——'" . , a ; "Hisht!" ebai Mr.
Rowlands yn ddisynrwth, "tnae rhywbeth ^'^y^.y llwyn yco." 1 "
P'Tin, p'un P" gofynai Gladys a Leisa ar un aBadl. " Hwn'co,"
Bieddai'r oiwrat, gan estyn ei fys at Iwyn. o feyll, > rhyw ugain llath.
oddiwrthynt. Edrychodd pawb yn astud ar y llwyn. Clywid trwftt^ynii itthen
yohydig ya tori ar y distawrwydd poenus. " Tw-hw, tw-hw!" meddai
rhywbeth mewn. llais aflafar yn y llwyn, ac ehedodd aderyn gwyn o hono yn
groes i"r llanerch agored. " Eos yw hwna ?" ebai Leisa yn
llawn syndod, wrth Robia "Yng nghrog y b'ot, ti a'th eosi" Uefai'r
teiliwr yn ddigofua. "Nid yw hi ond dylluan." " Dylluan
?" meddai Leisa, " beth yw hyny P" "Go deico di,
gwdi-hwl" gwaeddai Robin. " Ond — ond — ody'r eos ddira yma!"
gofynai Mr, Rowlands,. - yn ddyryslyd. . ’ "'" "Yma?"
ebaiRobinyn llidiog. " Nag yw, a ’ ofaredai neb cm&{: ffwl Ebrill' y
clywid hi'n pyngcio'oyn Mai. Awn-yn ol, oyn i »e|»;, ein gweled."
|
|
|
|
|
(delwedd 1355) (tudalen 085)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
NSV FrOKDD Y TEOSEDD-WB. 85 " Pwy ddywedodd wrthocfa ohi, Mr. Rowlands
?" meddai Qlad-yfl, "fod eos yma?" "Nathaniel y
gof," ebai Mr. Rowlands, gan Mygu ei oen. "A phwy ddywedodd wrthoch
chi, Robin?" "Hwn," meddai Robin, gan osod ei law ar ysgwydd
un o'r pentrefwyr, Hwn yw ef, gwn yn gynil, Awn ato'n syth ym mhlith
mil.'" "A phwy ddywedodd wrthooh ohi?" gofynai Gladys i
gyfaill Hobin. " Nat," meddai hwnw ya swil. • ^'Dylaswn fod yn
gwybod hyny!" ebai Robin yn liruddaidd. ’" Pwy erioed glywodd son
am yr eoa yn canu cyn Ebrill P Ow, ow, i mi, a minau'n fardd, gael fy nhwyllo
fel hyn!" " Peidiwch a becso, Robin bach," meddai Gladys,
oblegid caBi- fyddai fod y teiliwr wedi teimlo i'r byw, " ’dos neb yVi
gwbod ond yni!" Adfywiodd hyn dipyn ar ysbryd y bardd. ’. " Eithaf
gwir," meddai, " ac ond ni beidio yngaBU gaa' wrth. neb am hyn, ni
fydd son am ein pererindod ffol. Oofiwii, ynte .gadw'n ddistaw!— Na foed, fy
ngwiw gyfoediou, -TTn son am y noson hon!" " O'n goreu!"
llefai pawb gan droi i ddychwelyd gartref. Mintai ddistaw oedd y "
perermion " siomedig wrth gyfeirio eu •camrau yn ol. Ni ddywedodd un air
o'r braidd wrth y^llaS., a, balch oedd gan bawb gyrhaedd pen eu taith. Ond os
oeddynt yn meddwl cadw'r hanes yn gel, druain o hon-yo.b1. Oyn nos dranoeth
yr oedd pawb drwy'r plwyf yn gwybod am y cyrchu i Le'r Gromlech, am
ddisgwyliadau'r teiliwr, ac am ymddangosiad y gwdi-hw; ac, wrth gwrs, yr oedd
Nat yn dodi lliw ei hun ar bobpeth. "'Rown i yco!" meddai Nat yn yr
efail dydd Mawrth wrth Dafi Jones, " gyda Twm Waginer y Gelli, yn.
gollwag yr hen gwdi-hw yn rhydd. ’Rodd Twm wedi'i dala hi, chi wyddoch.,
"'rwth'nos ddwetha yn. y Dderwen Gou sy' ym Mharo sgawen—' Tw-hw,
tw-hw,' mynte hi. ’ Feirddion.' mynte Robin, ’ clywch delori anwyn yr eos.'
’Tw-hw, tw-hw,' mynte'r hen gwdi-hw. Ond 7
|
|
|
|
|
(delwedd 1356) (tudalen 086)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
86 G"WK Y DOLAU : ydi hi'n llesmfliriol o brydferth ?' mynte Robin. ’
Nid eos yw hona!' mynte Leisa'r Gelli. ’ Beth wyddost ti am farddaa?'
inyri-te'r teiliwr bach. ’ Ie cantores Ceridwen yw hona.' ’ Wel, nue'n cami
fel gwdi-hw, ta beth!' mynte Leisa, a gyda'r gair dyma Twxn yn gellwng yr
hen. haleliwia'n rhydd. ’ le'n wir,' meddai'r siwrat,,, ’ gwdi-hw yw hi,
sownd!' ’ Gwdi-hw ?' mynte'r teiliwr, ’ gwdi-hw ?' a ’nol
a fe fel oi a phadell wrth ’i gwt. ’Dyw e ddim wedi dangos ei big tu fa's i'r
ty heddi. Mae Jane yn gweyd taw gwneyd pryddest y mae e, ond ’rwy'n gwbod
gwell am hyny, a me' fyddwn ni dro cyn ca'l pip ar y gwalch yto." "Ie, lycoch di,
Nat," ebai Dafi Jones oddiar ben "stol y gwrando " ar y
pentan, ’ ’dos dim o dy fath di am rigs i ga'! ya y byd!" Ond er gwaethed tafod Nat, yr oedd profedigaeth
lemach yn. eu haros. Yr oedd hen, hen gweryl rhwng Kobin o'r Lrvya a G-wilym
Ooediog, bardd y plwyf cyfagos. Ciyfaddefidi gan bawb yn, ddiwahaniaeth mai
Kobin oedd wedi cael y goreu yn y " rerdSt tuchan" a hurddiwyd o
Langoediog i Lanelwid, ac o Lanelwid ya:' ol i Langoediog. Ond clywodd
Coediog y stori am y gwdi-hw, a phenderfynodd ddal ar y cyfle. Ysgrifenodd
gyfres o dribanaii, a. bu llawer o ganu arnynt gan grytsach y wlad am
wythnosau a mis-oedd. Nid oedd ynddynt unrhyw werth llenyddol, d dywedai
Bbbin yn wawdlyd am danynt nad oeddynt ond " penwendid rhyw daloen
slip." Ond er gwaeled eu llun, derbyniwyd hwy gyd& brwdfrydedd yn
Llanelwid, ao y mae rhai o honynt ar gof a chadw yn yr ardal hyd heddyw. A
phe ond er dangos rhagoriaeth Roh'n fel bardd ar Grwilym Ooediog, rhoddaf yma
rai o'r penillion y medrais eu hachub o ebargofiant. Teg, serch hyny, yw
dweyd mai oddiwrth Nat y cefais hwynt, ac felly y mae yn dra thebyg nad ydynt
mor goeth a dichlynaidd a phan y gadavsantleu^awdwr r. : Dewch ataf, fy
nghyd-Gymry, Cewch glywed atori ddigri', Am ffwiiaid Ebrill dwyllwyd gan
Ddylluan ger y Gelli. Vn noswaith fe aeth teiliwr A chwmni mawr eu mwstwr I
glywed eos yn y co'd Yn oanu clod ei Chrewr.
|
|
|
|
|
(delwedd 1357) (tudalen 087)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
NEU rFORDD Y TBOSBDD'fei.. Q7 Ac yn eu mysg yn eger ^ ’Boedd ciwrat Eglwys Loeger l^n
falch i ddangos ei fod ef ’, Yn ffond o lef mor dyner. Ni chlywsant eoa
mwynlon Yn chwareu tannau'r galon, Ond clywsant leisiau, medde nhw Y gwdi-hw
wen dirion. Hwy
gofiant. o hyn allan— Y bardd a'i gwnmi penwan— Na cheir yn Ebrill yn y nos
Tin eos ond1 dylluan. Mae pawb, o'r bron, yn ohwerthin Ar ben y teiliwr
Robin, A'r ciwrat bach mown dillad du, A'i deulu oedd yn dilyn. Rhof gynghor
i'r lodesi,— O, peidiwch, ar ol hyny, Byth gredu bardd na ’ffeirad ffol Sy'n
dilyn ’r ol pob dwii. Nid oes eisieu dweyd fod Mr. Bowlands mor ddigofus nan
glyw-odd y pemllion a Robin o'r Llwyn; ond am Gladys — H. featraf ddesgrifio
ei theimladau hil PENOi) XVI. "AB HTD T Nos." Mil a mwy o obeithion
oedd y ciwrat, druan, wedi sylfaenu ar y "pererindod" gyda Gladys i
goed y pare. Breuddwydiodd y buasai wedi cael cyfleusdra i siarad a hi'n
gyfrinachol, ac i ddweyd ;''.'wrthi am y teimladau nerthol oedd bron a'i
lethu i'r lla.wr. Ond yn groes i'w ddisgwyliadau y digwyddodd pob peth. Yn
tie
|
|
|
|
|
(delwedd 1358) (tudalen 088)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
88 GWR Y DOLAU
noson felus swynol, yn
gwrandaw ar lais eos ao yn adrodd cwyn serch, cyfarfn ag un siomedigaeth ar
ol y llall, a gwaeth na'r cyfan, gwelodd fod Gladys, yn ol arfer merched, yn
tueddu i'w feio ef am yr aniwc i gyd. Aeth i'r Gelli yn gynar boreu dranoeth,
ond dy-wedwyd wrtho fod Gladys yn dioddef oddiwrth gur yn ei phen, an nas
gallai ei weled. Ym mhen diwrnod neu ddau daeth i wybod am gan watwarus
Gwilym Coediog, ac ni ryfeddai, ar ol hyny, i Gladys ei basic ar yr heol dydd
Sul heb roddi ond yr arwydd leiaf o'i hadnabyddiaeth o hono. Gyrodd hyn Mr. Rowlands bron yn wallgof. Nis gwyddai yn iawn
both i wneyd. Pendrymodd lawer drwy'r nos hono uwohben y mater, gydag
ocheneidiau fyrdd, ond cododd boreu dydd Llun yn iselaoh ei obaith ac yn fwy
llwfr ei ysbryd na chynt. Ond aos Lun, pwy gyfarfyddai gerllaw y pentref ond
Leisa'r Uaethwraig. Ysgafiihaodd calon y ciwrat pan weloddl ei gwyneb llydan.
Aeth ymlaen ati a'i law yn estynedig, a gobaith newydd yn ei lygaid. "
Mae'n dda. gen i'ch gwei'd chi, Lisabeth," ebai ef. " Shwd mae Miss
Bowen yco ?" "Miss Bowen?" meddai Leisa. "Mi allwoh ofyn
hyny'n wirl Llawer ’rych chi'n hido, mi gynta, a ohithe heb fod yn agos os
wthnoa! ’Rodd hi'n ddigon ma's natur o achos yr hen eos ’'na wthnos i heno,
ond wedi gwei'd y gan mae hi'n benwan holics!" i " O'dd hi ddim
ma's n'atur wrthw i ?" gofynai'r oiwrat, yn Is ofnus. "Wa'th yn ’y
ngwir i, nid ama i o'dd y bail " " Wel, alia i ddim a gweyd ar bwy
o'dd y bai," atebai Leisa, " mi wn i pwy sy'n ca'l y bai gyda Miss
Bowen. Fyse hi ddim •wedi myn'd yno o gwbwl on' &e i chi ofyn iddi. A mae
arni ofan o hyd y daw ’i brawd ne' Arthur Jones ne' rai o fechgyn
Llyndan" i w'bod am y ffordd y twylloch chi hi." " ’I thwyllo
hi ?" llefai'r ciwrat. " Y fi yn twyllo Miss Bowen P Chymrwn i ddim
o'r byd am neyd y fath both." "Wel, ohi sy'n ca'l y bai ta
both," ’eb'ai Leisa. yn bwyllog, "a chi geiff y bai os na ddewch
chi i siarad a hi." " Ond shwd galla i ?" ’•neddai'r ciwrat,
a'i lais yn llawn aa-obaith. " Mae arna i ofan dwad yn agos i'r Gelli,
rhag y gneith rhw un gan arall amboitu ni. A phan es i yno pwy ddwarnod ’na, che'B i ddim gwei'd neb ond Mrs.
Morris." "O fe ddyleoh ohi fod wedi dwad wedyn," ebai Leisa.
" ’DOS dim shawns esbonio pethe wrthi, tawn i'n dwad," ebai'r
oiwrafc, "wa'th d'daw hi ddSm ma's o'r ty, ac yn y ty mae Mis. Morris
gyda hi'n wasted."
|
|
|
|
|
(delwedd 1359) (tudalen 089)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
NEII ITOBDD Y TBOSEDD'WB. 89 " Pam na ddewch chi i gwei'd hi wedi nos
P" awgrymai Leisa, gan ostwng ei llais yn gyfrinachol. " Mae
mystres ym myn'd i'r gwely'n wasted ’boitu naw o'r gloch." " Odyoh
chi'n meddwl," ehai Mr. Rowlands, yn syn, " y bysa Miss Bowen yn
fo'lon i fi ddwad yco wedi nos •rJ "Wel," atebai Leisa, "nid y
fi all ateb y cwestwn, ond tawn i fel y chi, mi dreiwn i ta both."
" Lisabeth," meddai'r ciwrat, yn daer, " tawn i'n dwad, a, i
’nelech chi weydi wrth Miss Bowen ’y mod i tu fa's yn diahgwl i gwei'd hi
?" " Gna, fi ’na i hyny yn rhwydd," ebai Leisa. / "Pwy
amser ddylwn i fod yno?" gofynai'r ciwrat drachefn. " O,"
atebai Leisa, " ’boftu'r deg ’na, wa'th fydd mystree ddim wedi myn'd i
gysgu oyn hyny." " A ble oa i wei'd Miss Bowen P" gofynai Mr.
Rowlands. "Onocwoh chi wrth ffenest y gegin fach pan fyddwch chi'n
bared," meddai Leisa, " a fe weda i wrth Miss Bowen pwy fydd
’no." " Anghofia i ddim mo honoch ohi ar ol hyn, Lisabeth,"
ebai'r oiwrat yn wresog, ’ fe ellwch chi fentro hyny." "O,
fcwt," meddai Leiaa yn ysgafn, "fe gewch chi'n mhriodi i am ddim am
hyn! " " Gna'n wir! " atebai Mr. Rowlands yn ddifrifol. "
Pwy noa-weth fydd yn well i fi ddod i'r Gelli?" " Goreu i gyd po
gynta'," ebai Leiaa, " Pam na ddeleeh chi yco heno?" ’
"O'n goreu!" meddai Mr. Rowlanda. "Am ddeg o'r gloch heno,
’nte!" "Wrth ffenest y gegin fach!" ebai Leisa. Pan
ddychwelodd Leisa i'r Gelli, rhyfedd y cyfnewidiad oedd wedi dyfod drosti. Nis gwyddai Mrs. Morris
both i wneyd o honi. Yr oedd yn wen o glust i glust wrth gerdded o gylch y
ty, a chlywai Mrs.. Morris hi'n orechwen wrthi ei hnnaa. yn y pantry bach pan
yn dirio swper. "Both sy' wedi dwad droa Leisa, hawyr bach?" meddai
Mrs. Morris o'r diwedd wrth' Gladys. Nid oedd Gladys yn edrych mor lion ag
arfer. Yr oedd cwm-wl ar ei gwyneb siriol, ac nid oedd ei Uygaid glaaddti yn
dysgleirio ^fel cynt. 'f ’ " Rwy'n ffeilu diaU," meddai, oblegid
nid oedd -^eisa wedi ^ flweyd dim o'i ohyfrinaoh wrthi hyd yn hyn.
|
|
|
|
|
(delwedd 1360) (tudalen 090)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
90 GVB, Y DOIATT: "Beth sy' ainat ti, lodes?" gofynai Mrs. Morris,
pan. ddaeth Leisa yn. ol o'r pantry. " Wyt ti'n myn'd i briodi, w beth ?" " Ho! ho I ho!
" chwarddai Leiaa — ac yr oedd swn ei chwer-thin fel rhuad fcaran o
bell—" nag w i, na chyffra'i, mystrea fach, <»nd fyse'n nghalon i
ddim mwy ar y jigs tawn i'n myn'd i briodi O'langeua nesa'. Ho! ho! ho!"
" Wel, yn enw'r anwl, Leisa fach," ceintachai Mrs. Morris yn ei
llais mwyaf dolurus, "peidiwch a'n syfrdanu a'ch swn, ta bethi'' Oyn pen
hir aeth Mrs. Morria i'r gwely, gan adael Gladys yn. y neuadd yn darllen
erthygl ddiweddaf Bob yn ei newyddiadur. Ond cyn iddi orffen ei haner, torodd
Leisa ar draws ei hamdden. Yr oedd yn amiwg oddiwrth holl osgo Leisa fod
ganddi ryw new-ydd pwysig i'w gyhoeddi. Daeth ymlaen at Gladys ar flaenau ei
thraed, rhag ofn i Mrs. Morris ei chlywed yn y neuadd pan y dylai fod yn
dawel yn ei gwely. Daeth yn glos at Gladys, a sis-ialodd yn ei chlust——
" Mac rhywun bach yn dwad yma, heno, Mias Bowen, i'ch-gwei'd chi!"
"Yn dwad i'n ngwei'd i?" ebai Gladys yn syn. "Hi! hi!"
meddai Leisa. "Ie, i'ch gwei'd ohi." "Wel, ’cheiff neb ’y
ngwei'd i!" ebai Gladys, "wa'th ’rwy'n ttyn'd i'r gwely
’nawr." < " Ond ewoh chi ddim os gweda i wrthoch chi pwy sy'n
dwad 1" dywedai Leisa. "Ody Doctor Jones ga'tre yn y Dole?"
gofyttai Gladys yn ddiniwed. " Doctor Jones ?" ebai Leisa. "
Na, ’dwy' i dim yn gwhod^dim am dano fe. Mr Rowlands sy'n dwad yma1"
"Mr. Rowlands, y ciwrat?" gofynai Gladys. "Hi! hi!"
chwarddai Leisa. "'Doeeh ohi ddim yn meddwl am dano fe P Fe fydd yma am
ddeg o'r gloch, ar bwys ffenest y gegin fach." " A beth moe Mr.
Rowlands yn mo'yn yma ?" ’gofynai Gladys yn fawreddog. "'Nawr,
whare teg iddo fe faefydl" meddai Leiaa. "Peid-woa a bod yn gas
wrtho fe, wa'th. mae e bron tori ’i galon am danoch chi!" "
Peidiwch siarad nonsens, Leisa," ebai Gladys yn. fyr. " ’DOS gydach
ohi ddim bysnes i ’neyd i Mr. Rowlands gredu'ch dwii chi, ag am ddwad ag e
amhoitu'r ty yr adeg hyn o'r noa——" A chyda'r gair dyna'r oloo yn taro
d)eg.
|
|
|
|
|
(delwedd 1361) (tudalen 091)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
NETJ FFOBDD Y TBOSEDD'WB,. 91 " Mae e'n siwr o fod ar bwys ffenest y
gegin faoh," ebai Lei3a. "' Dewoh i ga'l gwei'd, Miss Bowen."
Blin genyf gyfaddef, ond MS gallaf wadn'r ffaith, i gywrein-rwydd Gladys gael
y treohaf ar ei natur ddrwg, ac iddi, yn. lie myned i'w gwely, redeg fel ewig
ar ol Leisa at ffenestr y gegiM fach! Tra'r oedd hyn yn digwydd tu fewn i'r
Gelli, yr oedd wedi lod yn amser pryderus ar y ciwrat oddiallan. Cyn deg o'r
gloch yr oedd wedi cyrhaedd y buarth, ac wedi cael y glwyd yng nghau. Ni fu
lleidr erioed yn ymdrechu. cymaint i agoshau at dy yn. llechwraidd. Treiai
agor y llidiart heb gadw swn, ond ar ganol codi'r glicied arosai'n ddisymwth,
gan ysbio a chlustfeinio rhag ofn fod ci neu un o'r gweision gerllaw. Pe
bae'r ciwrafc erioed wedi clywed am Oronwy, buasai'n ddiau yn cofio am hwnw
yn Codi'r glicied wichiedig, Deffro porthor y ddor ddig, ar gyiryw
amgylchiad. Ond nid oedd gan Mr. Rowlands un ad-gof mehis am " Galendr y
Carwr " i sirioli ei ysbryd ofnus. O'r diwedd penderfynodd fyned dros
ben y glwyd yn lie ei hagor, ac jyna daeth yn ddistaw i'r " owrt bach
" ac i bwys ifenestr y gegin. fach. Druan o'r ciwrat! Oredai ei fod wedi
gwneyd ei ffordd yn ardderchog, ac nas gwyddai neb am ei ddyfodiad i'r Gelli,
ond Leisa a Gladys. Ond yr oedd hyd yn oed Leisa wedi anghoflo un peth—sef
fod Twm y Wagoner yn cysgu. uwohben y gegin fach! Yr oedd olustiau Twm mor
deneu a chlustiau. ysgyfarnog, a phan glywodd swn rhywun yn ceisio agor
llidiart y clos yn llechwraidd, neidiodd ar unwaith i'r ffenestr. Yr oedd
mown pryd, er ei fawr syndod, i weled y ciwrat yn dringo droe y glwyd.
"Jaist i fach i!" maddai yn ddistaw ym mhen yehydig, "pwy
teddylse am y cadno hyn, ’te ?" Ar ol cyrhaedd ffenestr y gegin fach,
arosodd Mr. Rowlands »m eiliad, yn petruso beth i wneyd ymhellach. Yr oedd
hyd yn hyn wedi dilyn gorchymynion Leisa, ond nid oedd y llaethwraig wedi
rhoddi un awgrym iddo beth i wneyd ar ol cyrhaedd y ffein-wtr. Eto cryfach
greddf nag ainhrofiad! OB gosodir Cymro dan
.ffenestr ar oleu leuad ganol haf, ni fydd yn hir heb wybod beth i ’wneyd
|
|
|
|
|
(delwedd 1362) (tudalen 092)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
92 GWB Y DOLAU : Onithio'n gras ar y glaswydr A'm bys, gyd^ag ystlya wydr,
wnaeth Goronwy, a dyna hefyd wnaeth ciwrat Llanelwid. Yr ochr arall i'r
ffenestr, yn y fcywyllwch, arosai Leisa, a, safai Gladys ryw lathen neu ddwy
o'r tu ol iddi. Yr oedd y ddwy er-byn hyn yn oael gwaith i tteidio tori allan
i chwerthin yn uchel; ond safai Twm y Waginer yn fud gan faint ei syndod yn
yr oruwch-ystafell. Ar ol methu cael atebiad y tro eyn.taf, "enithiodd"
Mr. Rowlands ar y gwydir yr ail waith. Y pryd hwa oafodd Leisa nerth i ateb yn isel — "Hish-sb-sh. Pwy
sy' ’na?" " Pwy y'oh ohi'a dishgwl ond y fi ?" owtd yr ateb
parod. "Hi! hal hi!" yn ddistaw oddiwrth Leiga. "Ond pwy y'cb
chip" Dywed y profiadol na chawd erioed ond un atebiad i'r gofyn-iad
hwn: a dyna hefyd oedd atebiad Mr. Rowlands— "Ond y fi sy' ymal"
ebai'r ciwrat. • "Hi! hi! hi!" chwarddai Leisa. "A beth y'oh
ehi'n moy'R ynna?" Nis gwn both fuasai atebiad Mr. Rowlands, oblegid ni
char-odd amser i'w lunio. Nis
gwn, chwaith, p'un a fuasai Gladys. wedi rhoddi pen ar yr ymddiddan drwy
ddadguddio'r cyfan i Mr.' Rowlands. Dywed Gladys yn awr ei bod wedi gwneyd ei
mhedd-wl i fyny i wneyd hyny; ond, os do, cyn iddi gael amser i wneyA dim o'r
fath beth disgynodd llais eras Twm y Waginer arnynt let taranfollfc oddiar y
Ilofft. '"Nawr, ’nawrl beth sy'n bod ’na?" ebai Twm yn ei ddult
mwyaf sarug. " Pwy sy' ’na ’r amser hyn o'r nos yn distyrbo" pawb ?
Howyr bach, fe ddysga i'r ffordd i ohi, syr, i gadw reieta .amboitu tai
dynion ar ol i bawb fyn'd i'w gwel'au!" Oyn fod Twm wedi haner gorffen
ei araeth, a chyn i Leisa a Gladys gael amser i amgyffred beth oedd yn
digwydd, cymer— odd y ciwrat at ei draed fel y wiwer. LIamodd, a, mawr ffull,
ymaith, Yn brudd, wedi difudd daith. NBTJ PFOItDri Y TItO8ET)DWB.
|
|
|
|
|
(delwedd 1363) (tudalen 093)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
93$ Yr oedd y llidiarfc gerilaw; ni fu darawiad amrant yn ei chyrhaedd ao yu
dringo dros ei phen. Ond fel •yf oedd gwaetha'r aniwc, yr oedd hoelen ar y
top, a gafaelodd yn dynn yn llodrau'r ciwrat. Arosodd yntau. am eiliad gan
geisao cael ymwared oddiwrthi drwy deg, ond nid oedd amser i ymresymu. Yr
oedd Twm yn chwythu celanedd ar y Ilofft gan fygwth saethu y "
lleidr." X'ng nghanol y nwdan i gyd, aeth yr ergyd allan o'r dryll a
ddaliai Twm yn ei law, a'r eiliad nesaf rhoddodd y ciwrat ysgrech anaearol.
N» oedodd yn hwy i ymresymu a'r hoelen, ond ymaith ag ef gan rwygo ei
ddillad, ac ni pheidiodd a rhedeg nerth traed nes iddo gyrhaedd y ffordd
fawr, pryd y syrthiodd ar y clawdd mown haner llewyg. gan gymaint ei ddychryn
a'i ddiffyg gwynt, ganaddunedu na wnai byth ond hyny fyn'd i ’garu yn y nos.
Ao am Leiaa a Gladys, — pan ddaethant i ddeall sut oedd pethau wedi troi
allan, mae yn ddrwg genyf gofnodi'r ffaith idd-ynt chwerthin oymaint fel y bu
bron iddynt ddyhuno Mrs. Morris o'i he.sm"wyth gwsg. PENOD XV5I. YBTBTW
TWM Y "WAGIITEB. Yr oedd y si ar led fod Twm y ’Waginer a Leisa'r
llaethwraig; yn caru, a'u bod ar fedr priodi amser Calangauaf. Nid
carwr-iaeth gyffredin oedd carwriaeth y ddau hyn, a« oni bai fod heit. ;1
ddiareb yn dysgu mai y " rhai sy'n curo sy'n oaru," buasai yn
an-hawdd credu fod unrhyw wirionedd yn y sfcori. Ni chlywodd neb erioed mo
Leisa yn dweyd gair oaredig am Twm, ac nid oeddi taw ar achwynion Twm yn
erbyni Leisa. Nis gallai'r ddau byth gyfarfod o gylch y bwrdd cinio, neu. ar
y cae gwair, heb ymoaod ar: eu gilydd, a phan y buasai un yn gofyn cymwynas
ar law y Hall — fel y digwyddai'n fynych — mawr y ffwdan a'r helbul!
Ambelt^,' •waith byddai eisieu canwyll ar Twm i'r ’stabal, ac ar amgylohiaif
’' o'r fath ni chymerai Twm y byd i gyd yn glwt am ofyn i Mrs.
Morris,—oblegid yr oedd ar Twm fwy o ofn ei feistres na neb arall yn y plwyf.
Ymdrechai felly, bob amser, -' hudo Leisa i wneyd y cats yn ei Ie, a byddai
hyny yn sicr o enyn hyawdledd y " forwyii \ fawr " yn ffla.m
losgedig.
!.-/••
|
|
|
|
|
(delwedd 1364) (tudalen 094)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
94 GWB Y DOLAV: Onithio'n. gras ar y glaswydr A'm bys, gyd,.ag ystlya wydr,
tniaeth Goronwy, a dyna hefyd wnaeth ciwrat Llanelwid. Yr ochr arall i'r
ffenestr, yn y tywyllwch, arosai Leisa, a safa Gladys ryw lathen neu ddwy o'r
tu ol iddi. Yr oedd y ddwy er-byn hyn yn oael gwaith i t>eidio tori allan
i chwerthin yn uchel;: ond safai Twm y Waginer yn fud gan faint ei syndod yn
yr oruwoh--yatafell. Ar ol methu cael atebiad y tro eyntaf,
"cnithiodd" Mr. Rowlands ar y gwydir yr ail waith. Y pryd hwn oafodd Leisa. north i ateb yn isel —
"Hish-sb-sh. Pwy sy' ’na?" "Pwy y'ch ohi'n dishgwl ond y
fi?" oedd yr ateb parod. " Hi! hi! hi!" yn. ddistaw oddiwrth
Leisa. " Ond pwy y'clt chip" Dywed y profiadol na. chawd erioed ond
un atebiad i'r gofyn-iad bwn : a dyna hefyd oedd atebiad Mr. Rowlands— "Ond
y fi sy' yma.1" ahai'r ciwrafc. "Hi! hi! hi!" chwarddai Leisa.
"A. both y'eh cfai'n moy'R-ymia,?" Nis gwn befch fuasai atebiad Mr.
Rowlands, oblegid ni chaf-odd amser i'w lunio. Nis gwn, ohwaith, p'un a fuasai Gladys.
wedi rhoddi pen ar yr ymddiddan drwy ddadguddio'r cyfan i Mr.' Rowlands.
Dywed Gladys yn awr ei bod wedi gwneyd ei mhedd-vrt i fyny i wneyd hyny; ond,
os do, cyn iddi gael amBer i wneyA dim o'r fa-th both disgynodd llais eras
Twm y Waginer arnynt let taranfollt oddiar y llofft. '"Nawr, ’nawr! both
sy'n bod ’na?" ebai Twin yn ei ddult mwyaf sarug. "Pwy sy' ’na ’r
amser hyn o'r nos yn distyrbo< pawb ? Howyr bach, fe ddysga i'r ffordd i
ohi, syr, i gadw reiets ,amboitu tai dynion ar ol i bawb fyn'd i'w
gwel'au!" Oyn fod Twnii wedi haner gorffen ei araeth, a chyn i Leisa a
Gladys gael amser i amgyffred beth oedd yn digwydd, cymer--odd y ciwrat at ei
draed fel y wiwer. LIamodd, a mawr ffull, ymaith, Yn brudd, wedi difudd
daith.
|
|
|
|
|
(delwedd 1365) (tudalen 095)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
95 Yr oedd y llidiarfc gerllaw; ni fu darawiad amramt yn ei chyrhaedd ac yn
dringo dros ei phen. Ond fel yy oedd gwaetha'r aniwc, yr oedd hoelen ar y
top, a gafaelodd yn dynn yn llodrau'r ciwrat. Arosodd yntau am eiliad gan
geisio cael ymwared oddiwrthi drwy deg, ond nid1 oedd amser i ymresymu. Yr
oedd Twin yn chwythu celanedd ar y llofft gan fygwth aaethu y "
lleidr." JLng nghanol y fEwdan i gyd, aeth yr ergyd allan o'r dryll a
ddaliai Twm yn ei law, a'r eiliad nesaf rhoddodd y ciwrat ysgrech. anaearol.
Nis. oedodd yn hwy i yinresyinu a'r hoelen, ond ymaith ag ef gan rwygo ei
ddillad, ac ni pheidiod'd a rhedeg nerth traed nes iddo gyrhaedd y ffordd
fawr, pryd y syrtbiodd ar y clawdd mewn haner llewyg gall gymaint ei ddychryn
a'i ddiffyg gwynt, ganaddunedu na wnai byth ond hyny fyn'd i.'garu yn. y nos.
Ac am Leisa a Gladys, — pan ddaethant i ddeall sut oedd pethau wedi troi
allan, mae yn ddrwg genyf gofnodi'r ffaith idd-ynt ohwerthin oymaint fel y bu
bron iddynt ddyhuno Mrs. Morris. o'i hesmwyth gwsg. PENOD xvn. YSTBTW TWM Y
WAGINEB. Yr oedd y si ar led fod Twm y Waginer a Leisa'r llaethwraig yn earn,
a'u bod ar fedr priodi amser Calangauaf. Nid carwr- ^: iaeth gyffredm oedd
carwriaeth y ddau hyn, ao oni bai fod hen [-d:diareb yn dysgu mai y "
rhai sy'n curo sy'n caru," buasai yn an- ’;'; hawdd credu fod unrhyw
wirionedd yn y stori. Ni chlywodd i
neb erioed mo Leisa yn dweyd gair oaredig am. Twm, ac nid oedd ;. taw ar
achwynion Twin yn erbyn. Leisa. Nis
gallai'r ddau byth gyfarfod o gylch y bwrdd cinio, neu ar y cae gwair, heb
ymosod ar eu gilydd, a phan y buasai un yn gofyn oymwynas ar law y llall — ,
fel y digwyddai'n fynych — mawr y ffwdan a'r helbul! Ambell,.^'; vaith byddai
eisieu canwyll ar Twin i'r ’stabal, ac ar amgylohia^S o'r fath ni chymerai
Twm y byd i gyd yn glwt am ofyn i Mrs.' Morris,—oblegid yr oedd ar Twm fwy o
ofn ei feistres na neb arall yn y plwyf. Ymdrechai felly, bob amser, -' hudo
Leisa i wneyA ^ y cats yn ei Ie, a byddai hyny yn sicr o enyn hyawdledd y
" forwya. fawr " yn ffla.m losgedig.
|
|
|
|
|
(delwedd 1366) (tudalen 096)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
96 Y DOLAIT: " Pam na ei di at mystres dy hunan i ofyn am ganwylle
?" ar-ferai Leisa dd?weyd. " Dyma'r ail waith yr wythnos hyn ’rwyt
ti wedi gneyd i fi fyn'd at mystres. A beth yw'n niolch i wedr'r cwh-wlf
Neithwr ddwetha fe ballest fyn'd i mo'yn siwme o ddwr i fi o'r ffynon pan
oiynes i ti, ond ’rwy'n ddigon da i ofyn i mystres am ganwylle drosto ti!
pymer di bwyll, ’y ngwas i. ’Bwy'n myn'd i dalu'r hen whech yn ol i ti! Ag os na elli di ’neyd dim ar ’y ’nghais i, cer
at mystres dy hunan."
Pioddefai Twin y gawod eiriau yn dawel, mewn Uwyr ddiogel obaith y caifai'r
ganwyll cyn nos. Bryd arall byddai gan Leisa yn ei thro gais i wneyd — i dori
coed ffwrn, neu i wneyd rhyw orchwyl o'r fath fyddai'n rhy drwro iddi hi.
Ymaith yr els-i Leisa i'r stabal fel bollt o fwa. "Holo!" llefai
Twm, "be' sy' arnat ti ’nawr, yn eno dyn? Garw mor wyllt yr wyt ti'n
dryched! Welsot ti ryw rywun sa-1-waoh na ti dy hunan, ne beth ?" " ’Nawr, paid
aspengan, Twm bach," atebai Leisa. " Eishe i ti •dori cod ffwrn sy'
arna i." "O, ie fe'n wir?" dywedai Twm yn wawdlyd. "O's,
rhwbeth arall y licet ti i fi ’neyd ? ’DOS gen i, ti'n gwei'd, ddim byd arall
i. ’neyd ond weitan arnat ti! Wedi ca'l ’y nghyflogi w i i fod yn •W6s bach
i'r morwnon!" -,'• " Dere ’nawr, Twm bach," atebai Leisa,
" ’rwy'n wasted yu ’ .gweyd mai hen fachgen piwr wyt ti. Fyddi di ddim
wincad yn tori coeled o go'd! Ag ofyna i ddim i ti yto am ameer!" A
nemawr byth y terfynai'r ymddiddan heb i Twm fyned i'r .gledwair i wneyd arch
y llaethwraig. , ’ 'Wedi'r" pererindod" i good y pare, ni chafodd
Leisa fywyd rhy esmwyth yng ngegin y Gelli. Oyfeiriai Twm yn ei siarad at
cc'siaid a phersoniaid a phrydyddion, ond ni chymerai Leisa ami. ei bod yn
deall un o'r awgrymiadau. Twm oedd y cyntaf i ddwyn copi o gan Gwilym Coediog
i'r Gelli; ao, ar adegau, ymhyfrydai i adrodd rhai o'r penillion mwyaf
gwatwarus o noni ar goedd y gegin. Yr oedd Twm wedi cael defnyddiau newydd
ereill i wneyd •epri am ben Leisa wedi dyfodiad Gladys i'r Gelli. Cyn hyny
nid oedd Leisa, mae'n debyg, yn meddwl llawer mwy nag adar y nef-oedd a pha
beth yr ymddilladai; ond wedi adnabod Gladys, ei "huchelgais mawr oedd
ei hefelychu ym mhob dim. Un dydd Sul ymddangosodd yn y gegin ar amser cinio
mewn House a skirt newydd, er mawr ddifyrwch i Twm a'r gweision ereiU. •STEO
rEOBDD T TBOSBDD-WB.
|
|
|
|
|
(delwedd 1367) (tudalen 097)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
97 " Helo," ebai Twm wrth y cowman, pan oeddynt o gylch y ford
ginio, a chan esgus fod heb adnabod Leisa, " pwy yw'r ledi ddierth
yma?" " O," atebai hwnw, " ledi o Lynden
dda'th lawr gyda Miss Bowen yw hi." "Dier mi!" meddai Twm.
"Mae fai'n dryched yn stansh unghyfEredin. Stopwch chi, serch hyny,
’rwy'n credu'n mod i'n 'nabod ’i gwyneb hil" " ’Bwy'n meddwl ’i bod
hi'n arier gwerthu loshyn du yn ffair foch Llangoediog, ’slawer dydd,"
meddai'r cowman. .. Yr oedd yn amiwg fod Tipi°a, yn dechreu aneamwytho dan y
driniaeth, ond ni ddywedodd air o'i genau, ac ymdrecBodd ym-ddwyn fel pe heb
glywed dim o'r ymddiddan. " A welwoh chi fel mae hi wedi gwisgo ?"
ebai Twm. " Un gostus yw hi i chadw, fe wna'n llw. Mae'r rbawn ’na sy'
ar ’i phen hi wedi oosti haner ooron neu. ragor." Nie gallai Leisa aros
yn llonydd yn hwy. " Khawn yn wir!" meddai. "Llawer wyt ti'n
wybod ——" " Pwy fyse'n meddwl," torai Twm i mown i ddweyd,
" fod y ledi yn gallu siarad Cwmbrag ? Palle taw cadw wac llaeth mae hi
yn Llyndeu. — ond tawn i fel y hi, chymrwn i ddim llawer am wisgo gwallt rhyw
un arall ar ’y mhen." "Wel," brathai Leisa, " fe fyse
arna i fwy o g'wilydd, tawn i fel ti, i wisgo croen bystach arall ar y
nhra'di." Nid oedd braidd ddiwrnod yn pasio heb fod yBgarmes booth, yn
cael ei hymladd rhwng y ddau ; ond eto i gyd gwyddai'r gwasan-aeth-ddynion yn
dda mai peth peryglus fyddai i •un o honynt h'i'/y ymyryd rhyngddynt.
Dranoeth i'r helynt adroddwyd yn y benod ddiweddaf yr oedd dadys ychydig yn
hwyrach nag arferol yn codi, ac erbyn ei bod yn bared i ddiagyn lawr y
grisiau., yr oedd wedi saith o'r glooh. Yr oedd ; Leisa, bid siwr, wedi hen
godi. Y swn cyntaf glywai Gladys yn ;. y boreu, fel rheol, oedd swn y llestri
godro, a Uais Leisa'n gwaeddi, ;• ^'tro, fuwch," neu "wo na
ti," nes oedd yr holl glos yn dispedain. Oyua ’whip y dydd, arferai
Leisa a'r merched ddechreu ar 911 gwaith, a chyn brecwast yr oeddynt wedi
gorffen godro a thrin y blith, ac ynghanol yr haf byddai'r menyn hefyd wedi
ei gweirio ;a'r caws. wedi ei wneyd. Leisa oedd y oyntaf o'r merched i'r ty,
oblegid disgwylid iddi hi hel-pi Gladys i gael brecwast ya barod «rby!n haner
awr wedi saith. Ond y boreu wedi'r helynt, er ei bod yn ddiweddaraoh nag arfer
yn codi, ni chafodd Gladys olwg
|
|
|
|
|
(delwedd 1368) (tudalen 098)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
98 GWR Y DOLAXT : hithau ar glwyd y clos. Nis gwyddai Gladys p'un ai chwerthin ai
colli ei thymher a wnelai; ond cyn y gallai benderfynu p'un, dyma hi'n tori
allan i wylo'n chwerwdost. Pan glywodd Twm swn wylofain, troiodd, oblegid yr
oedd ei gefn at Gladys hyd yn hyn. Wrth weled Gladys — oedd bob amser mor
lion a siriol —a'r dagrau mawrion yn llifo dros ei gruddiau, dwysbigwyd calon
Twm, a Uefodd mewn llaih cyffrous— " Yn ’y ngwir i, Miss Bowen fach,
’down i ddim yn meddwl hala ofan amoch ohi, ta chi ddim wedi dwad miwn i'r
boudy, ohi'n gwei'd. Mae'r ciwrat yn saff i wala — gwa'd ’rhen geiliog sy' ar
y gat—peidwch a llefen—ai fe fyswn i ddim wedi gweyd y joo wrth Leisa, na
chyffra'i, ond nag own i ddim wedi meddwl y delech chi i'r boudy,"
" Joe yn wir!" meddai Leisa — yr oedd hithau wedi dod allan erbyn.
hyn ac wedi clywed esboniad Twm — "aid joc yw lladd dyn, ao os wyt ti'n
gallu cellwer wrth siarad am dano fe heddi, fe fyddi di'n gallu cellwer wrth
i ’neyd e fory. — Mae hyn yn myn'd tuhwnt i joo, ag ody — yn. hala Miss Bowen
i leisio fel hyn. — Oer ona ti'r filen cas, a cher yn go handi hefyd!"
Erbyn hyn yr oedd difrifoldeb wedi cymeryd lie digrifwch ar wyneb Twm. Trodd
ymaith yn araf a phendrwm, gan gyfeirio ei gamrau at y stabal, — ei ddinaa
noddfa ym mhob Btorm. Yr oedd golwg dyn yn myn'd i gael ei grogi amo, a
theimlai mai efe oedd y dyn dwia' yn y plwyf. Ac, yn wir, feallai nad oedd
ymhell o'i Ie. "Leisa!" clywid llais ^.ilrs. Morria yn galw o'r ty,
"ble ’rych chi o'yd yna? Dyma hi'n ugen myned rhynti ag wyth, a dim
llestr ar y ford!" Sychodd Gladys a Leisa eu dagrau, a brysiasant i'r
fcy. Ac yn swn y Uestri brecwast anghofiodd y ddwy yr helbul a'r dychryn fu
yn eu blino yn y beudy haner awr yn gynt. PENOD XVIII. FpAlB CAIAN MAI. Anami
y byddai Dafi a Man Jones, Dolau Gwyuion, yn myned gyda'u gilydd i ffair neu
farchnad. Elai Man Jones i farchnad Llangoediog i werthu'r gieir a'r wyau, y
caws a'r menyn, bob dydd Sadwrn, ond amhell waith yr elai Dafydd gyda hi.
Gar- NEU ETOKDD Y TBOSEDD'WB.
|
|
|
|
|
(delwedd 1369) (tudalen 099)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
99 tref oedd lie Dafydd ar ddydd Sadwm, a bysnes y wraig oedd gwerthu'r wyau
a'r menyn. Ni fyddai Mari Jones, ohwaith,. byth yn rhoddi cyfnf i'r gwr am yr
arian a dderbyniai yn y farchnad. Byddai Dafi yn gofyn ar de, ar ol i'r wraig
ddod adref,— " Shwd brisie o'dd yn y farchnad heddi ?" "Mae'r
prisie wedi myn'd rhogddynt," dywedai Mari, "dim ond deg a dime ges
i am y menyn, ond fe glywes fod gwraig Bryn-wgan wedi ca'l un geimog ar ddeg,
— ag am y wye, ’dyn' nhw ddim yn werth y drafferth o'u cario nhw! ’Roen nhw'n
myn'd heddi am unarddeg am whech." Ni fyddai Dafi byth yn gofyn sawl
pwys o fenyn na sawl wy oedd Mari wedi werthu; ao ni wyddai, chwaith, faint o
arian oedd ganddi yng nghadw' yn y ddesc fach. Ychydig ddiwrnod-au cya dydd y
rhent byddai Dafi yn cyfrif faint o arian oedd gan-ddo i gyfariod a'r
gofynion. Bob amser yr oedd yn bnn; bob amser yr oedd ganddo lai nag a
ddisgwyliai. Yna elai at Mari a'i
gwyn, ac ni fu hi erioed heb ddigon wrth law i helpi Dafi ife; wneyd y rhent i fyny. Ni chedwid
" Uyfr cownt" yn y Dolau. Gosodai Dafi lawr ar y dyddiadur enwadol
bob casgen a thwba o fenyn oedd heb dalu am dano " yn ei ben," ac
mown llyfr arall cedwid cyfrif ant yr arian a ragdelid i'r gwasanaethrddynion
o'u cyfiogau. Ond, fel rheol, celai Dafi " arian pen" am bob peth a
werthent, ac felly ni thybiai fod eisieu " cadw cownt." Yn wir,
ffynai cryn ragfam yn Llanelwid yn erbyn "oadw oewnt." Oydnabyddid
fod eisieu i of, n.eu deiliwr, neu saer " gadw cownt," gan na thelid
hwy ond unwaith yn y flwyddyn — yn ainser Calan-Gauaf. Ond am narmwr — pwy
eisieu iddo ef " gadw oownt" oedd ? "Cadw cownt, yn wir!"
meddai Nat wrth Dafi unwaith yn yr efail. " Mae'r ysgolion ’ma wedi
rhibo'r wlad! Mae pobol wedi myn'd i gredu nag o's eisie iddi ’nhw ’neyd dim
ond " cadw cownt'" Mae pob prentis plwydd a phob croten fagu yn
cadw cownt ’nawr! A ta'r gwr b'neddig hyny yn dwad ’nol a gofyn, " Both
a wnaf fel y byddaf cadwedig," fe fyse Morgans y Slop yn siwr o weyd
wrtho fe am ddechre cadW oownt! Cadw cownt!— pwy eisieu cadw cownt sy' ? Cadw
arian yw'r gamp 1 ’Bwy'n cofio i'r hen Lwyd, tad Mrs. Bassett y Plas, i dreio
ca'l cownt oddiwrth yr hen Dwmi Dew — ’rych chi'n cofio Twrni yn arddwr yn y
PlasP"
|
|
|
|
|
(delwedd 1370) (tudalen 100)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
100 awa Y DOLAU ; " Odw, odw," ebai Dafi, " ’rwy i' n ei gofio
fe'n byw yn y :Lodge." " Dyna fe!" meddai Nat. " ’Bodd
’rhen Dwmi, chi'n gwei'd) yn ardderchog yn yr ardd, ag ’rodd e'n gneyd arian
fel y gro o'r fale a grapes a phethe erill o'r ardd. Ond, ’dodd e ddim scoler; ao am gadw cownt — fe fyse yr un peth i chi
ofyn iddo hedfan ag i ’neyd y fath both. ’Rodd e'n talu ugeine os nad cano'dd
o bune o gyfloge bob biwyddyn, wa'th yn amser yr hen Lwyd yr oedd digon o
waith i ga'l yn y Plas, nid fel sy' ’nawr gyda'r porcyn o Siais ’na. ’Dodd
’rhen Dwmi bybh yn gofyn i Idwyd ann arian i dalu'r dynon o'dd yn helpi yn yr
ardd. ’Rodd gydag e hen hoean yn y Lodge, ag yn hono ’rodd e'n dodi pofc
eeinog gese fe drwy wprfchu'r ffrwyfche. Ag ar ddiwedd y mis, pan fydde
oisieu talu'r gweithwyr, ’rodd e'n arfer myn'd i mo'yn yr hen hosan, a thalu
pawb o honi hi. Ag amser C'langeua, ar ol talu'r cwbwl, fe fydde'n myn'd a'r
hen hosan gydag e i'r Plas ac yn i harllwys hi ar y ford o fla'n yr hen
squire,." " le'n wir," meddai Dafi, " ’rodd ’r hen bobol
yn i diall hi yn. "well na ni." "Wel, fe larodd ’rhen Lwyd ar hyn,"
ebai Nat; "'rodd eisie oownt arno fe am
bob peth. " Fi dun dowto bod ti'n gonest," mynte fe wrth Twmi,
" ond fi bownd oa'l cownt." "Wel, syr," mynte Twmi'n ol,
" os y'ch chi'n bownd rhaid i chi fynid rhywun arall, wa'th ’dos gen i
ddim crap ar y seiffro ’na." A fel'ny bu. Fe ga's Twmi goron yr wythnos
i fyw arno, heb ’neyd dun ond •agor gat y
Lodge: a fe fyliodd ’rhen Lwyd ryw Sais
o shir Bem-bro i ddryched ar ol yr ardd. ’Bodd e wedi ca'l ysgol a phob-peth,
ac yn diall i fysnes i'r blewyn, a dyma fe'n. rhoddi'r cownt i'r hen. Lwyd ar
ddiwedd y flwyddyn. ’Rodd y debits a'r ’redits yno'n blaen ’u gwala, ond miwn
tipyn o amser dyma'r 1 en wr Vneddig yn gofyn, "And what is for Morgan
Llwyd?" " O," Jtnynte'r sooler mowr, " Milting for Morgan
Llwyd." " Go dra-bitsi!" mynte'r hen Lwyd gyda'r llw mowr,
"cer i dd——1 a dy •gredits a'th. debits! — fi mynid hen hoson Twmi'n ol
yto." A ^nol da'th ’rhen D-wmi, ag yn yr ardd yr haJodd ei getyn."
Diau fod cynllun Twmi yn taro pohl fel Mari Jones yn bur-ion, oherwydd nid1
oedd hi byth yn gwario chwech yn ofer. Ond fel arall yr oedd hi gyda Dafi. Os
oelai bris gweddol am y bus-techi yn Ffair Awst, neu os gwerthai'r ebolion am
bris lied dda yn Ffair John Brown, byddai yn ffri iawn a'i arian am wythnosau
ar ol hyny. Ni fyddai Mari yn ymyryd a by&nes Dafi yn y ffeir- TS'EV
ITOEDD Y TROSEDD'WE.
|
|
|
|
|
(delwedd 1371) (tudalen 101)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
101 aau, ao anfynyoh iawn yr elai gydag ef i un ffair ond "ffair
gyflogi." Ami i dro y bu Mari Jones yn gofidio ao yn. ofni wrth ddisgwyl
Dafi yn ol yn. y prydnawn, ond eto yr oedd yr hen arferiad o aros -gartref ar
ddydd ffair yn drech na'i phryder ynghylch y gwr, ao aeth Dafi i Ffair
Calan-Mai Llangoediog, 1895, wrth ei hun fel cynt. " Cofiwch ddwad ’nol
yn gynar, Dafi," oedd siars olaf Mari -wrth ei gwr pan yn oychwyn tua'r
ffair yn y boreu; "a pheid- -woh anghofio taw dy' Sul cymundeh yw hi
fory." " O'n goreu, Mari fach," meddai Dafi yn serohus, "
fe fydda i ’n «ol erbyn te." " Wel, fe
fydda i ’n ieich disgwyl chi ’nol i d6 erbyu pedwar ’nte," meddai Mari.
^ " Ie, lyoooh chi, Mari fach," afcebai Dafi wrth fyned ar ei
geffyi, ’"fe fydda ’nol i de mor wired a bod dwr yn Nhowi!" Saif y
Dolau gerllaw'r ffordd fawr, ac yn y prydnawn. gwelai Mari bobi y plwyf yn
dychwelyd adref o'r ffair. Y cyntaf, fel arfer, oedd. Tomos Lewis, Coed
Weddus, tua thri o'r gloch; yna Henry Morgan, Plaa Newydd, yohydig cyn
pedwar, pan oedd y llestri te yn barod ar y bwrdd i ddisgwyl Dafi gartref;
yna Griffith y Coed; ac yna Twm, gwas. y Gelli. A dyma'r cloo yn taro pump, a
chwech, a saith, — a dim son am Dafi. Tua haner awr wedi saith olywodd Mari
swn troed y gaseg ar y clos, a danfonodd un o'r gweision allan i gyfarfod a'i
feistr, ao i ddal pen y gaseg. Ofnai weled Dafi, oblegid ni wyddai ym mha
gyfl-wr yr oedd, er na chymerai y byd yn grwn am ddangos ei phryder i'r
gwasan-aeth-ddynion. Ym mhen tipyn daefch Dafydd ei hunan i mown, a. gwnd coch -ax ei ruddiau,
a disglaerdeb annaturiol yn ei lygaid. " Wel, Mari fach," meddai
mewn ton llawer uwch nag arierol, -" dyma fi wedi dwad o'r di-wedd. Fe
gredea na ddeswa i bytb. -Mae'r hen gaseg mor gloff a Jacob." Edrychodd
Mari yn ddifrifol ar ei gwr, a dywedodd— " Wel, mi fuea i jist rhui
heibo'ch disgw'1 chi. Odych chi wedi -ca'l te ?" " Te ? te P"
ebai Dafi — ’roedd e'n galhi siarad hyd yn oed a Mari ar ol iddo " gael
llymaid," — " nagw i, a -wa'th ’da fi tawn. i li®b wei'd eich hen
Iwtsh chi byth yto! Te, te yw hi yma bytfe ^ a hefyd, ac felly y bydd hi'n.
wastadol, o'r pryd hwn hyd yn oea oesoeddl. Amen." 8
|
|
|
|
|
(delwedd 1372) (tudalen 102)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
102 QWB, Y DOLAU: 'Nawr, os oedd dim yn gas gan Mari Jones, clywed rhywun yn
trin pethau. crefyddol yn rhyfygus oedd hwnw. Yr oedd y gair " amen " yn air sanotaidd iddi hi. Ni wyddai
yn. iawn both oedd ei ystyr, ond yr oedd wedi arfer ei gysylitu a'r owrdd
gweddu, a'r gyfeillaoh, a'r cwrdd pregethu, ao felly yr oedd wedi dyfod yn
air oysegredig yn ei mheddwi. "Dafl, Dafi, peidiwch a rhyfygu. fel
’na," meddai. "Dewch lawr i'r nouadd ’nawr, ag fe ’na i gwpaned o
de neia i chi. Mi ’neiff les i ohi ar ol bod heb fwyd drwy'r dydd." Ao i
lawr i'r neuadd yr aeth Mari, a Dafi yn ei chanlyn hi. Gyda ei bod wedi cau.
y drws, dyma Mari yn eistodd lawr ar un o'r cadeiriau, ac yn tori allan i
wylo fel plentyn, a'i ffedog yn gwlwm yn ei Haw yn sychu. ei llychaid. "
Both sy'n bod, Mari fach ?" gofynai Dafi gan esgua bod yn ddigyflro.
" Yn bod ?" ebai Mari, " shwd gallwob chi ofyn i fi ? ’Do&
dim yn bod arna' i; arnoch ohi mae rhywbeth yn bod!" "Ama i?"
meddai Dafi yn uchel. "Beth sy'n bod arna' i?'» " O, Dafi,
Dafi," wylai Mari, " o's dim c'wilydd amoeh chi'B dwad gartre yn y
drych hyn ?" "Yn y drych hyn?" llefai Dafi. "'Rwy' i yn 61
reit. ’Dall neb weyd fod dim maes o Ie arna' i." " Beth ta Arthur
gatre," aeth Mari ymlaeo, " a gwei'd ei dad yn y ffordd y'ch chi
heno? Mi fyse e'wilydd arno fe'ch arddel
chi." "C'wilydd arno fe?"
ebai Dafi. "Mi nriswn i g'wilydd iddo fe1 O'wilydd arno
fe i ariidel ei dad ie fe ? ’Rwy' i wedi gweith-o'n galed i enill bwyd a
dillad ag ysgol iddo fe, a fe sy'n myn'd, os gwelwch chi'n dda, i'n niarddel
i ’nawr!" "O,
Dafl," meddai Mari, " peidiwch a siarad yn wyllt fel ’na. Shwd
galle Arthur eich arddel chi pan mae e'n gwbod y dylsech chi gymuno yn Salem
bore fory, ag i ohi fod ar eich glinie yn y cwrdd parotoad neithwr—a'ch
gwei'd chi fel yr y'ch chi heno." " ’DOS arfaa^i ddim owilydd i neb ’y ngwei'd i ’nawr,"
llefai Dafi. " Ches i ddim ond cwpwl o laseide o ddiod gyda Nat yn y Red
Lion wrth ddwad gatre, ag all neb weyd nag' w i mor sobor a'r judge."
"O! ’r anw'l fach!" a thorodd Mari allan i wylo drachefn, "a
dyna chi wedi bod yn y pentre, ag wedi paso heibo ty Mr. Thomas y gweitiidog,
ag os gwelodd e ohi, mae e'n siwr o'ch tori ohi ma's."
|
|
|
|
|
(delwedd 1373) (tudalen 103)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
ICBTT FFOBDD Y TKOSEDDWB. 103 " ’Y nhori i ma's ?" gofynai Dafi.
" Mi gewn wei'd pwy geiff y gweitha', ’te, os taw fel ’na mae hi i fod.
Mi gollith e lawer i, ’whech a llawer i swilt OB
toritb e fi ma's, a gneiff." " Odych chi'n meddwl, Dafi bach,"
atebai Mari, yn dawelach dipyn, "mai meddwl am eich owpwl tocyns chi mae
Mr. Thomas P Na, na, os ody e wedi ’ch gwei'd ’dall e ddim a help. Mi fydd yn
rhaid iddo fe ddwad a'ch achoa chi o fl'an yr eglwys yto, a fe wyddoch shwd y
bydd hi'r fcro hyn." " O! tored nhw fi ma's," dywedai Dafi,
" osy lioan' nhw. Ofyna. i byth am ’yn lie ar ol ’ny. Mi af fi at y
Baptis neu'r Methodus cyn af fi i fegian pardwn Dai'r Sar a Shoni
Oom-yr-hwrdd." " Nid gofyn eu pardwn nhw ddylech chi Dafi,"
meddai Mari yn ddifnfol, " ond pardwri lesu Grist. Ag os cewch chi'ch
tori ma's o Salem,
chymerith dim o'r enwadau erill chi." " Os na ’na nhw," ateoai
Dafi, " mi af fi i'r Eglwys, a mi fydda' nhw'n falch ’y ngweld i yno, a
fe neiff y ffeirad fi'n ohurohwardein ag wn i both i gyd." "
Peidiwch a ohellwer a phethe fel ’na," meddai Mari. " Nid p'nn a
gewch chi fyn'd i'r Eglwys yw'r peth, ond p'un a gewchi' chi faddeuant gan
lesa Grist. O, Dafi bach, peidwch a chaled-i'ch calon fel ’na." "
Wel, pwy eishe sy' arnyn' nhw fyn'd i nhori i ma's, ’te-" ebai Dafi,
" mae Uawer o'n ngwa'th i yn Salem;
a dyna'r hen Griffith y Coed a Morgans y Stop — ble ceir gwa'th cybyddion na
nhw yn. y byd, mi licwn w'bod? A mae'r Beibi yn siarad mor gryf yn erbyn
cybyddion ag yw e yn erbyn m^ddwon. A ’dwy i ddim yn feddwyn, ta both." "
Gwella'n hunen, Dafi baoh, ddylen ni ’neyd," dywedai Mari yn bwyllog,
" ag nid pigo beie yn erill. A mae Mr. Thomas wedi ca'l gofal yr eglws,
a mae'n rhaid iddo fe dynu ma's bob ’whyn sy' yco." " ’"Whyn,
ie fe ?" meddai Dafi, yn fawreddog iawn. " Lycoch chi, Mari, os
toran' nhw fi ma's, mi doran' ben y blodeuyn perta sy'n tyfu yng ngardd yr
Arglwydd!" " Dafi bach, peidiwch a chellwer fel ’na," dywedai
Mari. Onfl yr oedd cysgod gwen ar ei gwefus hi hefyd, •wrth arllwys y dwr o'r
tegil i'r tebot. Dyna fel yr oedd hi'n wastad yn terfynu. Os byddai Dafi wedi
cael dyferyn i yfed, yr oedd ei dafod mor rhugl fel nas gallai Man byth
beidio madden iddo, ie, cyn iddo ofyn am bardwn. Boreu dranoeth yr oedd Dafi
bob amser yn oeisio maddeiiant; ’
|
|
|
|
|
(delwedd 1374) (tudalen 104)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
104IWS OWS, Y DOLAU; Am saith o'r gloch y cyhoeddwyd y cwrdd i ddechren, ond
tua chwarter i saith clywai Pegi rywun wrth y drws. Brysiodd i'r penllawr gan dd'weyd— " Dyma Mrs. Morris y Gelli, mi
wn. Hi gy'n wastod yn gynta'." "Mi ddeson dipyn yn gynar, Pegi
Lewis," meddai Mrs. Morris, "mae'r nosweithe mor dywyll a'r ceie
mor ’lyb, a fe bender-fynodd Gladys a fine starto dipyn yn gynt, a. dwad
rownd i'r hewl. Ond mae arna i ofan ein bod ni ar eich ffordd chi." "Nag ’yoh, nag
’ych, dir safio ni," atebai Pegi, " dewch ymla'n at y tan. Mae dipyn yn oflyd ar i bod bi'n Gla'me, a ma'r
glaw man yma'n glychu dyn i'r cro'n." "Ie, dewch ymla'n man
hyn," anogai Tomos Lewis, gan ddodi'r gadair freichiau yn gyfleus i Mrs.
Morris, tra cynai Pegi'r can-wyllau. " ’Bwy'n falch i wei'd Miss Bowen
wedi dwad gyda chi. Falle y dechremth hi'r canu i ni heno." "Na
’neiff wir, Tomos Lewis," ebai Mrs. Morris, cyn. i Gladys gael amser i
gydsynio, "rhaid i chi neyd e fel arfer." " ’Dwy i ddim yn
lioo," atebai Tomos7"" yn ’y nhy ’H hunan." " Ohi ay' i neyd heno,
ta beth," meddai iiirs. Morris yn ben-derfynol. "Wel os ’yoh chi'a
gweyd! hyny," atebai ’JL'oimos, "'dog d Bt rhagor o siarad i
fod." . ’ " Ddaw dim llawer yma faeno, gewch wei'd," meddai
Pegi yn ; bryderus. •'; "O, mae'n gynar iawn eto," dywedai Mrs.
Morris. "'Rown i'n clywed Mr. Morgans y Siop yn gweyd ddo' ’i fod e'n.
dwad, ag ’rodd Sali yn gweyd yn y prydnawn y bydde i^ a Nat yma." Gyda'r
gair, clywsent lais Sali yn y cwrt bach wrth y drws maes. "Yr hen fochyn
fel ag wyt ti!'^ ebai'r llais. ’"Dyna ti wedi dwyno trowsus gesofc ti'n
lan heno ddwefchal Pam na elli di ddryched ble'r wyt ti'n myn'd, yn lie myn'd
yn dy gyfer i bob bwdlacs fel yna!" ’ " Saii fach," ebai llais
cidigyffro Nat, " ’dos gyda fi ddim llygstd cath i wei'd yn y twilwoh, a
shwt gwyddwn i fod Tomos wedi crafu'r bwdel i gornel y olos?" Erbyn hyn
yr oedd y ddau wedi cyrhaedd hyd at drofchwy'r ty. "Holo," ebai
Nat, "o's rhywun miwn yma f"
|
|
|
|
|
(delwedd 1375) (tudalen 105)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
105KETT EFOBDD Y TIlOSEDDWfi. iUif ;i. "Dewch ymla'n, Nathaniel,"
meddai Tomos, " mae'n dda gen. /•: i'eh gwei'd, chi yn dwad mor
gynar." ’ " O, Tomoa Lewis," atebai Sali, " ’dos dim
eisieu i chi roi'r ::; ^ clod, naws, iddo fe. Mi ges i ddigon o waith i
symiud e o'r tyi r; a'i ’stopa i fi ga'l un mwgyn bach,' a'i shafo, a newid i
ddillad—' • a dyma fe wedi trochi ’i drowsus yn union ax ol hyny — diiese;
.;, fe byth o'r man ’ny on'se mod i wedi penderfynu na fyse ni ddim>vl yn
ddiweddiar heno yto ta beth. ’Rodd yn gwilydd ama'i fedd•wl pwy mor dd'weddar
o'en ni'r tro dwetha O'ctd y cwrdd yma." • : '"Rodd Sali'n
penderfynu y byse'r olaf yn fleinaf heno," dy- •wed'ai Nat, gan droi
cil-olwg at Gladys, "a cheswn i ddim galw yn. y Dolau ar y ffordd i
mo'yn Daii Jones." " I mofyn Dan Jones, yn wir!" ohwythai
Sali. "Mi wn i Tole y byset ti a Dafi Jones yri myn'd yn go dda, a me
ddyle fod cwil-> ydd amat ti siarad am fyn'd i mo'yn Dafi Jones byth a
hefyd." i< Ody Dafi Jones yn dwad heno ?" gofynai Mrs. Morris.
" Fa odd yn d'echreu'r cwrdd yma y tro dwetha, ’rwy'n cofio." "Dafi
Jones, wir I" ebai Sali yn watwarus. " Mi fydd hi dipyn •cya clywch
chi Dafi Jonea ar i linie yto." ;.: ; Ni ddywedodd neb air am eiliad neu
dd-wy, a rhedodd ias wsils , •drwy galon Gladys. , "Ody Dafi Jones ddim
yn dost, gobeithoP" gofynai Gladys ya ofnus. "Yn dost!" atebai
Sali, gan chwerthin yn wawdlyd. "Ody» 'mii gynta, hyd nes y oeiff e
flewyn o'r oi brathoad e ?" Eisteddai Tomos
Lewis a'i ben yn isel heb ddweyd gair. Ed-rychai Mrs. Morris a Phegi yn
brudd, obleg^d drwg-dybieafc er-t»ya hyn beth oedd yn bod. Ond tarawyd Gladys
yn fud asm. •€nyd gan syndod. "Y oi brathodd e?" gofynai o'r
diwedd. "NM ei oyndeirog?" "Ha, ha!" creohwenai Sali.
"(A eitha' cyadeirog brathodd < a Nat nos Sadwm dwetha; ond——" "Dyna,
ddigon o siarad feniw!" meddai Nat mown ton gyff-rous. "Mae Dafi
Jones gy&tal gwd short ag sydd i ga'l yn y plwydd, ond; mae i fai gydag e
fel sy' gyda ni i gyd." ^ Curai calon Gladys yn gyflym, gyflym. Nis gallodd ymafcal.
laeb ofyn— ; " Beth sy'n bod ar Dafydd Jones ’nte ?" "Tomos
Lewis," meddai Nat, gan anerch yr Hen BinaOl y& ^ Iryderus, ond heb
ateb Gladys yn uniongyrohol, " ’rwy'n clywed.
|
|
|
|
|
(delwedd 1376) (tudalen 106)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
106HM GWK Y DO1AU: ond cyn fod teulu Dolau G-wynion wedi myn'd i'r gwely y
nos Sad-wrn hon, yr oedd Mari wedi maddeu i Dafi yn ei chalon, ac yn gofyn yn
daer ar ei deulin with erchwyn y gwely oyn myn'd i gysgu am, i Dduw hefyd i
faddeu iddo. A phwy a wyr na faddeuwyd iddo, feallai hyd ym oed y nos hono?
Llawer a ddichon taer weddi y cyfiawn. PENOD XIX. CWBDD GWBDDI COED WKDDUS.
Ni welwyd Dafi Jones yn Salem y Sul caalynol. Bu Uawer yn gofyn i Mart ble'r
oedd y gwr, ac atebai'hithau bawb ya yr un llais undonog, "O, ’dyw Dafi
ddim agos da heddi." Er llymed ei cherydd, ac er cymaint ei hatgasrwydd
at beohod pared Dafi druan, ni chlywodd neb erioed Mari Jones yn dweyd gair
yn er-byn, ei phriod. Nis gall gwr amherffaith gael rhagorach eiriolwr ar ei
ran. na ohariad gwraig rinweddol. Ffieiddiai Mari y fcros-edd, ond yr oedd yn
dyner iawn, ar ei gwaethaf, wrth y trosedd-wr. Lluniai esgusodion drosto yn
ei chalon. Nidi ar Dafi oedd y bai, meddai, ond ar y cymdeithion a'i
harweiniai i brofedigaeth. Sibrydai wrth ei ohydwybod mai ei natur dda, ei
dymher rwydd, oeddl ei fagi; nid oedd Dafydd yn hoffi pallu dim i neb. Beth os mai segura a
wnelai ar hyd y dydd yn lie gweithio ? Ie, ond nid oedd neb ond hi yn gwybod
ei fod yn dioddef oddiwrfch ddol-ur y galon, ac nas gallai weithio ond ar
berygl o golli ei fywyd. Bath os oedd yn yfed gormod ambell i ffair neu
farohnad P Ie, ond nis gallai Dafi, druan, ddal cymaint a dynion yn gyffredin,
ao yr oedd y dyferyn lleiaf yn effeithio arno. Fel yna y byddai Mari yn
gwneyd esgusodion iddi ei hun dros Dafi, ac yr oedd yn eiddigeddus iawn o'i
gymeriad yn y capel. Os mai celu'r gwir yw ystyr celwydd, bu Mari yn euog o'r
peohod hwn lawer gwaith. Gwyddai pawb o bobi Salem, eeroh hyny, am ffaeleddau
Dafi, ond tosturienfc wrth gyflwr Mari Jones, ac nis gallodd hyd yn oed
Tomios Lewis, Coed "Weddus, ei oheryddu am geisio cuddio teiau'r gwr
rhag y werin. Nos Fawrth wedi Pfair Galan-mai yr oedd cwrdd gweddi teith-iol
i gael ei gynal yn nhy Tomos a Phegi Lewis. Dywedir fod y eyrddau gweddi
teithiol yn darfod o'r tir, ac na welir mo honynt,
|
|
|
|
|
(delwedd 1377) (tudalen 107)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
107NEV EFOBDD Y TBOSEDDVE. 1U& erbyB, hyn, ond mewn ychydig ardaloedd yng
Nghymru. Nid yw Cymru'n gwybod beth y mae yn golli. Mae rhywbeth swyddi. ogol
mewn ewrdd gweddi mewn oapel neu festri; ond y miae cwrdd gweddi mewn tyddyn
neu ffermdy fel orefydd Cymrn ei hun — yn syml, yn ddiaddurn, yn. brydferth,
yn bersonol. GWB, am lawer Oymro sydd erbyn heddyw ymhell o'i wlad, ac heb
gyfle i fwynhau'r rhagorfreintiau a gaffai yng Nghymru. Pan eheda ei feddwl
at sefydliadau ac iarierion yr hen, wlad, nid am y cyfarfod pregethu na'r
ysgol gan, nid am yr eisteddfod na'rYs-gol Sul yr ymdoroha ei hiraeth, ond am
y owrdd gweddi gynhelid "nos waith" dan gronglwyd ei dad. A mynych,
pan eistedda wrth y tan ar noson dawel yn y gauaf, wedi i ofalon byd
ddis-tewi am y dydd, a phan na fydd neb gerllaw i dori ar draws ei gymundeb
a'i gydwybod, ei lygaid a welant olygfa brydferth a gogoneddus,—dwsin neu
ddau o wladwyr mewn tyddyn gwael ei lun yn darllen Giair Duw wrth oleuni
canwyll wer, ac yn canu hen emynaUj" Pantyoelyn—a'u llygaid wedi eu cau
ar y byd hwn er nwyn canfod yn eglurach bethau ysbrydol—gyda'r fath hwylfel y
mae'n, rhaid dyblu a threbhi'r gan. Am ddiwraodau cyn y owrdd gweddi bu Pegi
a Tomos yn, ddiwyd yn dodi'r ty a'r clos a'r ardd yn gryno. Anfynych y'
galwai neb yng Nghoed Weddus ar neges, ond elai'r oymydogion i gyd yno
ddwywaith bob biwyddyn — pan y oynhelid cwrdd gweddi yno. " Mae'r cwrdd
gweddi heno yng Nghoed WedduBi," byddai'r gwr yn dweyd wrth y wraig, ’'
a mae'n rhaid i ni fyn'd yno. Mae Tomos Lewis yn ffyddlon iawn pan fydd y
cwrdd yma." Ao nid oes dim a gyfrifir yn fwy o warth yn Llanelwid na
ohael cwrdd gweddi " gwan "—oblegid amiyga hyny yn eglur fod gwr a
gwraig y ty wedi esgeuluso eu cydgynulliad yn yr haner biwyddyn cynt. Yr oedd
oegin Coed tVeddua. wedi ei threfnu yn daolus nos Tawrth oriau oyn amser y
owrdd. Yr oedd tan pelau mawr yn goleuo'r ystafell, er mai mis Mai oedd hi.
Ar y bwrdd pinwydd, rhwng dau ga,nwyllam pros gorffwysai Beibi Peter
Williams, 9, chlaspau pros mawr, ao arno
gorweddai y llyfr hymnau. Nid oedd y ddwy ganwyll wer wedi eu goleuo, ac yr
oedd canwyllarn a, chaaiwyll yn barod i'w chyneu ar y dreser. ac un arall ar
y ford fach tu ol i'r drws. Eisfceddai Tomos Lewis ar stol deirtroed ar yr
aelwyd, yn darllen y Uyfr hymnau wrth oleu'r tan, tra y oerdd-ai-Pegi yma a
thraw gan edrych yn bryderus ’nawr ac eilwaith .set y cloc wyth-niwrnod a
safai wrth y cornel gerllaw'r sold.
|
|
|
|
|
(delwedd 1378) (tudalen 108)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
108U» GWB Y DO1AV; eich bod chi yn myn'd i dori Dafi Jones ’lha'a yn Salem
nos yfory am i fod e wedi meddwi nos Sadwrn dwetha. ’Bown i gydag e'r holl
amser,—dim ond haner awr bu e yn y Red Lion; ag ar ’n llw yfoddj e ddim ond
tri neu bedwar glased o gwrw. Ac mi
gerdd-es i gydag e drw'r pentre wrth oohor y gaseg, ag ’rodd dim byd tea's o
Ie amo fe'r pryd hyny. Ag os oododd y peth yfed i ben e wedyn, nid o aohos i
fod e wedi yfed gormod y gnath e, ond o achos i fod e wedi bod trw'r dydd heb
darned o fwyd wedi breo-wast." Nid atebodd Tomos Lewis am beta amser, a
phan y g<7naeth yr oedd yn amiwg ei fod yn orchwyl oaled, a rhoddodd
ochenaid ddwfn wrth ateb— " Nid arna' i mae e'n dibynu, Nathaniel, beth
’neir nos yfory, ond ar yr eglwys." "'Kyoh chi ddim yn ceisio
gweyd, meddai Mrs. Morris yn wyllt, "fod Dafi Jones yn mynd i ga'l i
dori ma's nos yfory?" " Mi fydd yn rhaid i'r eglwys," atebai
Tomos yn araf, " bender-fysm'r aohos. Mae Mr. Morgans y Slop yn mynd i
ddwyn y peth. gerbron, a mae tri o'r aelode yn gweyd iddyn' nhw gwrdd a Daft
Jones nos Sadwrn yn feddw ar y gaseg." "Druan a Mari Jones!"
ochneidiai Mrs. Morris. "Mi fydd' yn ergyd trwrn iddi hi."
"Droan ag Arthur 1" sisialai Gladys wrfch eichalon. "Maee mor
faloh o'i dad." : "Wi'n gobeitho, Tomos Lewis," ebai Nat,
"na fyddwch cht ddim yn galed wrtho fe, wa'th nid cyment yfodd' e nath i
frad e. Mi weles i lawer crefyddwr yn yfed m-wy ar fore pen ffair heb neb' yn
specto dim na neb yn gwei'd hoi peth yfed amo fe. Eisie bwyd o'dd ar y dyn!
Ag os na ’newch ohi er i fwyn e, cofiwch fel y bydd Mari Jones ag Arthur yn
gorffod diodde." "Yr eglwys sy' i benderfynu, nid y fi,"
atebai Tomos; "ag y mae y Beibi yn etn dysgu os bwyteith rhieni fale surion
ar ddanr edd y plant y bydd dinood." Gyda hyn daeth ereill o'r ardalwyr
i'r cwrdd,—ond nid oedct fawr hwyl ar ddim. Nis gallai Gladys uno yn y gan na gwrandaw-
ar y gweddiau, ond o eigion ei ehalon esgynai llef ddistaw gan: sibrwd,—
"Druan o Arthur I Druan o Arthur 1 ’Rodd e mor falch o'i' dad!" \
Nid oedd Tomos Lewis, chwaith, yn ei hwyliau arferol. Nid oeda ’mynd' ar y
canu, a digwyddodd un aaffawd' fuasai'n destyn
|
|
|
|
|
(delwedd 1379) (tudalen 109)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
•HS-EV rroRDD Y TBOSEDDVE,. 109' chwerthin. i Gladys ar adeg arall. Bboddodd
Morgans y Siop y penill adnabyddius allan,—'Anweledig ’rwy'n. dy garu.'
Tomos-Lewis oedd yu arfer codi'r canu yn y cyrddau gweddi yn y cyich teaf o'r
plwyf, a dywedid ei fod yn siwr iawn o daro'r don. Mesur wyth saith dwbl, fel
y gwyddis, yw mesur yr emyn; ond yn ei ddiofalvoh, cychwynodidf Tomos Lewis
ef ar y mesur wyth saith a phedwar, a'r canlyniad fn iddynt fethu oanu'r ddwy
linell olaf o'r penill. Yr oedd Nat mown hwyliau gwyilt iawn y noswaith hono
ar •Jl ymadael o'r cwrdd ac er gwaethaf Sali, yn syth i'r Bed Lion yr
"aeth. ;.1 , ’ . •,. , ’ ; . "Hen gadno y-w'r Hen Binaol,"
meddai, yncysg nad ynfyd y yfwyr yno. "Mi b^Uodd yn deg
canu'r;'anweledig' heno^ Chese'r gwr drwg i hunan ddim gyda fe'i ganu'r ddwy leia,
ddwetha,— 'Enill if eisteddfa dawel Yn y galon gareg hon.' 'DOS gydag e help
clywed siw na miw am ’galon gareg' byth, oddiar pan mae e wedi cael gaf'el yn
y cwar ceryg. ’DOS dim lie, • medde nhw, i Thomas y gweinidog weyd fodi calon
gig yn well na ; chalon gareg, wa'th mae'r Hen Binaci yn jelws o'r bwtshwT
bach!" Ond os mai spri ryfygus oedd gan Nat, noson bruddaidd oedd i ^hi
yn y Dolau., ao ni esgynodd erioed hyd yn oed o Gymru weddi daerach a
dwysach. ei theimlad nag a offrymwyd ar ran ei gwtJ ; gan Mari Jones. Ond Dafi
ei hun oedd gyndyn, ac ni phlygodd, lin wrth fyn'd i'w wely anesmwyth.
|
|
|
|
|
(delwedd 1380) (tudalen 110)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
110PENOD XX. DAFI
JONES O FLABN Y SteET. Y diwrnod mwyaf trist yn hanes Dafi a Mari Jones oedd
Dydd Marcher y seiet. Yr oedd rhyw hurtrwydd ac ystyfnigrwydd rhyfedd wedi
disgyn ar Dafi wedi'r dydd Llun pan ddaeth Mor-1 gana y Siop a Mr. Thomas y
gweinidog i siarad ag ef. Bwytai ; fwyd os dodid ef o'i flaen, ond nid oedd
ganddo flas nao archwaetb
ilv avB Y Douiir: at fwyd fel arfer. Cerddai oddiamgylch y ffarm, drwy'r ardd
a'r caeau, yn bendrwm a dywedwst; ond yr oedd yn hynod nad aeth yn agos i Nat
a'r efail. O'r braidd y gallai Mari gael gair o'i ben, a thramwyai o'r gegin
i'r neuadd heb daflu golwg ar y gwasan-aeth-ddynion na siarad gair a neb.
Edrychai'r gwasanaeth-ddyn-ion arno gyda thrueni a thosturi; a chydsyniai
pawb a, Sara'r for-wyn fwyaf pan ddywedodd ar freowast boreu dydd Meroher,—
"Druan a mishtir!" meddai, "mae'n rhy ddrwg i fod e'n ca'I
isyffro fel hyn. Mi fyse'r hen fyd yma lawer yn well ta pawb oys-tal ag
e." Ond er cymaint oedd dioddefaint Dafi, nid oedd ing a thrallod Mari
yn llai. Ni chlywodd neb hi'n dweyd gair ynghylch yr hel-ynt. Ni ddangosai ei
bod yn gwybod fod dim allan o Ie, ond gwyddai'r morwynion fod ei chalon ar
dori, a llawer gwaith y clywsant hi'n gruddfan ac yn ocheneidio yn ei
hystafell •wely, lie yr ymneillduai sawl gwaith yn y dydd. Ond ni feiddiai
neb ei chysuro. Yr oedd rhyw oleuni yn ei Uygad, a'r fath olwg ben-deriynol
yn ei gwyneb, fel nas gallai un o'r morwynion fod o'r galon i gyfeirio mewn
un modd at ei thrallod. Yr unig ffordd y dangosodd Man i'r gwasanaeth-ddynion
ei bod yn gwybod am y seiet oedd pan ddywedodd nas gallent gael myned fel
arfer i'r •cwrdd nos Percher. Tua haaer awr wedi dweeb daefch yr amser i Dafi
a Mari Jones gychwyn tua'r seiet,—Dafi a'i lygad yn bwl, yn edrych o'i flaen
heb weled dim, Mari a'i pben yn uchel, ond ei chalon — pwy a vyr pa mor isel?
Ni ddywedodd un o honynt air wrth y Hall -wrth gychwyn, ond fel trwy reddf
cyfeinodd y ddau en camrau ar yr un eiliad tua'r llwybr oedd yn rhedeg drwy
gaeau Coed Wedd-us i'r pentref, yn lie dilyn heol y plwyf. Cerddasant gyda'u
gilydd drwy'r gledwair a'r ydlan, a thrwy'r allt fach good tu ol i'r ydlan,
heb ddweyd gair wrth eu gilydd, er fod eu calonau yn curo yn boenus o gyflym.
Ym mben tipyn daethant at y bonfcbren dros y nant, a daefch i'w cof fel y
cwympodd Mari yno pan yn en-®th fechan ddeng mlwydd oed i bwll y chwyaid, ac
fel y neidiodd Dafi hyd ei ganol i'r dwr i'w thynu hi allan. Nid oedd eisieu
i Dati fod wedi neidio ar ei hoi, ac nid oedd Mari mewn difli perygt am ei
bywyd. Gallai Dafi fod wedi ei thynu allan heb wlychu
esgid na dilledyn. Ond dyna gymeriad Dafi, druan, drwy ei oesi Gwnelai
bobpeth yii ei gyfer, heb fwrw'r draul, ao with dalu cym-wynas nid oedd byth
yn gofyn p'un oedd y ffordd rwyddaf a rhataf
|
|
|
|
|
(delwedd 1381) (tudalen 111)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
111 NEU rEOBDD Y TBOSEDD'WB. Ill iddo wneyd hyny. A'r noa Fercher hon nis gallai'r ddau byth
beidio cofio am hen helynt eu hieuengctyd wrth groesi'r bontbren fach, a
synai Mari mor fyohan oedd y pwll a debygai unwaith oedd mor beryglus ei
ddyfnder. Ac wrth ddilyn y llwybr yn nea Jmlaen drwy'r Cae Hir, oofiai'r ddau
am yr amser pan oedd Dafi yn fachgen ieuanc gwisgi, dwy-ar-hugain oed, yn
hehrwng Mari gartref o gwrdd a thaith a« ysgol gan. Yn y man daethaiit i heol
fach Coed Weddus, lie cafodd Dafl afael unwaith yn nyth dryw bach, a'r lie
dyorodd Mari ef i ddwyn yr wyau, ac y gwuaebh iddo addaw na fua.sai byth
drachefn yn ysbeilio nythod adar bach. Yna daethaiit i Gae Tringol, lle'r
oedd rifi per yn tyfu ar y clawdd. •Cofient am yr oriau hyfryd a dreuliasant yno
yn pigo'r srfi ao yn siarad fel y gwiia mab afmerch a'n gilydd pan yn caru.
Daeth Atgof atynt hefyd am y diwmod dedwydd hwnw pan y cynhal-iwyd y cwrdd
cwarter yii Salem,
a phan yr aethant hwy ill dau. i Todio'r oaeau yn lie aros hyd uuiwedd y
cyfarfod dau o'r gloch. Bu. "Mari yn gofidio llawer am hyny, yn enwedig
am nad oedd ganddi •(am i gyfaddef wrthi paham y bu cyhyd cyn godro y
prydnawn Jiwnw, a phaham yr oedd mor ddiweddar yn dod i'r cwrdd ohwech.
"Wedi hyny daethant at y gamfa Ue gofynodd Dafi i Mari os cymerai 3ii ef
yn wr priod, a'r lie cyfaddefodd Mari gyfrinach niwyaf sanct- •aidd merch,
a'r lie y derbyniodd ef gusan cyntaf Mari. Ie, a chof-ient hefyd fel yr oedd
Dafi wedi addaw nad elai byth ond hyny i'r Bed Lion, ac fel y cadwodd ei
addewid am flynyddau. Ac wrth fod yr hen adgofion yn rhuthro i'w feddwl yn y
Uwydnos tawel, a •chanfod gwyneb prudd Mari yn y fan y gwelodd ef unwaith yn.
<lisgleirio gan gariad a balchder a hoywder ieuengrwydd a gobaith a
dedwyddwch, ac wrth feddwl fel yr oedd y gwyneb fu gynt mor hawddgar wedi ei
ruchio gan ffaeleddau y gwr, dyma linynau teim-ladau Dafi, druan, yn rhoddi
ffordd, a thorodd allan i wylo fel yientyn. " O, Mari anwyl,"
meddai, " mae'n ddrwg gen i mod i wedi •dwad a chwilydd ar dy ben di fel
hyn, ’y meroh anw'l i." "Ti" a "tithau" oedd hi bob
amser gyda'r ddau pan fyddai ’ ’eu. teimladau wedi eu cynroi. " Paid di
beoso, Dafi bach," atebai Mari, a'i Haw yn dyner am ei wddf a'i phen yn
pwyso ar ei ysgwydd, " paid di becso, ’y maoh-: ^en i, os wyt ti'n dyfaru
am dy bechod."
|
|
|
|
|
(delwedd 1382) (tudalen 112)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
112 a GVB, Y DOLA.TT: " Ond feddyles i ariod," aeth Dafi ymlam i
ddweyd, " y byswu i byw i wei'd y dydd pan fyse cwilydd ama' i fyn'd
gyda ti i"r eapet gododd dy dad." " Dere di, Dafi bach,"
atebai Man, " mae'r Arglwydd yn tru-garhau wrth yr ysbryd cystuddiedig,
ag os wyt ti'n penderfynu peido gneyd y fath beth yto, mi gei di faddeuant. A mi fyse ama' i fwy o gwilydd ta ti ddim yn
owmpo dan dy fai na sy' arna i am. dy fod wedi peohu." "Nid am hyny
’rwy'n becso," dywedai Dafi yn llai oyffrous, " ond meddwl fod yn
rhaid i fi ga'l ’y ngheryddu a'n niarddel gan y dynion ’na, a tliithe a phawb
yn gwei'd." " Paid di meddwl am hyny, Dafi bach," meddai Mari,
" a phaid di a chaledu dy galon. Os y byddi di'n ufudd, bydd pawb drwy'r
holl Ie yn teimlo drosto ti, a thi wyddost y bydda' i'n meddwl mwy am danat
ti nag ariod." "O, Man, Mari!" fcorai Dafi allan drachefp,
"shwd gelli di, a thithe'n gwbod nag w i ddim yn ffit i fod yn wr i ti ?
’Ro'dd dy dad yn gweyd yn reit y dylet ti ga'l rhyw un fyse'n gredit i ti, yn
lie rhywun fel y fi!" " Mae'n well gen i ti, ’y machgen i,"
meddai Mari, " na neb ar y ddaear; a ta nhad yn dy nabod di'n well, mi
wede ynfce ’r un, peth. A ta beth weda nhw ami danat ti, ’na nhw ddim o fi i
fedd-wl Uai o honot ti, wa'th ’rwy'n dy ’nabod di'n well na neb." Bu
distawrwydd am foment neu ddwy. Yna meddai Dafi, mewn llais isel— "
Mari, mae'n siwr fod deng mlynedd ar hiigen o ar pan ofynes i ti fod yn wraig
i fi man hyn." "Deng mlynedd ar hugen i'r wythfed o Awst
nesa.'," atebai Man, " ’rwy'n cofio fel ddo' am y nos-weth."
"Mi nea i Iw prytyny, Mari," ychwanegai Daft, "nad elwn i byth
wedyn i'r Red Idon; ond mi dores ’n llw, ag ’rwy' wedi bod yn wr gwael i
ti." " Nag wyt, nag wyt," meddai Mari, " ’dos dim swell
ewr yn v byd——" " ’Rwy'n gwbod gweu, Mari fach," dywedai Dafi,
" ond ’rwy'n myn'd i dreio, gyda help Duw, i fyw'n well, ag i ’neyd'fyny
i ’A." Ac yna, gerllaw'r gamfa lie rhoddodd Mari y cusan cyntaf i Dafi
pan oeddynt eto yn ieuanc ddeng mlynedd ar hugain yn ol, y rhoddodd Mari y
nos Fercher hon y ousan puraf allaaai gwraig ei roddi i'w gwr.
|
|
|
|
|
(delwedd 1383) (tudalen 113)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
NEU FFOBDD Y TBOSEDDVB. 113 O, fawredd dylanwad gwraig rinweddol! Er i Dafi a
Mari Jones gyohwyn o'r Dolau yn ofnus ao isel eu hysbryd, ar ol croesi'r
gamfa siaradai'r ddau yn dawel a digyffro a'u gilydd. Nid oedd poen na
balohder i'w weled ar wyneb Mari, nac ystyfnigrwydd na natur ddrwg ar wyneb
Dan. Synai a rhy-feddai pawb pan ddaeth y ddau i'r seiet, i ganfod mor
ddedwydd yr edrychent—rhyw ryfeadod, gallaf dybio, tebyg i'r hya a deim-lid
gan y genedl yn yr anialweh pan welsant wyneb Moses yn dis-gleirio wrfch
ddisgyn oddiar ben y mynydd. A ohredaf i Dafi a, Mari Jones, wrth gamfa arw
Cae Tringol, fod yng ngwyddfod Duw ei huni Nid yw o lawer o bwys ym mha fodd
y diarddelwyd Dafi Jones gan yr eglwys. Ni (Aeisiaf adrodd yr banes yn
fanwl,—fel yr oedd yr ysgoldy yn llawn cyn. i Dafi gyrhaedd y lie, fel y
dywedodd Morgans y Siop ychydig o eiriau miniog, fel y gwnaeth Griffith y
Coed gyfeiriad cas fl,t acshwn Penybont, ao y dadgaaodd ei syndod nad oedd
Mr. Thomas y gweinidog, wedi gweled Dafi nos Sadwm ao yntau wedi pasio
heibio'r ty; fel y gwadodd Mr. Thomas iddo •weled Dafi Jones (er i'r forwyn
ddweyd ar ol hyny iddo droi ei gefn pan glywodd lais Dafi yn siarad yn floesg
a Nat); ao fel y dywed-odd Tomo& Lewis yohydig o eiriau pwyllog,
oaruaidd, yn llawn cydymdeimlad a thosturi, ond yn hynod o glir a phenderfynol.
Nis gwnaf
adrodd, ’chwaith, fel y cyfaddefodd Dafi ei drosedd, heb geisio ei
ragesgusodi, ac yr addunedodd na wnelai byth syrthio •drachefn, os cawsai
gymhorth Duw a gweddiau ei bobl. Dywedir na ohafodd Mr. Thomas y fath orohwyl
caled erioed ag i dori Dafi allan. Yr oedd dagrau gloewon yn ei lygaid, ac
o'r braidd y gall-odd lunio brawddeg yn eglur; ond, ar ol ei ddiarddel,
yohwaneg-odd ei fod yn gobeithio na fuasai yn sefyll allan yn hir, ac y
byddad y brodyr oil yn oydlawenhau pan ofynai am ei Ie drachefn. Dy' wed pobi
Salem na
chlywsant erioed y fath weddi adwys ao effeith-iol a'r un a offrymwyd gan y
gwemidog ax ddiwedd yr oedfa. Yr oedd hyd yn oed Griffith y Coed yn rhoddi
ambell i " Amen " wylo-fus, a bu agos i rai o'r hen bobl dori allan
i folianu fel y gwnaent ^enhedlaeth neu ddwy yn ol. Ar ddiwedd y oyfarfod
aeth Dafi a, Mari Jones allan gyda'u gilydd. Rhoddai pawb ffordd iddynt heb
ddweyd gair ond "noswaith dda chi" garedig, gan ddangos •e\\. parch
a'u oydymdeimlad yn ddistaw. A'r noson hono teyrnasai heddwch a thangnefedd
yn y Dolau •Gwynion.
|
|
|
|
|
(delwedd 1384) (tudalen 114)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
114 PENOD XXI DTWEDD I>AFI JONES. Druan o Nat! O Nat? medd y darllenydd.
Pwy eisieu tos-turio wrth Nat. sydd ? Efe fu wrth wraidd y drwg i gyd. Efe'
fu'n tynu Dafi Jones air gyfeiliom drwy ei oes. Efe achosodd iddo feddwi y
nos Sadwrn hono ya y Bed Lion, ac a ddygodd yr holl amharch a'r anfri ar ei
ben. Gan b'vyll, ddarllenydd hynaws! Gwn fod pobi yn barod i ranu dynolryw i
ddwy gorlan fawr — y da a'r drwg, y defaid a'r geifr. Ond pwy sydd' i wihaniaethu rhyngddynt ? Paid a
chonr-demnio Nat yn rhy frysiog, er ei holl ffaeleddau. Nid wyf wedi cuddio
un o honynt o'th olwg: yr oedd yn, rhyfygus, yn wamal, weithiau yn feddw, ami
waith yn rhegu ao yn cablu. Yr oedd ei ddylanwad ar Dafi ao ereill yn y plwyf
yn ddrwg. Eithaf gwir; end erfyniaf arnat i dosturio hyd yn oed wrth gyflwr
Nat. Yr oedd Nat, hefyd, wedi newid llawer wedi'r nos Sad-wm y bu yn yfed
gyda Dafi Jones yn y Red Lion. Byth ar ol hyny ni ddaeth Dafi yn agos i'r
efail, as, nid oedd yr efail yr •an hebddo. Gofynai Nat i bawb os gwyddent am
hanes neu symudiadau Dafi. Yr un ateb dderbynial oddiwrth bawb; nid oedd neb
wedi gweled . gwr y Dolau yn unlle o fyd wedi nos Fercher y seiet. Ym mhen
ychydig o ddiwmodau wedi y diarddeliad, dywodd Nat nad oedd Dafi Jones byth
yn croesi trothwy'r Dolau, ond ei fod yn pen-drymu uwohben y tan, heb ddweyd
gair wrth neb ond wrth Mart ei wraig yn unig. Yr oedd ofn ar Nat i fyned i'r
Dolau i weled Dafi. Nid ofn Dafi, druan, ond ofn Mari oedd arno.
Yr oedd y ddau wedi eu cydtiagu. Nid oedd " Ty Nat" ond rhyw
ganllath o'r Dolau, ao yr oedd y ddau, pan yn blant, yn arfer chwareu gyda'u
gilydd. Pan oeddent yn fychain iawn, buont yn gariadon. Pan ofynid i Mari
Jonea pwy oedd ei chariad, ei hateb oedd "Nat," a pha-a ofynid yr
un peth i Nat, " Mari faoh " oedd ei ateb yntau. Un dydd Oalan
rhedodd Mari ymaith heb yn wybod i'w thad a'i ' Etham i gasglu calenig gyda
Nat, a giaradai'r ddau am "briodi pan ddelent yn. "ddynon
mowr." Ond fel y tyfent i fyny, daethant i ddeall, heb neb i'w
oyfarwyddo, fod g^vahaniaeth rhwng sefyllfa merch y ffarm fwyaf yn y plwyf a
mab y gof. Ac felly darfydd-odfd eu oaru babanaidd yn gynar iawn.
|
|
|
|
|
(delwedd 1385) (tudalen 115)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
115 H-En FFOBDD Y TBO8EDD-WB. 11& Ond yr oedd gan Nat olwg fawr ar Mari
Jones drwy ei oes. Nid oedd neb allai wneyd iddo roddi irrwyn ar ei dafod fel
hi, ac MS gallai pendefig dalu mwy o wir barch i'r Frenhines nag a dalai Nat
i Mari Jones. Ambell i un yn y plwyf, yn nhyb Nat, a deil-yngai gael ei alw
yn dduwiol; ond oyfaddefai bob amaer am Mari fod " gwreiddyn y mater
" gamddi hi. Nid oedd Mari heb wybod fod ganddi ddylanwad ar Nat, a
gwycldai hefyd mat Nat oedd yn tynu ei gwr ar gyfeiliom. Paham na fuasai yn
dweyd rhywbeth wrth Nat ? Paham, na fuasai yn gofyn iddo beidio temtio'i gwr
? Mae yr ateb wedi ei guddio yn nirgelion y galon ddynol. Feallai fod Mari
Jones yn rhy faloh i ymostwng i eiriol ar ran ei gwr. Feallai y credai y
gallai hi ndenu Dafi o'i ffyrdd drygionus heb er» fyn am ganiatad a
ohynorthwy oferddyn fel Nat. JTeallai na. wyddai faint ei dylanwad. Beth
bynag am y rheswm, y mae'r ffaith yn arcs na ddywed-odd Mari Jones air erioed
wrth Nat am ei gysylltiad a Dafi. Ac eto yr oedd Nat ofn ei dau lygad glas,
gonest, difrifol! Bu am ddiwrnodau yn oeisio ymwroli i fyned i'r Dolau, ond nis' gallai. Un
prydnawn. — i fod yn berffaith gywir, y dydd Mawrth ar ol y seiet — canfu y
meddyg ar y ffordd tua'r Dolau, a gofynodd iddo ym mha gyflwr yr oedd Dafi
Jones. " ’Dyw e ddim yn dda," meddai'r meddyg ; " mae arna i
ofan, na pharith ® ddim yn hir." Dychrynodd Nat, ao heb oedi rhagor aeth
ar ei union i'r Dolau. Yn ol ei arfer, cerddodd! i'r gegin heb aros i guro
wrth y drws maes. Yn v gegin cafodd Mari Jones yn parotoi bwdran i'r claf.
Edrychai Mari yn fwy teneu a llwydaidd nag y gwelodd Nat hi erioed o'r blaen,
ac yr oedd golwg gofidusar ei gwyneb. Bhuthrodd i got Nat fel y gwelodd yr un
olwg ami unwaith o'r blaen, flynyddau, maith yn, ol, pan oeddynt eill dau yn
blant bach — ar adeg marwolaeth ei mham. Orynai llais Nat wrth ofyn.— "
B'le mae Dafi Jones yn. cadw ’ma, os llawer dydd ?" " ’Dyw Dafi ddim
haner da os dwarnode," ebai Mari mewn llais, undonog. ’"Dyw i galon
e ddhn agos reit os biynydde, ag mae'r doctor wedi bod yn tendo amo fe oddiar
pry'nawn ddo'." " Mae'n ddrwg iawn gen i glywed," meddai Nat.
" ’Rwy'n gobeitho nag o's dim byd seriws yn bod." " Wel,
’dalla' i ddim a gweyd," dywedai Mari, " ond mi wed-odd y doctor
wrtha i ddo' am, hala i mo'yn Arthur, a mi hales dele-gram ato fe rhag ofan,
a ’rwy'n dishgwl y daw e cyn nos, er ’y1 mod i'n treio gobeitho'r goreu o hyd."
|
|
|
|
|
(delwedd 1386) (tudalen 116)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB
EI GYWIRO ETO ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
116 CFWB Y DOLATJ: " ’Kych ohi'n gneyd yn reit, Mrs. Jones fach," meddai
Nat, a'i galon yn ei wddf. " Allwn i
ga'l gwei'd Dafi Jones am fyned ? Falls gaethwii i dipyn o lea iddo fe. ’Bodd
e'n arfer gweyd ’y mod i'n gallu oodi ’i ysbryd e pan o'dd pawb arall yn
ffeilu." " Wel, mae digon o eisie arno
fe ’nawr, druan. bach," dywedai Mari, "mae e'n hynod o ishel heddi,
ag y mae e wedi hala ’i hwnaa yn wa'th drwy ddishgwl Arthur bob myned."
" Ody e ddim yn oadw'r gwely," gofynai Nat. "Na, fuodd e ddim
yn cadw gwely hyd heddi,' afcebai Mari, ^ond mi wedws y doctor y byse'n well
iddo fe beido codi heddi, os galle
fe. A fel'ny mae e wedi bod drwy'r dydd ya y gwely. Mi af fi a chi miwn i
wei'd e, ond i chi gofio bod yn ddistaw." " Gna, gna, Mrs. Jones
faoh," meddai Nat yn dawel ac ya •dyner. Dilynodd Nat Mari Jones o'r
gegin i'r neuadd. YD. un pen i'r neuadd yr oedd drwa yn agor i'r parlwr bach,
ao i'r ystafell hon yr arwemiodd Mari y gof. Mewn gwely cwpwrdd yn y parlwr
bach gorweddai Dafi Jones, a gwrid afiach ar ei wyne1?, & golwg wasgedig
yn ei lygaid. "'Bwy' wedi galw i ofyn shwd y'ch chi, Dafi Jones,"
meddai Nat. "Mi glywes eich bod yn ca'l hen bwl bach cas."
"Mae ar ben arna' i, Nat bach," atebai Dafi. "Bwy' wedi
cyrhaedd pen draw'r grwn, ’rwy'n creda." "Peidwch rhoi ffordd i
ishelder, Dafi Jones bach," ebai Nat, gall wneyd ei oreu i ymddangos yn.
ysgafn ei ysbryd. "Nid yw'r clefyd hwn i farwoleth, os gwedodd y Beibl."
" Na, na, Nat," oedd yr atebiad. " ’Bwy'n gw'bod yn well n»
ti. Alia' i ddim para'n hir, ond fe licwn ga'l byw i wei'd Arthur unwaith
yto." "Dafi bach," meddai Mari, "peidwch chi a siarad fel
’na. Mi ddaw Arthur yma yn union, ag ’ryoh chithe ddim mor ddrwg a
hyna." " Na," dywedai Dafi, " ’rwy'n nabod wrth y doctor
na fyddai i ddim yn hir ar y ffordd." A chyn i Mari gael amser i ateb,
clywyd swn cerbyd, ar y cl6s, a haner cododd Dafi yn y gwely, a dywedodd yn
gynhyrfus— "Dyma Arthur wedi dwad o'r diwedd." Ao Arthur oedd yno,
ac ym. mhen enyd yr oedd yn y parlwr bac-n, yn setyll wrth erchwyn y gwely.
|
|
|
|
|
(delwedd 1387) (tudalen 117)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
KETJ FFOBDD T TEOSEDDWB. 117 " O, ’machgen anw'l i," meddai Dafi,
a'r dwr yn dyhidio dros •ei ruddiau, " ’rwyt ti wedi dwad. ’Bo'dd anna.'
i ofan na, welswn i byfch o honofc ti wedyn." " Nhad bach, ’dych
chi ddim mor ddrwg a hyna hefyd, peid-woh chi a meddwl," ebai Arthur
mewn llais calonog,—ond safai •deigryn gloew yn ei lygad wrth roddi ousan i'w
fam. " Na, na, ’machgen i," meddai Dafi, " ’rwyt ti'n gwbod yn
well -na hyna. Mae'n 61 yp arna' i'r tro hyn, ’rwy'n, gwbod. Wyt ti'n meddwl
y ca' i fyn'd i'r nefo'dd ?" "Nhad anwyl, peidwoh siarad fel
’na," afcebai Arthur, "wrth ,gwrs fe gewch fyn'd i'r nefo'dd."
" Ond ’rwyt ti ddim yn gwbod y cwbwl, Arthur bach," meddai Dafi.
" ’"Wedodd dy fam ddim wrthot ti ’mod i wedi ea'l ’y nhori
ma'a." "Peidwch chi siarad gormod, Dafi bach," torai Mari i
mewa, ’ ’ ’rych ohi'n rhy wan yto." " A mi ges ’y nhori ma's am
feddwi, Arthur," yohwanegai Dafi. " Ond ’dodd e ddim ar bws, mi
’na'n Uw," meddai Nat, " wa'th ^rown i gydag e ar y pryd."
" Paid a gwadu, Nat bach," ebai Dafi, " mae'n well cyfadde'r
•gwir wedi'r cwbwl. ’Bwy'n gobeitho, Arthur, na fyddi di ddim Jn dryched lawr
ar dy dad ochos i fod e wedi oa'l i dori ma's. ’Bwy' i wedi gneyd ’y ngore i
fod yn dad da i ti—" "Nhad, nhad!" llefai Arthur,
"peidwch, peidwch. Alia i ddim eich godde chi i fyn'd ymla'n fel yna.
Shwd galla i ddrych- •ed lawr arnoch chi:'' Chi yw'r gore weles i ariod, a ta
chi wedi -ca'l eich tori ma's ganwaith, ’neiff e ddim gwahanieth i fi."
" Ond, Arthur bach," aeth Dafi ymlaen i ddweyd, " mi wedson
wrtha i mod i wedi meddwi yn acshwn Penbont, a wedes i ddim wrthyn' nhw ’y
mod i wedi yfed gormod yn Ffair Fedi a Ffair fiw'l Barna, ond na welson' nhw
ddim o hona i. Wyt ti'n meddwl y oa' i fyn'd i'r nefo'dd, Arthur?"
" Cewch, oewch, ’y nhad bach," meddai Arthur, heb wybod yn iawn
beth i ateb, "peidwch chi a distyrbo'ch hunan ’nawr, ond ,gnewch eich gore i
wella." " Pam na ddaw Mr. Thomas yma.P" gofynai Dafi yn
ddisymwth ^an droi at Mari. "Ms.e e ar gei-'edi," atebai Mari,
"ond mae Mrs. Thomas wedi -hala i weyd y bydd e yma ’fory." "
’Fory, ’fory," meddai Dafi, gaa bwyso yn ol ar y gobenydd, -a rhyw olwg
ddieithr yn ei lygaid. 9 i'
|
|
|
|
|
(delwedd 1388) (tudalen 118)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
118 CWB Y llOLATI : " Man, dere yma," meddai wedyn. Aeth Mari
ymlaen yn dawel at yr erohwyn, ao esmwythaodd y owrlid a'i Haw, fel y gwna
gwragedd tirion yn ystafell y claf. "Rho dy law i fi, ’meroh i," ebai Dafi.
YB Uaw ei gwr gosododd ei Haw galed ei hun. " Bho dy law i fi, machgen
i," ebai Dafi drachefH wrth Arthur, ao ar yr un llaw dododd Arthur ei
law yntau. " ’Rwy' wedi bod yn wr gwael i ti, Mari anw'l," meddai
Dafi. yni mhen tipyn. " Nag wyt, Dafi bach!" dywedai Mari, gam
wylo'n ddisfcaw. "Bwy'n gallu ’i gwei'd hi'n awr," ychwanegai Dafi.
’"Down i ddim yn ffit i dy ga'l di oddi ar y cynta, a oha i ddim byw
’nawr i dreio ’neyd i fyny i ti. Ond cofia, Arthur, i ddryched ar ol dy fam,
ar ol i fi fyn'd." " Gna, gna, nhad bach," ebai Arthur. "
Mae hi wedi aberthu pwer er dy fwyn di," aeth Dafi ymlaen. "Cofia
di i dalu yn ol iddi, wa'th chei di byth neb i hido am danat fel hyhi."
'"Rwy'n gw'bod hyny, nhad bach," meddai Arthur. " A Nat,"
dywedai Dafi—yr oedd Nat yn eistedd ar stol yn y-cornel a'i hat ar ei arffed,
yn methu syflyd o'r fan—"'r'wy' wedi bod yn ffrynd drwg i ti, ao wedi
gneyd i fci adel yr efel ganwaith yn gynt nag oet ti'n mo'yn, er mwyn myn'd
i'r pentre." " O, Dafi Jones 1"—a thorodd Nat allan i wylo am
y tro cyntaf er ys deugain mlynedd—"y fi sy' a'r bai i gyd! On'se i fi
ofyn i ohi, fyse chi ariod wedi dishgyn o ar gefen y gaseg a dwad i'r Bed
Lion pwy nosweth ’na. A fyse dim o'r trwbwl hyn wedi dwad arnooh ohi."
" Na, Nat," dywedai Dafi, ’ ’rown i'n wa'th na ti, wa'th. ’rown i
ar enw crefydd, a mi ddylwn i fod wedi rhoi gwell siampi na hyny i ti.
Arthur, wyt ti'n mieddwl y ca' i fyn'd i'r nefo'dd ar ol oa'l ’y nhori ma's
?" " Oewoh, nhad bach," atebai Arthur yn ddyryslyd. "
’Byohr ohi'n gwbod both mia.e'r Beibi yn weyd." "Ie, ie, ond mae'r
gair yn gweyd," meddai Dafi yn ei lais gwan oedd yn crygu erbyn hyn,
" fod pob un sy'n cymeryd cymunr deb yn annheilwng wedi ei ddanuuo
eisoes, a van dderbynes i fara, a gwin dy' Sul ar ol Ffair Fedi."
"Peidwoh chi a rhoi'ch meddwl ar betha fel ’na," ebai Arthur.
" Mae'r Beibi yn gweyd fod Duw yn trugarhau wrth y galon
ddryll-iog." -
|
|
|
|
|
(delwedd 1389) (tudalen 119)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
STEU FFOEDD Y TBOSEDDWB. 119 "Y galon ddrylliog!" dywedai Dafi fel
pe mown breuddwyd. " Y galon ddrylliog! Ody, mae'n nghalon i'n ddrylliog,
medde'r doctor." , Gyda hyn yr oedd ei anadi wedi byrhau a'i lygaid yn
can, fel pe byddai yn ymollwng i gysgxi. Edrychai y tri oedd yn yr ys— tafell
yn frawychus ar eu gilydd. " Ody'n well i mi redeg i mo'yn y doctor
?" gofynai Nat yn isel^ Clywodd Dafi ef, ac atebodd yn dawel, heb agor
®i lygaid— " Mae wedi whech, Nat bach. Ag o's dim eisie. ’Bwy'n gwei'd
meddyg y gwywedig rai." Dim ond swn anadliad poenus Daft oedd yn tori ar
y distaw-rwydd. Ni feiddiai'r lleill ddweyd gair, ond safent yn fad wrth
erohwyn y gwely. Yna, meddai Dafi, gan geisio agor ei lygaid trymion— "
Good bye, Mari, ’y merch i. Good bye, Arthur bach. Treia droi ma's yn well na
gna'fch dy dad." Erbyn hyn yr oedd rhochi angau ym mhob anadliad.
Ed-rychai'r tri heb ddweyd gair, ar ymdreoh yr enaid i ddychwel at Dduw yr
hwn a'i rhoeg ef. Ym mhen yciiydig torodd Dafi dra-chefn ar y distawrwydd
drwy aibrwd yn iael— Mi glywes gynt fod lean, A'i fod e felly ’niawr, Yn
gyfaill publicanod A pheohaduriaid ma.'frr. O, derbyn, Arglwydd, derbyn Fi
hefyd gyda hwy. Yr oedd ei gof fel pe yn dechreu pallu erbyn hym. Ar ol enyd
o ddistawrwydd sibrydodd y geiriaxi olaf draohefn— O, derbyn, Arglwydd,
derbyn K hefyd gyda hwy. Yr oedd dagrau mawrion yn bwrlymu o lygaid Nat, ond
yr oedd grudd Mari yn sych a'i llygaid yn goohion, fel lleoedd anial heb
ddyfroedd ynddynt. Yr oedd ei Uaw hi a Uaw Arthur o hyd yig ngafael Dafi, ao
yna, fel oanwyll yn diffodd darfyddodd Dafi Jones ag anadlu. Ac yr oedd Dafi
Jones yn gwybod mwy nag oedd Arthur erioed wedi ddysgu.
|
|
|
|
|
(delwedd 1390) (tudalen 120)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
120 PENOD XXII. HIBAETH NAT. Pythefnos i'r diwrnod wedi Ffair OalanrMai
gosodwyd Da& Jones yn ei fedd ym mynwent Llanelwid. Dim, ond dwy
wyth-nosi ond, Ow'r fath gyfnewidiadau, y fath alar a gofid, a gymen-odd Ie
ynddynti Daeth yr holl biwyf ynghyd i dalu'r deyrnged olaf i Dafi, druan. Ni
weddai i mi geisio darlunio'r angladd yn fanwl—aid oedd dim yn ei hynodi
oddwrth angladdau cyffelyb. Bu Mr. Thomas yn darllen a gweddio cyn "
codi" yn y Dolau, ao ar ol caiiu hen omyn Cymraeg—mor lleddf a
chwynfanus a'r gwynt ar y morfa, er nad heb wir ddiogel obaith y ceir
"esgyn o'r dyrys aaiialwch" ryw ddydd—cyohwynodd yr orymdaith allan
o'r ty yn, swn wylo distaw y gwragedd. Ond Bafai Mari Jones wrth ochr Arthur,
heb ddeigryn yn ei llygad. Yr unig arwydd a roddodd, drwy gydol y dydd, o
ddwysder ei theimladau blin, oedd pan aeth Gladys ymlaen ati ar ddiwedd y
gwaaanaeth yn y ty. Gafaelodd yr hen wraig yn dyn yn Haw dyner yr eneth, ac nis gollyngodd hi yn
rhydd hyd nes y gosodwyd corn ei gwr i orwedd dan yr ywen ddu mewn cwr
llonydd ym mynwent y Llan, i aros udgorn yr adgyfodiad. Y galarwr mwyaf
athrist yn yr angladd oedd Nat. Edrychai ar y cyfan fel rhyw freuddwyd cas, a
lled-ddisgwyliai y byddai yn dihuno yn y man a chael ei fod wedi dychmygu'r
ewbwi. Cerddai yn yr orymdaith, gosodai ei ysgwydd dan yr elor yn ei dro, heb
allu sylweddoli mai Dafi Jones oedd yn oael ei hebrwng i dir ei hir gartref.
"Pyfcbewnos i lieddi," meddai wrtho ei hun, "yr oedd yn fyw ao
yn iach,—yn'wherthingyda fi yn y Red Lion, ac yn broohgau'r gaseg faoh wrth
’yn ochor mor joc6s ag ariod!" Nis gallai ddweyd gair wrth neb, oblegid
yr oedd yn oaru Dafi a chariad cryfaoh nag a feddyliodd o'r blaen, ao yna
beiai ei hun-an am y filfed waith fel achos marwolaeth ei hen ffrynd. "
Tawn i ddim wedi gofya iddo fe ddishgyn yn y .Ked Lion," dywedai wrth ei
gydwybod," mi fyse wedi mynd g^rtre'n strait y nosweth hyny, a ni fyse
dim bodder wedi bod. A ta fe ddim. wedi oa'l i dori ma's, mi fyse'n fyw
heddi." Synai wrth ganfod mor ddidaro oedd Uawer o'r bobi yn yr angladd.
Clywai rywun tu ol iddo yn dweyd) fod ei ail forwyB
|
|
|
|
|
(delwedd 1391) (tudalen 121)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
•STEV FTOBDD Y TKOSEDDWB. 121 wedi tori ar ei ohyflog. Troiodd i wynebu'r
dyn, a dywedodd yn, sarug— " Bhag eich owilydd chi'r dyn! Odych chi'n
meddwl nag o'a gyda ni ddim. rhyfcaoh gwaith mewn angladd na siarad am for»
w'non yn tori?" Edrychodd y gwr yn syn am fynud, yna atebodd yn ohwim—
" Satan yn ceryddu pechod! ’Bo'et ti, Nat, yn siarad digon yn angladd
’rhen Beto Penbont, ag yn gneyd i Dafi Jones, druan ag e, ’wherfchin yn uohel
yn y fynwent!" Trywanwyd calon Nat; aeth yr ateb fel saeth adref.
Coficctd mor ddibris ac yagafn. yr oedd Dafi ao yntau yn yr angladd, ac fel y
gwnaethant, yn ol "hen arfer baganaidd y wlad, ar ol " oladdu y
marw fyn'd at y cwrw." A rhyfeddai Nat wrth feddwl y buasai rhywrai, feallai,
yn gwneyd yr un peth y diwrnod hwnw, ar ol angladd Dafi—ie, rhai cyn fod y
pridd wedi gorohuddio gwyneb yr arch I Wedi'r angladd aeth Nat adref heb alw
yn un man na siarad ond yohydig eiriau a'i gymdeithion. Oyn pen ychydig
ddyddiau aeth y si ar led fod marwolaeth Dafi Jones wedi difrifoli Uawer ar
Nat, nad oedd i'w weled hyd nos yn y dafarn, ac nad oedd yn oell-wair yn
rhyfygus yn yr efail fel cynt. Nid oes eisieu dweyd fod pawb yn synu, a rhai
yn ddrwg gan-ddynt oherwydd hyn. Bu cryteaoh yr ardal yn ymgynghori pa fd3d y
gallent gywilyddio Nat, a gwawdio ei ddifrifoldeb newydd ; ond gan gymaint yr
arswyd a deimlid rhag cyffroi tafod ffraethlym yr hen of, nis ymgymerodd neb a'r gorchwyl. Felly
cafodd Nat hamdden i ymladd ei frwydr yn ddistaw, heb neb ond Sali i
af-lonyddu dimi amo. Am y fcro cyntaf yn ei fywyd daeth amo ofn tafod Sali.
Dyoh-rynai rhag iddo ofyn iddo beth oedd yn bod, a gwnaeth ei feddwl i fyny,
os gofynai iddo y dywedai y cyfan wrthi. TTn boreu, ar ol iddo fethu yn lan a
gwneyd cyfiawnder a'i foreUr fwyd, nia gallodd Sali ymatal yn hwy. "
Beth ay' arniat ti, Nat ?" gofynai. " Mi alle dyn dyngu dy fod di
wedi gwei'd bwci! Pwy eishe i ti bendrwmu sy' ? ’Dwyt ti ddim wedi gneyd
dwamod cyfan o waith os w'thnos, a dyma fi wrtlii o fore ’soi noa, a ’dwy •i
ddim yn ceintach ag yn ochneido. Beth ta ti wedi gorffod golchi i dri gwas y
Dole, heblaw ffwmo i ni'n lumen, fel y gorfiid i fi ddo' ? Mi licwn wei'd dy
ddryoh di wedyn!" Afrwydd iawn gan Nat oedd ateb.
|
|
|
|
|
(delwedd 1392) (tudalen 122)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
122 &VB, Y DOLAU: " ’Rwy'n gw'bod," meddai, " nag w i ddim
wedi bod yn reit o ar pan halwn T>a& Jones i gefcyn, druan."
" Ie, ’rown i'n gweyd wrthot ti y ceset ti anwyd, nosweth yr aagladd, yn
mynd ma's fel ’ny yn, nghenol y glaw ar ol dwad ’nol," ebai Sali. " Mi af fi at Morgans y Siop i mo'yn y moddion. crwc ’na. Mae e'n
dda iawn at anwyd." " Na, ’dos dini byd ma's o Ie arna' i,
Sali," atebai Nat. " Ond ’rwy' wedi bod yn meddwl y dylwn i roi
heibo myn'd i'r tafarno ’ina gyment." Ai Nat oedd yn siarad mor wylaidd?
O'r braidd y gallai Sali ’ gredu ei chlustiau. Edrychodd mewn syndod arno am befch am-Ber, ao yna Uefodd,— " Ie, ie,
’ngwas i, ’rwyt ti wedi dwad i wei'd hyny o'r diwedd, •wyt ti! ’Rwy' i wedi
bod yn gweyd digon wrthofc ti am hyny os ugen. mlynedd a rhagor. Ond na!
’root ti'n ormod o ddyn i ’neyd dim. sylw o'r peth o'wn i'n weyd. Mi fyae
llawer gwell golwg arnat ti heddi ta ti wedi grondo arna' i'n gynt." Yr
oedd hyn fel tan ar groen Nat. "Y feniw!" meddai yn wyllt,
"'rwyt ti'n ddigon i hate, dyB i beido trio bod ya well." "O,
ie, ie," llefai Sali mown ton ddolefus, ’ dyna fel w i'n i cha'l hi'n
wasted. Os gweda i air, ’dyw e byth yn. reit, hyd yn oed pan nag w i'n gweyd
gair ond ar dy ol di. A dyna ti dy hunan yn gweyd na ddylet ti ddim hala'r
holl amser ’na tua'r Red Lion, a ’nes i ddim ond gweyd ’y mod i wedi gweyd yr
un peth OB ugen mlynedd, a dos dim byd yn rhy ddrwg i weyd am dana i 1"
Erbyn hyny yr oedd Sali wedi casglu north, ac yr oedd ei hyawdledd wedi croni
nes dod yn Uifeiriant ysguhol. "Y fi'n, dy hadel di i fod yn well?"
gofynai'n grooh. "Y fi ? Pwy sy' wedi godde' cyment a fi ochos dy yfed
di ? A phwy sy' wedi cadw to uwch dy ben di, a ohrwstyn yn y cwpwrfc, ao yn
slafo ddydd a nos i fagu dy blant di ? Y fi'n dy hadel di i fyw'n well? Dyna
i gyd yw'r diolch—" Syrthiodd Sali ar fainc wrfch ochr y bwrdd, cododd gomel ei ffedog at ei
llygaid a thorodd allan i wylo'n chwerw. Pan ddaeth ati ei hun, yr oedd Nat
wedi diflanu o'i gwydd. Am ddiwrnodau ar ol hyn bu Nat yn gweithio o foreu
bach hyd fachlud haul yn yr efail, ond ni ddywedodd air yn rhagor wrth SaU.
TJn prydnawn tua deohreu GorfEenaf daeth i'r ty gan ed-rych yn hynod swil, a
dywedodd yn ddisymwth— "Sail, ’rwy' wedi aeino dirweafcl"
|
|
|
|
|
(delwedd 1393) (tudalen 123)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
M"En rroEDD Y TBOSEDDVB. 123 " Wedi seino dirwest!" llefai
Sali. " Beth wyt ti'n feddwl, y •dyn?" " ’Rwy' wedi joino'r
Rechabied ’na," ebai Nat, gan osgoi Uygad Sali. "Yr hen glwb bach
’na?" gofynai Sali. "A phwy ddwamod ’root ti'n gneyd Bpri am ’u
pene nhw, ag yn gofyn pwy fusnes o'dd gyda nhw i alw ’u hunen yn Rechabied os
na fyse nhw'n troi yn jips I Wel, mi fydd gyda dy hen gwmpni spri man clywan
nhw, a mi neiff Robin y teilwr gan i til Ha, ha I Nat yn ditotal! Nit mod i'n
anfo'lon, oofia di. Mi haleat fwy o arian ar gwrw nag enilli di byth yto! Ond
pam na fyset ti wedi towlu heb seino •dros y ddou gynhaua' a'r aoshwne ? Wa'th mae digon o gwrw i ga'l pryd hyny am ddim." Mewn Tin peth
daeth y broffwydoliaeth i ben. pyfansoddodd Robin gan. o wawd i Nat; ond gan
mai ar fesur cywydd oedd, ni chafodd lawer o boblogrwydd yn Llanelwid. Ni
chlywais i ond •dwy linell yn unig o'r cywydd, ac y mae yn dra thebyg na
chefaia hwynt yn gywir. Gwatwarai Robin— Yr angel wrth yr eingion Y got du yn
dyblu'r don. Ond er mor galed oedd gwingo yn erbyn symbylau Robin a Sali,
gtynu waaeth Nat wrth ei glwb, ac y mae yn un o'r aelodau ffydd-lonaf yn y
oyfarfod wythnosol yn y Ddarllenfa, ac y mae ei ffraethineb a'i
ddireidi—oblegid y mae wedi dysgu'r ffordd i ohwer-thin eto erbyn hyn, er fod
ei hen ryfyg a'i anystyriaeth wedi cilio yn, ei wneyd yn gymaint ifafr-ddyn
yno ag y bu gynt yng ngegin, y Red Lion. Nid yw wedi ymaelodi yn Salem, ond y mae yn
wraa-dawr oyson, ac nid yw'r gweimdog a Mari Jonee heb obaith y gwelir ef
" yn aros ar 61" un o'r dyddiau nesaf. Erys Sali yr •un o hyd. Nis gall lamgyfEred y
cyfnewidiad sydd wedi cymeryd Ue JB ei gwr, ac, a dweyd y gwir, nid yw yn
holl foddlon. '"Ro'wn i'n arfer ca'l gwared ar Nat," meddai,
"dair nosweth ne beder yn yr w'thnos; ond cha'i byfch ’i wared e ’nawr
ond pan iydd owrdd gweddi neu gwrdd y clwb bach ’na. Ta fe'n bod yn Uonydd yn
y ty, fyswn i ddim yn hido rhw lawer. Ond dyna lla mae e'n myn'd yn ol ag
yrma'n yn i sgidie brwnt, ag o's dim posib cadw un cornel yn lan ar ’i ol
e!" Ond mae Sali'n dechreu boddloni, hefyd, erbyn hyn, ar ol i Nat ddodi
arian yn y Post-office Savings Bank gyda Morgans y Siop.
|
|
|
|
|
(delwedd 1394) (tudalen 124)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
124 &-WB, Y DOLAU. Mae Mari Jones wedi ymadael o'r Dolau. Ni cheiff
gwraig weddw Bros mown. ffarm ar sfcafc y Plas, a chan y byddai gofal mawr
anii yn y Dolau, penderfynodd Mari Jones, ar gynghor Arthur, i ymadael o'r
ffann y Gwyl Fihangel cyntaf wedi marwolaeth ei gwr, a chymerodd Henry
Morgan, Plaa Newydd, y ffarm oddiar ei Haw. Aeth hi i fyw i dy bach tlws yn y
pentref, lie gall gadw dwy fuwch, ao nid yw Arthur yn gadael un cyfle i
ddianc heb-ddyfod i lawr o Lundain i'w gweled. Olid, ai i weled ei fam yn
unig y daw Arthur mor fynych i Lanelwid P Nid wyf yn tori ar un gyfrinaoh
wrth ddweyd fod un •arall yn y plwyf sydd yn anwylach ganddo hyd yn oed na'i
fam> Ni didaw byth i Lanelwid heb alw yn y Gelli. Yno yr erys Glady» o hyd
gyda Mrs Morris, ac y mae'r hen wraig wedi dysgu ei han-wylo a'i oharn yn
fwyfwy bob mis. N:d yw, rywfodd, mor hoff a" Arthur Jones ag y gellid
disgwyl, er fod Arthur—y gwaloh—ya oymeryd Uawer o drafferth i "gadw ei
chap yn gwmws." Nid yw byOi yn talu ymweliad a'r Gelli heb adael ar ei
ol ryw bresant bach' i "Nanti Jane." Y mae'n dra thebyg ei fod yn,
dod a rhywbath gydag ef i Gladys hefyd. Both bynag, mae ei holl agwedd
hith-au yn newid pan glyw swn troed y doctor ar raian yr alo faoh tu. allan i
ddrws y ty! PENOD xxin. BOB TN DYOHWELTD ADBBT. Bu Bob ’y mrawd dros flwyddyn
cyn dychwelyd i Brydain. Pan dorodd Dr. Jameson dros gyffiniau'r Transvaal, yr oedd Bob brom a glanio yn Cape Town. Corfu iddo aros yn Neheubarth. Affrioa am fisoedd lawer
i wylio symudiadau gwladweinwyr, ac i ysgrifenu erthyglau i'w bapyr newydd
Enillodd glod mawr iddo' ei hun, ac edrychid ar ei ohebiaeth fel cynyrch
llafur aa athrylith gwr gonest, synhwyrol, a fhraffus. Dyma'r llythyr
di-weddaf dderbyniodd Gladys oddiwrtho : — Cape Town, Dydd Nadolig, 1896.
F'auwyl Gladys,—Nadolig arall yn eithafoedd y byd, heb olwg-ar dy wyneb
siriol! Ond yr wythnos nesaf, hai Iwo
I byddaf ya. oychwyn adref o'r diwedd. Diolch am dy lyfchyr doniol diweddaf;,
Man FFOKDD Y TROSEDD'WE.
|
|
|
|
|
(delwedd 1395) (tudalen 125)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
125' nis gallaf ddweyd wrthyt gymaint o gysur a diddanwch a sngnais o hono.
Ac y mae Rowlands y ciwrat wedi cael bywioliaeth ym mhen isa'r sir I Lwc dda
iddo ar ei hynt! Mae'n anhawdd genyf gredu nad yw ef a finau yn hen
gyfeillion, er nas gwelais ef er-ioed. ’Bwy'n teimlo yn gynhes iawn tuag ato,
ac yr wyf yn go-beithio y caf gyfle, cyn yr aiŁE o Lanelwid, i siglo Haw yn
galonog ag ef, ac i wei'd y "gwddwg hir" yn gwneyd difrod a'r pwdin
yn. y Gelli. Os bydd wedi ymadael cyn y cyrhaeddaf gartref, af bob cam i
odreu'r sir i'w wei'd ac i ddiolch iddo am ei nodded a'i amddiffyn i'm,
chwaer fach yn Llanelwid. 'Bwyt wedi fy synu ynghylch Nat! W^'ddost di? Maa
amaf ofn ei gwrdd, rhag cael fy siomi ynddo. Nat yn ddifrifolt Nat yn
ditotal' Nat' heb ei gellwair a'i rigs! Na, na, chreda i ddfim o'r fath both!
Mi fydd arna i ofn tynu mwgyn yn yr un rhwm ag e. Ond pwy feddyliai y byddai
yr Hen BinacI, ys dy-wedodd Nat, a Morgans, a Griffith y Coed, a Nanti Jane
yn rhoi can' punt yr un at glirio'r ddyled yn Salem ? ’Dyw oes y gwyrth-iau
ddim wedi darfod yn Llanelwid! "Bwy'n credu taw ti, ’r witch fach, sydd
wrth wraidd y cwbl! Hawdd gallaf gredu fod Mari Jones yn tennlo'n falch fod y
capel yn rhydd o'r diwedd. Druan a hi! Mae hi'n siwr o fod yn nnig iawn—dim
ond hi a'r forwyn ym Mryn Hyfryd, — ao ni fydd Llanelwid yr un i finau hefyd
heb Dafi Jones, poor fellow! A beth yw'r secret rhyfedd yr wyt yn gadw hyd
nes y cei siarad a mi "wyneb yn wyneb" ? Bhywbeth fyddai wedi dy
"wneyd yn berffaifch ddedwydd oni bai fod Bob ’y mrawd ymhell o
gartref" ? Aie, wir ? O, Sapphira, gochel rhag dy dynged I Paint wyt
ti'n feddwl am Bob pan fydd rhywun bach yn galw yn y Gelli ? Oni'th welais
di'n chwerthin yn llygad Bhywun y noa cyn i mi gychwyn i'r wlad hon ? Py
chwaer, mi fynegaf i ti weledigaeth. Pel yr oeddwn yn my-fyrio ar nen y fcy
yn Pretoria,
syrthio a wnaethum i drwmgwsg, ao yn fy nghwsg mi a welais weledigaeth. A'r
haf ydoedd hi. Ac yn fy mreuddwyd canfyddwn enethig (ei gwyneb oedd mor
hawddgar a boreu gwanwyn, a'i llais oedd cyn fwyned a llais mwyalchen), yn
rhodio hyd ddolydd meUlionog Ystrad Tywi. Ac fel yr oedd yn tramwy hyd y
meusydd, canfyddwn laslanc penfelyn yn dynesu ati, ac yn sibrwd geiriau
cariadus yn ei chlust. A phan edrych-odd yr enethig i fynu, canys geiriau'r
gwr ieuanc a wnaethai iddi am ysbaid biygu ei phen, wele! oanfu fod yr awyr,
oedd gynt yn wag, ya Uawn o angylion yn oanu, a'r coedydd, oeddynt gynt
|
|
|
|
|
(delwedd 1396) (tudalen 126)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
126 lz6 GWB T DOLA.TI : wedi WL dilladu a dail, wedi eu britho ag eosiaid a
phob rhyw gorau asgellog yn pyncio, nes Uanw'r byd a'u hyfrydlais. A phan.
•edrychodd dan ei thraed, wele, blodau y ddaear a ddisgleirienfc gan
lawenydd, a phob glaswelltyn a ddawnsiai mewn gorioledd! Ac i ba Ie bynag y
taflai ei golwg, nis gwelai ond angylion ac adar a blodau a gwyrddlesni yn
oanu ae yn dawnsio. Ac ar y gorwel pell tua'r Dehau hi a welai wr yn canu
cerdd priodas, ac yn bea-dithio'r llano a'i ddyweddi. A'r enethig a lawenychodd yn ddir-fawr, canys ei brawd oedd efe. Ac enw'r
enethig oedd Gladys, ac enw y llanc oedd Arthur. Ond, mewii difrif, Gladys
fach, ’rwy'n falch o'm calon dy fod di ac Arthur wedi deall eich gilydd. Pe
chwilid y byd, nis
gallwn gael neb y cyflwynwn fy chwaer fach i'w ofal gyda llwyrach
ym-ddiriedaeth. Bydd yn dda genyf wybod, ta beth a ddigwydd i •mi, fod genyt
ddyn glew a gonest i-'th ymgeleddu. Am danaf fi, wrth bob argoel, bydd raid i
mi fyw am dymhor hir yn grwydryn ar wyneb y ddaear, ac ni chaf fawr o amser o
hyn allan i fyw yn Cambridge Mansions. Ni fydd i mi arogfa barhaus yn un lie
ant flynyddau. Ces lythyr yr wythnos ddiweddaf o'r Swyddfa i'm Thybuddio y
bydd yn rhaid i mi fyned allan i'r Dwyrain yn gynar yn y gwanwyn. Lie bynag y
bydd cythrwfl ac anrhefn ac ym-ladd, yno y danfonir fi. Nis gallaf ddweyd nad
wyf yn hoffi'r drychfeddwl o deifchio gwledydd y ddaear, ac i weled
rhyfeddodau'r byd. Eto ni theim-laf fod genyf gartref ond yng Nghymru, ac yn
Llanelwid y goboith-iaf orffen fy nyddiau. Nid wyf yn meddwl aros yn alltud
hyd nes y gwna henaint a methiant fy ngorddiwes, pryd nas gallaf ond cyflwyno
fy nghorff i fy ngwiad. Na: ’rwy'n gobeifchio y gallaf neillduo i Lanelwid
yng nghryfder fy north, nid i ddiogi ao i hep-aan, ond i wneyd rhywbeth dros
yr hen wlad. A gaf fi ddweyd wrthyt beth ddymunwn wneyd? Nid oea genyf neb
yma i "ddal pen rheswm" ag ef; ac y mae cyatal i fi wario fy
Nadolig yn ysgrifenu fy nghyfrinaoh atat ti ag yn aiarad ffolineb yn y clwb.
Ac y mae i ti berffaith ryddid i chwerthin am fy mhen fel y gwnest ganwaith
o'r blaen yn yr hen amser yn ’Cambridge Mansions. Wel, nid oes ynof uchelgais
am fyned i'r Senedd. Gwn yn rhy dda gyda pha faint o ymdrech y gwaeir y peth
bach disfcadlaf yn Neuadd Stephen Sant. Credaf hefyd mai nid eisiau
oyfreithiau newyddion y sydd ar Gymru yn. gy-mamt a gweinyddiad deallus a
manwl o'r oyfreithiau. sydd ganddi. Ac os caf fyw i fyn'd i dreulio rhan o'm
dyddiau gweithiol yn
|
|
|
|
|
(delwedd 1397) (tudalen 127)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
KEV rFOBDD Y TEOSEDD-WB. 127 Iihunelwid hoffwn fod ar y Cynghor Plwyf, yn
dadleu dros gael dwr croew, a digon o oleum ar hirnos gauaf i'r pentrefwyr,
dros gael llyfrgell dda ynglyn a'r Ddarllenfa, yn llawn o lyfrau Cymr-raeg a
Saesneg; dros gael neuadd sirol yn agor bob nos yn y pentref, lie galla'i'r
bobi ieuanc gwrdd a'u gilydd, yn lie yn y Red Lion; dros gadw yn agored ac yn
ddyogel bob hen Iwybr a chomin yn y plwyf. Hoffwn hefyd i gael cyfle i
ddadleu hawl-iau'r Gymraeg ar y Bwrdd Ysgol, ac i wneyd rhywbeth i
atalyllif-eiriant Seisnig sydd yn tori dros ben bob gwrthglawdd ao yn ys-pAo
pobpeth o'iflaen, gan adael yn fynyoh dim ond llaid ar ei ol! A phwy a wyr
nas gallwn, feallai, rywbryd, gael fy naufon i Fwrdd y Gwarcheidwaid a'r
Oynghor Dosbarthol, lie gallwn godi fy Uef dros tEermwyr a thyddynwyr sydd
wedi cael en gorlwytho'n rhy hir a threthi trymion er mwyn ysgafnhau iau y
bonedd ? Ac yna, pan fyddo penwyni wedi syrthio arnaf, heb yn wybod i mi, ac
O9 bydd genyf amser i wneyd y gwaith, feallai y oyrhaeddaf gopa uchaf fy
ngobeithioa—sef eistedd yng Nghyngor y Sir, a helpu i gadw'r heddgeidwaid yn
eu lie, ac i godi'n uwch yr Ysgolion. Canolraddol, lle'r addysgir arweinwyr
Cymru Fydd. Pan fydd diwrnod segur genyf—fel y digwydd yn awr ac yn y man—at
ar bererindod i weled Cymru—nid mown tren carlamus, nae ar gefn cel-harn
buan, ond ar f)' nhraed, fel y gallwyf sylwi ar bob blodyn a deilen a dyf ar
ochr clawdd, ac y caf hamdden i wrando ar lais pob aderyn yn y coed. Af i
weled lleoedd enwog a chartrefi a beddau gwroniaid Cymru Pu. Yma caf weled
oar-trefle tawel emynydd ; aow feddrod bardd awenfawr , ao nis ang-hofiaf yr ogofau a'r llanerchau
oudd lie bu'n cyndeidiau yn addoli Duw ynghanol stormydd blin a, pheryglon
lawer. Gwelais eisoes lawer gwlad drawior; gwelaf eto ragor yn y dyfodol.
Both ydynt i mi P Mae un ardal yn brydferthaoh nag ardal arall, ma« inwy yn
un i ddenu'r llygad, mwy vn y Hall i hudo'r glust, ond nid yw'm henaid yn ymglymu
am danynt fel yr ymglyma am ami i lecyn yng Nghymru a gysegrwyd yn oes
oesoedd i drigolion y wlad. gan draed y rhai fu yn efengylu! Ac ni fydd bywyd
ar ei hyd yn ddigon i ddihysbyddu dyddordeb Cymro yn y wlad fechan lie y
tynodd ei anadi gynfcaf ac y derbyniodd yr oil o'l athrylith a'i anianawd. ——
Wel, wel mi'th welaf yn ohwerthin er ys meityB, wrth ddarUen fy nyohmygion
a'm ffolinebau. Yr wyt ti, bid giwr, yn «drycb yipla»n at fyw ya
Llundain,—ond cofia na fydd Cymru'r un i mi os na ddei di ac Arthur i aroa
gyda mi bob haf yn Llan-
|
|
|
|
|
(delwedd 1398) (tudalen 128)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
128 GVB T DOLAXT: elwid. A phwy a wyr na fydd Arthur hefyd ryw ddydd yn
tafliE golwg hiraethlawn ar yr hen ardal, ao yr ymneilldua yntau. yn, llawn o
ddyddiau ao anrhydedd i dreulio hwyrddydd ei fywyd yng. ngolwg y Tywi P ——
Ond dyma fi, heb fod yn ddeg-ar-hugam oed yn siarad am Arthur, sydd ieuangach
na mi, yn ei hen ddyddiau' ’Bwyf wedi gadael I'm dychymyg "redeg
bant" a fi, a gwell, gan hyny, tynu. fy yagnf i ben. Cofia fi'n gynlies,
cynhes, at Nanti Jane, a dywed wrthi ’mod i ’n dychwelyd yn llwythog o
wisgoedd symudliw, na welodd mam Sisera ddim o'u bath, yn bre&entau iddi
hi a'l ffryndiau. Cofia ft hefyd at Man Jones ac Arthur, Nat a Sail, a
Theophilus a Robin, a Mr Thomas a'r Hen Rmaci, a'r ci a'r gath, a'r ednod a'r
y8-grubliaid, a phob oreadur sy'n anadlu awyr Llanelwid; a golyga fi, byth yn
gymeradwy, BOB BT fBAWD.
|
|
|
|
|
(delwedd 1399) (tudalen 129)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO
ETO^lESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
129 EGLURIADUR. A. Abals=cyfoethog. Ambeidus, ymbeiduB=enbydus, dirfawr. Ar
bwys==gerllaw. Ar ger'ed==ar gerdded, oddicartref. ? B. Bant, i bant==ymaith.
B'wdel==baw. Bwdran==y»»c(. Bwci=-bwgan, drychiolaeth. Byngad==c/«w(er.
Bronrhuddyn==robin gooh. 0. C'langeua'=C>ilan-Gauaf, Tachwedd 12.
C'Iame-=Calan-Mai, Mai 12. Cledwair=lle oedwir y coed i •waaanaeth y ty.
C16s==buarth C16B=agoa. Celvos==rht!i i ti'f. Croten==hogen, young gwl. Cramboithe==orampogau,
pancakes. Crugyn==Uawer, ptie. Crwca==<" wised. CwmWB==cymhwys,
union, straight. 1 Cwrcwt, yn ei chwrc'»t==»w her double. ’ D.dd. Dal, "
’dos dim da,l"=<Acrc is no depMSefiee-DanshernB==peryglus, dangerous.
Dost, gwel tost.
" -Drych=golwg, oyflwr. Dyfaru==edifarhau, regret. Dyrton==cryd, ague.
•S,. Ern==ernes, earnest.
|
|
|
|
|
(delwedd 1400) (tudalen 130)
|
SGANIAD AMRWD: TESTUN HEB EI GYWIRO ETO
ESCANEJAT SENSE CORREGIR RAW SCAN: TEXT NOT YET CORRECTED
130Gan bwyll==yn ara' deg. Gwynegu=gwynio, paw. (SiW!fae^on=r!teuMattim.
Gwaith llaw'sysgrifen. Hala=danfon. Hala arian=gwario ariaa. Helyg, "bachaa
helyg"=«w/M Larn==llino. Llefain==crio. Lleisio=crio. Los,
lodes==herlode8, merc'h, LoBhyn==foze«yCT, sweeti. Lwtsh==oymmysgedd. Macs (i maes)=allan. Maea natur==allan o go. Mhoilid^stroi, aredig.
Obeitu, aroboitu==oddeutu, about. Oflyd==oerllyd, chzlly. On'se==om buasai.
P. ph. Penshar==y rhan fwyaf. Peth yfed==diodydd meddwol. Powlo=cystadlu am
gariad march. Pryfo==tyfu. Pwdwr==»-o«c» (weithiau==?»i!y). Pwer==Uawer
({lower f). Rhan (mewn priodas)=tynged,/a^. Bhytach gwaith=gwell gwaith.
'Rofyn=oedi. Rigan, rigs==plagio, tease. Bhibo==witsio, bewitch.
|
|
|
|
|
(delwedd 1401) (tudalen 131)
|
Sang-di-fang==aniben, iwndramvnwgl. Seiffro==gwneyd arithmetic,
cipfter. Shwd=sut. 'Soi=tan. (O fore ’aol nos=o fore hyd nes y nos). Bpengan=plagio, tease. Stansh==balch. Syber==glanwaith. TocynB==pres,
coppers. ToBt=sal. Towln==tafln.
|
|
|
|
|
(delwedd 1402) (tudalen 132)
|
|
