kimkat0851k Rhestr o
ddiarhebion a dywediadau a gasglwyd gan Gwernyfed yn ardal Merthyrtudful gan
Gwernyfed. Cyhoeddwyd mewn pedair rhan yn ‘Y Geninen’ yn 1894 a 1895. “Nid wyf
am i neb feddwl mai pobl dda Merthyr yn unig a ddefnyddiant y dywediadau
diarebol hyn. Rhaid i ni gofio fod trigolion y dref hon yn cael eu gwneyd i
fyny o bobl wedi dyfod yma o bob ardal o Gymru...”
10-06-2017
● kimkat0001 Home Page / Yr Hafan www.kimkat.org
● ● kimkat2001k Y Fynedfa Gymraeg www.kimkat.org/amryw/1_gwefan/gwefan_arweinlen_2001k.htm
● ● ● kimkat1798k Diarhebion – Y Gyfeirddalen http://kimkat.org/amryw/1_diarhebion/13_diarhebion_mynegai_1801k.htm
● ● ● ● kimkat0851k This page / Y tudalen hwn
|
|
Gwefan
Cymru-Catalonia ‘Diarhebion Lleol neu ddywediadau ystrybedol a glywir yn Merthyr a’r cylchoedd cyfagos’. Casgliad ‘Gwernyfed’ a gyhoeddwyd yn ‘Y Geninen’ yn 1894, 1895 a 1897 |
(delwedd 0364g)
|
This
page in English http://www.kimkat.org/amryw/13_diarhebion_merthyr_1895_2479e.htm
xxxx
····
Yr ym wedi copio rhestr ‘Gwernyfed’ a gyhoeddwyd mewn pedair rhan yn “Y Geninen” rhwng 1894 a 1897.
(1) Yr ym wedi diweddaru’r orgraff, a rhoi’r diarhebion yn nhrefn y wyddor - yn y rhestr wreiddiol nid oedd fawr o siâp ar y drefn.
(2) Yr ym hefyd wedi cynnwys y geiriau yr oedd yr awdur wedi ei rhoi yn anghyflawn er lledneisrwydd - piso, tin, rhech (yn lle p__, t__, rh___ ).
(3) Mae yn y rhestr ryw 700 o ddywediadau / ddiarhebion. Gwaetha’r modd nid oes yr un esboniad iddynt - dim ond rhestr oedd gan Gwernyfed, ond mae’n hynod o ddiddorol serch hynny.
(RHYBUDD - efallai fod ambell i wall teipio nad ydym wedi dod o hyd iddo eto!)
RHAN 1: Y casgliad wedi ei drefnu a’r orgraff wedi ei diweddaru
RHAN 2: Y casgliad gwreiddiol
Rhan 1
‘Diarhebion Lleol neu ddywediadau
ystrybedol a glywir yn Merthyr a’r cylchoedd cyfagos.’ Gan Gwernyfed.
“Y Geninen”
(1) Cyfrol 12 1894 t259-260
(2) Cyf 13 1895 t222
(3) Cyf 13 1895 t???
(4) Cyf 15 1897 t24.
DIARHEBION LLEOL NEU
DDYWEDIADAU YSTRYBEDOL A GLYWIR YN MERTHYR A’R CYLCHOEDD CYFAGOS.
Nid wyf am i neb feddwl mai pobl dda Merthyr yn unig a ddefnyddiant y
dywediadau diarebol hyn. Rhaid i ni gofio fod trigolion y dref hon yn cael eu
gwneyd i fyny o bobl wedi dyfod yma o bob ardal o Gymru. Ac wrth wrando ac
ymddiddan o ddydd i ddydd â’r bobl hyn y cesglais y gofres hon: gan obeithio y
bydd hyn o orchwyl o’m heiddo yn symbyliad i eraill wneyd yr un fath yn eu
hardaloedd hwythau, fel y cadwer drwy hynny yn fyw hen ddywediadau ystrydebol y
genedl Gymreig.
Merthyr. GWERNYFED.
A boero i ddannedd y gwynt
sy’n poeri i’w wyneb ei hun
A gollir heddiw ni cheir yfory
A wnel dwyll a dwyllir
Achub chwannen a cholli croen buwch
Achub wy poeth o dân
Aeth ei eiddo rhwng seiri a phorthmyn
Afrwydd pob gorchwyl ar y cyntaf
Ag arian y prynir popeth - ond gair da
Agosaf i’r asgwrn melusaf y cig
Agosaf y diawl pan siaredir amdano
Â’i fys ym mhob brywes
Â’i fys yng nghawl pob un
All neb fyw ar garu a chusana
All neb gario’i dylwyth ar ei gefn
All ungwr ond a allo
Allan o ddyled allan o berygl
Allwedd pob cist yw cwrw
Amcan ddall a menter ddwl
Amcan llygad a gwaith llaw
Amcan llygad a gwaith pen bys
Amcan Shôrs am bwys o wlân / ac amcan Shân wrth gribo
Amser yw’r esboniwr gorau
Anhawdd {= anodd} celu cariad
Anhawdd {= anodd} cerdded pob
gofynydd
Anhawdd {= anodd} plygu hen bren
Anhawdd {= anodd} tynnu cnacau o hen geffyl
Annoeth pobun nes gwypo
Ar drot byth a hefyd
Ar ôl yfed, syched sydd
Ar rod a charhant = ar drot byth a hefyd
Bargen yw bargen, serch colli
Beth yw bron o flaen brenin?
Bid cam bid cymwys - tae fater am hynny bid p’un i chi
Blas y cyw ar y cawl = ni ddygir dyn oddiar ei dylwyth
Blewyn heddiw o groen y ci a’m cnodd y ddoe
Breuddwydio am haf sych Nadolig, a chael dydd Sul yr hwch yn yr haf
Briwydd bychain wnânt dân gynta, ond rhai mawrion a ddiffodda
Bwyta bwyd o ben dyn arall
Bwyta llygoden cyn ei dal
Bwyta’r cyw cyn ei fagu
Bid a fynnno, ta beth = bid p’un i chi
Byw mewn gobaith am abwy
Cadw cŵn a chyfarth fy hun, ai e?
Cadw heddiw fel bo gennyt y fory
Cadw’th dafod rhwng y ddanedd {= dannedd}
Cael neu golli, mentra
Call pob ffôl tra tawo
Calon dyn yn ei bwrs
Calon dyn yn ei logell
Can {= cyn} daered â’r twrch
Can {= cyn} haeled â llyffan ar y pridd
Cân di bennill fwyn i’th nain / Fe gân dy nain i tithe
Caseg wen a phioden
Caws o fola ci
Cel da yw cel benthyg
Cenfigen a fynn ei thâl
Cenfigen a fynn ei wobr
Cenfigen a fynn le i ddial
Chwannog i’w fara, ond diog i’w hela
Chwarae teg, serch chwarae am ddim
Chwarae teg i’r diawl
Chwilio bai a hela brychau
Clecwn sy’n holi, a ffyliaid sy’n gweud
Cneuen goeg sy galeta
Cnùl newyn, llaethdy gwag
Codi crach a thrafod crawn
Cos di fi, mi gosa innau dithau
Cuwch â’r houl
Cuwch cwd a ffetan
Cwympo i’r pot a’r saem
Cymaint ei gariad â’r iâr at yr halen
Cymydog agos sy’n well na brawd ymhéll
Cynnau cannwyll i chwynu
Cynt twymiff y gwaed na’r dŵr
Cyrchu dŵr dros afon
Cysgu ci cigydd
Cysgu hun ci cigydd
Cystal ag aur = as good as guinea gold
Dagrau sych gynta
Dal at y gwir, petái’r wybr
yn cwympo
Dal cannwyll i gyfarwydd
Dal golau i gath lygota
Dall pob anghelfydd
Dall pob anghyfarwydd
Dall yw cariad i bob anaf
Dal mochyn gerfydd ei gwt
Dal y gwynt a saethu’r lleuad
Dal y gwynt mewn sachau
Dal ych gerfydd ei gorn
Daw, fe ddaw yn haf ar y ci coch; a thywydd teg i galchwr
Daw dial, daw.
Dechrau da yw hanner y gwaith
Dial y felin, dial ei fola
Dianaf hagr i gariad
Diddrwg pob drwg heb gerydd
Dieithr pob llwybr nes ei gerdded
Digon sy digon
Digon yw digon - a hwnnw am ddim
Dim mor sicr ag angeu {= angau}
Dodi draen yn ei nyth ei hun
Dodi ei dafod rhwng y maen a’r min
Dodi ei fys rhwng y tewyn a’r tân
Dodi ei het ar yr hoel
Dod tua thre ac un llaw’n wag, a’r llall heb ddim
Dod yn ei hôl fel ceiniog ddrwg
Does byth flino ar gèl benthyg
Does colled i neb nad oes
ennill i rywun
Does dim am ddim, na dim llawer am ddimai
Does dim o ddim, a dim heb dreio
Does dim toll ar gleber
Does doll ar dafod menyw
Does gan y ci ond ei groen
Does gan y ci ond ei gwt
Does gofid neb fel ’ngofid i
Does dim toll ar gleber
Does neb yn dlawd nes a’n dlawd o ddyn
Does neb yn rhy hen i ddysgu
Does ond y gwir a ddal dŵr
Does unman fel cartre’
Dros ei ben a’i glustiau mewn gofid
Dwfr dwfn gerdd yn dawel
Dwl bwrw, dwl marw
Dwl geni, dwl drengu
Dyled ar bawb, dyled ar neb
Dyna blufyn yn ei gap
Dyna blufyn yn ei gwpan
Dyna blufyn yn ei het ef
Dyna damaid i ti - tag wrth ei lyncu
Dyna ddyn a’i galon yn ei ddwrn
Dyna ddyn a’i galon yn ei law
Dyna gelwydd glân golau
Dyna gneuen i ti - tor hi, os medri
Dyna wir fel yr houl
Dysgu cath i lygota
Dysgu cath i yfed llaeth
Dysgu cath i yfed llefrith
Dysgu crychydd i bysgota
Dysgu crychydd i lyncu llyswen
Dysgu cŵn i fwyta caws
Dysgu ei famgu i odro’r hwyaid
Dysgu gwiwer i gneua
Dysgu hen geiliog i ganu
Dysgu hwyaid i nofio
Dysgu llwynog i ladd gwyddau
Dysgu moch i yfed maidd
Dysgu’r dryw fach i nythu
Dysgu’r gath i grafu a’i llygaid yngháu
Dysgu’r pader i’r gath
Dysgu’r wennol i nythu
Dystawa’i {= distawa’i} dafod, llyma’i ddant
Dyw afal o berllan arall byth yn sur
Dyw amser ddim yn aros - {time waits for no man}
Dyw cig llwdn lladrad byth yn drewi
Dyw e ddim gwerth halen mewn bwdran
Dywedyd wrth y wal nes bo’r pared yn clywed = teimlo
Dyw pob ci sy’n cyfarth ddim yn cnoi
E fu mwy o golled na hynyna {= hynna} yn Llundain cyn brecwast
Ei fola’n rhyfeddu ble mae ei ddannedd
Ei le i bob peth - a phob peth yn ei le
Ei le yn well na’i gwmpeini
Ei lygaid yn fwy na’i fola
Eli penelin - a bôn yr ysgwydd
Esmwyth cwsg cawl erfyn, Dai! Esmwythach cwsg cawl dŵr, Shoni!
Ewyllys a bâr allu
Fe aeth y llygoden goch drosto
Fe aeth yr hwch trwy’r siop
Fe ddaeth y gath o’r cwd
Fe ddaw’r ferch i fagu’r fam
Fe ddistrywiodd un waith cant
Fe ddodws ei draed ynddi
Fe ddywed gelwydd fel ci yn trotian
Fe dorriff cyn plygu
Fe dwyllodd y bola’r llygaid = ei lygaid yn fwy na’i fola
Fe ellir cael tôn fwyn ar delyn lapre
Fe ellir rhoi ergyd cwmws o hen fwa
Fe fynn y gân a’r geiniog
Fe fynn y geiniog a’r geiniogwerth
Fe grogws ei hunan o’r diwedd
Fe wyr ba ochr i’r bara mae’r ’menyn
Fe wyr fod gwahaniaeth rhwng cael ei arwain a chael ei lusgo
Fe wyr hen ddafad o ble daw storom
Fe wyr hen ddafad y fan y mae porfa
Fel ceiliog ar ei domen ei hun
Fel ci ar wair
Fel ci yn dal clêr
Fel clochydd yn wastad mewn eisiau
Fel crychydd yn hol llif
Fel giâr am ei chywion
Fel giâr ar y glaw
Fel hwyaden ar ddŵr
Fel llwdwn diarddel
Fel y dŵr gyda’r afon
Fel y dydd yn hir
Ffôl pob call hyd nes dysgo
Ffôl pob tlawd
Ffôl yn unpeth, ffôl ym mhopeth
Ffola’ ffôl, na fyn wybod
Ffynnon hesb, buarth gwag
Gall bwyell fechan dorri pren
mawr
Gall derwen dorri
Gall pob clapgi gyfarth
Galw’r plwyf i glywed y gwcw
Glaw yw glaw, pe ond diferyn
Gofid a drycin / A ddônt heb eu mofyn
Goleuo cath i laethdy
Gorau arfer - daioni
Gorau gair - gair da
Gorau gair - gair yn ei bryd
Gorau i gyd po gyntaf
Gorau moes - gwyleidd-dra
Gorfod pob gorfod - gorfod marw
Gormod chwerthin a dynn ddagrau
Gormod o gynfas am rot
Gwaethaf arfer arfer ddrwg
Gwaith i bawb, gwaith i neb
Gwaith menyw heb ei derfyn
Gwaith y nos, y dydd a’i dengys
Gwared da ar ei ôl ef
Gwas i was = chwibanwr
Gwas y baw = chwibanwr
Gwed y gwir - doed fel y delo
Gwed y gwir nes cocho’r cythraul
Gwell a blygo nag a dorro
Gwell blaidd dan lwyn na chi ar dwyn
Gwell camsyniad na cham sengyd
Gwell canmol ci drwg na rhoi cic iddo
Gwell canmol ci na’i gicio
Gwell cerydd câr na gwên gelyn
Gwell cerydd henddyn na gwers ynfytyn
Gwell chwerthin na llefain
Gwell cloff o’i gynnal na chelgi mewn ymrafael
Gwell corddi na cherdded
Gwell gan un filltir o ffordd na modfedd o waith
Gwell gwâl wellt cartref na gwâl blyf oddicartref
Gwell gweled na chlywed
Gwell heddiw na ’fory
Gwell i’r duwiol ei farw na’i eni
Gwell iechyd na chyfoeth
Gwell morwyn o’i chyfarch
Gwell plygu am bin na phlygu am ddim
Gwell pob crefft o’i arfer
Gwell pob gwas o’i ganmol
Gwell un a ddaw rywbryd nag un na ddaw byth
Gwell ychydig o dda na llawer o ddrwg
Gwerthu’r fuwch i brynu tarw
Gwerthu da i brynu drwg
Gwir yw gwir, ac fe ddal dŵr
Gwir yw’r hen ddihareb hynod / Anodd rhyngu bodd bedlemod
Gwisgo’r bais a’r british
Gwisgo dillad dyn marw
Gwisgo esgidiau dyn marw
Gwneud mynydd o dympath pridd gwadd
Gwneud y gorau o’r gwaethaf
Gwrthod rhodd, dirmygu y rhoddwr
Gwyn pob man cyn myned iddo
Hael glwth ar dorth gŵr arall
Hai gel gerddo nes cwympo
Hai gel gerddo nes ffaelo
Hai gel gerddo nes metho
Hai y ci a gerddo - da was, ond a gyfartho
Hala’r maen i’r wal
Hala rhwng y ci a’i gwt
Hanner addo yw pallu cyn ceisio
Hanner ie - cystal â na
Hawddach cofio na dysgu
Hawddach dal y celwyddog na’r cloff
Hawddach gweud na gwneud
Hawddach tynnu lawr nag adeiladu
Hawdda hael - hael addo
Hawdd cneifio dafad grebi
Hawdd codi castell yn yr awyr
Hawdd cynilo lle bo prinder
Hawdd eillio pen moel
Hawdd gofyn i roddwr llawen
Hawdd iawn yw siarad
Hawdd twyllo didwyll
Haws cwympo na chodi
Heb ewyllys, heb allu
Henach henach ffolach ffolach
Hiraf y dydd, byrraf y nos
Hir pob aros, ond byr pob difyrrwch
Hir pob ffordd, nes ei hadwaen
Hir wyneb wna hwyr wanu
Ho ho - mab ei dad i’r dim
Hoi! dyna drefn yr iâr ddu / Dodwy allan, a thonni yn y ty / Hoi! hoi! dyna
drefn yr iâr wen / Tonni’n y ty, a dodwy ar y pren
Hollti blew - a phigo brychau
Hollti blewyn yn bedwar
Hwch yn mynd i Lundain - hwch yn dod adref
I’r pant y rhed y dŵr
Iach cilgi drannoeth
Ie, busnes leuog yn wir
I’r cwm rhed y cerrig / Felly arian i fonheddig
Iro tin taeog â bloneg
Iro tin taeog â gwddi
Iro tin taeog â rhawn
Llac ei afael, ffraeth ei chwedlau
Lladd chwannen â gordd
Llawer gwir da ei gelu, serch cnoi tafod
Llawna’i boc, gwaca’i ben
Lle bynnag y mae mwg, agos yw tân
Lleidr a ddal leidr
Lleidr yw llety
Llosgi bysedd yng nghawl dyn arall
Llwyth gwas diog = hir dafodog
Llygad segur wêl wall
Llyma’i fin, llyma’i din
Llyma’i gyllell, llyma’i gaws
Llyma llwm, popty gwag
Llyncu llyffan
Llyncu polyn
Mab a dwng ei dad; ie, mab ei dad
Mae amser i siarad yn ogystal â thewi
Mae arogl afal sur yn well
na’i flas
Mae bwdel ar bob llwybr
Mae cariad yn ddall i bob anaf
Mae cenol ar bopeth
Mae clustiau gan gloddiau, a llygaid gan gerrig
Mae dafad ddu ym mhob praidd
Mae dechrau i bob peth
Mae digon o faint mewn buwch i ddal sgwarnog
Mae dincod ar ei ddannedd
Mae dod i blentyn, ond mynd i ddyn
Mae dod i bob peth, ond i hen ddyn
Mae drain yn pigo
Mae dwy ffordd i’r felin, ac un i’r clochdy
Mae dwy ochr i’r ddalen
Mae ei dro i bob peth
Mae fel y mwdwl o dew
Mae gweud yn dda, ond mae gwneud yn well
Mae hen esgid yn hoffi saim cystal ag un newydd
Mae hen gadno am ei hela
Mae hyd ’no’d mwydyn yn teimlo
Mae i bob celwydd ei gymar
Mae i bob llanw ei drai
Mae i falchder ei gwymp
Mae llawer ffordd i ladd ci heb ei dagu â ’menyn
Mae llawer ffordd i’r ffair
Mae llawer gair yn drymach na gordd
Mae llawer hen cystal â newydd
Mae mwydyn yn gwingo, os damsengir ef
Mae mwy nag unffordd i’r eglwys
Mae ‘na’ hael cystal ag ‘ie’ anfoddog
Mae newid gwaith cystal â gorffwys
Mae newid gwaith cystal â hwe {= hoe}
Mae parch pob dyn ar ei law ei hun
Mae pawb â’i gofid
Mae pawb yn adwaen sŵn ei gloch ei hunan
Mae pob aderyn yn hoff o’i gerdd ei hun, ebe’r frân
Mae pob gwaith yn galed i ddiog
Mae pob hwrdd yn ’nabod ei resfa
Mae pob margen (= bargen) gymell yn drewi
Mae pob peth wrth lygad lleidr
Mae pob peth yn dda yn ei dymor
Mae pob tipyn yn help, ebe’r dryw wrth biso i’r môr
Mae rhyw ddraen ym mhob nyth
Mae un celwydd yn gweiddi am un arall
Mae yfory’n ymhell
Mae yn cynyddu fel cyw yr ŵydd
Mae yn ddigon ffein i ’ffeirad
Mae’r carc yn well na’r cof
Mae’r esgid yn gwasgu
Mam ddigerydd wnaiff ferch benrhydd
Man y man.
Marchogaeth cel marw = riding a dead horse
Margen (= bargen) oedi, margen golli
Melysach afal o’i ddwyn
Melys ag e, ond melysach bod hebddo
Melys gwin o gafn arall
Melys pob gweithred wrth ei gwneud
Melys rhodd mewn angen
Mi wn hyd ei goes; ni raid iddo fygwth
Mor amled â gwiddon mewn cosyn
Mor anwadal â cheiliog gwynt
Mor anwadal â phlentyn blwydd
Mor chwim â’r wenci
Mor dawel â dau o’r gloch
Mor dawel â’r tes
Mor dawel â thes mis Mai
Mor ddauwynebog â cheiliog gwynt
Mor ddeche â ’deryn ar ei nyth
Mor ddibarch â’r blaidd
Mor ddiddiolch ag i’r ci am gario’i gwt
Mor ddifater â broga melyn bach
Mor ddifrifol â phe’n dweud ei bader
Mor ddigartre â chath rhwng deudy
Mor ddigyffro â malwoden
Mor ddiles â chennin Pedr
Mor ddiles ag arian cybydd
Mor ddiles â mes i eifr
Mor ddilewyrch â thân gwidw
Mor ddiniwed â’r oen bach
Mor ddiog â rhod y felin
Mor ddistaw â’r bedd
Mor ddiwyd â morgrug
Mor ddued â’r frân
Mor ddued â’r inc
Mor ddued â’r parddu
Mor ddwl â chi yn cyfarth y lleuad
Mor ddyfal â lleuen mewn crachen
Mor ddyled â’i lun
Mor debyg â dau lwydyn y to
Mor debyg â dwy bysen
Mor debyg â dwy ffäen {= ffeuen}
Mor denau â rhaca
Mor denau â sgiled
Mor dew â hwch melinydd
Mor dew â’r iâr ddu yn ei thalcen
Mor dew â merched Shôn Grîn
Mor dew â sached {= sachaid} o wlân
Mor dewed â’r wadd
Mor dlawd â gwas y clochydd
Mor dlawd â llygoden eglwys
Mor drim â’r dryw
Mor dwp â mochyn
Mor dwt â’r dryw
Mor dwymed â’r toes yn codi
Mor falch ag alarch ar lyn
Mor falch â Jew ar ei focs
Mor fân ag eirin duon bach
Mor farw â hoelen mewn drws
Mor feined â milgi yn ei gwt
Mor ffoled â’i gysgod
Mor ffyddlon â cholomen i’w chell
Mor ffyddlon â gwas y gwcw
Mor frefog â’r blaidd
Mor fud â delbren (= delwbren)
Mor fud â delw
Mor fwyn â gweniaith putain
Mor fusnesus â beili mewn sesiwn
Mor fywiog â’r brithyll yn y crych
Mor gloff â chelwydd ar ei faglau
Mor gopa stanc â’r ci
Mor gyflym â hydd
Mor gyfoethog â chath mewn llaethdy
Mor gymwynasgar â’r hwch at
ei bwyd
Mor gymwys â’r saeth
Mor gynnil â llyffan’ ar ei grail
Mor hapus â chywion mewn caws
Mor helbelus â giâr yn gori
Mor hurt â chi mewn ffair
Mor hyll â’r diawl
Mor iached â’r gloch
Mor laned â’r lamp
Mor laned â phin mewn papur
Mor llawen â’r dydd yn hir
Mor llawen â’r gog
Mor llawn â chwch gwenyn
Mor llefog â llaethgi am ei fam
Mor lleuog â’r ddallhuan {= ddylluan}
Mor llonydd â chorff marw
Mor llonydd â llygoden o dan bawen cath
Mor llwm â llygoden
Mor llym â nodwydd
Mor naturiol â dŵr i bysg
Mor naturiol â dŵr mewn afon
Mor oer ag aelwyd cybydd
Mor oer â thraed hwyaid
Mor oer â thrwyn y ci
Mor oered â’r clempyn
Mor oered â’r iâ
Mor ofnus â chath wrth bysgota
Mor olau â’r houl
Mor onest â’r geirchen (gyrchen)
Mor rhagrithiol â charnfradwr
Mor sarrug â chorgi
Mor serchus â’r gŵr cwta
Mor serchus â chi ar dewyn o dân
Mor sicir {= sicr} ag amen y clochydd
Mor sicr â’r nant i’r afon
Mor sionc â cheiliog ar bolyn
Mor siriol â hirddydd haf
Mor sobor â phe uwch bedd ei fam-gu
Mor stwrllyd â giâr am uncyw
Mor sured â’r dringol
Mor sychedig â rhod y felin
Mor uchel â’r houl
Mor ufudd â’r werthyd i’r sidell
Mor wag â phwrs putain
Mor wamal â dryw mewn perth
Mor wanned ag ewyn dŵr
Mor wir â’r deial
Mor wir â’r Efengyl
Mor wired â’m geni
Mor wisgi â’r wennol
Mor wyned â’r eira
Morwyn gŵr mawr a hwch melinydd
Mor ysgafn â’r wennol
Mor ysgafn â phlufyn
Mwy o rym nag o synnwyr
Mynych addo, mynych angof
Mynych fenter, aml golled
Na ddeffro’r ci sy’n cysgu
Na farn ddannedd cel benthyg
Na feia garnau cel benthyg
Na hydera ar bydew gŵr
arall
Naw bywyd cath
Neidio o drwnc y domen i gornel y berllan
Nes crys na phais
Nes penelin na garddwrn
Ni bu gwall arf yn llaw ddeche
Ni cheir y melys heb y chwerw
Ni ddal buddai ond ei llond
Ni ddal un peth ond ei lond
Ni ddaw du byth yn wyn mewn dŵr brwnt
Ni ddaw i’r rhyd nac i’r bont
Ni ddaw planed tair ceiniog byth yn rôt
Ni ddigonws ond a weddillws
Ni ddygir oddiar leidr
Ni ddysg neb yn iou (= ieuancach)
Ni ellwch dynnu gwaed o garreg
Ni enillws na threiws
Ni erys amser na llifeiriant
Ni fagws yn llwyr ond a fagws yr ŵyr
Ni fu’r llanw heb y trai
Ni fu colled i neb na fu ennill i rywun
Ni fu digonedd heb wargedion
Ni fu i ddydd drwg ei nos dda
Ni fynn mochyn ond ei ddigon
Ni gawn haf melyn bach gŵyl Mihangel yn ddiddiol i’r ci
Ni phall min yn llaw gywrain
Ni raid i’r lwcus ond ei eni
Ni thynnir dyn oddiar ei dylwyth
Ni waeth baw na bwdel
Ni wnaeth neb drwg i arall, ar na wnaeth fwy iddo ei hun
Nid ag us y delir brain
Nid colled colli yr hyn ni chawd
Nid digon heb warged
Nid diog diogyn at ei fwyd
Nid gwiw disgwyl i blentyn
fod yn ddyn
Nid gwiw tolio pan fo gwaelod y sach yn y golwg
Nid hawdd cael cyfaill wedi unwaith ei golli
Nid oes dim mor sicr ag angau
Nid oes dim o ddim
Nid oes neb yn rhy hen i ddysgu
Nid wrth ei wisg y mae ’nabod y dyn
Nid yw call yn gall bob amser
Nid yw harddwch ond trwch croen
Nid yw neidr byth yn cyfarth
O bared i bost
O biler i bost
Ofer agor llygad dyn marw
Ofer ceisio cario dwfr men gogor
O gael y gair run man cael y ffair
O gornel i’w gilydd
O gorn i garn
O hirddrwg bydd mawrddrwg
Ola’r gwt i geued y gât
Onor y ci at y cosyn
O’r top i’r to
Os am fochyn da mynnwch weled yr hwch a’i magodd
Os am wybod eich hap a’ch hanes / Nacëwch gymwynas i’ch cymdoges
Os am y cnewyllyn rhaid tori’r gneuen
Pa ennill sy o nithio baw
Parcha dy bilyn, fe barcha dy bilyn dithau
Parchu’r cybydd er mwyn ei bwrs
Pawb a dynant at eu tebyg
Pawb drostynt ei hun, a Duw trosom i gyd
Peidiwch gwisgo’r cap os nad yw’n ffitio
Peidiwch plethu hwip i hwipo’ch hunan
Peidiwch rhifo’r cywion cyn eu deor
Peidiwch rhifo’r cywion cyn eu gori
Peidiwch ymhél ag ysgall
Penwyni yw anhap henaint
Petái a pytyse {= petasai}, byddai pob peth o’r gorau
Peth hawdd yw priodi - ond anodd byw yn y byd
Plant a hen bobl ddywed y gwir
Plant yw plant, gwnewch a fynnoch â hwy
Plyfio giach cyn ei wel’d
Plyfyn {= plufyn} at liw’r dwr
Pob tebyg a gwrdd. - Nod dafad a hwrdd
Pobun at ei grefft, ebe’r hwch wrth durio
Poeri ar ei bilyn ei hun (ei billedyn / ei dillad / ei ddilledyn)
Po mwyaf y llanw mwyaf y trai
Popeth newydd dedwydd da
Portha’r bol, fe bortha’r bol y cefn
Putain ddywed putain gynta
Pwrs gwag a wna wyneb cul
Rhaid canmol y bont a’m cariws
Rhaid canmol y cel a’m cariodd
Rhaid crogi cost lle bo
cariad
Rhaid godde’ bil bach, serch cael dy blyfio yn fyw
Rhaid talu’r glwyd, serch eisiau bwyd
Rhowch i leidr ddigon o raff, fe grogiff ei hun
Rhwng bys a bawd
Rhwng llaw a llawes
Rhwng seiri a phorthmyn
Rhwng y ddwy stôl, heb un
Rhwng y ddwy stôl i’r llawr
Rhwng y gŵr cwta a gwas y diawl
Rhwng y tân a’r tewyn
Rhwydd pob cyfarwydd
Rhy anodd celu cariad
Rhy anodd colli hen arfer
Rhyw agor am lawer, a chauad am ddim
Rhyw bilo wyau, o hyd ac o hyd
Rhyw ddrwg yn ei lawes
Rhyw drai a llanw, byth a hefyd
Rhyw ergyd a chilio
Rhyw goch gam, o hyd; rhyw rech groes beunydd
Rhyw hela’r plwy i ddal llygoden
Rhyw hing hang, byth ac yn dragwydd
Rhyw rech groes ar bob peth
Rhyw Siôn yr un sut. Heb fod yn well nac yn waeth.
Rhyw Wil naw-crefft, heb un grefft
Rhyw ymyl ac ochr
Saf ar dy sawdl
Sala arfer, direidi
Sefyll ar ei sodlau
Sefyll yn ei olau ei hun
Sianco, ebe Siân.
Siŵr yw siŵr, edrych eto
Syfïen ym mola hwch fagu
Syn, dal dy dafod; mae’r pared yn clywed
Sythu’r cefn i bortha’r bola
Tad distaw a wna fab difraw
Taenu gwely drain
Taflu sbrat i ddala macrell
Tagu’r ffynnon yw blingo’r praidd
Talu’n rhy ddrud am ei ddysg
Talu’n rhy ddrud am ei grwth
Taro’r fargen ar ei law
Taro’r hoel ar ei chlopa
Taw di, taw dithau, ebe’r atsain
Tawed a dawo, ni thaw atsain
Taw piau hi’n wir - adre cyn nos, ynte
Tebyg a dynn tebyg
Tebyg i ddyn fydd ei lwdwn
Teg i bawb ei haeddiant
Teg i’r diawl ei haeddiant
Teg yw treio, cael neu beidio
Torri bedd i gladdu gofid
Torri clust gair da
Torri ffon i guro ei hunan
Torri’i drwyn i ddial ei dalcen
Torri’i goes i achub ei esgid
Torri’i llaw i achub ei bys
Torri’r gôt yn ôl y brethyn
Trech dau nag un; trech tri na’r diawl
Trech metel na maint
Trueni gwneud cam â’r cythraul
Trwy deg neu trwy dwyll = bodd neu anfodd
Twt baw; ni wnawd y byd ddim ar unwaith
Tynnu baw o lygad chwannen
Tynnu carrai o groen ych benthyg
Tynnu hoel o’i bedol ei hun
Tynnu’r goes ola ym mlaena
Uchela’i dras, isela’i dro
Uchela’i drem, isela’i dric
Un gair yn gystal â chant
Un gernod arbeda lawer cerydd
Un llaw yn wag a’r llall heb ddim
Un troed yn y bedd a’r llall ar y tir = “Ymyl banc brinc”
Unwaith yn ddyn a dwywaith yn blentyn
Un wennol ni wna wanwyn
Waeth baw na bwdel
Wedi canu - am ei gael yn ôl byth
Wedi estyn ei goes
Wedi gwadu ei grefft i ddilyn seguryd
Wedi ’i ddal yn ei drap ei hun
Wedi llosgi ei le
Wedi rhoi fyny yr ysbryd
Wedi tonni yn ei nyth
Wedi torri cwt ar ei din
Wedws dial delse
Wrth ymdrafod â drain ceir brathiad
Y calla i dewi
Y cam cynta yw y cam gorau
Y clebryn mwya yw’r gweithiwr lleia
Y cyntaf i’r felin sydd i falu
Y felin a fâl a fynn ddŵr
Y fuwch ar ôl y llo fo’n brefu fwya’ / Dyna’r fuwch fydd gyflo gynta
Y “Nhw” - gwy^r gwlad How
Y “Ni”. / Pwy ych chi? / O! y fi a’r gath!
Y “Ni” ebe gwy^r Pen-tyrch
Y sawl sydd â pheth ganddo sy’n cael
Ych benthyg a fwyty’n llwyr
Ychydig o flawd a llawer o us
Ychydig sy’n perthyn i ddyn tlawd
Yf ddwfr o’th bydew dy hun
Yfed dwfr o ffynnon fenthyg
Yfed mêth o fotel wag
Ymladd â’i fara chaws ei hun
Ymyl banc brinc
Yn arllwys ei gwd
Yn awr neu byth
Yn drewi dros naw perth
Yn drewi fel ffwlbart
Yn drewi fel y gingron
Yn edrych mor llon â llyffan
Yn estyn bys ar ôl pawb
Yn ffeindio beiau ar bawb
Yn gorn cân gan wlad a gorwlad
Yn gweled beiau pawb ond ei hunan
Yn llefain fel blaidd
Yn marw mewn mwg
Yn mesur llathen pawb wrth ei lathen ei hun
Yn uchaf ar ei ystumog
Yn wastad ar ôl, fel gwas y gwcw
Yn well am arall nag amdano ei hun
Yng ngenau’r sach mae cynilo
Yng ngenau’r sach mae tolio
Yr asyn a fref a fyt leia
Yr hyn ddywed pawb, mae’n sicr o fod yn wir
Yr oedd yno wledd a bedydd
Yr oedd yno wledd, a bedydd, a gwylmabsant yr iâr
Yr oen yn dysgu i’r ddafad i bori
Yr ysgol ore yn yr hollfyd / I ddysgu dyn yw ysgol adfyd
Ysgafn pob cynefin
Rhan 2
Sumbolau: ā ǣ
ē ī ō ū ȳ
w̄ W̄
/ ˡ ɑ æ ɛ ɪ ɔ ʊ ə ɑˑ eˑ iˑ
oˑ uˑ ɑː æː eː iː oː uː /
ɥ / ð ɬ ŋ ʃ ʧ θ ʒ ʤ / aɪ ɔɪ
əɪ ɪʊ aʊ ɛʊ əʊ /
ә ʌ ŵ ŷ ẃ ŵŷ
ẃỳ ă ĕ ĭ ŏ ŭ ẁ Ẁ ẃ
ẅ Ẁ £
---------------------------------------
Y TUDALEN HWN / AQUESTA PÀGINA/ THIS PAGE
www.[]kimkat.org/amryw/1_diarhebion/13_diarhebion_merthyr_1895_0851k.htm
…..
Ffynhonnell / Font / Source: Y Geninen’ yn 1894, 1895 a 1897
Creuwyd / Creada / Created: ??
Adolygiadau diweddaraf / Darreres actualitzacions / Latest updates / 03-12-2019,
10-06-2017, 10 10 2000
Delweddau / Imatges / Images:
…..
|
Freefind: |
…..
Ble'r wyf i? Yr ych
chi'n ymwéld ag un o dudalennau'r Wefan CYMRU-CATALONIA
On sóc? Esteu visitant una
pàgina de la Web CYMRU-CATALONIA (= Gal·les-Catalunya)
Where am I? You are
visiting a page from the CYMRU-CATALONIA (= Wales-Catalonia) Website
Weə-r äm ai? Yüu äa-r víziting ə peij fröm dhə CYMRU-CATALONIA
(= Weilz-Katəlóuniə) Wébsait
Diarhebion a Dywediadau –
Proverbis i Dites - Proverbs and Sayings
Edrychwch ar ein
Hystadegau / Mireu les nostres estadístiques / View Our Stats